محمدحسن فوادیان؛ محمد مهدی رضائی
چکیده
محمد مؤمن جزایری شیرازی هندی (1074 ق ـ زنده به سال 1130) از نویسندگان پُرکار اواخر دوره صفویه بوده است. تألیفات وى بالغ بر سىونه کتاب و رساله است که بیشتر آنها به صورت نسخههای خطی است که مورد غفلت واقع ...
بیشتر
محمد مؤمن جزایری شیرازی هندی (1074 ق ـ زنده به سال 1130) از نویسندگان پُرکار اواخر دوره صفویه بوده است. تألیفات وى بالغ بر سىونه کتاب و رساله است که بیشتر آنها به صورت نسخههای خطی است که مورد غفلت واقع شده است. از شرح حال و زندگی او جز آنچه از آیتالله مرعشی برجای مانده یا خود به طور پراکنده در آثارش آورده است، کمتر منبعی یافت میشود. کتاب خزانة الخیال از آثار ارزشمند اوست که در موضوعات مختلف مانند ادبیات، حکمت، مواعظ، مناظره، مقامات، امثال، تاریخ و شرححال نویسی است. در این مقاله نوع نثر و سبک نگارش و دیگر ویژگیهای ادبی این اثر را با توجه به ادبیات رایج در عصر صفویه مورد بررسی قرار دادهایم. سبک کتاب، نثر مسجع و مشحون از صنایع بدیعی اعم از لفظی و معنوی می باشد، که آن را به نثری فنی مانند نثر مقامات ادبی شبیه ساخته است. اما با وجود کثرت صنایع ادبی، دارای نثری روان و قابل فهم است؛ با تنوع موضوعات، ملال انگیز نیست و خواننده را مجذوب خود میسازد. از تفاوتهای آن با مقامات امثال همدانی و حریری این است که هر بخش، دارای عناوین اصلی و فرعی میباشد و بعضاً خودش قهرمان مقامه است. حاج محمدمؤمن بخشی از مطالب کتاب خود را از قرآن کریم و احادیث و نوشتههای ادیبان متقدّم و متأخّر برگرفته است؛ از اینرو تضمین، اقتباس، تصریح و تلمیح به آیات، احادیث و اشعار و اقوال در جایجای کتاب او به چشم میآید. نسخههای خطی کامل و بعضاً خوشخطی از کتاب در داخل کشور موجود است و دو نسخه هم بصورت ناقص یا آسیبدیده در دسترس قرار دارد.