وحید سبزیانپور؛ وجیهه سروش
چکیده
جاحظ از جمله نویسندگان عرب است که در آثار خود توجه ویژهای به ایرانیان، آیین و رسوم ایرانی، پادشاهان ساسانی و سخنان حکیمانة آنها داشته است، به گونهای که به سهولت میتوان دریافت که فرهنگ ایرانی از نظر ...
بیشتر
جاحظ از جمله نویسندگان عرب است که در آثار خود توجه ویژهای به ایرانیان، آیین و رسوم ایرانی، پادشاهان ساسانی و سخنان حکیمانة آنها داشته است، به گونهای که به سهولت میتوان دریافت که فرهنگ ایرانی از نظر او قابل احترام و گاه برتر از فرهنگ عربی است. جاحظ به وضوح اعتراف میکند که عربها آیین کشورداری و سیاست را از ایرانیان آموختند. میزان و معیار درستی و صحت هر موضوع را خواست و ارادة شاهان میداند و به همین سبب در ابتدای بسیاری از موضاعات خود میگوید: از اخلاق شاهان این است که... بر شاهان جایز نیست که... از حقوق شاهان این است که... در این نوشتار به دیدگاههای مختلف وی درباره ایرانیان و پادشاهان ساسانی، آداب و رسوم، آداب پوشاک، خوراک، مجالس خوشگذرانی، حکمتها و... پرداخته شده است. چنانکه وی در آغاز هر باب از کتابش که به موضوعی خاص اشاره دارد، ابتدا به توضیحی کلی دربارة آن میپردازد و سپس به ذکر دیدگاههای ایرانیان و پادشاهان ساسانی در آن موضوع خاص میپردازد و آنگاه به میان خلفای عرب میآید و دیدگاههای آنان را که درواقع تکرار همان آیین و آداب و رسوم شاهان ساسانی است بیان میکند. این شیوة نگارش به وضوح تأثیرپذیری فرهنگ عربی از فرهنگ ایرانی را نشان میدهد بهویژه در اموری که از سنتهای ایرانی است از جمله جشن مهرگان و نوروز و نیز آیین پردهداری و تشریفات دربار که در خلافت اسلامی پیشینهای نداشته است. میتوان گفت که گسترة نفوذ فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی در میان خلفای عرب به حدی بوده است که جزئی جداییناپذیر از زندگی آنها شده و با فرهنگشان عجین شده است و میتوان بسیاری از آداب و رسوم ناشناختة دولت ساسانی را از آیین و رسوم رایج در خلافت عباسی شناخت و این کتاب جای خالی متون پهلوی را که غالبا از میان رفتهاند پر میکند.