ناهید پیشگام؛ یحیی معروف؛ مجید محمدی
چکیده
نشانه‌شناسی ادبی، به‌عنوان دانشی نوین در عصر حاضر، با استفاده از همنشینی واژگان و چیدمان خاصّ کلمات، در پی رمزگشایی و کشف نشانههای متن است. عنوان متن، از رمزگان‌های مهم نشانه‌شناسی و به‌منزلۀ ...
بیشتر
نشانه‌شناسی ادبی، به‌عنوان دانشی نوین در عصر حاضر، با استفاده از همنشینی واژگان و چیدمان خاصّ کلمات، در پی رمزگشایی و کشف نشانههای متن است. عنوان متن، از رمزگان‌های مهم نشانه‌شناسی و به‌منزلۀ پیشخوان متن است که می‌تواند ارتباطی مهم با متن اصلی داشته باشد و خواننده را به کشف مفاهیم ذهنی نویسنده راهنمایی کند؛ از این‌رو، می‌توان گفت که عنوان، نقش مهمّی در رمزگشایی متن دارد. محمّد حلمی الریشه (1985م)، در زمرۀ شاعرانی است که غالباً با استفاده از نمادها و نشانهها، رسالت شعری خویش را به مخاطب القاء میکند. وی به عنوان، به‌مثابۀ کلید ورود به متن، اهتمام ویژه داشته است و عنوان در همان ابتدای بسیاری از قصاید وی، تلنگری در ذهن مخاطب ایجاد میکند. در این جستار به مطالعۀ موردی قصاید «لاتُعطِنی تُفاحةً أخرَی»، «أبابیل» و «رِسالةٌ إلَی کلیم الله» پرداخته می‌شود. از آنجا که عناوین این سه قصیده مبتنی بر فراخوانی داستانهای قرآنی است، پژوهش حاضر بر آن است تا به واکاوی نشانهشناسانۀ عناوین این قصاید و ارتباط آنها با متن اصلی با تکیه بر بینامتنی قرآنی پرداخته، هدف شاعر را از این فراخوانی بازگو کند و کارکردهای عنوان را در متن در خلال خوانش آن بررسی کند و به کاوش عناوین در سطح ساختاری و دلالی و نقشهای آن بپردازد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که عناوین قصاید، برگرفته از داستانهای قرآنی و در راستای متن اصلی است که شاعر از آنها برای القای انگارههای ذهنی خویش بهره جسته است؛ دیگر اینکه عناوین، گاه ارتباطی مستقیم با متن دارند؛ یعنی از نظر معنا و لفظ برگرفته از متن هستند و گاه کارکرد آن به شیوهای غیر مستقیم و نیازمند به تلاش مضاعف خواننده در جهت کشف این ارتباط است. همچنین عناوین مذکور، دالهایی با مدلولهای خاصّ خود و دارای نقشهای توصیفی و جلب‌کننده هستند.
