ORIGINAL_ARTICLE
پژوهشی دربارة آثار و نسخ خطی ابوالفضل میکالی
آلمیکال، از برجستهترین خاندانهای ایرانی هستند که نیاکان آنها پادشاهی سُغد و سمرقندِ پیش از اسلام را عهدهدار بودند و بعدها با پیوستن به خلافت عباسی، گرایش شدیدی به زبان و ادب عربی پیدا کردند. امیر ابوالفضل میکالی (فوت 436ق) ادیبی برجسته بود که آوازهاش تا دور دستترین مناطق غرب اسلامی پیچید و دیوان شعر و رسائل وی که انباشته از صنعت تجنیس و سجع بود، مورد مطالعه، استناد و تحسین قرار گرفت. با توجه به وجود ابهاماتی دربارة شخصیت و به ویژه آثار او، نگارندگان در این جُستار، کوشیدهاند با تحقیقی تاریخی شخصیت علمی و ادبی او را تبیین کنند و پژوهشی نوین در آثار وی، به خصوص آثار نویافته به دست دهند. معرفی چندین کتاب جدید که دستنوشته هستند و از دید پژوهشگران پنهان بودهاند و نیز بیان مختصرگونهای از محتوای آنها و نیز تبیین ابهامات موجود در آثار میکالی، از نتایج این تحقیق به شمار میرود.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65330_c6d6b2b874a50ab3b3727480ebe2531b.pdf
2018-02-20
1
15
10.22059/jalit.2018.106061.611132
ادب عربی
آثارپژوهی
نسخههای خطی
آلمیکال
ابوالفضل میکالی
محمدعلی
آذرشب
dr.azarshab@googel.com
1
استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
AUTHOR
علی اکبر
محمّدی
ali_a.mohammadi@ut.ac.ir
2
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بیرجند
LEAD_AUTHOR
ابن خلکان، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1994.
1
ابن رشیق القیروانی، العمدة، تحقیق محمدمحییالدین عبدالحمید، بیروت، دارالجیل، الطبعة الخامسة، 1401.
2
ابن شاکر الکتبیی، فوات الوفیات، تصحیح احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1974.
3
الباخرزی، أبوالحسن علی، دُمیة القصر، بیروت، دارالجیل، 1414.
4
بروکلمن، کارل، تاریخ الادب العربی، ترجمة عبدالحلیم النجّار، قاهرة، دارالمعارف، د.ت.
5
البغدادی، إسماعیل بن محمّدأَمین بن میر سلیم البابانی البغدادی، هدیة العارفین، استانبول، وکالة المعارف الجلیلة فِی مطبعة البهیة، 1951.
6
بیهقی، ابوالحسن علی، تاریخ بیهق، تحقیق احمد بهمنیار و مقدمه علامه قزوینی، تهران، فروغی، 1361.
7
، تاریخ بیهق (تعریب)، ترجمة یوسف الهادی، دمشق، دار اقرأ، 1425.
8
بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، تصحیح فیاض، یاحقی، دانشگاه مشهد، چاپ چهارم، 1383.
9
الثعالبی، ابومنصور عبدالملک، التوفیق للتلفیق، هلال ناجی، بیروت، عالم الکتاب، 1966.
10
، ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب، القاهرة، دارالمعارف، د.ت.
11
، سحر البلاغة وسر البراعة، تحقیق عبد السلام الحوفی، بیروت، دار الکتب العلمیة، د.ت.
12
، یتیمةالدهر، المحقق مفید محمد قمحیة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403.
13
، اقتباس از قرآن کریم، تحقیق حسین صابری و علیاصغر شمیم، تهران، علمی و فرهنگی، 1386ش.
14
، الأنیس فی غُرر التجنیس، تحقیق هلال ناجی، المجمع العلمی العراقی، العدد 39، 1402.
15
، فقه اللغة و سر العربیة، عبدالرازق المهدی، بیروت، إحیاء التراث العربی، 1422.
16
حاجی خلیفه، کشف الظنون، بغداد، مکتبة المثنى و بیروت، دارالکتب العلمیة،1941.
17
حسینی، محمد باقر، فیروزههای سخن، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، 1386.
18
، «جایگاه میکالیان نیشابور در ادب عربی»، تخصصی زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد، دوره 36، ش 3، 177-192، 1382.
19
الحُصری، ابوإسحاق، زهر الآداب و ثمر الألباب، بیروت، دارالجیل، د.ت.
20
خزانة التراث، فهرس المخطوطات، السعودیة، مرکز الملک فیصل للبحوث والدراسات الإسلامیة بالتراث، د.ت.
21
الرقیحی، عبدالرزاق و آخرون، فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر صنعاءالیمن، وزارة الأوقاف و الإرشاد، الجزء الرابع، د.ت.
22
الزَبیدی، مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، المحقق مجموعة من المحققین، بیروت، دارالهدایة، د.ت.
23
الزرکلی الدمشقی، خیرالدین بن محمود، الاعلام،بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعة الخامسة عشر،2002.
24
زلهایم، رودلف، الأمثال العربیة القدیمة مع اعتناء خاص بکتاب الأمثال لأبی عبید، ترجمة رمضان عبدالتواب، بیروت، دارالأمانة و مؤسسة الرسالة، 1971.
25
سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ترجمة محمود فهمة حجازی، السعودیة، وزارة التعلیم العالی، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، 1411.
26
السمعانی المروزی، أبوسعد، الأنساب، المحقق عبدالرحمن بن یحیى المعلمی الیمانی وغیره، حیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1962.
27
الصفدی، صلاحالدین، الوافی بالوفیات، المحقق أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، بیروت، دار إحیاء التراث، 1420.
28
کحّالة، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، مکتبة المثنى و دار إحیاء التراث العربی، د.ت.
29
المطوعی، ابوحفص عمر بن علی، دَرج الغُرر و دُرج الدُرر، تحقیق جلیل العطیة، بیروت، عالم الکتاب، 1406.
30
میرخوند، محمد بن خاوندشاه، تاریخ روضة الصفا، تصحیح جمشید کیانفر، تهران، اساطیر، 1380ش.
31
المیکالی، ابوالفضل،المنتخل، تحقیق وهیب الجبوری، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 2000.
32
، دیوان، جمع و تحقیق جلیل ابراهیم العطیه، بیروت، عالم الکتاب، 1405.
33
نفیسی، سعید، در پیرامون تاریخ بیهقی، شامل آثار گمشده ابوالفضل بیهقی و تاریخ غزنویان، کتابفروشی فروغی، تهران 1342ش.
34
یاقوت الحموی، شهابالدین، معجم الأدباء، إحسان عباس، دارالغرب الإسلامی، بیروت، 1414.
35
Moberg, Carl Axel, Die Gedichte von Obeidallah b. Ahmed al-Mikali, Druck Von W. Drugulin in Leipzig, 1908.
36
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعة تطبیقی نظریة نظم عبدالقاهر جرجانی و نظریة بافت موقعیّت فرث
نظریة نظم جرجانی از نظریاتی است که در بلاغت عربی از اهمیّت ویژهای برخوردار است. علت این امر را میتوان گستردگی ابعاد، شمول و توجه آن به جنبههای مختلف دستوری، معنایی و زیباشناختی دانست. این نظریه با وجود تقدّم زمانی بر نظریات مطرحشده در زبانشناسی معاصر، با بسیاری از این آنها ارتباط دارد و با اندک تأملی میتوان نقاط مشترک زیادی بین این نظریه و نظریات معاصر یافت. یکی از این نظریات، نظریة بافت موقعیّت زبانی است که فرث مطرح کرد. پژوهش حاضر در رویکردی تطبیقی، این دو نظریه و نقاط اشتراک آنها را بررسی میکند تا از این منظر، نقاط قوّت و ضعف هریک آشکار شود تا در پرتو آن، این دو نظریه یکدیگر را تکمیل کنند و در مطالعات بلاغی- ادبی برای محققان سودمندتر واقع شوند. از یافتههای این پژوهش میتوان به این موارد اشاره کرد: اهتمام هر دو نظریه به بافت زبانی، تقارب بین مفهوم سیاق نزد جرجانی و مفهوم بافت نزد فرث، جامعیّت نظریة بافت موقعیّت در مقایسه با نظریة نظم جرجانی، شباهت نظریة بافت موقعیّت و موضوع اقتضای حال و خطاب در بلاغت عربی.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65335_8f7dd692c0320895e7735029994ca332.pdf
2018-02-20
17
35
10.22059/jalit.2018.125181.611271
نظریة نظم
نظریة بافت موقعیّت
بافت و سیاق
عبدالقاهر جرجانی
جی. آر فرث
سید محمدرضا
ابن الرسول
ibnorrasool@yahoo.com
1
استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
مرضیه
قربان خانی
marziehghorbankhani@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
نصراله
شاملی
shameli3232@gmail.com
3
استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ابولیل، امین، البیان والقرآن؛ دراسة تأصیلیة فنیة، عمان، دارالبرکة، 1427.
1
اچسون، جین، زبانشناسی همگانی، ترجمة حسین وثوقی، بیجا، علوی، چاپ سوم، 1370.
2
پراید، جی. بی، جامعهشناسی یادگیری و تدریس زبان، ترجمة سیداکبر میرحسینی، تهران، امیرکبیر، 1373.
3
جرجانی، أبوبکر عبدالقاهر بن عبدالرحمن، دلائل الإعجاز، تحقیق حمد التنجی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1995.
4
الجندی، درویش، نظریة عبدالقاهر فی النظم، القاهرة، مکتبة نهضة مصر بالفجالة، 1960.
5
حمیدبیاتی، سناء، کتاب قواعد النحو العربی فی ضوء نظریة النظم، الأردن، داروائل للنشر، 2003.
6
روبینز، تاریخ مختصر زبانشناسی، ترجمة علیمحمد حقشناس، تهران، مرکز، 1370.
7
رستمیان، مرضیه و سیدکاظم طباطبایی، «بررسی تطبیقی بافت موقعیت (برون زبانی) از دیدگاه فرث، هایمز و لوئیس با سیاق حالیه»، پژوهشهای میان رشتهای قرآن کریم، سال دوم، ش 4، صص 29-36، بهار و تابستان 1390.
8
ساغروانیان، جلیل، فرهنگ اصطلاحات زبانشناسی، مشهد، نما، 1369.
9
سبحانی، جعفر، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، بیتا، کتاب الکترونیکی به نشانی
10
http://tohid.ir/fa/persian/book
11
سعران، محمود، علم اللغة، بیروت، دارالنهضة العربیة، د.ت.
12
شاکر جمعة، بیان و مهند حمدشبیب، «قراءة فی نظریة النظم»، جامعة الأنبار للعلوم الإسلامیة، ش 1، صص 252ـ 286، 2009.
13
الضامن، حاتم صالح، نظریة النظم تاریخ وتطور، بغداد، منشورات وزارة الثقافة والإعلام، 1979.
14
عباس، محمد، عبدالقاهر جرجانی و دیدگاههای نوین در نقد ادبی، ترجمة مریم مشرف، تهران، چشمه، 1387.
15
عشماوی، محمدزکی، قضایا النقد الأدبی بین القدیم والحدیث، بیروت، دارالنهضة العربیة، 1979.
16
عمارتی مقدم، داوود، «بررسی تطبیقی مفهوم «نظم» در فن خطابة یونان و روم باستان و بلاغت اسلامی؛ با تاکید بر دیدگاههای دیونیزیوس هالیکارناسوسی و عبدالقاهر جرجانی»، جستارهای ادبی، صص 133-162، 1391.
17
فتوحی، محمود، «فلسفة بلاغت»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش 74، صص 86-91، 1382.
18
فضیلت، محمود، «تأملی در سطح ادبی مثنوی معنوی (بلاغت)»، سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، ش1، صص 65-74، 1390.
19
قربانیزرین، باقر، «جرجانی»، دایرةالمعارف الفقه الإسلامی، تهران، مؤسسة دایرةالمعارف الفقه الإسلامی، بیتا.
20
القزوینی، جلالالدین، الإیضاح فی علوم البلاغة المعانی والبیان والبدیع، مراجعة عماد بسیونی زغلول، بیروت، دارالأرقم، 1426.
21
مصطفی، ابراهیم و غیرها، المعجم الوسیط. إستانبول، دارالدعوة، الطبعة الثانی، 1410.
22
مصطفی، محمدحسن، «فکرة النظم بین الحقیقة والوهم»، أبحاث کلیة التربیة الأساسیة، جامعة الموصل، ش 1، صص 233-262، 2007.
23
مشرف، مریم، «نظم و ساختار در نظریة بلاغت جرجانی»، پژوهشنامة علوم انسانی، ش 54، صص 403- 416، 1386.
24
معمیش، عزالدین، «المنحی الاعتزالی لنظریة النظم»، مجلة التراث العربی، صص 157ـ 168، 2007.
25
نجیب إبراهیم، علی، جمالیات اللفظة بین السیاق ونظریة النظم بحثاً عن طریقة لقراءة النص الأدبی القدیم، دمشق، دارکنعان للدراسات والنشر، 2002.
26
نوروزی، علی، «واکاوی نظریة نظم عبدالقاهر جرجانی»، همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران، صص 231-241، 1390.
27
Crystal, D. A dictionary of linguistics and phonetics (5th ed.), United Kingdom, Blackwell Publishing, 2003.
28
Halliday, M. A. K; On Grammar, London&New York, Continuum, 2002.
29
Richards, J. C. & Schmidt, R., Dictionary of language teaching and applied linguistics, (3rd ed.), United Kingdom, Pearson Education Limited Longman, 2002.
30
ORIGINAL_ARTICLE
معرفی، تحلیل و بررسی نسخة خطی شرح المفصل عزالدین عبدالعزیز کاشی
نسخة شرح المفصل کاشی به زبان عربی برجای مانده از قرن 7 و 8 هجری است که نویسنده در آن با نثری روان و به گونهای علمی و دقیق به شرح کتاب المفصل زمخشری پرداخته است. این نسخه سرشار از نقلقولها و نظرات بزرگان نحو است، امّا نویسنده تنها به ذکر نظرات ایشان اکتفا نکرده، بلکه در موارد بسیاری با تکیه بر استدلالهای سماعی و قیاسی به اظهارنظر میپردازد. این نویسندة ایرانی مسلط به زبان عربی از منابع سماع همچون قرآن، حدیث، شعر و مَثَل بسیار بهره برده است که این امر نشانگر جایگاه علمی والای اوست. او در اکثر موارد با زمخشری همعقیده است و در اثبات نظرات زمخشری از شیوهای روشن و به دور از اصطلاحات پیچیدة منطقی بهره برده است، اما در موارد اندکی که با زمخشری اختلاف نظر دارد، با عباراتی متواضعانه و مؤدّبانه بر نظرات وی ایراد میگیرد. میتوان با بررسی موضعگیریهای کاشی دریافت که پیرو مکتب بصره بوده است. این جستار به معرفی نسخة مذکور و مؤلف آن، بررسی سبک نویسندگی و گرایش نحوی مؤلف و استدلالهای بهکار رفته میپردازد.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65345_b8db02943251c055c97a5f28a1e764b6.pdf
2018-02-20
37
54
10.22059/jalit.2017.204773.611453
نسخه خطی
نحو
شرح المفصل
عبدالعزیز کاشی
زمخشری
محمدابراهیم
خلیفه شوشتری
moebkhalifeh@gmail.com
1
استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
رقیه
خرمی
setarekhorram64@gmail.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
AUTHOR
قرآن کریم.
1
آیتی، عبدالحسین، تاریخ یزد، یزد، گلبهار، 1371.
2
ابنالأنباری، ابوالبرکات عبدالرحمن، الإغراب فی جدل الإعراب و لُمع الأدلة، تحقیق سعید افغانی، بیروت، دارالفکر، 1957.
3
، أسرار العربیة، تحقیق محمدحسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1997.
4
، الإنصاف فی مسائل الخلاف بین النحویین البصریین و الکوفیین، دمشق، دارالفکر، د.ت.
5
ابنالجزری، ابوالخیرمحمد، النشر فی القراءات العشر، تقدیم علی محمدالضباع، دارالکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الثانیة، 2002.
6
ابنجنی، ابوالفتح عثمان، الخصائص، تحقیق محمدعلی النجار، دارالکتب المصریة، 1956.
7
، سر صناعة الإعراب، تحقیق حسن هنداوی، دارالقلم، دمشق، الطبعة الثانیة، 1993.
8
ابنعقیل، بهاءالدین عبدالله، شرح ابن عقیل، تحقیق محمدمحیالدین عبدالحمید، تهران، ناصرخسرو، چاپ دوم، 1364.
9
ابنالفوطی، کمالالدین ابوالفضل عبدالرزاق، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تحقیق محمدالکاظم، طهران، مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، 1416.
10
افشار، ایرج، «انیس الوحده و جلیس الخلوه»، یادنامة دکتر احمد تفضلی، تهران، 1379، صص 67-81.
11
افشار، ایرج و محمدتقی دانشپژوه، فهرست ملک؛ فهرست کتابهای خطی کتابخانة ملی ملک (وابسته به آستان قدس رضوی)، با همکاری محمدباقر حجتی و احمد منزوی، تهران، 1352.
12
البغدادی، عبدالقادر، خزانة الأدب و لب لباب العرب، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، الجزء الأوّل، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة الرابعة، 1989.
13
، خزانة الأدب و لب لباب العرب، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، الجزء الثانی و الجزء الثالث، القاهرة، مکتبة الخانجی، 1997.
14
تبریزی، ابوالمجدمحمد بن مسعود، سفینة تبریز، چاپ عکسی، تهران، نشر دانشگاهی، 1381.
15
الجوهری، إسماعیل بن حماد، الصحاح، تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق أحمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعة الثانیة، 1979.
16
دانشپژوه، محمدتقی، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی، تهران، دانشگاه تهران، 1348.
17
درایتی، مصطفی، فهرستواره دستنوشتههای ایران (دنا)، مشهد، موسسة فرهنگی پژوهشی الجواد(ع)، بیتا.
18
الذبیانی، النابغة، دیوان، تعلیق حنا نصر الحتّی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1991.
19
رشیدی آشجردی، مرتضی، مقدمه، تصحیح و تحشیة منتخب روضة الناظر و نزهة الخاطر اثر عزالدین عبدالعزیز کاشی، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1387.
20
الزرکشی، بدرالدین محمد، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل، دارالجیل، بیروت، 1988.
21
الزمخشری، محمود بن عمر، المفصل فی علم العربیة، تحقیق فخر صالح قدارة، دار عمار، عمان، 2004.
22
سیبویه، ابوبشر عمرو بن عثمان، الکتاب، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة الثالثة، 1988.
23
السیوطی، جلالالدین عبدالرحمن، الإقتراح فی علم أصول النحو، تعلیق محمود سلیمان یاقوت، القاهرة، دارالمعرفة الجامعیة، 2006.
24
ضیف، شوقی، المدارس النحویة، القاهرة، دارالمعارف، 1968.
25
الطهرانی، آقابزرگ، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالأضواء، الطبعة الثالثة، 1983.
26
عمادی حائری، محمد، «عزالدین عبدالعزیز کاشی: شناسایی، کتابشناسی، نسخهجویی»، نسخهپژوهی، دفتر دوم، صص 381-395، 1383.
27
فتوحی یزدی، عباس، تذکرة شعرای یزد، تهران، فرهنگ ایران زمین، 1366.
28
فجال، محمود، الحدیث النبوی فی النحو العربی، الریاض، أضواء السلف، الطبعة الثانیة، 1997.
29
مدرسی، محمدکاظم، مفاخر یزد، یزد، بنیاد ریحانةالرسول، 1382.
30
المدنی، السیّد علیخان، الحدائق الندیّة فی شرح الفوائد الصمدیّة، تصحیح أبوالفضل سجّادی، قم، ذوی القربی، 1388.
31
المفضل الضبی، المفضلیات، تحقیق احمد شاکر و عبدالسلام هارون، القاهرة، دارالمعارف، 1371ق.
32
المنجّد، صلاحالدین، قواعد تحقیق المخطوطات، بیروت دارالکتاب الجدید، الطبعة السابعة، 1987.
33
الموسوی الخوانساری الإصبهانی، المیرزا محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، بیروت، الدارالإسلامیة، 1991.
34
المیدانی، ابوالفضل احمد، مجمع الأمثال، تحقیق محمدمحییالدین عبدالحمید، القاهرة، مطبعة السنّة المحمّدیة، 1955.
35
نوریان، سیدمهدی و همکاران،«باغ نظر و رامش دل (معرفی سفینهای بی مانند از قرن هفتم)»، گوهر گویا، دورة 1، ش 3، صص 33-62، اصفهان، 1386.
36
وامق یزدی، محمدعلی، تذکرة میکده، به کوشش حسین مسرّت، یزد، بنیاد ریحانةالرسول، 1381.
37
الهذلی، ابوذؤیب، دیوان الهذیین، القاهرة، دارالکتب المصریة، الطبعة الثانیة، 1995.
38
ORIGINAL_ARTICLE
فرآیند فهم متن در متون دستوری رمز گشایی تعدادی از واژگان کلیدی «الکتاب» سیبویه (با محوریت جلد اول)
واژهها، اصطلاحات و ترکیبات، اسلوبها و ساختارهای جمله، پیش فرضها و مفروضات نویسنده، مبانی و اصول اساسی و اولیه، عوامل سرنوشت ساز و نقش آفرین در فرایند معنایابی متون دستوری هستند.«الکتاب»به عنوان اولین کتاب مدون در زمینة صرف و نحو زبان عربی، نیز از این اصول زبانی و برون زبانی مستثنی نیست. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی وبا استناد به اصطلاحات علم اصول، به بررسی تعدادی از واژگان کلیدی «الکتاب» میپردازد که در سنگ بنای «الکتاب» به وفور از آنها استفاده شده است و اصولی چون ترادف، تضاد، اشتراک لفظی، حقیقت لغوی و عرفی بر آنها اعمال گردیده است. تلاش نگارندگان بر این بوده است که با بررسی تطبیقی مسائل مطرح شده بر برشهایی از متن کتاب، تأثیر مستقیم واژگان بر متن، به مخاطب نشان داده شود و عواقب سوء فهم واژگانی به وی گوشزد گردد.
https://jalit.ut.ac.ir/article_60311_704fbc395cea3329c2c7fabb4943d436.pdf
2018-02-20
55
71
10.22059/jalit.2017.60311
متون دستوری
«الکتاب» سیبویه
علم اصول
معنا یابی
رمز گشایی
حمیدرضا
میرحاجی
mirhaji_sayyed@yahoo.com
1
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبائی
LEAD_AUTHOR
زهراء
کرم زادگان
karamzadegan_z@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبائی
AUTHOR
«القرآن الکریم».
1
ابن سیدة، علی بن إسماعیل، «المحکم والمحیط الأعظم»، دار الکتب: بیروت، ط1، 2000م.
2
ابن مالک، جمال الدین، «شرح التسهیل»، تحقیق: عبد الرحمن المختون، دار الهجر.
3
ابن منظور، محمد بن مکرم، «لسان العرب». دار صادر: بیروت، ط3، 1414هـ ق.
4
ابن هشام، جمال الدین، «مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب». دار الفکر: بیروت،ط6، 1985م.
5
أحمد بن فارس، أبو الحسین، «معجم مقاییس اللغة». دار الإحیاء: بیروت، ط1، 2008م.
6
بحیری، سعید حسن، «عناصر النظریة النحویة فی کتاب سیبویه»، مکتبة الأنجلو المصریة، ط1، 1989م.
7
جرجانی، علی بن محمد. «التعریفات»، ناصر خسرو: تهران، 1370ه ش.
8
الجوهری، إسماعیل بن حمّاد، «تاج اللغة وصحاح العربیة»، دار العلم: بیروت، ط4، 1990م.
9
الخضری، «حاشیة الخضری علی شرح ابن عقیل»، دار الفکر: بیروت، ط1، 2003م.
10
خلیفة، حاجی، «کشف الظنون»، دار إحیاء التراث العربی: بیروت، ط4، 1941م.
11
الزبیدی، محمد مرتضی، «تاج العروس من جواهر القاموس»، طبعة الکویت: ط2، 2008م.
12
السامرائی، إبراهیم، «المدارس النحویة بین أسطورة وواقع»، دار الفکر: عمان، ط1، 1987م.
13
سیبویه، عمرو بن عثمان، «الکتاب». تعلیق: إمیل بدیع یعقوب، دار الکتب العلمیة: بیروت، ط1، 1999م.
14
ــــــــــــــــــــــ، «الکتاب». شرح: أبو سعید سیرافی، مطبعة دار الکتب: القاهرة، ط2، 2009م.
15
شمسان، أبو أوس إبراهیم، «قضایا التعدّی واللزوم فی الدرس النحویّ»، ط1، 1987م.
16
الصغانی، الحسن بن محمد، «العباب الزاخر واللباب الفاخر»، منشورات المجمع العلمی العراقی: بغداد، ط1، 1978م.
17
عبد الرحمن، سعود بن عبد العزیز، «حقیقة الزعم فی کتاب سیبویه»، مجلة الإمام، العدد 47، رجب 1425.
18
عوض حیدر، فرید، «فصول فی علم الدلالة»، مکتبة الآداب: القاهرة، ط1، 2005م.
19
عون، حسن، «تطوّر المصطلح النحوی»، معهد البحوث والدراسات العربیة.
20
غامر، محمد، «مصطلح الحرف»، موقع جامعة أهل البیت.
21
الفیروز آبادی، یعقوب، «القاموس المحیط»، مؤسسة الرسالة: بیروت، ط8، 2005م.
22
محمدی، علی، «شرح أصول الفقه»، دار الفکر: قم، 1387 ه. ش.
23
مختار عمر، أحمد، «معجم القراءات القرآنیة»، منشورات جامعة الکویت: ط2، 1988م.
24
مصطفی، إبراهیم، «إحیاء النحو»، القاهرة: ط2، 1992م.
25
المظفر، محمد رضا. (1990م). «أصول الفقه»، منشورات مؤسسة الأعلمی: بیروت، ط2، 1990م.
26
ناصف، علی النجدی، «سیبویه إمام النحاة»، عالم الکتب: القاهرة، ط2، 1979م.
27
نجیب البلدی، محمد سمیر، «معجم المصطلحات النحویة والصرفیة»، دار الفرقان: بیروت، ط1، 1985م.
28
هلال، هیثم، «معجم مصطلح الأصول»، دار الجیل: بیروت، ط1، 2003م.
29
یعقوب، إمیل بدیع، «موسوعة النحو والصرف والإعراب»، دار العلم: بیروت، ط7، 2009م.
30
ORIGINAL_ARTICLE
تجزیه و تحلیل مقابلهای- معناشناختیِ نظام جمله در زبان عربی و فارسی
تجزیه و تحلیل مقابلهای زبانها یکی از مهم ترین راههای شناخت آنها و زمینه ساز پیدایش الگوهایی منسجم به منظور آموزش سطوح مختلف واژگانی، دستوری، معناشناختی و کاربردشناختی به شمار میآید. در این راستا بررسی مقابلهای دستوری زبان فارسی و عربی در سطح نظام جمله مسئلة پژوهش حاضر است. نگارندگان در صدد هستند تا با روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد مقابلهای دو زبان عربی و فارسی را در سطح نحوی(نظام جمله) از منظر معناشناختی مورد واکاوی قرار دهند. برای تحقق تقابل نحوی، معیاری مشترک بین دو زبان معرفی شده که مباحث نحوی را در سه حوزة گروه، جملهواره و جمله بررسی میکند، این معیار مبتنی بر معنا است. بر این اساس هر کلام معناداری یا به صورت جملة ساده بیان میشود و یا به صورت جملة مرکبی است که خود حداقل از دو جملهواره تشکیل میشود. با این شیوة دستهبندی، تغییرات ساختاری نظام جمله به هنگام انتقال معنا در دو زبان مورد واکاوی قرار گرفته است تا راهگشای مترجمان و زبانآموزان باشد.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65371_3db3bd8de1fa0d540ebe0189e3e649ed.pdf
2018-02-20
73
91
10.22059/jalit.2018.244632.611809
تجزیه و تحلیل مقابلهای
دستور زبان فارسی و عربی
تعادل در ترجمه
تقابل نظام نحوی
نظام جمله
سعدالله
همایونی
homayooni84@ut.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
هدی
یزدان
hoda.yazdan@ut.ac.ir
2
دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران
AUTHOR
حمیدة، مصطفی، نظام الإرتباط و الربط فی الترکیب الجملة العربیة، الشرکة المصریة العالمیة للنشر، لونجمان، 1997.
1
جیمز، کارل، تجزیه و تحلیل تقابلی، ترجمة حمید سرهنگیان، تبریز، آئین، 1380.
2
صدقی، عبدالوهاب، «نحو الخطاب الوظیفی: من تنمیط اللغات إلى تنمیط الخطابات مقاربة أحمد المتوکل نموذجاً»، الدراسات الغویة والأدبیة، العدد الثانی، السنة الخامسة، صص 41-68، دیسمبر 2014.
3
عکاشة، عمریوسف، نحو غایب توصیفی جدید از نحو زبان عربی، ترجمة عدنان طهماسبی و جواد اصغری، تهران، دانشگاه تهران، 1390.
4
فرشیدورد، خسرو، دستور مفصل امروز بر پایة زبانشناسی جدید، تهران، سخن، 1382.
5
هدایت، صادق، بوف کور، تهران، سپهر، 1351.
6
، البومة العمیاء (ترجمة بوف کور)، ترجمة ابراهیم الدسوقی شتاء، قاهرة، مکتبة مدبولی، الطبعة الثانیة،1990.
7
Ferguson, C.A., “Absence of copula and the notion of simplicity.” In D. Hymes, ed.: Pidginization and Creolization of Languages, Cambridge University Press, pp.141-150, 1971.
8
Haugen, E., Bilingualism in the Americas, The American Dialect Society,1956.
9
Halliday, M. A. K., “Language structure and language function.” In J. Lyons, ed.: New Horizons in Linguistics, Penguin, 1970.
10
ORIGINAL_ARTICLE
اسم منسوب عربی و صفت نسبی فارسی (دلالت ها و مقابلۀ همسانیها و ناهمسانیها)
یاء نسبت، پرکاربردترین و متداولترین پسوند و یکی از سادهترین افزارهای صفتساز در هر دو زبان عربی و فارسی است که از اتصال آن به پایان اسمهای مختلف صفتهای دارای معانی گوناگون ایجاد میشود. این گفتار بر آن است در حدّ بضاعتِ خود، ضمن اشاره به آن معانیِ گونهگون در عربی و فارسی، پارهای همسانیها و ناهمسانیها را در این زمینه بنمایاند. از مهمترین نتایج این گفتار این است که بیشتر معانی و کارکردهای حاصل از چسبیدن پسوند یاء نسبت به کلمۀ پایه مانند تعلق به یک اقلیم یا ملیت و نژاد، وابستگی به یک چیز، شباهت در شکل یا رنگ، بیان جنس و مادۀ یک چیز، پیشه و فروشندگی، مذهب و کیش، معنای فاعلی یا مفعولی، قابلیت و لیاقت، دارندگی و... در هر دو زبان عربی و فارسی همساناند، ولی در کارکردهایی مانند آلودهبودن به یک چیز، اعتیاد به مصرف مادهای، مطابقت با یک چیز، محل خرید و فروش یک چیز و... ناهمسانند . بهطورکلی همسانیهای این پسوند و کارکردهای آن در هر دو زبان بیشتر از ناهمسانیهای آنهاست .
https://jalit.ut.ac.ir/article_65370_9d0d15b943b1a852f55c753d1c2d4a2d.pdf
2018-02-20
93
112
10.22059/jalit.2018.235028.611746
منسوبسازی
اسم منسوب
اسم منسوب الیه
صفت نسبی
یاء نسبت
احسان
اسماعیلی طاهری
taheri@profs.semnan.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان
LEAD_AUTHOR
آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نشر نی، 1379.
1
ابن یعیش، موفقالدین علی، شرح المفصل، تصحیح احمد السیداحمد و اسماعیل عبدالغنی، القاهرة، المکبتة التوفیقیة، د.ت.
2
الاسترآبادی، رضیالدین، شرح شافیة ابن الحاجب، تصحیح محمد نورالحسن و محمد الزقزاق و محمد محییالدین عبدالحمید، قم، پارسا، 1390.
3
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی، دستور زبان فارسی 2، تهران، فاطمی، 1367.
4
حسن، عباس، النحو الوافی، طهران، ناصرخسرو، 1380.
5
حلوانی، محمدخیر، المغنی الجدید فی علم الصرف، بیروت، دارالشرق العربی، د.ت.
6
ذوالنور، رحیم، دستور پارسی، تهران، درخشان، 1343.
7
شرتونی، رشید، مبادئ العربیة، طهران، اسماعیلیان، 1366.
8
شریعت، محمدجواد، دستور زبان فارسی، تهران، اساطیر، چاپ هفتم، 1375.
9
صادقی، علیاشرف، «شیوهها و امکانات واژهسازی در فارسی معاصر 2»، نشر دانش، ش 65، صص 6-12، مرداد و شهریور1370.
10
، «شیوهها و امکانات واژهسازی در فارسی معاصر 5»، نشر دانش، ش 70، صص 39-45، خرداد و تیر 1371.
11
، «شیوهها و امکانات واژهسازی در فارسی معاصر 7»، نشر دانش، ش 72، صص 19-23، مهر و آبان 1371.
12
، «شیوهها و امکانات واژهسازی در فارسی معاصر 9»، نشر دانش، ش 75، صص 9-15، فروردین و اردیبهشت 1372.
13
، «شیوهها و امکانات واژهسازی در فارسی معاصر 10»، نشر دانش، ش 76، صص 15-23، خرداد و تیر 1372.
14
فرشیدورد، خسرو، دستور مفصل امروز، تهران، سخن، 1382.
15
، عربی در فارسی، تهران، دانشگاه تهران، 1373.
16
معین، محمد، اسم مصدر حاصل مصدر، تهران، امیرکبیر، 1369.
17
، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، چاپ هشتم، 1371.
18
مقربی، مصطفی، ترکیب در زبان فارسی، تهران، توس، 1372.
19
نعمة، آنطوان و غیرها، المنجد فی اللغة العربیة المعاصرة، بیروت، دارالمشرق، الطبعة الثانیة، 2001.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و نقد آراء دستورنویسان دربارة عناصر ساختمانی جملة شرطی در زبان عربی
جملۀ شرط به جملهای گفته میشود که ادات شرط در صدر آن قرار بگیرد و وقوع آن مشروط باشد.ساختار نحوی شرط در زبان عربی بر پایة دیدگاههای مختلف تحلیل شده است، ولی دستورنویسان دربارۀ برخی عناصر آن اتفاق نظر ندارند و ماهیّت این ساختار ازنظر زبانشناسی چندان روشن نیست و دربارۀ هسته و وابستۀ این اسلوب نیز تحقیق اساسی صورت نگرفته است. این پژوهش دیدگاههای دستورنویسان را دربارة عناصر ساختمانی جملۀ شرطی بررسی و آن را با روش توصیفی- تحلیلی نقد و ارزیابی کرده است. در مقالۀ حاضر ساختار شرط، تحلیل و رابطۀ جملهها (جملة هسته و وابسته) مشخص شده است و سپس نقش نحوی، حالت نما و وجه شرطی فعل تبیین و تفاوت آنهایی که اغلب دستورنویسان یکسان انگاشتهاند، بیان میگردد. همچنین مکرر بودن نقش برخی ساختهای پیشتاز (ادات شرط+ جمله پیوندی) در این اسلوب اثبات شده است و به عنوان گروه اسمی یا قیدی در نظرگرفته شدهاند و سپس نقش دو سویة برخی ادات شرط در جملههای هسته و وابسته اثبات میشود.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65342_42da63f625681543f115381a4ac067a6.pdf
2018-02-20
113
126
10.22059/jalit.2018.135628.611359
اسلوب شرط
هسته
وابسته
گروه
رابطۀ جمله
محمد
پاشایی مهترلو
m_pashaie@yahoo.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
LEAD_AUTHOR
پرویز
احمدزاده هوچ
p.ahmadzadeh@yahoo.com
2
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
AUTHOR
محمد
تاروردی نسب
m_tarvirdi@yahoo.com
3
دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز
AUTHOR
ابن هشام، ابومحمد عبدالله، مغنی الادیب عن کتاب الاعاریب، تحقیق محمدمحییالدین عبدالحمید، بیروت، المکتب العصریة،1411.
1
افراشی، آزیتا، ساخت زبان فارسی، تهران، سمت، 1391.
2
بوخدود، بهاءالدین علی، المدخل النحوی، بیروت، الموسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع، 1408.
3
جیگاره، مینا و زهرا فرید، «آموزش تشخیص انواع جملات شرطیه، فای جزای شرط و معانی آنها»، نوآوریهای آموزشی، سال سیزدهم، ش 49 ، بهار 1393، صص 125- 135.
4
حسن، عباس، النحو الوافی، القاهرة، دایرةالمعارف، د.ت.
5
دبیرمقدم، محمد، «پیرامون «را» در زبان فارسی»، زبانشناسی، سال هفت، ش 1، 1369، صص2-26.
6
الراجحی، عبده، التطبیق النحوی، الاسکندریة، دارالمعرفة الجامعیة،1420.
7
رسولنیا، امیرحسین و مریم آقاجانی، «طبقهبندی جملههای شرط زبان عربی در بازتابی از آیات قرآن کریم»، لسان مبین، سال چهارم، دورۀ جدید، ش 12، صص 88-106، 1392.
8
السامرائی، فاضل صالح، الجملة العربیة تالیفها و اقسامها، اردن، عمان، دارالفکر، 1427.
9
السیوطی، جلالالدین، الاشباه و النظائر فی النحو، تحقیق غازی مختار، مطبوعات مجمع اللغة العربیة بدمشق، د.ت.
10
الشمسان، ابواوس ابراهیم، الجملة الشرطیة عند النحاة العرب، قاهرة، مطابع الدجوی، 1401.
11
غلامعلیزاده، خسرو، ساخت زبان فارسی، تهران، احیاء الکتاب، 1374.
12
قباوه، فخرالدین، اعراب الجمل و اشباه الجمل، حلب، دارالقلم العربی، 1409.
13
کمالالدین، حازم علی، دراسة فی قواعد النحو العربی فی ضوء علم اللغة الحدیث، القاهرة، مکتبة الآداب، د.ت.
14
عمر، احمدمختار و غیرها، النحو الاساسی، الکویت دارالسلاسل، 1414.
15
ناتل خانلری، پرویز، دستور زبان فارسی، تهران، توس، چاپ سیزدهم، 1372.
16
نجفی، ابوالحسن، مبانی زبانشناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر، چاپ سوم، 1373.
17
یاقوت، محمودسلیمان، النحو التعلیمی و التطبیق فی القرآن الکریم، الکویت، مکتبة المنار الاسلامیة، 1417.
18
ORIGINAL_ARTICLE
پسوندِ «الف و نونِ» نسبتِ فارسی یا علامتِ مثنّایِ عربی؟ نقدی بر سخنان ناجی معروف و جست وجویی در اَعلام تاریخی بصره
غالباً گمان بر این است که پیوند زبان فارسی با زبان عربی، محدود به واژگان معرّب است؛ ولی شواهد تاریخی نشان میدهد که ارتباط میان این دو زبان، ریشهدارتر از واژ گان معرّب است. پسوند «الف و نون»، شاهدی مهم در پیوند با تأثیر و نفوذ ریشه دار زبان فارسی در زبان عربی است. از خویشکاریهای این پسوندِ فارسی، نسبتساز بودن آن است؛ اما نکتۀ جالب توجه، حضور این پسوند در شماری از اَعلام تاریخی بصره است. نخستین کسی که به این نکته اشاره کرده، یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان است. سدهها پس از یاقوت، ناجی معروف، مورخ معاصر عراقی به این موضوع پرداخت و سخن یاقوت را نادرست انگاشت و این پسوند را نه پسوندِ نسبتسازِ فارسی بلکه نشانۀ مثنای عربی تلقی نمود. ایشان به تخطئۀ سخن یاقوت بسنده نکرد، بلکه فراتر از این، پسوند «الف و نونِ» جمع فارسی را نیز همان الف و نونِ مثنّای عربی دانست که واردِ زبان فارسی شده و معنای جمع پیدا کرده است. شواهدِ عینیِ تاریخی و زبانی نشان می دهد که سخن ناجی هم در ارتباط با نظر یاقوت و هم در پیوند با نشانۀ جمع فارسی، نادرست مینماید.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65363_650c9c4a992df3b5dad5d260ef371562.pdf
2018-02-20
127
142
10.22059/jalit.2018.211848.611506
اَعلام
«الف و نون»
یاقوت حموی
ناجی معروف
نحو عربی و فارسی
ناصر
زارع
naserezare@gmail.com
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس
LEAD_AUTHOR
آذرنوش، آذرتاش، راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، تهران، توس، چاپ دوم، 1374.
1
ابن بطوطه، سفرنامه، ترجمة محمدعلی موحد، تهران، آگاه، چاپ ششم، 1376.
2
آموزگار، ژاله و احمد تفضلی، زبان پهلوی؛ ادبیات و دستور آن، تهران، معین، چاپ هفتم، 1389.
3
ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله، المسالک و الممالک، لیدن، بریل، 1889.
4
ابن رسته، أبوعلی احمد، الأعلاق النفیسة، تصحیح دخویه، لیدن، بریل 1892.
5
ابوالفرج الإصفهانی، علی بن الحسین، الأغانی، تحقیق إحسان عباس، إبراهیم السعافین، بکر عباس، بیروت، دار صادر، الطبعة الثالثة، 2008.
6
البلاذری، أبوالحسن أحمد، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1988.
7
الجاحظ، ابوعثمان عمرو، البیان والتبیین، بتحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة السابعة، 1998.
8
الحلفی، أحمد عبدالرزاق و بثینه عبدالوهاب الحلفی، قاموس اللهجة العامیة البصریة (مع أمثال و أشعار شعبیة)، بغداد، مطبعة البعد الثالث للطباعة والتصمیم، 2006.
9
، قاموس اللهجة العامیة البصریة (مع أمثال و أشعار شعبیة)، بغداد، دارالعباد للطباعة والنشر، 2009.
10
الطبری، محمد بن جریر،تاریخ الرسل والملوک، تحقیق محمد ابوالفضل إبراهیم، القاهرة، دارالمعارف، الطبعة الثانیة، د.ت.
11
العمری، شهابالدین أحمد، مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار، أبوظبی، المجمع الثقافی، 1423ق.
12
مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروز، 1381.
13
معروف، ناجی، «التثنیة فی الأسماء التاریخیة أسلوب عربی قدیم»، جامعة بغداد، کلیة الآداب، العدد الخامس، 5-16، نیسان 1962.
14
ناتل خانلری، پرویز، تاریخ زبان فارسی، تهران، فرهنگ نشر نو، چاپ هفتم،1382.
15
نولدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم، 1378.
16
الهمدانی، الحسن بن أحمد بن یعقوب، صفة جزیرة العرب، تحقیق محمد بن علی الأکوع الحوالی، صنعاء، مکتبة الإرشاد، 1990.
17
یادگار زریران، برگردان ژاله آموزگار، تهران، معین، 1392.
18
یاقوت الحموی، شهابالدین ابوعبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، 1977.
19
Rentz. G & Mulligan .W.E, The Encyclopaedia of Islam, (EI2), V.1, Brill, Leiden, 1999.
20
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل مقایسهای ساختار و قواعد هجا (سیلاب) در عربی و فارسی
هجا به عنوان یک واحد آواشناختی زبان، تعاریف متعددی دارد ولی در تعریفی ساده هجا یا سیلاب واحدی متشکل از چند واج است که در یک عمل بازدم تولید گردد. گرچه زبانها به لحاظ هجایی ساختار و وقواعد متفاوتی دارند اما دو زبان عربی و فارسی به علت پیشینه تداخل واژگانی که منجر به فراوانی بسامد برخی گونههای هجایی در فارسی شده، نیازمند مقایسه و تحلیل است. این پژوهش به دنبال مقایسهای آواشناختی از ساختار هجا، تفاوت و تشابه آن و همچنین قواعد هجایی در دو زبان عربی و فارسی است. با چنین مقایسهای میتوان دریافت علیرغم تشابه گونههای هجایی، به علت وجود پدیده اعراب، دو گونه هجایی در عربی در مقایسه با فارسی، تفاوت عمده دارند و نظام هجایی آن دو نیز تشابه و تفاوتهایی دارد. این پژوهش تنها از منظر زبانشناسی مقابلهای نیست، بلکه امید دارد نتیجه و دستاوردهای این مقایسه، در تفاوتهای کاربردی هجا از جمله شناسایی و تعیین تحول آوایی واژگان دخیل و همچنین تحلیل تفاوتهای اوزان، بحور و موسیقی شعر در دو زبان مؤثر افتد.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65365_88e4d9ebe93988913806a0356a2579f8.pdf
2018-02-20
143
160
10.22059/jalit.2018.212146.611508
هجا
زبانشناسی عربی
زبانشناسی فارسی
آواشناسی
قواعد هجایی
زبانشناسی مقابلهای
علیرضا
نظری
a.nazari@hum.ikiu.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی
LEAD_AUTHOR
أنیس، إبراهیم، الأصوات اللغویة، القاهره، مکتبة نهضة مصر، د.ت.
1
باقری، مهری، مقدمات زبانشناسی، تهران، قطره، 1390.
2
ثمره، یدالله، آواشناسی زبان فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1374.
3
حسان، تمام، اللغة العربیة معناها و مبناها، مغرب، دارالبیضاء، دارالثقافة، 1994.
4
، مناهج البحث فی اللغة، القاهرة، مکتبة الأنجلو المصریة، 1989.
5
حسنین، صلاح، المدخل فی علم الأصوات المقارن، القاهرة، مکتبة الآداب، 2005.
6
حسنین، صلاحالدین صالح، دراسات فی علم اللغة الوصفی و التاریخی و المقاون، الریاض، دارالعلوم، 1984.
7
حقشناس، علیمحمد، آواشناسی (فونتیک)، تهران، آگاه، 1369.
8
داود، محمدمحمد داود، العربیة و علم اللغة الحدیث، القاهرة، دار غریب، 2001.
9
زمردیان، رضا، «آواشناسی زبان عربی»، جستارهای ادبی، ش 68، صص127-143، بهار 1364.
10
صادقی، وحید، «واجشناسی همخوانهای چاکنایی»، پژوهشهای زبانشناسی، ش 2، صص 49-62، بهار و تابستان 1389.
11
صفوی، کورش، درآمدی بر زبانشناسی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1360.
12
العافی، سلمانحسن، التشکیل الصوتی فی اللغة العربیة (فونولوجیا العربیة)، ترجمة یاسر الملاح، جدة، النادی الأدبی الثقافی، 1983.
13
الغامدی، منصورمحمد، الصوتیات العربیة، الریاض، مکتبة التوبة، 2001.
14
قدور، أحمد محمد، مبادئ الللسانیات، دمشق، دارالفکر، 1999.
15
، أصالة علم الأصوات (عند الخلیل من خلال مقدمة کتاب العین)، دمشق، دارالفکر، 2003.
16
کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه، واجشناسی؛ رویکردهای قاعدهبنیاد، تهران، سمت، 1391.
17
محمد، منافمهدی، علم الأصوات اللغویة، بیروت، عالم الکتاب، 1998.
18
مدرسی قوامی، گلناز، آواشناسی بررسی علمی گفتار، تهران، سمت، 1392.
19
ناتل خانلری، پرویز، وزن شعر فارسی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
20
النعیمی، حسامسعید، «جهود القدماء فی دراسة المقطع الصوتی»، آفاق الثقافة و التراث، عدد 40، صص 65-83، 1423.
21
نورالدین، عصام. علم الأصوات اللغویة (الفونتیکا)، بیروت، دارالفکر اللبنانی، 1992.
22
وحیدیان کامیار، تقی، بررسی منشأ وزن شعر فارسی، تهران، آستان قدس رضوی، 1370.
23
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی کتاب شرح ابن عقیل به مثابة منبعی درسی در دوره های کارشناسی ارشد (با تکیه بر رشتة زبان و ادبیات فارسی)
کتاب شرح ابنعقیل سدههاست در حوزة ادبیات تعلیمی در مکتبخانهها و حلقههای درس جهان اسلام از گزیدهترین متون در علم نحو به شمار میرود. این پژوهش میکوشد کتاب مذکور را از لحاظ شکلی و بیشتر محتوایی به عنوان متنی آموزشی بررسی و تناسب و کارایی آن را با فضای جدید آموزشی در دانشگاههای ایران ارزیابی کند. در بخش محتوایی به اصالت علمی، سازواری با سطح علمی دانشجویان، روزآمدی اطلاعات، کیفیت ارایه، نظم و تسلسل منطقی مطالب و غیره توجه خواهد شد. روش تحقیق بر پایة توصیف و تحلیل و رویکرد آن، آموزش زبان عربی با اهداف خاص به دانشجویان زبان و ادبیات فارسی در مقطع کارشناسیارشد است. کتابهای اصیل و ارزندهای همچون شرح ابنعقیل نوعادر تحوّل نظامهای آموزشی سنتی به روشهای جدید، دستخوش تغییراتی میشوند که ممکن است برخی از جوانب آن در فضای جدید، کارآمدی پیشین را نداشته باشد؛ این کتاب نیز به دلایل گوناگون، از جمله خروج موضوعی و آموزش منظوم نحو، کارایی گذشته را برای دانشجویان زبان و ادبیات فارسی و گرایشهای آن ندارد.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65347_9651ec8617d9eb3bb64d1a1b1002e246.pdf
2018-02-20
161
177
10.22059/jalit.2018.208326.611475
کتاب شرح ابن عقیل
نقد محتوایی
آموزش زبان عربی
آموزش نحو عربی
مقطع کارشناسی ارشد
محمدرضا
عزیزی
mohammadrazizi@birjand.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بیرجند
LEAD_AUTHOR
ابن تغرِی بَردِی، جمالالدین أبِی المحاسن یوسف، النجومُ الزاهرةُ فِی ملوک مصر و القاهرة، قدم له و علق علیه محمدحسین شمسالدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1413.
1
ابن حجر العسقلانِی، شهابالدین أحمد، الدرر الکامنة فی أعیان المائة الثامنة، حیدرآباد، دائرةالمعارف العثمانیة، 1349.
2
ابن عقیل، بهاءالدین عبدالله، شرح ابنعقیل، معه کتاب منحه الجلیل بتحقیق شرح ابنعقیل، تألیف محمد محییالدین عبدالحمید، القاهره، دارالتراث، الطبعة العشرین، 1400.
3
، شرح ابن عقیل بر الفیة ابن مالک، ترجمة حمید طبیبیان، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، 1390.
4
ابن العِماد الحنبلِی، أبوالفلاح عبدالحَیّ، شَذَراتُ الذَهَب فِی أخبارِ مَن ذَهَب، بیروت، دارالمسیرة، 1399.
5
بروکلمان، کارل، تاریخ الأدب العربی؛ عصر ما بعد الفترة القدیمة للأدب الإسلامی، نقله إلی العربیة عبدالحلیم النجار، القاهرة، دارالمعارف، الطبعة الخامسة، د.ت.
6
رضا کحاله، عمر، معجمُ المؤلفین؛ تراجم مصنّفِی الکتب العربیة، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1414.
7
الزِرِکلِی، خیرالدین، الأعلام؛ قاموس تراجم لأشهر الرّجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعة الثامنة، 1989.
8
السیوطِی، جلالالدین عبدالرحمن، بُغیةُ الوُعاة فِی طبقات اللغویّین و النّحاة، تحقیق محمدابوالفضل ابراهیم، د.م، دارالفکر، الطبعة الثانیة، 1399.
9
، المزهر فی علوم اللغة و أنواعها، شرحه و ضبطه و علق حواشیه محمدأحمد جاد المولیبک و الآخرون، القاهره، دارالتراث، الطبعة الثالثة، 1406.
10
شریفعسکری، محمدصالح، «نقدی بر نقش کاربردی کتاب شرح ابن عقیل»، نامة علوم انسانی، پاییز، ش 3، صص 165-176، 1379.
11
الشوکانِی، محمد بن علِی، البدر الطالع بمحاسن مَن بعد القرن السابع، القاهرة، دارالکتاب الإسلامِی، د.ت.
12
المقرِّی التِلمسانِی، أحمد بن محمد، نَفحُ الطیب مِن غصن الأندلس الرّطیب، حققه إحسان عباس، بیروت، دار صادر، 1388.
13
ناتل خانلری، پرویز، تاریخ زبان فارسی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، چاپ سوم، 1354.
14
ORIGINAL_ARTICLE
مقایسة ترجمه های استعاره های قرآن کریم در ترجمة میبدی و فولادوند
بلاغت یکی از وجوه مهم اعجاز قرآن کریم است و استعاره از شاخصترین جلوههای زیباییشناختی به شمار میرود. برگردان این فن ادبی چنان دشوار است که گروهی آن را ناممکن دانستهاند؛ البته ترجمهپژوهان بزرگی مانند نیومارک چنین کاری را ممکن دانسته، چارچوبها و شیوههای خاصی برای آن پیشنهاد کردهاند. این پژوهش پس از تعریف گذرای استعاره و نگاهی به برخی نظریههای نوین و مهم پیرامون برگردان استعاره، به بررسی و مقایسة برگردان استعارههای قرآن در ترجمة کهن میبدی و ترجمة معاصر فولادوند میپردازد و به این نتیجه میرسد که این مترجمان از شیوههای گوناگون برگردان استعاره بهره گرفتهاند و این گوناگونی تنها برای ایجاد تنوع نبوده، واقعیتهای دیگری را نمایان میسازد.که از آن جمله اهمیت موقعیت زمانی مترجم و پایبندی وی به اصول رایج در زمان آن ترجمه می باشد چرا که در قرون اولیه اسلام بر ترجمه ناپذیری قرآن کریم تاکید می شد و مترجم می بایست برای رفع آن حساسیت قرآن را فقط باز تولید می کرد ، اما به تدریج این محدودیت برطرف شد.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65367_a51ef73e705218e787022394aaf0cab2.pdf
2018-02-20
179
198
10.22059/jalit.2018.226603.611642
استعارههای قرآن
برگردان استعاره
میبدی
فولادوند
ترجمة قرآن
محمدرضا
اسلامی مهرجردی
mohammadrezaem46@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی
LEAD_AUTHOR
علیرضا
باقر
bagheralireza@yahoo.com
2
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی
AUTHOR
قرآن مجید.
1
ابن اثیر، مجدالدین مبارک، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، لبنان، دار الفکر، الطبعة الثالثة، 1420.
2
ابن ابی الاصبع المصری، بدیع القرآن، ترجمة سیدعلی میرلوحی، چاپ سوم، آستان قدس رضوی، 1368.
3
ابن فارس، احمد بن حسین (395هـ) ، مقاییس اللّغة، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
4
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 2000.
5
ابوالعدوس، یوسف، التشبیه و الاستعاره، منظور مستأنف، عمان، دار المسیره، الطبعة الثالثة، 1430.
6
آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی، فارسی، تهران، نشر نی، 1379.
7
انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ دوم، سخن، 1382.
8
الجارم، امین، البلاغة الواضحة، قم، سیدالشهدا، 1372.
9
باقر، علیرضا، «دشواری ترجمة استعاره با تأکید بر شیوههای برگردان استعارههای قرآنی در ترجمة طبری»، پژوهشنامة قرآن و حدیث، انجمن علوم قرآن و حدیث ایران، ش 11، صص 53-71، پاییز و زمستان 1391.
10
بستانی، فؤاد افراد، منجد الطلاب، ترجمة محمدبندر ریگی، قم، انتشارات اسلامی، چاپ پانزدهم، بیتا.
11
بحرانی، سیدهاشم حسینی، البرهان فی تفسیرالقرآن، قم،مؤسسه بعثت، 1417.
12
بوتشاشه، جمال، «نماذج من الاستعاره فی القرآن و ترجمتها باللغة الانجلیزیة»، مذکرة لنیل شهادة الماجستر فی الترجمی، تحت اشراف مختار محمصاجی، جامعة الجزائر، کلیة الآداب و اللغات، 2004-2005.
13
جبران، مسعود، فرهنگ الفبائی عربی– فارسی، ترجمة رضا اترابینژاد، مشهد، آستان قدس رضوی، 1386.
14
جُر، خلیل، فرهنگ لاروس، ترجمة سیدحمید طبیبیان، ، تهران، امیرکبیر، چاپ نوزدهم، 1391.
15
جرجانی، عبدالقاهر، اسرار البلاغة، ترجمة جلیل تجلیل، تهران، دانشگاه تهران، 1389.
16
خرمدل، مصطفی، التفسیر المقتطف، تهران، دارالاحسان، 1376ش.
17
خرمشاهی، بهاءالدین، بررسی ترجمههای امروزین فارسی قرآن کریم، قم، مؤسسة فرهنگی ترجمان وحی، 1389.
18
، دانشنامة قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان، 1381.
19
خسروی، سیدغلامرضا، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانی، تهران، مرتضوی، 1374.
20
دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373.
21
الرازی، محمد بن ابی بکر، مختار الصحاح، دمشق – بیروت، الیمامة، الطبعة الثانیة، 1987.
22
اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ قرآن کریم، ترجمة حسین خداپرست، قم، نوید اسلام، بیتا.
23
البعلبکی، روحی، فرهنگ عربی – فارسی المورد، طهران، سپهر، الطبعة الرابعة، 1391ش.
24
سیّاح، احمد، فرهنگ بزرگ جامع نوین، تهران، اسلام، 1377.
25
شُبّر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، قم، اهل الذکر، 1427.
26
ضیف، شوقی، تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمة محمدرضا ترکی، تهران، سمت، 1383.
27
صابونی، محمدعلی، صفوة التفاسیر، لبنان – بیروت، دارالفکر، 2000.
28
صبّاغ، ت، استعارههای قرآن پوششهای گفتاری در قرآن، ترجمة سیدمحمدحسین مرعشی، تهران، نگاه معاصر، 1385.
29
طباطبائی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی و سپهر، 1370.
30
طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دمشق، دارالمعرفة، 1406.
31
_________________ ، ترجمة تفسیر جوامع الجامع، ترجمة عبدالعلی صاحبی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1377.
32
فیّود، عبدالفتّاح، علم البیان، مصر، الازهر، الطبعة الثانیة، 1418.
33
طبری، ابن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، عمان، دارالاعلام، 1421.
34
طریحی، فخرالدّین، مجمع البحرین، قم، مؤسسة البعثة، 1414.
35
طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ابی جعفر محمد بن الحسن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1409.
36
عربی، محیالدّین، تفسیر القرآن الکریم، تهران، ناصر خسرو، 1388.
37
العروسی الحویزی، تفسیر نور الثقلین، عبدعلی بن جمعه، قم، انوار الهدی، 1434.
38
فاضلی، محمّد، دراسة و نقد فی مسائل بلاغیة هامّة، طهران، سمت، الطبعة الثالثة، 1388.
39
فضیلت، محمود، زیباییشناسی قرآن، تهران، سمت، 1387.
40
قدامة بن جعفر، نقدالشعر، قسطنطنیه، مکتبة الجوائب، 1302ق.
41
کوّاز، محمدکریم، الاسلوب فی الاعجاز البلاغی للقرآن الکریم، ترجمة سید حسین سیّدی، تهران، سخن 1386.
42
معلوف، لوئیس، المنجد فی اللغه و الاعلام، بیروت، دارالمنشور، الطبعة الثالثة والثلاثون، 1992.
43
الملکی المیانجی، محمدباقر، مناهج البیان فی تفسیر القرآن، ایران، مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1416.
44
نحوی، سیدمحمد، فرهنگ وام واژه های عربی در فارسی دخیل، تهران، اسلامی تهران، 1368.
45
نصیریان، یدالله، علوم بلاغت و اعجاز قرآن، تهران، سمت، 1387.
46
نیومارک، پیتر، دورة آموزش فنون ترجمه، ترجمة منصور فهیم و سعید سبزیان، تهران، راهنما، 1386.
47
یوسفی، حسین، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1382.
48
معروف، یحیی، فن ترجمه، تهران، سمت، 1380.
49
میبدی، رشیدالدین، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علیاصغر حکمت، تهران، توس، چاپ پنجم، 1371.
50
ORIGINAL_ARTICLE
چگونگی ترجمه پذیری عنصر فرهنگی "نهادها، آداب و رسوم، جریانات و مفاهیم" در ترجمه های عربی به فارسی با تکیه بر چارچوب نظری نیومارک
نیومارک، یکی از نظریهپردازان شاخص معاصر، در زمینة مطالعات ترجمه، عناصر فرهنگی را به پنج دسته تقسیم میکند و با پیشنهاد هفده روش در ترجمة این عناصر، سعی کرده است تا راهکارهای مناسبتری پیش روی مترجمان قرار دهد. در این زمینه، نویسندگان این پژوهش بر آن شدند تا نقش عنصر فرهنگی «نهادها، آداب و رسوم، جریانات و مفاهیم»را در ترجمه با تکیه بر چارچوب نظری نیومارک، شاخصتر کنند. نتایج بهدست آمده در ترجمههای یوسف عزیزی، محمدعلی عسگری، احسان موسوی و موسی اسوار از داستانهای عائد الی حیفا، رجالٌ فی الشمس و الکعک علی الرصیف غسان کنفانی نشان میدهد که علیرغم اینکه عنصر فرهنگی «نهادها، آداب و رسوم، جریانات و مفاهیم» با اصطلاحات و تعابیر سیاسی، مذهبی، تاریخی و هنریِ زیادی مواجه است، این مترجمان توانستهاند بهخوبی با استفاده از روش «معادل فرهنگی» از عهدة ترجمه آن برآیند. با این حال، استفادة کمتر آنان از روشهای مهمی چون روش «تلفیقی» و «یادداشتها، اضافات و توضیحات» باعث ضعف و ابهام در ترجمة آنان شده است.
https://jalit.ut.ac.ir/article_65351_44f855869808d5032bea8dbc41122de6.pdf
2018-02-20
199
216
10.22059/jalit.2018.209412.611486
ترجمه
ترجمة عناصر فرهنگی
ترجمة آداب و رسوم
ترجمة جریانات فرهنگی
نیومارک
فاطمه
کیادربندسری
f.kia55@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران
AUTHOR
حامد
صدقی
sedghi@khu.ac.ir
2
استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی
LEAD_AUTHOR
قرآن کریم.
1
آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی- فارسی براساس فرهنگ عربی- انگلیسی هانسور، تهران، نشر نی، چاپ پانزدهم، 1392.
2
پالامبو، گیزپه، اصطلاحات کلیدی در مطالعات ترجمه، ترجمة فرزانه فرحزاد و عبداله کریمزاده، تهران، قطره، 1391.
3
تمام، عبدالکریم قطاف، «إشکالیة نقل الخصوصیات الثقافیة»، رسالة ماجستیر فی الترجمة، الجزایر، جامعة منتوری، 2005.
4
الحداد، سلمی، «لماذا یعزف المترجمون عن ترجمة الشعر»، مجلة جامعة دمشق، العدد 3 و 4، 2006.
5
حیدری، احمد و کبری روشنفکر، «إشکالیات نقل الخصوصیات الثقافیة فی روایات نجیب محفوظ المترجمة إلی الفارسیة فی ضوء نظریة نیومارک؛ (زقاق المدق، اللّص و الکلاب، الشّحاذ نموذجاً)»، رسالة ماجستیر فی اللغة العربیة وآدابها، جامعة تربیت مدرس، 1393.
6
روشن، بلقیس و روحالله افراه، «ترجمه پذیری عناصر فرهنگی در اشعار سهراب سپهری و فروغ با تکیه بر چارچوب نظری نیومارک»، مطالعات نظری ترجمه، ش 3، صص 39-51، 1391.
7
ریویر، کلود، درآمدی بر انسانشناسی، تجمة ناصر فکوهی، تهران، نشر نی، چاپ ششم، 1385.
8
فرحزاد، فرزانه، «سیر تحول مطالعات ترجمه در پنجاه سال اخیر»، مجموعه مقالات 2 هماندیشی ترجمهشناسی، تهران، یلدا قلم، صص 9-24، 1383.
9
کنفانی، غسان، بازگشت به حیفا و پنج داستان کوتاه، ترجمة یوسف عزیزی بنی طرف، تهران، چکامه، 1370.
10
، به حیفا بازمیگردم، ترجمة محمدعلی عسگری، تهران، آب، 1380.
11
، تا هر وقت که برگردیم، ترجمة موسی اسوار، تهران، آگاه، 1369.
12
، مردانی در آفتاب، ترجمة احسان موسوی خلخالی، تهران، نیلوفر، 1393.
13
معروف، یحیی، فن ترجمه (اصول نظری و عملی ترجمه از عربی به فارسی و فارسی به عربی)، تهران، سمت، چاپ پنجم، 1384.
14
ناظمیان، رضا، فن ترجمه (عربی-فارسی)، تهران، دانشگاه پیام نور، 1388.
15
نصیری، حافظ، روش ارزیابی و سنجش کیفی متون ترجمهشده از عربی به فارسی، تهران، سمت، 1390.
16
نیومارک، پیتر، الجامع فی الترجمة، ترجمة حسن غزالة، بیروت، دار مکتبة الهلال، 2006.
17
، دورة آموزش فنون ترجمه، ترجمة منصور فهیم و سعید سبزیان، تهران، رهنما، چاپ سوم، 1372.
18
Newmark, peter, A Textbook of Translation, first published, Prentice Hall, Newyork, 1988.
19
Slovakova, Vera, Historical Terminology in Translation of Non-Fiction, Department of English and American Studies, English Language and Literature, B.A. Major Thesis, 2007.
20