نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عبدالاحد غیبی ¹
• الهام بابلی بهمه ²

¹ عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

² پژوهشگر پسادکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

نقدِ فرایند روش‌شناختی رویکردهای انتقادی جدید در رابطه با میراث فصیح بلاغی، مستلزم ‏شناخت ‏اندیشه‌های انحرافی حاکم بر بلاغت و شناسایی طرح شبه‌ها برای پیشگیری از نفوذ چنین ‏دیدگاه‌هایی به ‏بلاغت است. جابری (۱۹۳۶م) متفکر مراکشی با بهره‌گیری از ‏علوم انسانی جدید، پروژه فکری «نقدِ عقل عربی» را در طیف وسیعی از ‏میراث عربی رقم زده و به‌بهانه تعامل با میراث به تحریفِ علوم زبانی از جمله بلاغت پرداخته‌‏است. ایشان، با رویکردی واحد (انتقادی) و دو روش متفاوت ‏‏(اندیشه‌های واگرا و همگرا) خوانشی ‏انتقادی از آراء بلاغت‌پژوهان داشته‌است و جرجانی (۴۷۱هـ) را ذیل اندیشه واگرا ‏قرار داده تا با تصویرسازی منفی روش عقلانیت وی را برابر با نهادینه‌‏کردن تفکر قیاسی بداند که نوعی ایستایی را بر ‏بلاغت حاکم کرد. در پرتو نگاه معرفتی جابری به بلاغت، ‏پژوهش پیش‌رو کوشیده‌است با رویکرد کیفی و روش ‏استقرائی به چگونگی خوانش انتقادی و روش‌شناسی جابری ‏از دو مقوله "قیاس" و "نظام استدلالی" جرجانی بر پایه ‏پارادایم‌های فکری – انتقادی به پروژه «نقد عقل ‏عربی» بپردازد. جستار کنونی، با این فرض که خوانش جابری بر پایه ‏حذف روش ‏عقلانیت جرجانی از دایره عقل بیانی پیش می‌رود، به این نتایج رسیده‌است که مخالفت جابری با مبنای ‏معرفت‌شناسی جرجانی بوده که عینیت‌گرا است تا جایی‌که "قیاس بیانی" و "نظام استدلالی" را ‏شکل‌دهنده رویکرد ‏معرفتی ایشان می‌بیند‏. جابری با تفکیک میان روش فلسفی و دینی همانندی میان جرجانی و ارسطو نمی‌بیند؛ زیرا به‌گمان ایشان، ‏روش استدلال و استنتاج‌های جرجانی با ذات بلاغت بیگانه‌است. وی در ضمن نظام استدلالی، عقل در ‏‏اندیشه عبدالقاهر را عقلی مرده در دانش بلاغت دانسته که به‌دلیل برابری با معانی‌النحو هویتی مستقل ندارد. بنابراین، صورت‌بندی استدلالی ‏جرجانی را ذهنی‌گرا توصیف‌کرده و قیاس برهانی را در مقایسه با قیاس بیانی برای تعامل با ‏بلاغت ترجیح داده‌است.‏ در ‏واقع، از نظر جابری، جرجانی براساس ظرفیت‌های درونی بلاغت، به‌سراغ آن نرفته‌است.

کلیدواژه‌ها

• محمد‌عابد جابری
• عبدالقاهر جرجانی
• قیاس
• نظام استدلالی
• عقل
• روش

موضوعات

• برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

عنوان مقاله [English]

Analysis of approach from Jābirī to the two categories ‎Analogy and the System of Reasoning of Jurjānī Based on ‎Critical Thinking Paradigms

نویسندگان [English]

• Abdolahad Gheibi ¹
• Elham Baboli Bahmeh ²

¹ Professor of Arab Language and Literature, Azarbaijan Shahid Madani University

² Postdoctoral Researcher of Arabic Language and Literature, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran.

چکیده [English]

Critiquing the methodological processes underlying new critical approaches to the legacy of eloquent rhetoric necessitates understanding the deviant ideas dominating rhetoric. ʻᾹbid Jābirī (1936) drawing on modern humanities developed the intellectual project of "Critique of Arab Reason" across Arabic heritage. under the pretext of engaging with heritage, and through a unified critical approach and two different methods; he provides a critical reading of the views of rhetorical thinkers. He assumes Jurjānī (d. 471 AH) under the divergent thought in the project of "Critique of Arab Reason," framing him negatively by equating his rational method with the institutionalization of analogical thinking, which imposed a type of stagnation on rhetoric. The present study aims to explore how Jābirī's critical reading and methodology regarding the two concepts of "Analogy" and the "System of reasoning" of Jurjānī are based on critical-thinking paradigms using a qualitative approach and inductive method. The results indicated that Jābirī's main opposition to ʻAbd al-Qāhir lies in Jurjānī's epistemology. Moreover, he views "Analogy" and the "System of reasoning" as the foundational elements of Jurjānī's epistemological approach. Jābirī sees no similarity between Jurjānī and Aristotle, emphasizing the difference between philosophical and religious methods; rather, he believes that Jurjānī's method of reasoning and inferences are foreign to the essence of rhetoric. He describes ʻAbd al-Qāhir's rational system as a dead form of reason in the study of rhetoric, due to the necessity to adhere to meaning. Therefore, according to Jābirī, Jurjānī's argumentative formulation is governed by a type of subjectivism. He prefers demonstrative analogy over expressive analogy for engaging with rhetoric.

کلیدواژه‌ها [English]

• Muḥammad ʻᾹbid Jābirī
• ʻAbd al-Qāhir Jurjānī
• Analogy
• System of Reasoning
• ‎Reason
• Method