ادب عربی

مقاله پژوهشی

السیمیائیّة التداولیّة لأفعال الحرکة الموضعیّة للإنسان فی القرآن الکریم

جلال مرامی؛ بیژن کرمی میرعزیزی؛ قادر پریز؛ طیبه عباسی

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 1-25

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.364980.612726

چکیده

یسعی هذا المقال إلی دراسة أفعال الحرکة الموضعیّة للإنسان من منظر السیمیائیات التداولیة کمنهج من المناهج النقدیة الحدیثة التی تکشف الضوء علی دراسة هذه الأفعال الحرکیة. کما أنّها تکشف علاقات دلالیة غیر ... بیشتر یسعی هذا المقال إلی دراسة أفعال الحرکة الموضعیّة للإنسان من منظر السیمیائیات التداولیة کمنهج من المناهج النقدیة الحدیثة التی تکشف الضوء علی دراسة هذه الأفعال الحرکیة. کما أنّها تکشف علاقات دلالیة غیر مرئیة ضمن تجلّی العلامة، وتکشف الضوء عن کیفیة تحلیل العلامات. إنّ وظیفة هذا المنهج لیست کشف معنی العلامة، بل کشف عملیة إنتاج العلامة. هذه الأفعال الحرکیّة فی القرآن الکریم کعلامات تداولیة تتکوّن من ثلاثة أبعاد. بعضها مادّیة، وبعضها غیر مادّیة، وبفصل کلّ بُعد منها، تنهدم العلامة. ما یفعله الإنسان فی الآیات التی درست فی هذا المقال من الأفعال الحرکیّة التداولیة، هو السلوک العامّ، ومظاهر الثقافة. حیث تُعتبر علامات ذات مقاصد تداولیة، وهی قنوات اتصال غیر لفظیّة قاصداً ترکها أو الالتزام بها. إنّ الدلالات المعجمیة لهذه الأفعال ضیّقة؛ فلذا یجب أن یُهتمّ بها من ناحیة توظیفها فی المجمتع، ومن ناحیة تواصلیّتها أیضاً. منهج دراسة الأفعال الحرکیّة فی هذا المقال منهج تحلیلی ــ وصفیّ حسب السیمیائیات التداولیة التی یُعتبر رائدها سندرس بیرس إذ یبدأ بالحدس حسب السیاق. إنّ دراسة هذه العلامات کرموزٍ حسب ترتیبٍ خاصٍّ وفقاً علی أصولٍ محدّدة مجرّبة. وتنطلق عملیّة تحلیل هذه العلامات التواصلیة الثقافیة من العلامة المادّیة حتّی تصل أخیراً إلی عنصر فعّال فی إنتاج العلامة أی توظیف العلامة، وفعّالیتها فی المجتمع. فأفعال الحرکة التداولیة ذات مقاصد تواصلیّة إنجازیة أو تأثیریة بالنسبة إلی المتلقی؛ لها دلالات غیر لغویّة، ومیزاتٌ جدیر الاهتمام بها؛ یمکن تعمیمها علی العلامات التداولیة الأخری؛ إنّ من أهمّ میزاتها أنّها مفتوحة الدلالات؛ لها الترادف الدلالی فی بعض أجزاء العلامة الثلاثة؛ أهمیتها لیست من ناحیة الدلالات فقط بل من ناحیة مؤولات نشأت منها أیضاً

مقاله پژوهشی

مفارقة الموقف، ثیماتها وأنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک

محسن عباسی؛ محمد جواد پورعابد؛ رسول بلاوی؛ علی خضری

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 27-49

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353016.612630

چکیده

تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من خلال میزان استخدام هذه الآلیات ومدى تأثیرها فی بناء تصاویر نقیضة للواقع المعروف، حیث لا یمکن إدراک ... بیشتر تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من خلال میزان استخدام هذه الآلیات ومدى تأثیرها فی بناء تصاویر نقیضة للواقع المعروف، حیث لا یمکن إدراک طبیعة النصّ الأدبی ودلالاته دون فهم مصطلح المفارقة واستیعاب ردودها ومعانیها المستحدثة. یُعدّ عباس بیضون من أبرز شعراء قصیدة النثر الحدیثة الذین أحسنوا توظیف المفارقة التصویریة فی نصوصهم. وتکمن أهمّیة هذا البحث فی دراسة النصوص الشعریة لبیضون على أساس مفارقة الموقف. یهدف هذا البحث إلی دراسة مجموعة "صوْر" المشبعة بصور المفارقة حیث أنها تداعیات وصور خیال الشاعر عن مدینته التی ولد وترعرع فیها وتعدّ هذه المجموعة مزیجاً من ذکریات طفولة بیضون وصباه مع تطلعاته الناضجة فی کبره فنجد نصّه الشعری مغایراً ومتمایزاً عن العدید من النصوص الأدبیة المعاصرة حیث زخر هذا النصّ بأنواع الانزیاحات والمفارقات اللفظیة والتصویریة، وقد تمّت دراسة هذه المجموعة وفقاً لمفارقة الموقف وعبر معاییر میویک المقسّمة لها، لتکون دراسةً مستقّلةً ومفیدة فی هذا المجال وقد تمّ اعتماد الأسلوب الوصفی - التحلیلی لهذه الدراسة من أجل بیان شامل ودقیق لکافة الصور الموجودة فی هذه المجموعة الشعریّة. وقدسعت هذه الدراسة التطرّق إلى مواضیع عدّه، قد عمد إلیها بیضون کمفارقة الماء والبحر والمدینة والحجر واللیل، حیث ظهرت معظم هذه الثیمات بشکل ممتزج وبأنواع عدیدة من المفارقة، کالمفارقة التصویریة ومفارقة الموقف. وقد توصّل البحث إلی عدة نتائج منها: استعمال بیضون فی شعره للعدید من مفارقات الموقف کالتنافر البسیط ومفارقة الدراما عبر أسلوب مختلف وحدیث وذلک من خلال لغة سلسة ودلالات بلیغة وکذلک لم تخلو شاعریة بیضون من استخدام التقانات البلاغیة الأخرى کالانزیاح، مما ساعدت فی خلق دلالات بعیدة عن واقع اللفظ ورسم لوحات فنیة فی سماء خیال المتلقین لشعره.

مقاله پژوهشی

التحلیل المقارن للاتّساق والوحدة القصیدة فی معلقة عمرو‌ بن‌کلثوم

خدیجه زارعی؛ علی باقر طاهری نیا

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 51-76

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.372499.612795

چکیده

کان من القدیم قد ینظر إلی الأثر الأدبی بأنه کل منسجم؛ لذلک نواجه رؤیة الوحدة القصیدة کموقف عام فی خصوص النص، والیوم قد کثرت المناهج المعنیة بالأثر الأدبی بأنه «نص» ومنها المنهج الاتّساقیة. بالنظر ... بیشتر کان من القدیم قد ینظر إلی الأثر الأدبی بأنه کل منسجم؛ لذلک نواجه رؤیة الوحدة القصیدة کموقف عام فی خصوص النص، والیوم قد کثرت المناهج المعنیة بالأثر الأدبی بأنه «نص» ومنها المنهج الاتّساقیة. بالنظر إلى معلقه عمرو بن کلثوم قد ظهرت وفقاً لسماتها الهیکلیة من حیث عوامل الاتّساق والوحدة القصیدة کأثر متماسک ولکل قصیدة مع قصیدة أخرى وکل بیت مع بیت آخر، علاقات صوتیة واتّساق ظاهری ودلالی، لذلک نعالج فی هذا البحث عبر المنهج الوصفی- التحلیلی قصیدة منها علی وجهین؛ الاتّساق والوحدة القصیدة. تظهر نتائج البحث أن معلقة «عمرو بن کلثوم» نص متماسک من ناحیة النغم والموسیقی علی الموضوع، وهو سبب الوحدة العضویة للقصیدة، فعوامل التماسک فی القصیدة المذکورة هی أیضا سبب تماسک القصیدة وأبیاتها من حیث الظاهر، کما أنها أحدثت الاستمراریة من حیث مضمون الطبقات الباطنیة للقصیدة وبین عوامل وحدة العضویة فیها ونری الروی والقافیة فی جمیع الضمائر المتکلم فی هذه القصیدة التی تعود إلى موضوع القصیدة وهو فخر و ملحمة عمرو بن کلثوم، وفی هذه القصیدة، کما یکون تکرار الوزن هو سبب وحدة القصیدة، فإن تکرار جمیع أنواع شبه التکرارات التی خلقت الموسیقى نفسه فی کل بیت، هو سبب إتّساقها أیضاً کما فی القصیدة تسببت جمیع أنواع العلاقات الدلالیة فی وحدة الموضوع، وتسببت العلاقه والتفصیل فی الارتباط الدلالی بین القصیدة وکل بیت یتبع وصف وشرح محتوى البیت السابق، کما أدت العلاقات الدلالیة العامة والخاصة فی هذه القصیدة إلى التعبیر عن الفخر و المباهات للقبیلة و هی الموضوع الرئیسی للقصیدة المذکورة، کما و یوجد بینها وبین وحدة الأفکار فی المعلقة تناغم وانسجام.

مقاله پژوهشی

دراسة البنیة المبتدئیة فی خطابات موسى وقومه فی القرآن الکریم

نفیسه ربانی؛ محمد خاقانی اصفهانی؛ سمیه کاظمی نجف آبادی؛ معصومه دیانتی

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 77-99

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.373911.612808

چکیده

اعتنى علماء اللغة المسلمون وأدباء العرب اعتناء خاصاً بتراکیب القرآن الکریم وأسالیبه الفریدة للوصول إلى أسراره ومعارفه الزاخرة وإثر ذلک کثرت الدراسات القرآنیة؛ حیث نبعت منها المکاتب اللسانیة المختلفة. ... بیشتر اعتنى علماء اللغة المسلمون وأدباء العرب اعتناء خاصاً بتراکیب القرآن الکریم وأسالیبه الفریدة للوصول إلى أسراره ومعارفه الزاخرة وإثر ذلک کثرت الدراسات القرآنیة؛ حیث نبعت منها المکاتب اللسانیة المختلفة. نظرا لأهمیة هذا الکتاب الشریف لفظاً ومعنى، یهدف هذا البحث إلى دراسة خطابات موسى علیه‌السلام وقومه فی القرآن الکریم وذلک بعد دراسة کیفیة استخدام المعانی فی هذه الآیات بناء على الرؤیة الوظیفیة النظامیة المستندة إلى هالیدای (2004) من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی وهی من أهم اتجاهات اللسانیّات الوظیفیّة. یعالج البحث هذا السؤال الرئیس، کیف یمکن معالجة البنیة المبتدئیة فی خطابات موسى علیه‌السلام وقومه بناء على النظریة الوظیفیة النظامیة المستندة إلى هالیدای؟ وما دور استخدامها فی تفهیم غرضهم واتضاح موضوع النقاش فی القرآن الکریم؟ لذلک تمت دراسة الآیات القرآنیة التی تتضمّن خطاباته علیه‌السلام وخطابات قومه فی القرآن الکریم کخطاب واحد وذلک بعد کشفها وتحدیدها، ثم بادرنا بتصنیف المعطیات وقمنا بدراستها وتحدید تواترها. ومما توصّلنا إلیه فی هذه الدّراسة أنّ النسب الإحصائیة للجملات الخبریة أکثر تواترا والجملات الأمریة فی المرتبة الثانیة والسبب یکمن فی أنَّ النبی موسى علیه‌السلام، استخدم أسلوب الموعظة فی الخطوة الأولى وتحدّث قومه بکلمات إخباریة؛ أما بما أن النفوس والطبائع یکرهون النصح بکلمات الأمر والنهی وینفرون منها ولو کانت بصالحهم، فقد التزم باستخدام هذا الأسلوب بأقل قدر ممکن واثر ذلک استخدم النصیحة فی الخطوة الثانیة. والمبتدأ المرکب أکثر تواترا بالنسبة إلى المبتدآت البسیطة فی کلا الخطابین وأنّ الجملات، أکثرها، غیر موسومة فی الخطابین.

مقاله پژوهشی

سیمیائیة الدلالة فی المقامات المتشابهة للهمذانی والحریری (الکوفیة والشیرازیة)

رقیه رستم پور؛ کوثر چاپچی بهبهانی زاده؛ انسیه سادات هاشمی

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 99-124

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377169.612830

چکیده

لقد امتاز النثر العربی فی العصر العباسی بأنواعه المختلفة وأنساقه العدیدة. فالمقامات ازدهرت فی هذا العصر، وهی تعتبر من أهم فنون الأدب العربی التی تکشف عن براعة الأدیب ومهارته فی الصناعة الأدبیة واستخدام ... بیشتر لقد امتاز النثر العربی فی العصر العباسی بأنواعه المختلفة وأنساقه العدیدة. فالمقامات ازدهرت فی هذا العصر، وهی تعتبر من أهم فنون الأدب العربی التی تکشف عن براعة الأدیب ومهارته فی الصناعة الأدبیة واستخدام الألوان البدیعیة التی تزینت بزخارف السجع، وهی فی الوقت ذاته تأتی بإشارات إجتماعیة کاتّساع الفقر، والبؤس، وتدهور الأخلاق فی المجتمع العباسی بجوانبها القصصیة التی تعکف علی المحاورة بین الشخصین وهما: الراوی والبطل. والذی یبدو أنّ أوّل من ابتکر فنّ المقامات هو بدیع الزمان الهمذانی، ثم حذی حذوه الحریری، فقام بتألیف وتصنیف المقامات لمعارضته، بحیث سمّی ثمانی من مقاماته بأسماء مقامات الهمذانی. فلاستیعاب وإتقان هذه النصوص الأدبیة، لابدّ أن ینتمی المتلقی إلی دراسات علمیة لعناصر اللغة واتجاهاتها الادبیة. إذن، السیمیائیة من أهم وأبرز الاتجاهات اللسانیة تسبر فی أغوار النصوص، وتتوغل فی أعماقها لتفک شفرات الدلالات السیمیائیة، وتمحو اللثام عن المستویات الأفقیة والعمودیة بفروعها المختلفة من المستوی الصوتی، والمعجمی، والنحوی، والبلاغی. إذن، بعد الموازنة بین (الکوفیة والشیرازیة) کنموذجین للهمذانی والحریری فی مجال الإتجاهات السیمیائیة، توصلت المقالة إلی النتائج التالیة التی تؤکد علی أن الحریری لم یتحدی الهمذانی بتکرار أسماء المقامات فحسب، بل نال علی منواله فی المستوی الصوتی والمعجمی، وکذلک فی المستوی العمودی الذی یمثل التوازن والانسجام الموضوعی والحبکی، ولکن عارضه فی مجال المستوی النحوی والبلاغی، بحیث قد جاء بفنون بلاغیة ونحویة خلاف ما جاء به الهمذانی فی الکوفیة والشیرازیة

مقاله پژوهشی

بنیویة مفارقة الموقف وآلیاته عند زهران القاسمی فی مجموعة "الهیولى" وفقاً لنظریة میویک

محمودرضا توکلی محمدی؛ علی خالقی

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 125-151

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377221.612831

چکیده

فعمت القصائد الحدیثة بتقنیات مختلفة منها المفارقة إذ اتّسع نطاق هذه التقنیة وأخذت الکثیر من الدراسات تشمل هذا اللون من ألوان الأدب لکشف جمالیات النص الشعری، یشیر مفهوم المفارقة إلی الأسلوب البلاغی ... بیشتر فعمت القصائد الحدیثة بتقنیات مختلفة منها المفارقة إذ اتّسع نطاق هذه التقنیة وأخذت الکثیر من الدراسات تشمل هذا اللون من ألوان الأدب لکشف جمالیات النص الشعری، یشیر مفهوم المفارقة إلی الأسلوب البلاغی الذی یکون فیه المعنى الخفی فی تضاد حاد مع المعنى الظاهری وبعارة أخری البنیة السطحیة للنص تشیر إلی شیء والبنیة التحتیة أو المعنی الخفی تشیر إلی شیء آخر معارضاً فی بعض الأحیان مع المعنی الظاهری وکثیراً ما تحتاج المفارقة وخاصة مفارقة الموقف أو السیاق، إلی کد الذهن، وتأمل عمیق للوصول إلی التعارض المکتوم والمخفی فی النص وکشف دلالات التعارض بین المعنى الظاهر والمعنى الخفی الغائص فی أعماق النص؛ فللمفارقة جمالها الأدبی فی المغایرة والخلاف للمألوف وتحاول هذه الدراسة أن تسلّط الضوء حول مفارقة الموقف فی قصائد زهران القاسمی، إذ قلّما نجد فی الشعر المعاصر مفارقة تحمل ألوانا مختلفة، وفقاً لنظریة میویک کالدراما والورطة والحدث والبسیط وخداع النفس والتی نسمّى بمفارقة الموقف. یحاول میویک أن یعطی تعاریف لأنواع المفارقة للتمییز بینها للوصول إلى الموقف من ضحیة المفارقة أو عن مفارقة الموقف ومعظمها قد وظفها الشاعر زهران القاسمی فی مجموعته الشعریة "الهیولى" بکثافة، مما استحقت الدراسة، وذلک على غرار المنهج الوصفی التحلیلی، لتبیین مدى فاعلیة النص مع المفارقة، وتوصیف کثافة الصور المنغمسة بالتناص الأدبی، وحاول البحث أن یمزج بین البلاغة القدیمة والتقنیات الحدیثة لتبیین المفارقات المختلفة فی شعر زهران، ویرید الإجابة على سؤالین أساسیین: ما المفارقات الجلیة فی شعر زهران وکیف تمیزت مفارقة الموقف فی قصائد زهران؟ وقد توصّل البحث إلى عدة نتائج، بعد أن أعطى للشعر حقه من خلال تحلیل القصائد وتبیین مفارقة الموقف فی کل نوع من انواعهاـ بأن زهران یمیل إلى المفارقة التصویریة لاسیّما المفارقة الدرامیة أکثر من غیرها.

مقاله پژوهشی

دراسة الأفعال الکلامیة غیر المباشرة فی قصیدة لا تصالح أمل دنقل علی ضوء آراء جون أوستین

سید احمد موسوی پناه

دوره 17، شماره 2 ، فروردین 1404، صفحه 153-176

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.378916.612845

چکیده

التداولیة عبارة عن مثلث یتم تداول المعنی فیه بین المتکلم (المرسل) والمتلقی (المرسَل إلیه) والسیاق(الرِّسالة). والغرض من وراء هذا التواصل والتدوال إدراک السامع للمعنی والوصول إلی مقاصد النص العمیقة. وفی ... بیشتر التداولیة عبارة عن مثلث یتم تداول المعنی فیه بین المتکلم (المرسل) والمتلقی (المرسَل إلیه) والسیاق(الرِّسالة). والغرض من وراء هذا التواصل والتدوال إدراک السامع للمعنی والوصول إلی مقاصد النص العمیقة. وفی هذا الشأن تعتمد التداولیة بشکل کبیر علی الأفعال الکلامیة لتحقیق الأغراض الإنجازیة والتأثیریة. تنقسم الأفعال الکلامیة التی تعنی أن القول ینجز فعلا إلی عدة تقسیمات من أهمها: الأفعال الکلامیة المباشرة والأفعال الکلامیة غیر المباشرة، ویراد بغیر المباشرة أن یدل الفعل علی فحواه بقرینة السیاق والظروف الأخری. أما المباشرة أن یدل اللفظ صراحة علی معناه دون حاجة إلی قرینة أخری تساعد علی فهمه. یهدف هذا البحث من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی وبالاعتماد علی آراء جون أوستین دراسة الأفعال الکلامیة غیر المباشرة فی قصیدة (لا تصالح) للشاعر المصری المعاصر أمل دنقل، وقد توصل إلی النتائج التالیة: قد استخدم الشاعر فی هذه القصیدة الکثیر من الأفعال الکلامیة غیر المباشرة التی تتمثل غالبا فی النهی والاستفهام والأمر من أجل أغراض إنجازیة وتأثیریة هامة أبرزها استنهاض الأمة لتحریر الشعب الفلسطینی والوطن العربی والإسلامی من الاحتلال الغاشم والذل، وفی هذا السبیل ولیکون لکلامه صدی أوسع وأثر أکبر قد وظف الرموز والأحداث التی یعود تاریخها إلی ما قبل الاسلام مثل حرب البسوس وشخصیات مثل الجلیلة وکلیب والیمامة وجساس؛ کل ذلک لیکون الغرض الإنجازی والتأثیری أنفذ فی نفوس أبناء الأمة، إذ تُشکِّل هذه الأحداث السیاقات الاجتماعیة والثقافیة للأفعال الکلامیة الواردة فی هذه القصیدة. کما اتضح أن الفعل الکلامی التوجیهی فی هذه القصیدة احتل النسبة الغالبة ویلیه التعبیری ثم الإعلانی

ثنائیة اللفظ والمعنى فی الخطاب الشعری لدیوان «حرف من ماء، قصیدة حب طویلة» للشاعر أدیب کمال الدین، مقاربة سیمیائیة بناء على نظریة جوزیف کورتیس

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 81-103

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.366752.612744

چکیده

ثنایة اللفظ والمعنى هی من ضمن التقنیات التی تناولتها مدرسة باریس السیمیائیة، وطوّر أسالیب فحصها المنظر الفرنسی جوزیف کورتیس، لاستنطاق الجانب المسکوت والعمیق فی النص الخطابی السردی، من خلال العبور ... بیشتر ثنایة اللفظ والمعنى هی من ضمن التقنیات التی تناولتها مدرسة باریس السیمیائیة، وطوّر أسالیب فحصها المنظر الفرنسی جوزیف کورتیس، لاستنطاق الجانب المسکوت والعمیق فی النص الخطابی السردی، من خلال العبور عن أجزاء التلفظ والملفوظ فیه. لذلک من ضمن أسباب اختیار دیوان «حرف من ماء، قصیدة حب طویلة»، للشاعر الحروفی العراقی أدیب کمال الدین، لتلفظیة کورتیس فی هذه الدراسة، هو التشبع المعنوی المتنکر خلف حروفیاته، والأصداء التی حاک خیوط نبراتها بأفیون العرفان، حتى یهدأ بها حنینه ومواجع المأسی القاسیة التی عاناها من کثرة الصداح الشجی. تمت دراسة هذا الدیوان حسب المنهج الوصفی التحلیلی، ومن خلال تقطیع بعض الأشطر والأبیات من قصائده عشوائیاً، بغیة التفحص فی جوانب أشعاره، مع تطبیق التقسیمات الثلاثة التی قدمها کورتیس، وهی «الزمن، الفضاء، القائمون بالفعل»، فی مباحث دراسة النص السردی الخطابی، وتفرعاتها التلفظیة والملفوظیة، والمستوى السطحی والعمیق. توصلت الدراسة إلى أن غالبیة أشعار أدیب کمال الدین تمتلک طاقة الترکیبة الخطابیة، التی یمکنها أن تکمن المستوى العمیق فی طیاتها حتى ولو اختصرت بحرف واحد، أو سطر أو سطرین فی کل شطر من قصائده. ورغم هذا الرحیق الحروفی العبق المفعم بالسلاسة والبساطة، إلا أنه لم تفقد أشعاره تلک الجوانب الثلاثة الکورتیسیة للوصول إلى ذلک العمق الدلالی والمکتظ بالتعابیر الجمیلة التی تزداد جمالاً کلما تقشّرت عنها ورقة استکشافیة أثناء التورق الفاحص. وتوصل البحث للصفات المتکاملة التی تطرق إلیها کورتیس فی قسم الحقل المعجمی، فی الأبیات المختارة کنموذج تحلیلی، حیث توارت مقتضیاتها المعنویة أثناء التقطیع. ومن هنا تعینت الأزمان والقائمون بالفعل والفضاءات المتمثلة فیها الأدوار، سطحیة ومعنائیة. وهکذا ترکت حروفیات أدیب کمال الدین بصمة المعنى بواسطة الإیماءات الناطقة والصامتة بنفس الوقت.

تحلیل گفتمان انتقادی رمان (حرب الکلب الثانیة) ابراهیم نصرالله با تکیه بر الگوی هاج و کرس

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، ، صفحه 117-138

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.365918.612737

چکیده

گفتمان به عنوان یک فرآیند کارآمد زبانی از جمله پرکاربردترین ابزارهای مورد استفادۀ نظام سلطه برای رسیدن به اغراض سیاسی اجتماعی به صورت گفتار و یا نوشتار است. تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی نظاممند ... بیشتر گفتمان به عنوان یک فرآیند کارآمد زبانی از جمله پرکاربردترین ابزارهای مورد استفادۀ نظام سلطه برای رسیدن به اغراض سیاسی اجتماعی به صورت گفتار و یا نوشتار است. تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی نظاممند در راستای مطالعۀ شیوۀ استفاده از این فرآیند است. هاج و کرس از جمله زبانشناسانی هستند که با تکیه بر همین اصل، الگویی زبان‌شناختی و روشمند، متشکل از چهار مؤلفۀ نامدهی، اس سازی، مجهول در برابر معلوم و جملات کنشی در برابر اسنادی ارائه کردهاند. این پژوهش به‌روش تحلیل گفتمان انتقادی و با هدف تبیین جهتگیریهای ایدئولوژیکی حاکم بر متن در رمان حرب الکلب الثانیة به بررسی فرآیند ساختارهای گفتمان مدار بر اساس این نظریه پرداخته است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که نویسنده، ایدئولوژی‌های خود را در مواجهه با نظام سلطه، حاکمیت سرمایه‌داری و شرایط سیاسی اجتماعی فلسطین با نوع به کارگیری زبان و جهتگیریهای گفتمانی در بافتار زبانی رمان تبیین کرده است. شکل جدید پرداختن به قضایای فلسطین و ساختار گفتمانی رمان مذکور، جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در مواجهۀ لذت‌بخش و هوسناک با رؤیاهای مدرنیته، همچنان ارزش و آزادی خود را در اشغال سلطۀ بیگانگان قرار می‌دهد و در نهایت با فراگیری شبیه‌سازی انسان‌ها، جهان را به ورطۀ نابودی می‌کشد. ویران شهر آرمانی این کنشگرهای اجتماعی، حاصل گفتمان تخریبگرای آنهاست که در خرده رفتارها و خرده گفتارها نمود پیدا میکند و از آثار کارکردهای زبانی بر متون ادبی به شمار میرود

المونتاج السینمائی فی روایات سنان أنطون علی ضوء آراء سرجی ایزنشتاین (روایة إعجام نموذجاً)

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 49-71

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.286842.612123

چکیده

یُعتبر المونتاج من ضمن ما استلهمته الروایة الحدیثة من السینما وهی تقنیة تقدّم لقطات ومشاهد متتابعة فی العمل الروائی، تهدف إلى وضع المشاهد المصوّرة فی تسلسل معیّن، بغیة التأثیر فی نفسیة المتلقّی وتوضیح ... بیشتر یُعتبر المونتاج من ضمن ما استلهمته الروایة الحدیثة من السینما وهی تقنیة تقدّم لقطات ومشاهد متتابعة فی العمل الروائی، تهدف إلى وضع المشاهد المصوّرة فی تسلسل معیّن، بغیة التأثیر فی نفسیة المتلقّی وتوضیح تداخل الأفکار أو تداعیها عبر الانتقال من لقطة إلى أخری. رصدنا عند دراستنا لروایة إعجام لسنان أنطون والتی شیّدها فوق الکثیر من سمات وعناصر تیّار الوعی، وجود نماذج کثیرة لأقسام المونتاج السینمائی الأربع حسب المخرج الروسی ایزنشتاین. هذه الدراسة محاولة لإلقاء الضوء علی المونتاج السینمائی فی روایة إعجام وتحلیلها وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی، عبر التعریف بآراء هذه الشخصیة وأفکارها ثمَّ معالجة أقسام المونتاج الطولی والإیقاعی والنغمی والذهنی الموظّف فیها علی ضوء نظریة ایزنشتاین والذی کان یری أنَّ المشهد یجب أن یُبنی علی مجموعة من الصدمات وأنَّ کلَّ قطع یجب أن یُثیر خلافاً بین لقطتین حتّی یُنتج قفزة جدلیة تُولد ردّة فعل عنیفة فی ذهن المتفرّج، لیتسنّی لنا من خلالها الترکیز علی توظیف الکاتب الجانب الفلمی المرئی فی روایته. تؤکد النتائج أنَّ سنان أنطون وظَّف المونتاج السینمائی لقدرته علی تقدیم أفکار وصور جدیدة، تمکّن القارئ من فهم أفضل لأحداث الروایة، کما أنَّ الکاتب استخدم المونتاجات الأربع للتعبیر عن الصراع النفسی للشخصیات وذلک عبر آلیات مونتاجیة مثل القطع والانتقال واللقطة القریبة لمرونتها العالیة وقدرتها الهائلة لتتیح للشخصیات قدرة الاستبطان الداخلی للکشف عن تلک الصراعات.

دراسة الفضاء النصی لشعر معد الجبوری: قراءة فی قصیدة حیث یعود النهر وفق منهج شکری

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 69-91

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.312356.612295

چکیده

الحداثة الشعریة التی ألقت ظلالها علی الأدب و انتقل بها الشعر العربی المعاصر من إطاره الخاص الضیق إلی فضاءات جدیدة منفتحة، جعلته یسترفد الفنون الأخری و فی الحقیقة أطلقت عنان الشعر والأدب وصار التداخل ... بیشتر الحداثة الشعریة التی ألقت ظلالها علی الأدب و انتقل بها الشعر العربی المعاصر من إطاره الخاص الضیق إلی فضاءات جدیدة منفتحة، جعلته یسترفد الفنون الأخری و فی الحقیقة أطلقت عنان الشعر والأدب وصار التداخل بین الشعر وبین الفنون الأخری الثیمة البارزة للشعر العربی المعاصر ومن أهم ملامح الحداثة الشعریة المزج بین الشعریة والسرد فی العمل الشعری وهذا المزج بوصفه من نتائج الحداثة فی الفکر والوعی، بوصفه من رهانات التجدید فی الشعر المعاصر یثری الشعر من الناحیة الجمالیة والدلالیة ویکسر رتابة الشعر ویوسع دائرته والسرد بتقنیاته وعناصره ومعیاته، یجعله أکثر عمقاً وانفتاحاً وهذا هو سرُّ الحضور المکثف للسرد وتقاناته فی الشعر المعاصر والتداخل بین الشعر والسرد ینمُّ عن الوعی العمیق بفاعلیة السرد وإسهامه فی ضخّ النص الشعری بالحرکة والعمق والانفتاح والشاعر العراقی معد الجبوری من أبرز الذین استخدموا السرد وطاقاته ومعطیاته فی أشعارهم ونری الهیمنة السردیة علی فضاء الشعر للشاعر وفی أشعاره کافة وبلغ التداخل السردی والشعری درجة الحساسیة الشعریة عنده ونری هذا المزج والتداخل فی جمیع مراحله الشعریة وکأنه یری قوة الشعر وفاعلیته فی حضور السرد والدمج الفنی والواعی بین الشعر والسرد وعناصره. یحاول هذا البحث دراسة حضور السرد فی شعر الشاعر من خلال دراسة قصیدة حیث یعود النهر والمنهج المتتبع فی هذا البحث هو منهج شکری هیاس فی دراساته السردیة وخاصة الدراسات التی کتبتها الناقد حول القصیدة السیر ذاتیة وما توصل إلیه هذا البحث بعد دراسة عمیقة الرؤی لهذه القصیدة هو أن للسرد حضوره المکثف فی شعر الشاعر والرؤیة وحضور الشخصیات والمشهد الحواری والمکان والترتیب الزمنی والحدث فی ارتباطه بالمکان والزمن من العناصر السردیة فی التشکیل الشعری لهذه القصیدة وفی الحقیقة یستخدم الشاعر السرد فی اشعاره انطلاقاً من الوعی الشدید بفاعلیة السرد ومعطیاته فی الشعر حیث یجعله فی ذروة الإیحاء والإبداع ویجعل النص الشعری ینبض بالحرکة والحیویة ویجعله متمکّناً بالطاقات الدلالیة الوافرة ویبعد التشکیل الشعری من حالة الجفاف الی النشاط والحرکة والحیویة وتداخل الشعری بالسردی وسیلة الشاعر لخلق أرضیة شعریة متکاملة ومترابطة مسهمة فی نجاح التواصل وعملیة التلقی.

بازنمایی خشونت در رمان علی مائدة داعش با تکیه بر نظریۀ اسلاوی ژیژک

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 43-64

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.319022.612358

چکیده

از آنجا که خشونت، ناظر بر وجه سرکوبگر قدرت است، لاجرم در یک رابطۀ خشونت‌آمیز، طرفین فرادست و فرودست وجود دارد. ژیژک با ترکیب مفاهیم فلسفی و زندگی روزمره، توانسته است ابعاد مختلف امر خشن را ترسیم کند. ... بیشتر از آنجا که خشونت، ناظر بر وجه سرکوبگر قدرت است، لاجرم در یک رابطۀ خشونت‌آمیز، طرفین فرادست و فرودست وجود دارد. ژیژک با ترکیب مفاهیم فلسفی و زندگی روزمره، توانسته است ابعاد مختلف امر خشن را ترسیم کند. رمان علی مائدة داعش، روایت رنج‌ مردمان ایزدی است که با هجوم و نسل‌کشی داعش مواجه شدند. این پژوهش با هدف تبیین لایه‌های مختلف خشونت داعش علیه ایزدیان از الگوی ژیژک بهره گرفت تا نشان دهد نویسنده چگونه ابعاد مختلف خشونت را لابه‌لای حوادث داستان بازنمایی کرده و از مسئلۀ خشونت به‌عنوان درون‌مایۀ روایی بهره جسته است. نتایج تحقیق نشان داد تمام انواع خشونت در رمان، تحت تأثیر خشونت خدایگانی که ژیژک بدان اشاره کرده، صورت گرفته است. داعش با اعمال خشونت سیستمی، قصد نهادزدایی از خانواده و دیگر بنیان‌های اجتماعی را دارد. شیوه‌های داعش برای سرکوب زنان، کنش‌گرانه و نمادین است و در عین حال، از روش‌های کنش‌پذیرانه مانند به‌کارگیری زنان علیه زنان نیز غافل نبوده است. داعش در توجیه خشونت برای اعضای خود از تکفیر «دیگری» استفاده کرده و ایزدیان به‌عنوان جلوه‌ای از کفر که مانع تحقق اهداف خلافت‌اند محکوم به نابودی شدند. در رمان حاضر، زنان بزرگ‌ترین قربانیان خشونت‌اند و جایگاه فرودست آنها از منظر تاریخی، به قدرت داعش برای اعمال خشونت سیستمی و خدایگانی علیه زنان، افزوده است.

مقاله پژوهشی

بررسی کارکردگرایانه جهان‌های زیرشمول در شعر ودیع سعاده بر پایه تئوری پُل ورث (مورد کاوی «محاولة وصل ضفتین بصوت»)

الهه ستاری؛ حسین شمس آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.362390.612703

چکیده

برای شناخت و آگاهی دقیق از معانی و پیام‌های یک متن نمی‌توان به جهان اصلی آن اکتفاء کرد، بلکه بررسی جهان‌های زیرشمول آن نیز ضروری و بایسته است. بعد از پیشرفت رویکردهای شناختی در نقد ادبی، مقوله جهان‌های ... بیشتر برای شناخت و آگاهی دقیق از معانی و پیام‌های یک متن نمی‌توان به جهان اصلی آن اکتفاء کرد، بلکه بررسی جهان‌های زیرشمول آن نیز ضروری و بایسته است. بعد از پیشرفت رویکردهای شناختی در نقد ادبی، مقوله جهان‌های فرضی، ممکن، فرعی، زیرشمول و جهان‌هایی با این عناوین برای بررسی متون ادبی از دریچه‌ای جامع و جدید مورد توجه قرار گرفت، که از جمله این نظریات می‌توان به نظریه جهان متن پل‌ورث اشاره کرد. وی در نظریه جهان گفتمان، به سه مقوله برای تحلیل متن می‌پردازد که از جمله این مقوله‌ها، رویکرد جهان‌های زیرشمول یا جهان‌های فرعی است که با استفاده از پارامترهایی به وجود جهان‌ موجود دیگری که در بستر جهان اصلی شکل می‌گیرد می‌پردازد و معانی و کارکردهای آن را بررسی می‌کند. این مقاله با توجه به تعددگرایی گفتمانی و تنوع بافت‌های معنایی در شعر پست‌مدرن به بررسی چگونگی کاربست و تحلیل آن در دفتر شعری یکی از شاعران برجسته لبنانی به نام ودیع سعاده می‌پردازد تا بررسی کند که جهان‌های زیرشمول از چه میزان در شعر وی حضوری فعال دارد و شاعر چگونه آنها را برای تکثر و توسعه معنا به کار برده است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که ودیع سعاده در شعر خود، با استفاده از ساخت جهان‌های زیرشمول، همگام با پویانمایی، انعکاس صداهای خاموش و در حاشیه یا تبعید، دوری از واقعیت مطلق و روی آوردن به واقعیت متکثر و متنوع به جای جهانی ایستا و تک‌بعدی، از این جهان استفاده کرده است و از پارامترهای مختلف زمانی، مکانی، گفتاری، نگرشی استفاده کرده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی" للکاتب العمانی حمد المخینی على ضوء نظریة لوسیان غولدمان

عذرا دریس؛ محمد جواد پورعابد؛ ناصر زارع؛ رسول بلاوی؛ علی خضری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.347439.612577

چکیده

البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی" للکاتب العمانی حمد المخینی على ضوء نظریة لوسیان غولدمان عذرا دریس طالبة دکتوراه فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس محمدجواد ... بیشتر البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی" للکاتب العمانی حمد المخینی على ضوء نظریة لوسیان غولدمان عذرا دریس طالبة دکتوراه فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس محمدجواد ﭘورعابد أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس ناصر زارع أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس رسول بلاوی أستاذ فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس علی خضری أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس الملخص السوسیولوجیا علم یدرس المجتمعات البشریة وتأثّراتها بما یدور فیها من أحداث، وعلاقة الأدب بالمجتمع علاقة متقابلة أی یتأثر الأدب بالمجتمع وبالعکس. خضعت سوسیولوجیا الأدب للعدید من التحوّلات والتطوّرات منذ ظهورها، ومن ضمن النظریات التی أسهمت فی هذا التطوّر هی نظریة لوسیان غولدمان التی عُرفت بـ "البنیویة التکوینیة". ثمة کثیر من الأدباء الذین أقبلوا على مجتمعاتهم ووقائعها، والکاتب العمانی حمد المخینی کذلک لم یتفاد قضایا مجتمعه بل تناولها فی نصه بشتّى أنواعها. انتهجت هذه الدراسة المنهج الوصفی-التحلیلی فی بحثها عن البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی"، وهی فی صدد نقد القصة على أساس مقوِّمات هذه النظریة. وأمّا أهم المحاور التی تدور حولها الدراسة فهی: البنیویة التکوینیة عند غولدمان، والنقد البنیوی التکوینی لقصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی"، ومرحلة الفهم، ومرحلة التفسیر. وفی نهایة المطاف توصّلت الدراسة إلى بعض النتائج وهی: أنَّ رؤیة العالم فی القصة فقد تتجلّى بواسطة الوعی الممکن للراوی/الشاب، حیث یطمح للوصول إلى حلمه وتحقیق هذا الحلم وإن کان هناک من یخالفه، وأنَّ القضایا التی تطرّق إلیها الکاتب هی التقالید الاجتماعیة المؤثرة فی تصرفات الجماعات، والعنف الأسری أو الأبوی ضد الزوجة والأبناء، والمعتقدات الخرافیة. الکلمات الدلیلیة: البنیویة التکوینیة، القصة القصیرة، الأدب المعاصر العمانی، لوسیان غولدمان، حمد المخینی.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

خوانشی نقادانه بر رمان شتاء العائلة اثر علی بدر با رویکرد زنانه

زینه عرفت پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.373463.612804

چکیده

جنبش فمینیسم در قرن نوزدهم به دنبال مبارزات زنان اروپایی برای به‌دست آوردن آزادی‌های بیش‌تر و حقوق مدنی ایجاد شد و به‌تدریج گسترۀ بیش‌تری یافت. این جنبش و تبعات آن مانند هر دگرگونی دیگری، به-ادبیات ... بیشتر جنبش فمینیسم در قرن نوزدهم به دنبال مبارزات زنان اروپایی برای به‌دست آوردن آزادی‌های بیش‌تر و حقوق مدنی ایجاد شد و به‌تدریج گسترۀ بیش‌تری یافت. این جنبش و تبعات آن مانند هر دگرگونی دیگری، به-ادبیات نیز راه پیدا کرد و نویسندگان و شاعران دغدغه‌مند در آثار خود، به فراخور حال خود، به طرح مسائل زنان و حمایت از حقوق آن‌ها پرداختند. یکی از این نویسندگان، علی بدر رمان‌نویس عراقی است که در رمان‌های خود از جمله رمان «شتاء العائلة» به‌مشکلات و مسائل زنان می‌پردازد. در این پژوهش، رمان «شتاء‌العائله» با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و بر‌مبنای گرایش اول نقد فمینیستی یعنی جلوۀ زنان در آثار مردان، بررسی شده‌است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که علی بدر در کنار برجسته‌کردن نقش زن و ویژگی‌های زنانۀ او، جامعۀ مردسالار را نیز به‌طور غیر مستقیم به‌چالش‌می‌کشد. او از طریق ترسیم دو شخصیت زنانه (عمه و برادرزاده)،از یک سو می‌کوشد محدودیت‌های زنان را در کشور عراق در دهۀ شصت و هفتاد به‌تصویر کشد و از سوی دیگر در جریان حوادث رمان، از زنان و حقوق زنان دفاع‌نماید و بر تحصیل و آموزش دختران و زنان، استقلال زنان و قدرت زنانه تأکید‌کند و از همه مهم‌تر، علی بدر در این رمان، بی-هویتی زنان و دگرجنس‌خواهی اجباری را در فضای جامعۀ مردسالار عراق، زیر سؤال می‌برد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

خوانش آزادی و شگردهای مقابله با اضطراب ناشی از آن در دو رمان "زهراللّیمون و قصص أخرى" علاء الدیب و "تلک الرائحة" صنع الله ابراهیم بر اساس نظریۀ اروین دیوید یالوم

مسعود سلمانی حقیقی؛ عباس گنجعلی؛ سید مهدی نوری کیذقانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377869.612836

چکیده

نقد روانکاوی یکی از شاخه‌های نقد ادبی است که در تحلیل و ارزیابی متون به خصوص متون ادبی نظیر رمان و داستان کاربرد دارد. یکی از نظریه‌پردازان این حوزۀ اروین دیوید یالوم است. او در تئوری روان درمانی خود ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی و تحلیل طرح‌واره‌های استعاری‌ـ تصوری در حماسۀ «العلویة» اثر محمد عبدالمطلب بر مبنای نظریه لیکاف و جانسون

زینب آذربو؛ سید مهدی نوری کیذقانی؛ عباس گنجعلی؛ حجت الله فسنقری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376434.612827

چکیده

از نظر علمای بلاغت و زبان‌شناسان سنتی و کلاسیک، استعاره، لفظ‌محور است و محدود و منحصر به لفظ است. از نظر آن‌ها، استعاره فقط در ادبیات به کار برده می‌شود و جنبه زیباشناختی دارد؛ اما در زبان شناسی شناختی، ... بیشتر از نظر علمای بلاغت و زبان‌شناسان سنتی و کلاسیک، استعاره، لفظ‌محور است و محدود و منحصر به لفظ است. از نظر آن‌ها، استعاره فقط در ادبیات به کار برده می‌شود و جنبه زیباشناختی دارد؛ اما در زبان شناسی شناختی، نگاه به استعاره، بسیار گسترده است و استعاره مفهوم محور است نه لفظ محور. از منظر زبان شناسی شناختی، نه‌تنها ادبیات بلکه زبان و ازجمله زبان ادبی، نمود و تجلی‌گاه ساختارهای مفهومی مانند استعاره، مجاز و طرح‌واره‌های تصوری موجود در ذهن بشر می‌باشد. از نظر جورج لیکاف و مارک جانسون، استعاره، وسیله تفکر و اندیشه است که در رفتارهای انسان ازجمله رفتارهای زبانی وی جاری است. مقاله حاضر در صدد است با توجه به نظریه لیکاف و جانسون، به واکاوی و تحلیل طرح‌واره‌های تصوری در قصیدۀ بلند العلویة اثر شاعر مصری محمد عبدالمطلب (1871-1931 م)بپردازد. نتایج حاکی از آن است که شاعر با به کارگیری طرح‌واره‌های سه‌گانه (حجمی، قدرتی و حرکتی) به‌خوبی مفاهیم انتزاعی و مجرد را به وسیله مفاهیم عینی، مفهوم‌سازی کرده‌ و مفاهیم غیرقابل لمس و انتزاعی را به زیبایی به تصویر کشیده است. پس از بررسی‌های انجام گرفته، مشخص شد؛ از مجموع طرح‌واره‌های تصوری به کار رفته در این علویه، ۶۵ در صد حجمی، ۱۸ درصد حرکتی و ۱۷ در صد قدرتی هستند و این طرح‌واره‌ها تأثیر بسزایی در پویایی تصاویر، به ویژه تصاویر حماسی دارند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

صورت‌بندی‌های نحوی و ذهنیت کاربر زبان بر اساس زبان‌شناسی صورت‌گرا گشتار جایگزینی "إذا" فجائیه به جای "فاء"جزاء در آغاز جواب شرط در قرآن (ترجمه آیتی به عنوان نمونه)

قاسم عزیزی مراد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376366.612825

چکیده

موضوع نزاع بر سر رابطه‌ی میان داده‌های دستوری و ایده‌ها از یک طرف و از طرف دیگر برابر نهادهای مناسب برای ترجمه‌ی آنها در زبان مقصد است. این نوع بررسی در فرآیند فهم متن فراز و فرودهای بسیاری داشته است. ... بیشتر موضوع نزاع بر سر رابطه‌ی میان داده‌های دستوری و ایده‌ها از یک طرف و از طرف دیگر برابر نهادهای مناسب برای ترجمه‌ی آنها در زبان مقصد است. این نوع بررسی در فرآیند فهم متن فراز و فرودهای بسیاری داشته است. مقاله پیش‌رو در این رهیافت به دنبال نگاه معرفتی ـ شناختی به "داده‌های نحوی" است و سعی دارد تا به این سؤال پاسح دهد که این داده‌ها در نظام دستوری چه ارتباطی با خرد کاربر زبان دارد؟ و چگونه این ارتباط کمک‌رسان خوانشگر در فرآیند فهم و ترجمه‌ی متن است؟ در حوزه‌ی پژوهش‌های ترجمه دو نوع رویکرد مبدأگرایی و مقصدگرایی در فرآیند ترجمه‌ی متون وجود دارد. با توجه به این دو رویکرد و با شیوه تحلیل محتوا و رویکرد تطبیقی، پژوهش پیش‌رو سعی کرد میان داده‌های دستوری و اهداف مؤلف ارتباط ایجاد کند و از این گفته‌است که تحلیل داده‌های دستوری تا چه حد در فرآیند فهم و ترجمه‌ی متن مؤثر است. برای رسیدن به این هدف ابزار گشتاری جایگزینی إذای فجائیه به جای فاء جزاء در آغازه‌ جواب شرط به عنوان نمونه انتخاب شده است. هدف، بررسی ارتباط این داده‌ها با خرد کاربر زبان و ارائه‌ی رهیافتی نو در فرآیند فهم متن و ترجمه است. از این رو مطالعه‌ی موردی مقاله در گستره‌ی متن قرآن انتخاب شد تا بتوان به نقد ترجمه مورد نظر پرداخت و ترجمه‌ی پیشنهادی را ارائه داد. بدین ترتیب با حضور داده‌های نحوی در فرآیند ترجمه می‌توان به ترجمه‌ای هماهنگ با اهداف متن مبدأ دست یافت. در پایان پژوهش مورد نظر به این نتیجه رسید که نمونه‌های مورد بررسی در ترجمه‌ی مورد نظر نتوانسته رابطه دیالکتیک میان ساخت نحوی و تعبیر معنایی برقرار کند. بدین ترتیب پژوهش با در نظر گرفتن این مسئله برای ساخت نحوی مورد نظر الگوی " به محض اینکه.... بناگاه..." را پیشنهاد داد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل شعر در نظریۀ جهان‌های متن بر پایۀ نظریۀ ورث (مطالعه موردی قصیدۀ «الخیول» أمل دنقل)

صلاح الدین عبدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377989.612837

چکیده

نظریۀ جهان های متن الگوی پردازش زبانی انسان است و تنها به مطالعۀ کل متن اکتفا نکرده، بلکه به بررسی بافت‌های پیرامون تولید و تعبیر متن نیز می‌پردازد. فرض اصلی در این نظریه مبنی بر این است که انسان، گفتمان ... بیشتر نظریۀ جهان های متن الگوی پردازش زبانی انسان است و تنها به مطالعۀ کل متن اکتفا نکرده، بلکه به بررسی بافت‌های پیرامون تولید و تعبیر متن نیز می‌پردازد. فرض اصلی در این نظریه مبنی بر این است که انسان، گفتمان را از طریق باز نمایی‌هایی ذهنی پردازش و درک می‌کند.این نظریه به ترتیب متشکل از جهان گفتمان، جهان‌های متن با دو مؤلفۀ عناصر جهان ساز و گزاره‌های نقش گستر و جهان‌های زیر شمول که خود متشکل از جهان زیر شمول اشاره‌ای، نگرشی و معرفتی است. هدف از انجام پژوهش حاضر، شناسایی سازه‌های سازندۀ شعر «الخیول» أمل دنقل شاعر مصری -که به امیرالشعرای انکار شناخته شده – می‌باشد که براساس روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد نظریۀ جهان-های متن پل ورث و نظریۀ تکمیلی آن توسط استاک‌ول و گاوینز است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در جهان گفتمان، فحوای قصیده با نوعی تمسخر و تناقض همراه است و شیوۀ گفتمان، گزنده و سرزنشی است و در زمینۀ جهان-های متن، عناصر جهان ساز شخصیت و شیء، اسب است و زمان فاعلیت اصلی دارد که در گذشته و حال در نوسان است و در زمینه گزاره‌های نقش گستر جهان‌های خرد در درون جهانی کلان درونه گیری شده که با امر و دستور همراه است و هیچ نوع گسستی در این جهان ها مشاهده نشده است.جهان‌های زیر شمول از نوع اشاره‌ای آن بیشتر گذشته سپس به زمان حال تغییر موضع داده و بسامد جهان زیر شمول نگرشی، جهان هدفها است وجهان معرفتی چندان بروز و ظهور ندارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

عملیات الوظیفة التجربیة فی النحو النظامی عند مایکل هالیدی وقصدیة المؤلف؛ سورة الأنفال نموذجا

زهراء دهان؛ عیسی متقی زاده؛ خلیل پروینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377089.612839

چکیده

نظریة هالیدی الوظیفیة هی من النظریات المهمة فی الرؤیة النظامیة، والمعنى عند هالیدی ینقسم إلى ثلاثة أقسام یکمل کل قسم الآخر وعبر عنها هالیدی بالوظائف الثلاث للغة ألا وهی: الوظیفیة التجربیة، والوظیفة ... بیشتر نظریة هالیدی الوظیفیة هی من النظریات المهمة فی الرؤیة النظامیة، والمعنى عند هالیدی ینقسم إلى ثلاثة أقسام یکمل کل قسم الآخر وعبر عنها هالیدی بالوظائف الثلاث للغة ألا وهی: الوظیفیة التجربیة، والوظیفة التواصلیة والوظیفة النصیة. ففی الوظیفة التجربیة نحن نعبر عن تجاربنا بالنسبة إلى الواقع الخارجی وتصبح اللغة کمرآة للحیاة، فتعد الوظیفة التجربیة من الوظائف التی تمثل لنا النموذج التجربی المصغر والمجرب للواقع الخارجی، ولکن هل للمؤلف دور فی بیان قصدیته بالنسبة إلى هذا الواقع؟ الأمر المهم فی اتجاه هالیدی هو مسألة الاختیار بین المعانی المختلفة؛ أی إنه فی استخدامه للغة یعتقد بأهمیة الإمکانیات اللغویة التی تتیحها اللغة نفسها وهی ترجع إلى المؤلف/الکاتب الذی یختار معنى بدل معنى من بین الإمکانیات غیر المحدودة والمتعددة للغة حسب النص الذی یدونه، فکما یرى هالیدی إن إمکان اللغة هو إمکان المعنى. ولهذا تسعى هذه الدراسة إلى أن تحلل العملیات الست من الوظیفة التجربیة فی سورة الأنفال وتبیین موقف المؤلف ودوره من اختیار نوعها، لأن معنى النص ومحتواه دخیل فی اختیار نوع العملیات الست؛ أی (المادیة، والذهنیة، والعلاقیة، والسلوکیة، والکلامیة، والوجودیة). والسؤال المطروح فی هذه الدراسة هو: ما هی أکثر العملیات توظیفاً وأقلها ومدى فاعلیتها لبیان قصدیة المؤلف فی سورة الأنفال؟ ومنهج البحث فی هذا المقال الوصفی التحلیلی هو تحلیل سورة الأنفال وفق الوظیفة التجربیة عند هالیدی وتطبیق عملیاتها الست على السورة للکشف عن علاقتها مع قصدیة المؤلف ودوره فی اختیار العملیات ومعانیها. وقد توصلت الدراسة إلى أن العملیة المادیة تحتوی على أعلى نسبة للتوظیف بالنسبة إلى باقی العملیات؛ إذ کان عدد التکرار یصل إلى 40 بالمائة بالنسبة إلى باقی العملیات فی هذه السورة وهذا یبین العقلیة المادیة للمجتمع الجاهلی الذی یقبل الواقع الملموس أکثر من التجریدی، وأما بالنسبة إلى المخاطب المعاصر فتوظیف هذه العملیة هنا یسهل علیه استحضار الصورة الحربیة وتمثیل الواقع التاریخی وإن مر علیه زمن یتعدى 1400 عام، فتنبثق الحیاة أمامه وترتسم له الصورة

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

آمیختگی مفهومی «تجارت» در فضاهای ذهنی حاصل از آیات حسابگری خداوند در قرآن در چارچوب نظریه فوکونیه و ترنر

فاطمه قربانی لاکتراشانی؛ حبیب الله حلیمی جلودار

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376499.612826

چکیده

قرآن‌کریم در تبیین حقیقت عقلی و معنوی حسابگری دقیق الهی در قیامت، از ساخت معانی مادی بهره برده است. بدین منظور در بیان حقیقت آفرینش بشر و اهمیت غایت‌گرایی او، زندگی را استعاره‌ای از تجارت دانسته و به ... بیشتر قرآن‌کریم در تبیین حقیقت عقلی و معنوی حسابگری دقیق الهی در قیامت، از ساخت معانی مادی بهره برده است. بدین منظور در بیان حقیقت آفرینش بشر و اهمیت غایت‌گرایی او، زندگی را استعاره‌ای از تجارت دانسته و به ایجاد مفهوم‌سازی در حوزۀ معاملۀ انسان و پروردگار می‌پردازد. این معامله‌گری با توجه به تفاوت‌های ذاتی و کیفی که با معاملات دنیوی دارد، می‌تواند سعادت ابدی و سودی بی‌شمار نصیب انسان نماید. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، در چارچوب نظریه آمیختگی مفهومی فوکونیه و ترنر، شکل-گیری مفاهیمی پیرامون حسابگری الهی را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده و در این میان، روش و نتیجۀ آمیختگی مفهومی بین این دو فضا را به شرح و بحث گذاشته است. طبق نتایج حاصله در این نگاشت ذهنی، حوزۀ دروندادی ایمان و باورمندی با حوزۀ محاسبه گری، معامله، داد و ستد و سودبری، جاودانگی و سعادت اخروی تلفیق می‌گردد. حال اگر این آمیختگی انجام نپذیرد، ذهن محاسبه‌گر مادی بر عقلِ انتزاع طلب، غلبه و به نقدینگی معاملۀ دنیا، بسنده می‌نماید. به بیان دیگر این آمیزۀ مفهومی، انتزاع ذهنی انسان را در مواجهه با موضوعات ماوراءالطبیعه چون خدا، قیامت، محاسبۀ اعمال، ارتقاء داده و شناخت حاصل شده، به تقویت مؤلّفه‌های مؤثّر دراین بحث منجر می‌گردد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نگرش انتقادی یحیی بن حمزه علوی به "گستره معنایی کنایه" و "استحاله اجتماع ‏نقیضین" در تعریف کنایه ابن‌أثیر

الهام بابلی بهمه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.378977.612847

چکیده

از آنجاکه گفتمان حاکم بر متون کلاسیک عربی بر اختلاف آراء فراوان میان نظریه‌پردازان دلالت داردُ، دانش بلاغت به‌عنوان ‏یکی از متون فصیحِ کلاسیک، از این تفاوت در دیدگاه‌ها مصون نبوده‌است. ریشه این نوعْ ... بیشتر از آنجاکه گفتمان حاکم بر متون کلاسیک عربی بر اختلاف آراء فراوان میان نظریه‌پردازان دلالت داردُ، دانش بلاغت به‌عنوان ‏یکی از متون فصیحِ کلاسیک، از این تفاوت در دیدگاه‌ها مصون نبوده‌است. ریشه این نوعْ نگرش‌های چندگانه به مقوله‌های ‏ادبی - بلاغی را می‌توان در رعایت نکردن قواعد خوانش از طرف متفکران دید. در این میان، فن کنایه ابزار مناسبی بوده تا ‏بعضی از نظریه‌پردازان تئوری‌های خود را براساس برداشت‌های نادرست بیان کنند. حمزه علوی (۷۴۹ هـ)، در کتاب بلاغیِ ‏‏"الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز" براساس قرائتی که از آراء بلاغی پیشینیان دارد، با ارائه استدلال‌های ‏گوناگونِ، با چالش‌سازی پیرامون‎ ‎‏ "معنی" و میزان "حد گستره معنایی" کنایه، سعی بر بی‌اعتباری دیدگاه‌های آنان نسبت به ‏این مقوله را دارد. ابن‌أثیر (۶۳۷ هـ) یکی از متفکرانی بوده که نوع نگرش وی به فن کنایه، محل بحث اختلافی علوی بوده-‏است. در پرتو میزان تأثیر نوع نگرش بلاغت‌پژوهان به "ماهیت کنایه"، پژوهش پیش‌رو می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش ‏استقرائی به تبیین قلمرو معنایی کنایه با ضرورت اختلاف دیدگاه‌های دو متفکر مورد بحث بپردازد. از یافته‌های پژوهش آن ‏است که علوی خوانشی براساس عینیتِ آراء ابن‌أثیر نداشته‌است. از نظر وی تعریف کنایه ابن‌أثیر، به "استحاله اجتماع ‏نقیضین" منتهی می‌شود. از طرفی، باور علوی بر این مبنا که ابن‌أثیر با مقید کردن کنایه، تشبیه و استعاره را وارد گستره معنایی ‏آن، کرده نقض می‌شود. وی با تفکیک در گونه‌های مجاز، معنای حقیقی و مجازی را در استعاره، دو وضع جداگانه می‌داند که ‏در این صورت، ملزم به پذیرش عدم نقل معنا می‌شود؛ اما در کنایه با پذیرش نقل معنا، مفهوم حقیقی و مجازی را دو معنای ‏مختلف برای واژه می‌داند، و خوانشی خلاف ماهیت مفاهیم مجازی در پیش می‌گیرد. ‏

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

سیمیائیة الشخصیة فی روایة غایب لبتول الخضیری وفقا لنظریة فیلیب هامون

الهام جرفی؛ نعیم عموری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 مهر 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376700.612828

چکیده

الملخص الروایة هی جنس أدبی نثری طویل یعتمد علی الخیال ویتکون من عناصر ومکونات عدة، هذه العناصر تترابط فیما بینها ضمن علاقات معینة؛ أحد هذه العناصر والمکونات هو عنصر الشخصیة personage)) الذی یُعدّ عنصراً ... بیشتر الملخص الروایة هی جنس أدبی نثری طویل یعتمد علی الخیال ویتکون من عناصر ومکونات عدة، هذه العناصر تترابط فیما بینها ضمن علاقات معینة؛ أحد هذه العناصر والمکونات هو عنصر الشخصیة personage)) الذی یُعدّ عنصراً محوریاً ومکوناً أساسیاً فی کل سرد، بحیث لا یمکن تصور روایة بدون شخصیات. ولأهمیة هذا الموضوع درسنا الشخصیات وأنماطها المختلفة فی روایة «غایب» للکاتبة العراقیة بتول الخضیری وفقا لنظریة الناقد والمنظر الفرنسی فیلیب هامون حول سیمیائیة الشخصیة التی تستند علی أربعة مبادیء: أولا: أنواع الشخصیات وقد صنفها هامون إلی ثلاث فئات، هی الشخصیات المرجعیة والشخصیات الإشاریة والشخصیات الإستذکاریة ثانیا: مدلول الشخصیة ثالثا: مستویات توصیف الشخصیة رابعا: دالّ الشخصیة. تشیر نتایج البحث الذی تمَّ وفق المنهج الوصفی- التحلیلی، إلی أنّ شخصیات هذه الروایة هی شخصیات إشاریة استخدمتها الکاتبة للتعبیر عن أفکارها؛ فقد عرضت من خلال هذه الشخصیات واقع العراق السیاسی والإقتصادی والإجتماعی فی فترة الحروب والحصار المفروض؛ وأیضا نستطیع أن نعدها شخصیات اجتماعیة لأن لکل واحد منها دوره الإجتماعی فی المجتمع العراقی آنذاک. یتمّ التعبیر عن مدلول الشخصیات ومستواها الوصفی من خلال تقدیم بطلة القصة لها. بذلت الکاتبة اهماماً بالغاً لتزوید القاریء بالمستوی الفکری والعقلی للشخصیات وأیضاً بخصائصها الجسدیة والنفسیة والإجتماعیة؛ لقد تمّ اختیار الکاتبة لأسماء الشخصیات عن وعی تام ولم یکن اعتباطیاً بل حقق مقروئیته علی مدار النص. الکلمات المفتاحیة: الروایة، سیمیائیة الشخصیة، بتول الخضیری، غایب

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

واکاوی نیازهای بنیادین کودکان در داستان «أمیرة القصر الذّهبی» بر اساس نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر

سجاد صدقی کلوانق؛ عبدالاحد غیبی؛ مهین حاجی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آبان 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.381057.612861

چکیده

به کارگیری نظریه‌های روانشناختی در خوانش داستان‌های کودکانه می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی مخاطب قرار دهد و نقش داستان را در بهبود سطح آموزشی و تربیتی کودکان نمایان سازد. نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر ... بیشتر به کارگیری نظریه‌های روانشناختی در خوانش داستان‌های کودکانه می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی مخاطب قرار دهد و نقش داستان را در بهبود سطح آموزشی و تربیتی کودکان نمایان سازد. نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر از دیدگاه‌های نوین روانشناسی است که با رویکردی واقع‌گرا و با تأکید بر کنترل درونی، رفتارهای انسان را برخواسته از نیازهای پنج‌گانۀ درونی وی یعنی نیاز به بقا، نیاز به عشق و احساس تعلّق، نیاز به قدرت و پیشرفت، نیاز به آزادی و نیاز به تفریح بیان می‌نماید. از آنجا که کودکان با شخصیت‌های داستان هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و سعی در الگوگیری از رفتارهای آن‌ها دارند، استفاده از نظریۀ انتخاب در تحلیل داستان‌های کودکانه، می‌تواند ابعاد جدیدی از شخصیت‌های داستان و نوع رفتارهای آن‌ها را برای ارضای نیازهایشان کشف کرده و زمینه را برای نویسندگان فراهم سازد تا در تألیفات خود متناسب با نیازهای کودکان دست به تألیف زده و گامی مؤثر در راستای تربیت اخلاقی کودکان بردارند. بنابراین در پژوهش حاضر، نگارندگان سعی دارند تا به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با استفاده از نظریۀ انتخاب به این سؤال اصلی پاسخ دهند که کدام یک از نیازهای اساسی نظریۀ مذکور، در داستان «أمیرة القصر الذّهبی» اثر محمد عطیة الإبراشی نمود برجسته‌تری دارد و شخصیت‌های داستان چه رفتارهایی را در برابر نیازهای خود انتخاب می‌نمایند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در این داستان، نیاز به عشق و احساس تعلّق بارزترین نیازی است که به آن توجه شده است و پس از آن به ترتیب، نیاز به بقا، نیاز به قدرت و پیشرفت، نیاز به تفریح و نیاز به آزادی از بسامد بالایی برخوردار است. شخصیت‌های داستان نیز برای برآورده ساختن نیاز خود به عشق و احساس تعلّق، دیگر نیازهای خود را به تأخیر انداخته و حتی در بعضی از مواقع حاضر می‌شوند تا بقای خود را به خطر بیاندازند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

سیمیائیة الأهواء فی روایة «الحیّ اللاتینی»

رقیه پوربایرام الوارس؛ علی اکبر نورسیده؛ سید رضا میراحمدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 آذر 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.379920.612851

چکیده

یحاول هذا البحثُ استقراء العلامات الإشاریة فی روایة « الحیّ اللاتیتی» من أعمال الروائی اللبنانی سهیل إدریس (1924م)، وفق مقتضیات، وآلیات اتجاه سیمیائیة الأهواء، الذی استمد مادته من سیمیائیة العمل؛ فالذوات ... بیشتر یحاول هذا البحثُ استقراء العلامات الإشاریة فی روایة « الحیّ اللاتیتی» من أعمال الروائی اللبنانی سهیل إدریس (1924م)، وفق مقتضیات، وآلیات اتجاه سیمیائیة الأهواء، الذی استمد مادته من سیمیائیة العمل؛ فالذوات الأدبیة قبل أن تعمل و تحدث، تشعر، فللأهواء، والعواطف أهمیة کبیرة؛ إذ لا یخلو أی عمل أدبی منها وعلیه من الضروری ظهور منهج یشتمل جمیع أنساق الدلالة مما فیه الجانب العاطفی و النفسی، عبر الانفتاح علی الذات والجسد والانفعالات وهو ماتجلّی فی أبحاث غریماس وفونتانی اللذین حاولا إعادة الاعتبار لمسألة العواطف والأهواء. علی هذا الأساس، تأتی إشکالیة هذه الدراسة، بحثاً فی السؤال عن کیفیة اشتغال الأهواء التی تعیشها الذات الاستهوائیة داخل الروایة فقد افترضنا لذلک، أن الملل هو من أهم أهواء الروایة، حیث یتحقق منه المعنی الرئیسی معتمدین علی المنهج الوصفی – التحلیلی و ذلک من خلال تطبیق الخطاطة الاستهوائیة الفونتانیة علی خطاب الروایة فی ممارسة نقدیة. و تشیر نتائج البحث إلی أنّ الملل هو من أهمّ الأهواء التی انشغلت الروایة به؛ حیث جعلت بطل الروایة فی الحالة الانفعالیة أکثر من حالة العمل ولکی یتغلّب البطل، علی هذا الملل فیصبح إنساناً هارباً و یهرب من قبضة شرطة الواقع، و‌کما تبیین النتائج ،بأنّ کل محاولات الذات الاستهوائیة لاتنتج إلا اللاشیء، کونها تمشی علی أرض الانفعالات و الأهواء غیر المستقرة ما یؤدی إلی خمود مشاعرها وأحاسیسها تماماً و‌تصل إلی نقطة الصفر واللامکان الذی یستقبلها الملل بأیدیه المشدودة ویجعلها فی شبکته سواء کان فی مسرح لبنان أو فرنسا ما یدعم فرضیة البحث الأصلیة.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل سپهر نشانه های دفتر شعری «المیاه المیاه» ودیع سعاده بر پایه نظریه یوری لوتمان

الهه ستاری؛ حسین شمس آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 آذر 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.381086.612859

چکیده

بررسی نشانه‌ها به صورت منفرد و مجزا به نتایج درخور و جامعی منجر نمی‌گردد و ضرورت بررسی آن در بسترهای کلی و جهان‌شمول از نتیجه‌بخشی و کارآمدی بیشتری برخوردار است. در همین راستا نظریه سپهر نشانه‌ای «یوری ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تمظهرات الترمیز الصوفی بالحروف والأعداد والأشکال فی روایات الکاتب المغربی عبد الإله بن عرفة (ثلاثیة جبل قاف، بحر نون، وبلاد صاد أنموذجاً)

جمال طالبی قره قشلاقی؛ محمد کلاشی؛ محمد مهدی روشن چسلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.382442.612870

چکیده

تتمیّز روایات عبد الإله بن عرفة الروائی المغربی بکثرة توظیف رمزی للحروف والأعداد والاشکال، وتجربته الروائیة دراسة نورانیة لفهم العلاقات بین الکلمات والأشکال وما یقابلها أعداداً بحساب الجمّل کرموز ... بیشتر تتمیّز روایات عبد الإله بن عرفة الروائی المغربی بکثرة توظیف رمزی للحروف والأعداد والاشکال، وتجربته الروائیة دراسة نورانیة لفهم العلاقات بین الکلمات والأشکال وما یقابلها أعداداً بحساب الجمّل کرموز فلسفیة صوفیة، وهو فی کلّ ذلک متأثّر بمحیی الدین ابن عربی فی کتابه الفتوحات المکیة وفق رؤیته الصوفیة للعالم. ومن بین اثنتی عشرة روایة عرفانیة أنجزها ابن عرفة منذ بدایات الألفیة الثالثة، تتمیّز ثلاثیته جبل قاف، وبحر نون وبلاد صاد بامتصاص مرجعیتها الفکریة من التراث الصوفی وأعلامه خاصة ابن عربی فی کینونة الوجود الإنسانی والذات الإلهیة المطلقة وإعادة بثّها فی موقف روائی جدید، إذ هی ملیئة بالحروف والأعداد والأشکال ذات دلالات عرفانیة وصوفیة تأتی فی تفاعل مستمرّ مع الفکرة السابقة. هذه الدراسة تسعى بمنهجها الوصفی والتحلیلی تتبّع رمزیة الأعداد والحروف والأشکال وفکّ شفراتها وفق آراء الصوفیین خاصة فکرة محیی الدین بن عربی فی وحدة الوجود الذی یعدّ المؤثّر الأول فی تفکیر عبد الإله بن عرفة. توصلت الدراسة فی نهایة مطافها إلى أنّ الحروف والأشکال والأعداد قد تجاوزت فی ثلاثیة ابن عرفة عن معانیها المعجمیة وأضفى الروائی علیها وهجاً روحیاً بما یتناسب الفکرة الصوفیة. اقتبس ابن عرفة عناوین روایاته الثلاثة عن الحروف المقطعة القرآنیة للتدلیل على فکرة الحروف عند الصوفیة بأنّه سرّ إلهی یهدف إلى معرفة الله ومشاهدته. کرّر الروائی فی روایاته الثلاثة بعض أعداد مثل سبعة، اثنی عشر، أربعة، وأربعین فی أکثر من موقف سردی لیتناصّ مع الآیات القرآنیة التی تتحدّث عن الخلق. کما کرّر مرّات عدیدة شکلی المربع والدائرة للترمیز على الجهات الأربعة والتصوّر الدائری للوجود من منظور ابن عربی.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

واکاوی خوانش شاعران معاصر فلسطین از اسطوره یونانی ایکاروس

علی نجفی ایوکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 دی 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.384363.612880

چکیده

میراث کهن یونانی و بویژه اسطوره‌های آن سرزمین، حضوری فعال در شعر معاصر فلسطین دارد و یکی از سازهای مهم آن شعر به حساب می‌آید. اسطوره ایکار یا ایکاروس یکی از اسطوره‌های مهمی است که توجه شاعران فلسطین ... بیشتر میراث کهن یونانی و بویژه اسطوره‌های آن سرزمین، حضوری فعال در شعر معاصر فلسطین دارد و یکی از سازهای مهم آن شعر به حساب می‌آید. اسطوره ایکار یا ایکاروس یکی از اسطوره‌های مهمی است که توجه شاعران فلسطین را به خود جلب کرده است؛ این اسطوره به علت داشتن مجموعه‌ای از مفاهیمی متناقض در خود از جمله اسارت به دست دشمن، شوق پرواز، تلاش برای گذر از شرایط نامطلوب، عروج‌گرایی، میل به جاودانگی از یک طرف، و خودشیفتگی، اعتماد به نفس کاذب، بی‌توجهی به پندهای پیر دانا و سقوط و شکست از طرف دیگر، این زمینه را برای شاعران یادشده فراهم نمود تا با توجه به شرایط سیاسی- اجتماعی حاکم بر فلسطین، با نگاهی نو به الهام‌گیری از آن تجربه کهن و ترسیم خواسته‌ها و تجربه‌های شخصی و غیر شخصی خود بپردازند و با تعبیری هنرمندانه‌تر، مفاهیم ذهنی خویش را به مخاطبان شعری انتقال دهند. در پرتو حضور پررنگ اسطوره ایکاروس در شعر معاصر فلسطین و نقش مهم آن شخصیت اسطوره‌ای در انتقال برخی از مفاهیم، پژوهش حاضر می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش توصیفی- تحلیلی، از خوانش شاعران معاصر فلسطین نسبت به اسطوره ایکاروس پرده بردارد. شاعرانی که در شش سروده از اسطوره یادشده الهام گرفتند عبارتند از عزالدین مناصره، سمیح القاسم و جبرا ابراهیم جبرا. بررسی نشان از آن دارد که شاعران مورد مطالعه، شخصیت اسطوره‌ای ایکاروس را بیشتر در فضای تیره و دراماتیک دخالت داده‌اند و عمدتاً آن شخصیت عهده‌دار تجربه‌های تلخ سیاسی و اجتماعی است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی اصول گرایس در ادبیات نمایشی مصر مطالعه موردی نمایشنامه «وطنی عکا» عبدالرحمن الشرقاوی

مریم هاشمیان؛ ریحانه ملازاده؛ فاطمه اکبری زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 بهمن 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.384284.612879

چکیده

فهم کامل گفتمان، مستلزم فرا رفتن از تحلیل واژگانی-دستوری صرف و بهره‌گیری از رویکردهای نوین زبان‌شناختی است. یکی از ابزارهای کارآمد در این راستا، نظریه اصول همکاری گرایس و معانی ضمنی ناشی از نقض راهبردهای ... بیشتر فهم کامل گفتمان، مستلزم فرا رفتن از تحلیل واژگانی-دستوری صرف و بهره‌گیری از رویکردهای نوین زبان‌شناختی است. یکی از ابزارهای کارآمد در این راستا، نظریه اصول همکاری گرایس و معانی ضمنی ناشی از نقض راهبردهای چهارگانه آن (کمیت، کیفیت، رابطه، و شیوه)، است. این پژوهش می‌کوشد با تحلیل نمایشنامه «وطنی عکا» اثر شرقاوی نویسنده مصری که در آثارش در حوزه ادبیات پایداری بیشتر از جنبه ادبی، به مفاهیم مقاومت توجه دارد، به مفاهیم ضمنی اثر بپردازد. باتوجه‌به محوریت نمایشنامه برپایه گفتگوی شخصیت‌ها، تعامل گفتگومند میان مبارزان فلسطینی به‌عنوان «من» - صهیونیست‌ها به‌عنوان «دیگری» در موضوعات نمایشنامه مطالعه می‌شود. بررسی‌ نشان می‌دهد که راهبردهای کمیت (از طریق اطناب و ایجاز) و شیوه (با استفاده از اسم‌های موصول «من» و «ما») بیشترین نقض را در هر سه نوع گفتگوی (من-من)، (من-دیگری)، (دیگری-دیگری) دارند. اطناب برای تأکید، استدلال، نقل قول رهبران، اقناع و ابراز احساسات و ایجاز در مواقع حساس به‌کار رفته است. نقض راهبرد شیوه نیز برای عمومیت‌بخشی به مفاهیم دوستی یا دشمنی، اشاره تلویحی به نقش غرب و آمریکا در حمایت از صهیونیسم و مباحث زندگی، مرگ و شهادت بوده است. استفاده بیشتر کنش اظهاری برای بیان حقایق مرتبط با مسئله صهیونیسم و عملیات مبارزان و کنش ترغیبی برای امر و نهی و پرسش‌های انکاری در راستای انتقال مفاهیم مقاومت و عجز صهیونیست‌ها و تأکید بر منطق مبارزان است

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل رویکرد جابری به دو مقوله "قیاس" و "نظام ‏‏استدلالی" جرجانی بر پایه پارادایم‌های فکری - ‏انتقادی ‏

عبدالاحد غیبی؛ الهام بابلی بهمه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 بهمن 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.387061.612903

چکیده

نقدِ فرایند روش‌شناختی رویکردهای انتقادی جدید در رابطه با میراث فصیح بلاغی، مستلزم ‏شناخت ‏اندیشه‌های انحرافی حاکم بر بلاغت و شناسایی طرح شبه‌ها برای پیشگیری از نفوذ چنین ‏دیدگاه‌هایی به ‏بلاغت ... بیشتر نقدِ فرایند روش‌شناختی رویکردهای انتقادی جدید در رابطه با میراث فصیح بلاغی، مستلزم ‏شناخت ‏اندیشه‌های انحرافی حاکم بر بلاغت و شناسایی طرح شبه‌ها برای پیشگیری از نفوذ چنین ‏دیدگاه‌هایی به ‏بلاغت است. جابری (۱۹۳۶م) متفکر مراکشی با بهره‌گیری از ‏علوم انسانی جدید، پروژه فکری «نقدِ عقل عربی» را در طیف وسیعی از ‏میراث عربی رقم زده و به‌بهانه تعامل با میراث به تحریفِ علوم زبانی از جمله بلاغت پرداخته‌‏است. ایشان، با رویکردی واحد (انتقادی) و دو روش متفاوت ‏‏(اندیشه‌های واگرا و همگرا) خوانشی ‏انتقادی از آراء بلاغت‌پژوهان داشته‌است و جرجانی (۴۷۱هـ) را ذیل اندیشه واگرا ‏قرار داده تا با تصویرسازی منفی روش عقلانیت وی را برابر با نهادینه‌‏کردن تفکر قیاسی بداند که نوعی ایستایی را بر ‏بلاغت حاکم کرد. در پرتو نگاه معرفتی جابری به بلاغت، ‏پژوهش پیش‌رو کوشیده‌است با رویکرد کیفی و روش ‏استقرائی به چگونگی خوانش انتقادی و روش‌شناسی جابری ‏از دو مقوله "قیاس" و "نظام استدلالی" جرجانی بر پایه ‏پارادایم‌های فکری – انتقادی به پروژه «نقد عقل ‏عربی» بپردازد. جستار کنونی، با این فرض که خوانش جابری بر پایه ‏حذف روش ‏عقلانیت جرجانی از دایره عقل بیانی پیش می‌رود، به این نتایج رسیده‌است که مخالفت جابری با مبنای ‏معرفت‌شناسی جرجانی بوده که عینیت‌گرا است تا جایی‌که "قیاس بیانی" و "نظام استدلالی" را ‏شکل‌دهنده رویکرد ‏معرفتی ایشان می‌بیند‏. جابری با تفکیک میان روش فلسفی و دینی همانندی میان جرجانی و ارسطو نمی‌بیند؛ زیرا به‌گمان ایشان، ‏روش استدلال و استنتاج‌های جرجانی با ذات بلاغت بیگانه‌است. وی در ضمن نظام استدلالی، عقل در ‏‏اندیشه عبدالقاهر را عقلی مرده در دانش بلاغت دانسته که به‌دلیل برابری با معانی‌النحو هویتی مستقل ندارد. بنابراین، صورت‌بندی استدلالی ‏جرجانی را ذهنی‌گرا توصیف‌کرده و قیاس برهانی را در مقایسه با قیاس بیانی برای تعامل با ‏بلاغت ترجیح داده‌است.‏ در ‏واقع، از نظر جابری، جرجانی براساس ظرفیت‌های درونی بلاغت، به‌سراغ آن نرفته‌است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی طرحواره های تصویری در اشعار اجتماعی کمال ناصر با تکیه بر نظریه زبان شناختی جانسون

سیده سکینه حسینی؛ رقیه رستم‌پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 بهمن 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.386304.612897

چکیده

یکی از مفاهیم اساسی زبان شناسی شناختی، مفهوم طرحواره‌های تصویری است. نظریه ی طرحواره ها نشان می دهد که بسیاری از مفاهیم پیچیده تر انسانی با الگوهای ساده تجربی تبیین می شوند. تحلیل طرحواره های تصویری ... بیشتر یکی از مفاهیم اساسی زبان شناسی شناختی، مفهوم طرحواره‌های تصویری است. نظریه ی طرحواره ها نشان می دهد که بسیاری از مفاهیم پیچیده تر انسانی با الگوهای ساده تجربی تبیین می شوند. تحلیل طرحواره های تصویری به عنوان یک ابزار نقدی کمک می کند تا ارتباط معنادارتری با جهان خارج داشته باشیم. پژوهش حاضر سعی دارد با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مفاهیم سه گروه طرح‌واره‌های تصویری مانند طرحواره حجمی، قدرتی و حرکتی در اشعار کمال ناصر با رویکرد زبان‌شناختی جانسون بپردازد و خطوط جهان بینی شاعر را با کمک این طرحواره ها تبیین سازد. یکی از مختصات شعری کمال، موقوف ماندن در مضامین اجتماعی است به همین دلیل توانست بیان‌گر وضعیت جامعه ی خویش باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که طرحواره حجمی بر مفاهیمی چون اندوه مشترک و جمعی دلالت دارد و طرحواره قدرتی بر دشمن اشغالگر، استعمار، تشکیل دولت یهود و ایستادگی اشاره دارد و طرحواره حرکتی نیز حاوی مفاهیم بازگشت و حرکت فلسطینیان به وطن، پیش روی مرگ به سوی آنان و گذر سریع زمان است و از بین این نوع طرحواره ها، طرحواره قدرتی از نوع مانع حضور پررنگ تری دارد. جهان بینی شاعر نیز ترکیبی از مبارزه برای حقوق انسانی و اجتماعی، ایمان به توانایی مجاهدان، ظلم ناپذیری و عشق به جامعه است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی نشانه‌شناختی شخصیت مصری در کتاب "اسلام بلا ضفاف" بر مبنای رویکرد اکو

معصومه شبستری؛ سعید بهمن آبادی؛ فاطمه اعرجی؛ عزت ملا ابراهیمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 بهمن 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.385114.612891

چکیده

نظریه نشانه‌شناختی "امبرتو اکو"، نظام‌های نشانه‌ای یک متن را در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تولید آن‌ها بررسی می‌کند و بر این اساس، فرآیند تاویل هر اثر را از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده بنا ... بیشتر نظریه نشانه‌شناختی "امبرتو اکو"، نظام‌های نشانه‌ای یک متن را در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تولید آن‌ها بررسی می‌کند و بر این اساس، فرآیند تاویل هر اثر را از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده بنا می‌نهد. آثاری چون "اسلام بلا ضفاف" نگاشته یوسف ادریس، نویسنده پرآوازه مصری، به‌مثابه اثری واقع‌گرا که در آن مشکلات مصر و جهان اسلام پردازش و وضعیت کشورهای عربی در کنار سیاست‌های سلطه‌جویانه غرب ارائه می‌شود، بستری مناسب برای کاربست این نظریه در راستای کشف زوایای پنهان اثر و ارائه خوانشی نو از آن است. در نگاه اکو، خوانش تفسیری هر نشانه اساسا موضوعی فرهنگ‌شناختی و حساس به امر اجتماعی‌ است و فرآیند تاویل آن باید در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی اثر و از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده فراهم شود. آثاری چون "اسلام بلا ضفاف" نگاشته یوسف ادریس، به‌عنوان اثری واقع‌گرا که به مشکلات مصر و جهان اسلام می‌پردازد بستر مناسبی برای پیگیری و کشف نشانه‌ها برمبنای این رویکرد است، برهمین اساس، پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی با تکیه بر رویکرد نشانه‌شناختی اکو به بررسی شخصیت مصری در نمونه مورد پژوهش پرداخته و به این نتیجه می‌رسد: سه موضوع آلودگی نظام‌های ارزشی، زن و آزادی‌های مشروع او و تمدن کهن و فرهنگ غنی مصر، بن‌مایه‌های اصلی پرداخت شخصیت مصری در کتابند، طعنه به اسلام‌گرایان مرتجع دست‌مایه نویسنده برای پرداخت ابعاد شخصیت مصری ا‌ست و پرداخت مضامین مشترکی هم‌چون تغییر نظام‌های ارزشی در آثار اندیشمندان مصری، بیان‌گر تاثیر داده‌های فرهنگی بر فرایند تولید و انتقال نشانه‌های مشابه در ادبیات است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

پداگوژی الگوواره های پایداری در نمایشنامه کودک "لن تقوم حرب البسوس" اثر جمیل حمداوی

سحر دهقانی؛ حسین شمس آبادی؛ عباس گنجعلی؛ سید مهدی نوری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 بهمن 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.379481.612853

چکیده

اصطلاح پداگوژی، اصطلاحی در حوزۀ آموزش است و به شیوه تعلیم‌وتربیت اشاره دارد. آموزش به کودکان به دو روش مستقیم و غیرمستقیم (بازی) صورت می‌گیرد. از بازی و نمایش برای یادگیری مفاهیم پیچیده استفاده می‌شود ... بیشتر اصطلاح پداگوژی، اصطلاحی در حوزۀ آموزش است و به شیوه تعلیم‌وتربیت اشاره دارد. آموزش به کودکان به دو روش مستقیم و غیرمستقیم (بازی) صورت می‌گیرد. از بازی و نمایش برای یادگیری مفاهیم پیچیده استفاده می‌شود تا کودک آنها را به بهترین شکل بیاموزد. یکی از این مفاهیم، ادبیات پایداری است که در عصر حاضر مورد توجه نویسندگان بسیاری قرار گرفته است. برای آموزش این مفهوم بایست به‌گونه‌ای عمل کرد که بیشترین تأثیر را در کودکان داشته باشد و چه‌بسا بهترین روش آموزش این مفهوم دشوار، بازی و نمایش است. در این جستار، نویسندگان با روشی توصیفی - تحلیلی، نمایشنامه «لن تقوم حرب البسوس» اثر جمیل حمداوی، ادیب مراکشی را از منظر پداگوژی ادبیات پایداری مورد واکاوی قرار داده و به دنبال پاسخ این پرسش‌اند که پداگوژی مفهوم پایداری با چه الگوواره‌هایی در متن نشان داده شده است؟ نتایج این بررسی‌ها حاکی از آن است که نویسنده با بهره‌گیری از الگوواره‌های متن، موفق به آموزش مفهوم پایداری به کودکان شده است. او از طریق داستان هابیل و قابیل، سعی کرده به کودکان آموزش دهد که جنگ تأثیرات منفی و ویران‌گری دارد و صلح و اتحاد بهترین راه برای مقاومت و پایداری است. ازاین‌رو، می‌توان حمداوی را به عنوان یک پداگوگ موفق در حوزه ادبیات پایداری دانست که با استفاده از نمایشنامه، اصول پایداری را به مخاطبان کوچک خود آموزش داده و آن‌ها را به راهکارهای سازنده‌ای راهنمایی می‌کند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

خوانش کهن‌الگویی حکایت «غانم بن ایّوب و قوّت‌القلب» از هزار و یک شب

هومن ناظمیان؛ پیوند سفری؛ احمد خیری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 فروردین 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.389262.612922

چکیده

نظریه کهن‌الگوهای یونگ با گذار از روانشناسی، پا به عرصه ادبیات و اسطوره‌ها نهاد. بر اساس این نظریه، انسان‌ها علاوه بر ناخودآگاه فردی، از یک سطح ناخودآگاه جمعی برخوردارند که شامل الگوهای جامع و جهان‌شمولی ... بیشتر نظریه کهن‌الگوهای یونگ با گذار از روانشناسی، پا به عرصه ادبیات و اسطوره‌ها نهاد. بر اساس این نظریه، انسان‌ها علاوه بر ناخودآگاه فردی، از یک سطح ناخودآگاه جمعی برخوردارند که شامل الگوهای جامع و جهان‌شمولی است که از ازل در ذهن انسان‌ها باقی‌مانده و ادبیات اسطوره‌ای، به‌عنوان زمینه‌ای برای ظهور و تجلی این ناخودآگاه جمعی، مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. در این پژوهش، مجموعه هزار و یک شب ، به‌عنوان یک میراث ادبی غنی و جاویدان، با رویکرد توصیفی تحلیلی، برای خوانش کهن‌الگویی یونگ مبنای کار قرار گرفته تا با بررسی ارتباط بین ناخودآگاه جمعی، کهن‌الگو و ادبیات نشان دهد، کاربست کهن‌الگوها در حکایت «غانم‌بن‌ایّوب و قوّت‌القلب» از مجموعه حکایات هزار و یک شب، بستری برای تعمیق هر چه بیشتر داستان و تجلی ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگوها در قالب ادبیات است. وجود این عناصر کهن‌الگویی که قدمتی به تاریخ بشر دارند از جمله عوامل ماندگاری این قبیل آثار است؛ تعامل این کهن‌الگوها در طول روایت، فرایندی شامل بحران، تحول و تکامل را به تصویر می‌کشد. لذا ادبیات و داستان کمک می‌کند مخاطب از طریق هم‌زاد پنداری این مسیر، تکامل را در ناخودآگاه خود تجربه کند. ادبیات با استعانت از کهن‌‌الگوها و اساطیر، پلی میان ناخودآگاه جمعی بشر و تجربه‌های فردی انسان برقرار می‌سازد تا به درکی عمیق‌تر از خودشناسی و تکامل دست یابد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

فضاء الزمن الشعری فی شعر فاضل إبراهیم الحمدانی على أساس نظریة جیرار جینیت

صکر احمد خلف؛ حسن سرباز؛ هادی رضوان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 فروردین 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.389017.612914

چکیده

إن "الفضاء الشعری"، أی العالم الذی یبنیه الشاعر، یتکون من عناصر متعددة ومتشابکة، یحتل فیها الزمن مکانة مرموقة، إذ یتجسد فیه الماضی والحاضر والمستقبل فی تداخل فرید وله بُعد فنی یمکّن الشاعر من استکشاف ... بیشتر إن "الفضاء الشعری"، أی العالم الذی یبنیه الشاعر، یتکون من عناصر متعددة ومتشابکة، یحتل فیها الزمن مکانة مرموقة، إذ یتجسد فیه الماضی والحاضر والمستقبل فی تداخل فرید وله بُعد فنی یمکّن الشاعر من استکشاف أعماق النفس البشریة، والتعبیر عن رؤاه. عندما یبدأ الشاعر بصیاغة قصیدته، فإنه یرسم لوحة زمنیة خاصة به، مستحضرًا ذکریات الماضی، أو معایشًا لحظة الحاضر بتفاصیلها الحسیة والوجدانیة، أو متطلعًا إلى المستقبل بتوجس أو أمل. هذه الأبعاد الزمنیة المتعددة، بتفاعلها وتداخلها، تمنح الشعر عمقًا وغنىً، وتتیح للقارئ أن یعیش تجربة شعریة متکاملة الأبعاد. ویهدف هذا البحث مستفیدا من المنهج الوصفی - التحلیلی إلى دراسة فضاء الزمن الشعری فی شعر فاضل ابراهیم الحمدانی علی أساس نظریة جیرار جینیت السردیة. وتشیر نتائج البحث إلى أن البنیة الزمنیة فی شعر الحمدانی تتمیز بطابعها الخطی (التتابعی) والتفاعلی (غیر الخطی)، حیث یتقاطع الزمن الخارجی، المرتبط بالوقائع الملموسة والأحداث التاریخیة، مع الزمن الداخلی، المرتبط بالوعی الذاتی للشاعر وانفعالاته وتأملاته. لتحقیق هذه البنیة الزمنیة المرکبة، یوظف الحمدانی بمهارة مجموعة من التقنیات السردیة. یستخدم تقنیة الاسترجاع لتوثیق التجارب الإنسانیة، واستحضار أحداث الماضی، وإبراز تأثیرها فی الحاضر. کما یستخدم تقنیة الاستباق للتعبیر عن مکنونات ذاته، والتلمیح إلى ما قد یحمله المستقبل من آمال أو مخاوف. بالإضافة إلى ذلک، یوظف الحمدانی الوقفات الوصفیة والحوار لإبطاء وتیرة السرد، ولتسلیط الضوء على التفاصیل الدقیقة، وإبراز الصراعات النفسیة والعاطفیة. ومن ناحیة أخرى، یستخدم تقنیتی الحذف والتلخیص لتسریع وتیرة السرد، وتکثیف فترات زمنیة طویلة، مما یساعد فی تقدیم أفکار مرکزة ومؤثرة فی حیز لغوی محدود. تتجلى هذه التقنیات الزمنیة بوضوح فی شعر الحمدانی من خلال استعادته لذکریاته مع الحبیبة، والأحداث التی شاهدها فی وطنه إبان فترة الاحتلال الأمریکی للعراق، مبرزًا العلاقة العضویة بین الزمن والشعور بالانتماء والهویة.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نقد جامعه‌شناختی رمان «جمهوریةٌ کأنَّ» اثر علاء الاسوانی بر اساس نظریۀ ساختارگرایی تکوینی گلدمن

سهیلا رستمی؛ محمد نبی احمدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 اردیبهشت 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.387672.612907

چکیده

نقد جامعه‌شناختی رمان، از شیوه‌های نقد ادبی است که به تاثیر متقابل متون ادبی و جامعه می‌پردازد. نقد ساختارگرایی تکوینی گلدمن یکی از گونه‌های نقد جامعه‌شناختی است که در آن به بررسی ارتباط میان ساختار ... بیشتر نقد جامعه‌شناختی رمان، از شیوه‌های نقد ادبی است که به تاثیر متقابل متون ادبی و جامعه می‌پردازد. نقد ساختارگرایی تکوینی گلدمن یکی از گونه‌های نقد جامعه‌شناختی است که در آن به بررسی ارتباط میان ساختار ادبی و ساختار جامعه می‌پردازد .گلدمن با تکیه بر مباحث این نظریه مانند کلیت ، جهان‌نگری، آگاهی ممکن و شیء‌وارگی جامعۀ خلق شده در اثر را کشف می‌کند و تشابه آن را با جامعۀ واقعی بررسی می‌کند. رمان «جمهوریةٌ کأنَّ » یکی از رمان‌های علاء اسوانی نویسندۀ مصری است که بازتابی از جامعه و وقایع انقلاب 2011م. مصر است. این پژوهش، رمان «جمهوریةٌ کأنَّ» را به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و برطبق نظریۀ ساختارگرایی تکوینی گلدمن بررسی کرده است و با تحلیل رمان در دو بخش دریافت و تشریح، بررسی شخصیت‌ها، ساختارهای معنادار، آگاهی آنان و بسترهای سیاسی و اجتماعی در این دو بخش، درصدد پاسخگویی سؤالات پیش رو است که آیا می‌توان گفت: نگارش این رمان دارای مبانی نظریه ساختار گرایی تکوینی گلدمن است؟ آیا نگارش آن متأثر از اوضاع جامعه است؟ ساختارهای معنادار چگونه در بستر جامعه نمود پیدا کرده‌اند؟. نتایج به‌دست‌آمده حاکی از توانایی اسوانی، در به تصویر کشیدن اوضاع و شرایط جامعۀ مصرو موانع تغییر آن به سوی بهتر شدن، آگاهی بخشی اجتماعی و فردی از شرایط، زمان و مکان به خواننده در قالب ساختارهای معنادار و شخصیت‌ها است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی ساختاری- محتوایی صنعت تشخیص در رمان کارناوال شهر با تکیه بر دلالت‌های مکانی

عزت ملاابراهیمی؛ زهره نورائی نیا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.393759.612951

چکیده

صنعت تشخیص یا انسان‌وارگی و جان‌بخشی، سازه‌ای ادبی است که کاربرد آن می‌تواند درجاتی از قدرت و کنشگری را به اشیاء و موضوعات غیرانسانی واگذار کند و موجب برجستگی دلالت‌مند آن‌ها در تصویر کلی اثر ادبی ... بیشتر صنعت تشخیص یا انسان‌وارگی و جان‌بخشی، سازه‌ای ادبی است که کاربرد آن می‌تواند درجاتی از قدرت و کنشگری را به اشیاء و موضوعات غیرانسانی واگذار کند و موجب برجستگی دلالت‌مند آن‌ها در تصویر کلی اثر ادبی گردد. این تکنیک ادبی، از عناصر مهم تصویرسازی است و نقش قابل توجهی در به ظهور رساندن دلالت‌های پنهان متن دارد. در ساختار رمان کارناوال شهر، نوشته خانم نزهه رملاوی، نویسنده معاصر فلسطینی نیز صنعت تشخیص از سازه‌های موثر داستان به شمار می‌رود که به مدد آن، نویسنده به بیان مصائب سرزمین فلسطین چون موضوع آوارگان، اردوگاه‌ها، پدیده اشغال و وضعیت نابسامان بیت‌المقدس و دیگر مناطق اشغالی پرداخته است. از آنجا که مکان عنصری برجسته و چشمگیر در میان مولفه‌های این رمان است، پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی – تحلیلی تدوین شده، در پی تبیین رابطه‌ای اساسی میان هنر سازه‌های زبانی این اثر با مولفه مکان و نیز وضوح بخشیدن به جایگاه آن در دلالت کلی داستان برآمده است. از یافته‌های تحقیق استنباط می‌شود که نقطه ثقل حوادث و رویدادها بر پایه عنصر روایتی- تصویری مکان بنا گردیده که این موضوع به مدد صنعت تشخیص تحقق یافته است. از این رو صنعت تشخیص نقش موثری در تبیین دلالت‌های معنایی رمان دارد و از متغیرهای اصلی در خلق انسجام و پیوستگی اجزاء داستان به‌شمار می‌رود.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

دراسة آلیة السجل النصی فی روایات سعد محمد رحیم (مقتل بائع الکتب وغسق الکراکی أنموذجاً)

کلثوم باقری؛ ناصر زارع؛ محمد جواد پور عابد؛ علی خضری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.390834.612929

چکیده

إنّ السجل النصی آلیة تفسح المجال لولوج عوالم النص، واستکشاف معانیه، ثم إنه ینظم عدداً من الوضعیات المتعلقة بالقارئ فی مواجهة النص الروائی من خلال فضاءاته. فالسجل النصی وطریقة ترتیبه تعتبر جزء من الاستراتیجیة ... بیشتر إنّ السجل النصی آلیة تفسح المجال لولوج عوالم النص، واستکشاف معانیه، ثم إنه ینظم عدداً من الوضعیات المتعلقة بالقارئ فی مواجهة النص الروائی من خلال فضاءاته. فالسجل النصی وطریقة ترتیبه تعتبر جزء من الاستراتیجیة النصیة، إذ لابد لقارئها من رصید لغوی وثقافی مختلف ومتنوع یتشکل من القراءة المختلفة للکتب، والإطلاع الواسع على المراجع التی لها علاقة بالنص. طرحت هذه الآلیة من قبل مفکر آلمانی فولفغانغ إیزر کآلیة واستراتیجیة التی تساعد القارئ على فهم النص الأدبی. یؤکد إیزر بأن لایوجد نص ینشأ من فراغ ولکل نص رصید وهو مجموعة الاتفاقات الضروریة لقیام علاقة تواصلیة بین کل من النص والقارئ. فالسجل النصی تنظیم وضعیات القارئ بالنسبة إلى النص وبالتالی بالنسبة إلى الفضاءات والأنساق المرجعیة المبثوثة داخله، فتسمح للقارئ بإعادة تشکیل الخلفیات المرجعیة وفق الحاضر؛ ومعنى هذا أن عملیة إنتاج النصوص لا تنطلق من عدم أو تتحرک من فراغ؛ وانما یعضدها إطار مرجعی من القیم والأعراف والمعاییر. قمنا فی هذا المقال على منهج الوصفی -التحلیلی بتحلیل ودراسة روایتین "مقتل بائع الکتب" و"غسق الکراکی" للکاتب العراقی سعد محمد رحیم الذی تمیز روایاته بمیزات خاصة وهذا ما جعلها فریدة من نوعها کونها أثراً أدبیاً وفنیاً. إن قراءتنا لهاتین الروایتین کشفت لنا أن سعد محمد رحیم فی روایاتها، قد سعى إلى توریط القارئ عبر السجل النصی، والاستراتیجیات النصیة، إذ یشترط فیه القارئ أن یُلِمَّ بالمعارف الخلفیة للنص الروائی حتى یتمکن من استیعاب دلالات النص والتفاعل معه. وقد عمد سعد محمد رحیم إلى توظیف عناصر السجل النصی من سیاقات اجتماعیة وتاریخیة وتراثیة وقرآنیة فی نص روایاته وهدفه من هذا هو تعبیر عن عشقه إلى وطنه وذکر أحداث النکبة التی مرت على العراق وشرح للقارئ معاناة التی اتحملتها الحرب على أبناء وطنه. لهذا استخدم سعد محمد رحیم بطلین لروایتیه (محمود مرزوق وکمال) رمزاّ عن نفسه ووطنه ومن خلال هذین البطلین قدّم للقارئ معلومات خاصة عن نفسه وموطنه العراق وتاریخها.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تکنیک های برهان ورزی در نامه سی و یکم نهج البلاغه بر اساس مؤلفه های نحو کارکردگرا

سید مهدی مسبوق؛ فرشته شاهین

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.390918.612934

چکیده

انسان از زبان برای ارتباط و انتقال اندیشه بهره می‌گیرد و اهداف و اغراض خود را در قالب آن ساختاربندی می-کند. پراگماتیک یا کاربردشناسی، کاربردهای ارتباطی زبان را در درجه نخست اهمیت قرار می‌دهد. یکی از ... بیشتر انسان از زبان برای ارتباط و انتقال اندیشه بهره می‌گیرد و اهداف و اغراض خود را در قالب آن ساختاربندی می-کند. پراگماتیک یا کاربردشناسی، کاربردهای ارتباطی زبان را در درجه نخست اهمیت قرار می‌دهد. یکی از کاربردهای زبان، متقاعد کردن مخاطب است که با تکیه بر تکنیک‌های برهان‌ورزی تحقق می‌یابد. این تکنیک‌ها، ساخت نحوی جمله‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در میان نظریه‌های نوین دستوری، نحو کارکردگرای سیمون دیک و به تبعیت از او احمد المتوکل، تحت تأثیر پراگماتیک، رویکرد کاربردی به ساختار جمله‌ها دارد و نقش و اهداف کاربردشناختی آن را مد نظر قرار می‌دهد. پژوهش حاضر که با روش توصیفی‌تحلیلی سامان یافته، به دنبال آن است که کیفیت کارکرد احتجاجی مؤلفه‌های نحو کارکردگرا را مورد بررسی قرار دهد و میزان برهم‌کنشی که این مؤلفه‌ها با تکنیک‌های برهان‌ورزی را مشخص کند که برای نیل به این هدف، نامۀ سی و یکم نهج‌البلاغه را به عنوان پیکره پژوهش انتخاب نموده است. برآیند پژوهش نشان داد که کانون پرسشی در این نامه با شگرد استفهام هم‌پوشانی دارد و راهبردی برای نهادینه کردن باور در ذهن مخاطب است. کانون تکمیلی در سخن امام (ع) با استشهاد کلامی متناسب است و سازوکاری برای گسترش افق معنایی مخاطب و ترغیب او به عمل است. زنجیره کانونی، مشابه پیوستار کاربردشناختی است که این تکنیک، مراتب برهانی را از دیدگاه امام (ع) درجه‌بندی می‌کند. همچنین کانون مقابله از رهگذر فرآیند کانونی سازی، زمینه برهان‌ورزی کلام و تثبیت استدلال را فراهم می‌نماید. افزوده‌های وجهی در کلام امام (ع) نیز با توجه به درجه تعهد ایشان نسبت به وقوع رخداد، در تقویت یا تضعیف گزارۀ استدلالی نقش دارند.

مشاهده مقاله

عداد دوره‌ها	16
تعداد شماره‌ها	44
تعداد مقالات	472
تعداد نویسندگان	770
تعداد مشاهده مقاله	919,595
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	552,189
نسبت مشاهده بر مقاله	1948.29
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1169.89
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,964
تعداد مقالات رد شده	1,386
درصد عدم پذیرش	71
تعداد مقالات پذیرفته شده	292
درصد پذیرش	15
زمان پذیرش (روز)	428
تعداد پایگاه های نمایه شده	13
تعداد داوران	367

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان