فاطمه پیری؛ علی اکبر احمدی چناری؛ عبدالباسط عرب یوسف آبادی
چکیده
نمود پستمدرنیسم در متون تنها به محتوا و موضوع محدود نمیشود؛ بلکه بخشی از تمهیدات پستمدرنیستیِ آثار ادبی، مربوط به عناصر فیزیکی متن، یعنی صفحۀ کاغذ، خطوط، حروف، واژگان و حاشیۀ متن است. این تمهیدات ...
بیشتر
نمود پستمدرنیسم در متون تنها به محتوا و موضوع محدود نمیشود؛ بلکه بخشی از تمهیدات پستمدرنیستیِ آثار ادبی، مربوط به عناصر فیزیکی متن، یعنی صفحۀ کاغذ، خطوط، حروف، واژگان و حاشیۀ متن است. این تمهیدات در راستای اصل پستمدرنیستیِ عدم قطعیت و ایجاد تردید و شبههافکنی در هستیشناسی مخاطب صورت میگیرد. این امر به درهمریختن ژانرها، فروپاشی نظم هندسی متن و ایجاد هرج‌ومرج و آشفتگی در سنتهای نویسندگی و شاعری، به‌ویژه نحوۀ چینش واژگان و سطرها و همچنین کاستن از مرکزیت متن اصلی و تمرکز بر حاشیۀ متن منجر میشود. کمال ابودیب نویسندۀ معاصر سوری با رویکردی پستمدرنیستی، اثر عذابات المتنبی فی صحبة کمال ابودیب والعکس بالعکس را به رشتۀ تحریر درآورد. او در این اثر تلاش میکند روایتها، جریانات و حوادث مختلف زندگی متنبی را که در متون پیشین آمده است، با ذهنیتی پستمدرنیستی بازنویسی کند. جستار حاضر تلاش میکند با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی و تحلیل این سازوکارها و نقش آنها در معناآفرینی در اثر یادشده بپردازد. این اثر به اقرار خود نویسنده نه در زمرۀ داستان قرار میگیرد و نه شعر؛ زیرا تلفیقی است از تمامی ژانرهای ادبی و هنرهای شکلمحور. نتایج پژوهش نشان میدهد ابودیب تلاش دارد در این اثر، تنش‌های جهان درونی خود و فلسفۀ زندگی شخصی و اجتماعی را در کشورهای عربی، با تأکید بر شگردهای فرمی پستمدرنیستی به تصویر کشد. وی با تأکید بر شگردهای فرم‌محور قصد دارد ذهن مخاطب را به زوایای پنهان شکل‌گیری داستان خود با متنبی معطوف نماید تا اقتدار کلان‌روایت‌ها را در سطح دیداری به چالش بکشد. او برای رساندن این پیام به مخاطب، از سازوکارهای شکلمحور همچون سپیدنویسی، نقاشی، اشکال هندسی، عمودنویسی، تجزیه‌نویسی و تغییر فونت بهره میبرد که هرکدام نقشی برجسته در ایجاد تردید در ذهن مخاطب دربارۀ امور واقعی و الگوهای ثابتشدۀ فکری و معرفتی وی دارند.
