صادق عسکری؛ ناهید خدادادیان؛ پرویز جهانشاهلو
چکیده
پستمدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گستردهای اطلاق میگردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستاننویس معاصر مصری، ...
بیشتر
پستمدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گستردهای اطلاق میگردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستاننویس معاصر مصری، نمونهای از یک داستان پستمدرنیسم و فراداستان است که در صدد گشودن عرصۀ داستانِ خود بر فضای تاریخی مصر میباشد. هدف این پژوهش بررسی داستان یاد شده، در پرتو تکنیک فراداستان با ماهیتی پسانوگرایی میباشد. این داستان با وجود اینکه جلوههایی از واقعیت و رئالیسم را در خود گنجانده، اما داستانی است که ماهیتی تخیلی دارد و حاوی برخی از واقعیتهای معاصر مصر نیز میباشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که نجیب محفوظ در این اثر با تأثیرپذیری از مکتب پستمدرنیسم، به دنبال توصیف اضطرابها، سرگردانیهای انسان معاصر و مبارزۀ منفی بر ضد شرایط بوده است. از بین مؤلفههای متعدّد پستمدرنیسم، از تناقض، اتصال کوتاه، عدم قطعیت و بینامتنیت بیش از سایر مؤلفهها استفاده نموده است. بازتاب بینامتنیت بویژه در صحبتهای محتشمی زاید به دلیل ایمان مثالزدنی او بیشتر آشکار شده است. اتصال کوتاه، مؤلفۀ قابلتوجه دیگری است که محفوظ در حین بیان وقایع تاریخی از آن مدد جسته است. عدم انسجام و قطعیت از دیگر پیامدهای این نظریه است که در جایجای داستان «یوم قتل الزعیم» بیان شده است. آثار نجیب محفوظ آیینۀ جامعۀ مصر است بهگونهای که زمان و مکان و شخصیتهای تاریخی در داستان وی پررنگتر از سایر شخصیتهای داستانی دیده میشوند. وی با بهره گرفتن از مؤلفههای متعدد پسامدرن، در پی آن است تا به طور غیرمستقیم شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعۀ مصر را توصیف و نقد نماید و در نتیجه پیوند انداموار ادبیات با جامعه و تبلور نابسامانیهای اجتماعی را در این نوع داستانها به تصویر کشد. وی با گزینش مؤلفههای پستمدرن توانسته تا حدودی بیکفایتی فرمانروایان و شرایط نامناسب اقتصادی-سیاسی کشور مصر و بهویژه مسئلۀ فقر را به تصویر بکشد.