نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی، تهران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان

چکیده

پست­‌مدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گسترده‌ای اطلاق می‌گردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستان­نویس معاصر مصری، نمونه­ای از یک داستان پست­مدرنیسم و فراداستان است که در صدد گشودن عرصۀ داستانِ خود بر فضای تاریخی مصر می‌باشد. هدف این پژوهش بررسی داستان یاد شده، در پرتو تکنیک فراداستان با ماهیتی پسانوگرایی می‌باشد. این داستان با وجود اینکه جلوه‌هایی از واقعیت و رئالیسم را در خود گنجانده، اما داستانی است که ماهیتی تخیلی دارد و حاوی برخی از واقعیتهای معاصر مصر نیز می­باشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که نجیب محفوظ در این اثر با تأثیر­پذیری از مکتب پست­مدرنیسم، به دنبال توصیف اضطراب‌ها، سرگردانی‌های انسان معاصر و مبارزۀ منفی بر ضد شرایط بوده است. از بین مؤلفه­های متعدّد پست‌مدرنیسم، از تناقض، اتصال کوتاه، عدم قطعیت و بینامتنیت بیش از سایر مؤلفه­ها استفاده نموده است. بازتاب بینامتنیت بویژه در صحبت­های محتشمی زاید به دلیل ایمان مثال­زدنی او بیشتر آشکار شده است. اتصال کوتاه، مؤلفۀ قابل‌توجه دیگری است که محفوظ در حین بیان وقایع تاریخی از آن مدد جسته است. عدم انسجام و قطعیت از دیگر پیامدهای این نظریه است که در جای‌جای داستان «یوم قتل الزعیم» بیان شده است. آثار نجیب محفوظ آیینۀ جامعۀ مصر است به‌گونه‌ای که زمان و مکان و شخصیت­های تاریخی در داستان وی پررنگ­تر از سایر شخصیت­های داستانی دیده می­شوند. وی با بهره گرفتن از مؤلفه‌های متعدد پسامدرن، در پی آن است تا به­ طور غیرمستقیم شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعۀ مصر را توصیف و نقد نماید و در نتیجه پیوند انداموار ادبیات با جامعه و تبلور نابسامانی­های اجتماعی را در این نوع داستان­ها به تصویر کشد. وی با گزینش مؤلفه­های پست‌مدرن توانسته تا حدودی بی­کفایتی فرمانروایان و شرایط نامناسب اقتصادی-سیاسی کشور مصر و به‌ویژه مسئلۀ فقر را به تصویر بکشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Elements of Postmodernism in The Day of the Assassination of the President by Naguib Mahfouz

نویسندگان [English]

  • Sadeq Askari 1
  • Nahid Khodadadian 2
  • Parviz Jahanshahloo 3

1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Semnan University

2 M.A. Graduate in Arabic Language and Literature, Kharazmi University, Tehran

3 M.A. Student of Arabic Language and Literature, Semnan University

چکیده [English]

Postmodernism refers to a wide range of opinions that emerged in the second half of the twentieth century. The Day of the Assassination of the President by Naguib Mahfouz, a contemporary Egyptian novelist, is an example of a postmodernist novel and a metanarrative that seeks to encompass the historical atmosphere of Egypt in its story. In spite of containing manifestations of realism and reflecting some contemporary Egyptian realities, this novel is imaginative in essence. Thus, the purpose of this study is to study the novel as postmodernist fiction and a metanarrative. The findings of the research indicate that, influenced by the school of postmodernism, Naguib Mahfouz seeks to describe the anxieties and bewilderment of contemporary man and his civil disobedience against the current conditions, so that others hear his voice through his fiction. Among the various components of postmodernism, he makes use of paradox, uncertainty, intertextuality, and short circuit more frequently. Intertextuality is particularly evident in the eloquent speech of Mohtashami Zayed because of his exemplary faith. Short circuit is another significant component that is used by Mahfouz when narrating historical events. And incoherence and uncertainty can be seen in every part of the novel. Naguib Mahfouz’s works are the mirror of the Egyptian society since time, place, and historical characters in his story are more eminent compared to fictional characters. Using various postmodern components, he attempts to describe and criticize the inappropriate social, economic, and political conditions of the Egyptian society indirectly, and consequently depicts the organic connection between literature and society and crystallizes social disorders through this genre. By selecting postmodern components, he can illustrate the incompetency of the rulers and the unpleasant socio-economic conditions of Egypt, specifically the issue of poverty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Postmodernism
  • Postmodern elements
  • Naguib Mahfouz
  • The Day of the Assassination of the President
  • Criticism
امین، جلال (2012)، قصة الاقتصاد المصری، قاهره: دارالشروق.
آلن، گراهام (1385)، بینامتنیت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
پاینده، حسین (1383)، گفتمان نقد، تهران: روزگار.
ــــــــــــــ (1386الف)، رمان پسامدرن و فیلم، تهران: هرمس.
ــــــــــــــ (1386ب)، نظریه­های رمان دیوید لاج، ایان وات، دیوید دیچز، تهران: نیلوفر.
پیروز، غلامرضا، رضوانیان، قدیسه، ملک، سروناز (1393)، «فراداستان تاریخ­نگارانه؛ مطالعۀ موردی: مارمولکی که ماه را بلعید»، ادب پژوهی، بهار، سال هشتم، ش 27، صص 163-186.
تدینی، منصوره (1388)، پسامدرنیسم در ادبیات داستانی، تهران: علم.
حمود، ماجده (1990)، مضمرات النص و الخطاب دراسة فی عالم جبرا ابراهیم جبرا الروائی، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
الرویلی، میجان، البازعی، سعد (2002)، دلیل الناقد الأدبی، المغرب: المرکز الثقافی العربی الدار البیضاء، الطبعة الثالثة.
سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر (1384)، راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
شمیسا، سیروس (1383)، نقد ادبی، تهران: فردوسی.
عبدالرزاق أبوالعلا، احمد (1989)، «قراءة فی روایة نجیب محفوظ یوم قتل الزعیم/ افراز اللحظة المشحونة بالاندهاش و سقوط البرجوازیه الصغیرة فی حفرة الانفتاح»، القصه، العدد 59، صص 37-50.
کریمی، زهرا (1393)، «بررسی عناصر داستان در چهار رمان گدا، دزد و سگ­ها، روز قتل رئیس جمهور و رادوبیس دلدادۀ فرعون ار آثار نجیب محفوظ»، کارشناسی ارشد، محمود حسن­آبادی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
لاج، دیوید، ایان، وات، دیچز، دیوید (۱۳۸۶)، نظریه رمان: رمان پست مدرنیستی، گزینش و ترجمة حسین پاینده، تهران: نشر نیلوفر.
مالپاس، سایمون (1388)، پسامدرن، ترجمة بهرام بهین، تهران: ققنوس.
محفوظ، نجیب (د.ت)، یوم قتل الزعیم، القاهرة: دار مصر للطباعة.
مشایخی، حمیدرضا، میرسیدی، سیده هانیه (1395)، «بررسی رمان یوم قتل زعیم نجیب محفوظ بر اساس نظریۀ ریخت­شناسی پراپ»، لسان مبین، پاییز، سال هشتم، ش 25، صص 137-159.
منصوری، زهرا (1397)، «بررسی تطبیقی ارتباط غیرکلامی در داستان معاصر (مطالعه موردی شب‌نشینی باشکوه و روز قتل رئیس جمهور)»، کارشناسی ارشد، الیاس نورایی، دانشگاه رازی.
نظری، علی، تفتحی، جنت (1396)، «أثر الدین و تعالیمه فی روایة یوم قتل الزعیم لنجیب محفوظ»، دراسات الأدب المعاصر، العدد الثالث و الثلاثون، 9-33.
یزدانجو، پیام (1394)، ادبیات پسامدرن (گزینش و ترجمه)، تهران: مرکز.
یعقوبی جنبه سرایی، پارسا، حسینی مؤخر، سید محسن، محمدی، خدیجه (1394)، «وجوه عنصر سبکی تناقض در رمان‌های پسامدرن فارسی بر مبنای آثار براهنی، روانی پور، خسروی و کاتب»، پژوهش‌های ادبی، پاییز، سال 12، ش 49، صص 125-150.