نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

چکیده

روایت، ابزاری شناختی برای فهم تجربه است و نظریة جریان سیال ذهن یکی از شیوه­های نوین و رایج روایتی در تحلیل آثار ادبی به شمار می­رود. محتوای اندیشه، در شیوة جریان سیال ذهن به­جهت توصیف دقیق و لحظه­ای؛ کارکردی بنیادین می­یابد و در قالب شگردها و تکنیک­­های روایی همچون تک­گویی درونی، نمایشی، خودگویی و دانای کل به شیوة اول، دوم یا سوم شخص ظاهر می­شود.
پژوهش حاضر برآن است پس از اشاره­ای کوتاه به ویژگی‌ها و مؤلفه­های جریان سیال ذهن، با انتخاب هفت قصیدة عربی پیش از اسلام(معلقات سبع) و طرح هویت داستانی این قصیده­ها، آن­ها را در چارچوب تکنیک­های روایتی جریان سیال ذهن تحلیل کند. به عبارت دیگر، درصدد پاسخ گفتن به این پرسش هستیم که آیا می­توان بخشی از میراث شعری ادبیات عربی را در چارچوب جریان سیال ذهن جای داد؟ ذکر این نکته ضروری است که صفت جریان سیال ذهن به آن بخش از آفرینش­های ادبی اطلاق می­شود که همه یا بخشی از مشخصه­های این جریان را دارا باشند. با این توضیح، کاویدن معلقات سبع به معنای انتساب آن­ها به شیوة مورد نظر نیست؛ بلکه کوششی است تا کاربرد تکنیک­های مدرن روایتی را در آثاری از این دست نشان دهد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد شاعران معلقات براساس انگیزه و اغراض شعری از یک تکنیک روایی غالب در کنار دیگر شگردهای روایی
استفاده کرده­اند؛ تعداد این شگردها بین دو تا سه شکل متغیر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An analysis on Characteristics of the Stream of Consciousness in Mu’allaqat-e-sab’e, Based on the Narrative Techniques

نویسندگان [English]

  • Mohammad Saleh Sharif Askari 1
  • Morteza Zare beromi 2

1 Associate Professor in Department of Arabic Language and Literature, Kharazmi University

2 Ph.D student of Arabic Language and Literature, Kharazmi University

چکیده [English]

Narration is a cognitive tool to understand the experience flow and the theses of Analysis of stream of consciousness is considered as one of the most recent and popular methods of analyses of literary works. In the stream of consciousness method, for a detailed and momentum description, the content of thought has a central function and appears in the form of Narrative tips and techniques like internal and dramatic, monologues, soliloquy and the omniscient style of the first, second, or third person method.
This study has a brief reference to its features and components of the stream of consciousness, and then tries to analyses a selection of seven pre-Islamic Arabic ode (Mu’allaqat) referring to their fictional nature using the narrative techniques of the stream of consciousness. In other words, we try to answer this question; can part of the heritage of Arabic literature be considered in the context of stream of consciousness? It should be noted that the title of stream of consciousness only applies on the part of the literary creation that contains all or parts of characteristic of this stream. But we must keep in mind that studying these seven odes doesn’t classify them in the context of stream of consciousness; its only an attempt to show the usage of modern techniques in such works. The findings show that: the poets of Mu’allaqat, along with other narrative technique, used a dominant narrative technique based on poetic motives and intentions; the number of these techniques varies between two to three.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mu’allaqat-e-sab’e
  • Stream of Consciousness
  • Narrative Techniques
آذرشب، محمدعلی، الأدب العربـی و تاریـخه، حتی نـهایه العصر الأموی، تهران: سمت،
الطبعة التاسعة، 1388ش.
آلوت، میریام، رمان به روایت رمان­نویسان، ترجمة علی­محمد حق­شناس، تهران، نشر مرکز، 1380ش.
اخوات، احمد، دستور زبان داستان، تهران، نشر فردا، 1371ش.
استیوارت، جی. آی. ام، جیمز جویس، ترجمة منوچهر بدیعی، تهران، انتشارات نیلوفر، 1381ش.
اقبالی، عباس، «تصویرهای شنیداری در معلقات سبع»، مجلة زبان و ادبیات عربی (مجلة ادبیات و علوم انسانی سابق، دانشگاه فردوسی مشهد)، شمارة1، صص26-40، 1388ش.
أمین، احمد، النقد الأدبی، بیروت، دار الکتب العربیة، الطبعة الرابعة، الجزء الأول، 1967م.
ایدل، لئون، قصة روان­شناختی نو، ترجمة ناهید سرمد، تهران، انتشارات شباویز، چاپ دوم، 1374ش.
بستانی، محمود، الاسلام و الفن، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی، چاپ دهم، 1409ق.
بیات، حسین، نقد و بررسی شیوة جریان سیال ذهن در ادبیات داستانی ایران، رساله دورة دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، 1383ش.
تقی­زاده، صفدر، «یک تکه کیک و یادآوری خاطرات گذشته»، سمرقند (ویژه­نامة مارسل پروست)، سال اول، شمارة دوم، 1382ش.
حری، ابوالفضل، «وجوه بازنمایی گفتمان روایی: جریان سیال ذهن و تک­گویی درونی»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، شمارة61، صص25-40، 1390ش.
حسین، طه، من حدیث الشعر و النثر، القاهرة، دار المعارف، الطبعة الأولی؛ 1969م.
حسینی، صالح، «جریان سیال ذهن»، مجلة مفید، دورة جدید، سال سوم، شمارة10، پیاپی21،
صص30-32، 1366ش.
حمزه، محمد فوزی، المعلقات السبع، شرح علامه زوزنی، القاهرة، مکتبة الآداب، الطبعة الثالثة، 2010م.
داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، انتشارات مروارید، 1387ش.
رضایی، لیلا، «بررسی نقش و کارکرد راوی اول شخص در شعر روایی کودک (گروه سنی الف)»، مجلة مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارة اول، پیاپی5، صص71-86، 1391ش.
شوراتس، سنفورد، هانری برگسون، ترجمة خشایار دیهیمی، تهران، نشر ماهی، 1382ش.
الطباع، عمر فاروق، فی ریاض الشعر العربی، بیروت، دار القلم، الطبعة الأولی، 1992م.
طحان، احمد، «تداعی معانی در شعر حافظ»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، سال7، شمارة26،
 صص101-130، 1388ش.
الفاخوری، حنا، تاریخ ادبیات زبان عربی، تهران، انتشارات توس، چاپ چهارم، 1378ش.
فروزنده، مسعود، «بررسی جریان سیال ذهن در داستان­های به کی سلام کنم؟ و شوهر امریکایی»، مجلة بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارة سوم، پیاپی9، صص119-138، 1390ش.
کفافی، محمد عبدالسلام، فی الأدب الـمقارن، دراسات فی نظریة الأدب و الشعر القصصی، الطبعة الأولی، بیروت، دار النهضة العربیة، 1971م.
محمودی، محمدعلی و هاشم صادقی، «تداعی و روایت داستان جریان سیال ذهن»، فصلنامة
پژوهش­های ادبی
، سال6، شمارة24، صص129-144، 1388ش.
محمودی، محمدعلی، پردة پندار: جریان سیال ذهن و داستان­نویسی ایران، مشهد، مرندیز، 1389ش.
مریدن، عزیزه، القصة الشعریة فی العصر الحدیث، دمشق، دار الفکر، 1984م.
مشفقی، آرش و ناصر علی­زاده خیاط، «جریان سیال ذهن در داستان­های مصطفی مستور»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره17، صص181-209، 1389ش.
معین الدینی، فاطمه، «شگردها و زمینه­های تداعی معانی در داستان دا»، نشریة ادبیات پایداری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اول، شمارة اول، صص159-184، 1388 ش.
میرصادقی، جمال، ادبیات داستانی، قصه داستان کوتاه، رمان، تهران، انتشارات شفا، چاپ اول، 1366ش.
میرصادقی، جمال، عناصر داستان، تهران، سخن، چاپ دوم، 1368ش.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی، واژه­نامة هنر داستان­نویسی، تهران، انتشارات کتاب مهناز، 1377ش.
ولک، رنه و آستین وارن، نظریة ادبیات، چاپ دوم، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382ش.
هنرمند، سعید، «نقش زمان در شکل­گیری رمان خشم و هیاهو»، نگاه نو، شمارة32، صص42-121، 1376ش.
 
منابع لاتین
Cuddon, J. A: (1984); A Dictionary of Literary Terms; Great Britain; Hazell.
Humphrey, Robert: (1962); Stream Of Consciousness in the modern novel; Berkeley and California: University of California press.
james, Whlliam: (1890); The Principles of Psychology; New York: Henry Hotl.