نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

عـلم نحـو، قـرائت، معـانی و تفسیر ازجمله علـوم ادبی پایه به شمار می­رود که برای شنـاخت زوایای گونـاگون کلام خدا به دست دانشمنـدان مسلمان تـدوین شده و مجموعه­ای مشتمل بر سی رشتة علمی، موسوم به ادبیّات قرآنی شکل گرفته است. در رأس این علوم، علم اعراب قرآن قرار دارد که از اهمیّتی بسزا و جایگاهی والا برخوردار است و بسیاری از رجال علم و ادب به پـژوهش در این باب همّـت گمارده و آثـاری گرانقـدر و مانـدگار از خود برجـای نهاده اند که کتاب «مـشکل اعـراب القرآن«، تألیف مکّی بن ابی طالب قـیسی ازآن جمله است. وی با تبحّر در ادبیّات عربی و عـلوم قرآنی به بحث در موارد دشوار اعـراب قرآن پرداخته و در صورت لزوم نیز از وجـوه قرائات، اختلاف نظر قـرّاء و نـحویان، اشتقاق کلمه، تفسیر آیه و موضوعات دیگر سخن به میان آورده است. این مقاله برآن است که با طرح مباحثی در علم نحو و قرائت و شرح حال و مرتبت علمی قـیسی، به بررسی و تحلیل اسلوب وی در این اثـر ادبی وزین بپردازد و دقایق و ظرایف به کار رفته در آن را روشن سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of Qisi’s Style in Moshkel-o E’rāb-el-Quran (Problem of Using Diacritical Marks in Quran)

نویسنده [English]

  • Alireza Mirza Mohammad

Associate professor,IHCS

چکیده [English]

The sciences of syntax, reading, and interpretation are among the literary arts that are made by clerics for understanding the Word of God (kalāmollāh) from various viewpoints, and from which a collection of 30 scientific disciplines called Quranic Literature developed. At the top of these sciences is “using diacritical marks in Quran” which is extremely important. In this area, many noted scholars researched and created valuable works among them is Moshkel-o E’rāb-el-Quran authored by Macki ibn Abi Taleb Qisi. With his proficiency in Arabic literature and Quranic sciences, Qisi discussed subjects such as difficulties of using diacritical marks in Quran and explained the different readings, the difference of opinion between readers (of the Holy Quran) and grammarians, word derivation, interpretation of Quranic verses, and other subjects, if necessary.
This article tries to analyze Qisi’s style in the aforementioned matters by discussing subjects related to syntax and reading as well as presenting a biography of Qisi, his works, and his scientific status.

کلیدواژه‌ها [English]

  • using diacritical marks in Quran
  • Syntax
  • reading
  • Stylistics
  • text review
  • Qisi
قرآن کریم.
آقا بزرگ تهرانی، الذرﻳﻌ إلی تصانیف اﻟﺸﻴﻌ، بیروت، دارالأضواء، الطبعة الثانیة،1983م.
آمـلی، شمس الدین محمد، نفایس الفنون فی عرایس العیون، با مقدمه و تصحیح میرزا ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه،1377ـ 1379ق.
ابن أبی الحـدید ، عبدالحمیـد، شـرحنهـجالـبلاﻏـ، بتـحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، القاهرة، دارإحیاء الکتب العرﺑﻴﺔ، 1963م.
ابن الأنباری، أبوالبرکات، البیان فی غریب إعراب القرآن، مصر، دارالکاتب العربی،1969م.
ابن الجزری، أبوالخیر محمد، طبقات القراء، بعناﻳﺔ المستشرق برجستراسر، مصر، ﻣﻄﺒﻌﺔ الخانجی،1932م.
ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمة ابن خلدون، ترجمة محمد پروین گنابادی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چ چهارم، 1359ش.
ابن خلکان، أبـوالعباس أحمد، وفیـات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، حقّقـه إحسان عباس، بیروت، دارصادر، 1977م.
ابن شهرآشوب، محمد، مناقب آل أبی طالب، قم، مؤسسة انتشارات علّامه، بی تا.
ابن الندیم، محمد، الفهرست، افست مروی، چ دوم، 1393ق.
بروکلمان، کارل، تـاریخ الأدب العربی، نقله إلی العرﺑﻴﺔ عبد الحلیم النجّار و دیگران، قم، دارالکتاب الإسلامی، چ دوم، بی تا.
بکائی، محمد حسن، کتـابنامة بزرگ قرآن کریم، تهران، مرکز فرهنگی نشر قبله، 1376 ش.
بیگلری، حسن، سرّ البیـان فی علوم القرآن، تهران، کتابخانة سنائی، چ پنجم، بی تا.
الخـوانساری، میـرزا محمدبـاقر، روضـات الجنّـات، تحقیق اسـدالله اسماعیلیـان، قـم، ﻣﻜﺘﺒﺔ اسماعیلیان.1392ق.
الخـوری الشرتونی، سعید، أقــرب الموارد فی فُصَحِ العـرﺑﻴ و الشـوارد، بیروت، مطبعة الـمرسلی الیسوﻋﻴﺔ،1893م.
زیدان، جرجی، تاریخ آداب اﻟﻠﻐﺔ العرﺑﻴ، راجعه و علّق علیه شوقی ضیف، القاهرة، دارالهلال، 1957م.
سجّادی، سید جعفر، فرهنگ علوم، تهران، مؤسسة مطبوعاتی علمی،1344ش.
السیـوطی، عبدالرحمن، ﺑﻐﻴــالوعـاة فی طبقات اللغـویین والنحـاة، تحقـیق محمد ابوالفضل إبراهیم، بیروت، دارالفکر، چ دوم،1979م.
ـــــــــ، الجـامع الصــغیر فی أحـادیث البـشیر النـذیر، بیـروت، دار الکـتب اﻟﻌﻠـﻤﻴﺔ، چ چهـارم، بی تـا.
صابـری، عذرا، ادیـبان ایرانی عربی نـویس در کتاب الـفهرست ابن نـدیم، پایان نـامة دورة کارشناسی ارشد، تهران، پژوهشکدة ادبیات پـژوهشگاه علوم انسانی و مطـالعات فرهنگی،1390ش.
الصدر، السید حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، تهران، منشورات الأعلمی، بی تا.
الصدر، السید حسن، الشیعةو فنـون الاسلام، قدّم له سلیمان دنیـا، القاهرة، مطبوعات النجاح.
چ چهارم، 1976م.
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، انتشـارات فـردوس، چ دوازدهم 1371ش.
طباطبائی، سید محمد حسین، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم، 1372ش.
الفیّومی، أحمد، الـمصباح الـمنیر، تصحیحمحمد محیی الدینعبدالحمید و حسن الهادی حسین، مصر، ﻣﻜﺘﺒـﺔ محمد علی صبیح و أولاده،1929م.
القیسی، مکّی بن أبی طـالب، الکشف عن وجـوه القـراءات السبع و عللـها و حججها ،تحقیق محیی الدین رمضان، بیروت، مؤﺳﺴﺔ الرساﻟﺔ، چ دوم، 1981م.
القـیسی، مکّی بن أبی طالب، مشکل إعراب القرآن، تحقیق یاسین محمد السـوّاس، تهران، انتشارات نور، 1362ش.
کـاشـانی، فتح الله، منهـج الصادقین، با مقدمه و تصحیح میرزا ابـوالحسن شـعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چ سوم، 1346ش.
لسانی فشارکی، محمد علی، قرّاء سبعه و قرائات سبع، تهران، انتشارات اسوه،1391ش.
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، انتشارات صدرا، چ دهم، 1359ش.
النجـاشی، أبوالعباس أحمد، رجـال النجاشی، تحقیق محمد جـواد النـائینی، بیروت، دارالاضواء، 1988م.
الهاشمی، السید أحمد، جواهر الأدب، مصر، ﻣﻄﺒﻌﺔ السعادة ، چ بیست و یکم،1964م.
یاقوت الحموی، أبو عبدالله شهاب الدین، معجم الادباء، بیروت، دارالفکر چ سوم، 1980م.