نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه اراک

چکیده

اشتراک لفظی در کنار ترادف و اضداد، از جمله مباحث معناشناسی است که زبان‌شناسان پیشین بدان پرداخته­اند و تعریف­هایی نیز از آن ارائه داده­اند. زبان­شناسان معاصر بر این باورند که در بررسی اشتراک لفظی، باید میان دو اصطلاح «چند معنایی» (Polysemy) و «اشتراک لفظی» (Homonymy) تفاوت گذاشت. در اشتراک لفظی، دو واژه از روی تصادف، ساختار صرفی واحدی پیدا می­کنند و هر یک با حفظ معنای خود، هم­آوا و هم نویس می‌شوند و میان آنها رابطة معنایی، وجود ندارد؛ مانند: «الخال» به معنای خال روی چهره، برادر مادر و تپه. همچنان که میان آنها ارتباط ریشه­ای نیز وجود ندارد؛ مانند قانع به معنای راضی و سائل که در معنای نخست از «قنَِعَ یَقنَعُ قَنَعاًو قَنعاناً» و در معنای دوم از«قَنَعَ یَقنَعُ قنوعاً» است، ولی در پدیدة چند معنایی، یک واحد زبانی پس از انتقال و تغییر معنایی در گذر زمان، از چند معنا برخوردار می­شود مانند «سیاره» که در قدیم به معنای کاروان و امروزه به معنای ماشین به کار می­رود. این مقاله در صدد است ضمن تحلیل و بررسی این دو پدیده، با آوردن نمونه­هایی عینی از زبان عربی به تفاوت و تشخیص این دو پدیده و چگونگی پیدایش آنها در زبان بپردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Homonymy and Polysemy in Arabic Language

نویسنده [English]

  • Mahmood Shahbazi

چکیده [English]

Homonymy, along with synonymy and contraries, is an important semantic discussion that has been studied and variously defined by linguists in the past. The contemporary linguists believe that in studying homonymy, one should differentiate between the two terms of “polysemy” and “homonymy”. In homonymy, two lexical words may accidentally come to have a unified conjugational structure; they have similar pronunciation and written form, but each of them maintains its different meaning and has no semantic relationship with the other one. For instance, the word "al-Khal" has three meanings, namely mole, maternal uncle, and hill. In other cases, there is no relationship between the roots of the two words. For example, the word "Qānic" has two meanings, namely satisfied and beggar, where the former is taken from " Qaniăn" and the latter from " Qunūăn". Conversely, in the polysemy phenomenon, one language unit comes to entail several meanings after it undergoes meaning changes over time. An example is the word "Sayyārah", which was used as caravan in the past, but today is used as car. This article intends to investigate and analyze these two phenomena. Moreover, it examines the differences between homonymy and polysemy, the ways to distinguish them, and the manner of their advent into the Arabic language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Homonymy
  • polysemy
  • Contraries
  • Trope
  • Semantic domain
قرآن کریم
ابن فارس، احمد، الصاحبی فی فقه اللغة، تحقیق السید احمد صقر، مکتبة عیسی البابی الـحلبی، الطبعةالاولی، 1953م.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
أبو عودة، عودة خلیل، التطور الدلالی بین لغة الشعر الـجاهلی ولغة القرآن الکریم، الأردن – الزرقاء، مکتبة الـمنار، الطبعة الاولی، 1985م.
الإصفهانی، الراغب، مفردات ألفاظ القرآن، ذوی القربی، الطبعة السادسة، 1413هـ.ق.
أنیس، ابراهیم، دلالة الفاظ، مکتبة الأنـجلو الـمصریة، الطبعة الـخامسة، 1984م.
ـــــــــــ ، فی اللهجات العربیة، القاهرة، مکتبة الأنـجلو الـمصریة، 2003م.
الدایة، فایز، علم الدلالة العربی بین النظریة و التطبیق، الطبعة الثانیة، 1996م.
ربحی، کمال، التضاد فی ضوء اللغات السامیة، بیروت، دارالنهضة العربیة، الطبعة الثانیة، 1975م.
السجستانی، أبو حاتم سهل بن محمد،کتاب الاضداد، تحقیق: محمد عودة أبو جُرَی، مکتب الثقافة الدینی، 1414هـ .ق.
سیبویه، عثمان بن قنبر، الکتاب، المحقق امیل بدیع یعقوب، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة، 2009م.
السیوطی، جلال الدین،معترک الاقران فی إعجاز القرآن، ج1، بیروت- لبنان، دارالکتب العلمیة، 1988م.
ـــــــــــــــــــ ، الـمزهر فی علوم اللغة و انواعها، المجلد الاول، دار احیاء الکتب العربیة، د.تا.
صفوی، کورش،  درآمدی بر معنی شناسی، تهران، انتشارات سوره مهر، چاپ اول، 1379ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مـجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج10- 9 و 2-1، بیروت- لبنان، دار المعرفة، الطبعة الثانیة، 1988م.
طلیمات، غازی مختار،علم الدلالة، دار الطلاس، دمشق، الطبعة الثانیة، 2000م.
عبد التواب، رمضان، مباحثی در فقه اللغه و زبان شناسی عربی، ترجمة حمید رضا شیخی، تهران، انتشارات آستان قدس رضوی. 1367هـ .ش.
العوا، سلوی محمد، بررسی زبان شناختی وجوه و نظائر در قرآن کریم، ترجمة حسین سیدی، انتشارات قدس رضوی، چاپ اول، 1382هـ .ش.
فیاضی، مریم، خاستگاه استعاری افعال حسی چند معنا در زبان فارسی از منظر معنی شناختی، مجله ادب پژوهی، شماره 6، 1387هـ .
فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، اعداد و تقدیم: محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، داراحیاء التراث العربی،الطبعة الاولی، المجلد الثالث، د.تا.
اللغوی الـحلبی، ابوطیب عبدالواحد بن علی، الابدال، دمشق، الـمجمع العلمی العربی،1960.
مختار، احمد،الاشتراک والتضاد فی ­القرآن الکریم؛ دراسة إحصائیة، القاهرة،
عالم الکتب.
ــــــــــ ، معنا شناسی، ترجمة حسین سیدی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، چاپ دوم، 1386هـ .ش.
المصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، طهران، الطبعة الاولی، 1393ق.
منقور، عبد الجلیل، علم الدلالة، دمشق، اتحاد الکتاب العرب، 2001م.
المنجد، محمد نورالدین، الاشتراک اللفظی فی القرآن الکریم بین النظریة والتطبیق، بیروت- لبنان الطبعة الاولی، دار الفکر، 1999م.
نـهر، هادی، علم الدلالة فی التراث العربی، دار الأمل، للنشر و التوضیع، الطبعة الاولی، 2007م.