نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

گستردگی واژگانی زبان عربی که توسع معنایی را نیز در پی دارد، به شکل‌های مختلفی ظهور می‌کند و کاربرد کنیه یکی از آن‌هاست. عرب‌ها «عَلَم» را به سه شکل اسم، لقب و کنیه به کار برده و در مواردی به جای اسم یا لقب، به دلایل بلاغی و یا معنا شناختی، از کنیه استفاده می‌کردند. به تدریج این کاربرد گسترش یافته و به حوزة حیوانات، امور و اشیاء نیز کشیده شده است. معرفی و تحلیل کنیه­های حیوانات، می‌تواند سبب درک درست متون عربی و ترجمة دقیق آنها شود و اصولی معنا شناختی در زمینة وضع کنیة حیوانات به دست دهد. مبحث کنیه به عنوان یکی از مباحث علم صرف مطرح گردیده و آثار خاصی در موضوع کنیه­های انسان‌ها به رشتة تحریر در آمده، اما دغدغة مقالة حاضر پر نمودن خلأ موجود در بررسی کنیه­های حیوانات و دلایل معنا شناختی آن است که با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته و در پی اثبات این مطلب است که وضع کنیه‌ها در زبان عربی دارای دلایل معنا شناختی خاصی از قبیل اشاره به روابط سببی، ایجادی، اصالت، تلازم، باورها و معتقدات عامه، اسطوره‌ها و ... است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semantic Analysis of Animals Sobriquets in Arabic Language

نویسنده [English]

  • Ali Taheri

چکیده [English]

The immense extent and richness of Arabic lexical resources which bring about a great semantic extension, emerge in different ways, one of which is sobriquet. Arabs used “Alam” (proper noun) in three different forms, namely sobriquet, nickname and noun. In certain cases and due to rhetoric and semantic reasons, Arabs used sobriquet instead of noun or nickname. Gradually, this application became widespread and percolated into animal and object realms. The introduction and analysis of animal sobriquets can help us understand Arabic texts and translate them accurately. Besides, it can provide semantic principles of articulating animal sobriquets. The sobriquet discussion has been presented as one of the main discussions of Arabic grammar and significant works has been composed on human sobriquets. Nonetheless, the main concern of this study is to fill the gap in the animal sobriquets and its semantic reasons. The present study has been conducted using a descriptive-analytical method, and seeks to confirm that establishment of sobriquets in Arabic language is due to certain semantic reasons. This includes reference to marriage-driven relationships, existential reasons, originality, concomitance, public beliefs and opinions, myths, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • arabic language
  • Sobriquet
  • Irony
  • Animals
قرآن کریم
ابن سیدة، علی بن اسماعیل، المحکم والمحیط الأعظم، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2000م.
ابن عقیل، بهاء الدین عبدالله، شرح ابن عقیل، منشورات سید الشهداء، قم، الطبعة الثانیة، 1411هـ .
ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، بی‌جا، کتابخانة الکترونیکی المصطفی، بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌تا.
ــــــــ ، مجمل اللغة؛ دراسة وتحقیق زهیر عبد الـحسن سلطان، بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة، 1986.
ابن القطاع، أبوالقاسم علی بن جعفر السعدی اللغوی الصقلّی، کتاب الافعال، حیدر آباد الدکن، مطبعة مـجلس دائرة الـمعارف العثمانیة، الطبعة الأولی، 1361هـ .
ابن منظور، لسان العرب، بیروت، لبنان، داراحیاء التراث العربی و مؤسسة التاریخ العربی، الطبعة الثانیة، 1412هـ/1992م.
ابن النحاس، هدأ مهاة الکلّتین وجلاء ذات الحلّتین فی شرح أبیات الشوّاء الحلبی فیما یقالُ بالواو والیاء، بی جا، بی تا، (نسخه خطی، در کتابخانة کوپریلی، استانبول به شماره 1499).
ابن هشام الأنصاری، جمال­الدین، شرح قطر الندی وبلّ الصدی، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، الـمکتبة العصریة، 1411هـ .
التفتازانی، سعد الدین، الـمطول فی شرح تلخیص الـمفتاح، قم، مکتبة آیه ا... الـمرعشی النجفی، 1407ق.
الثعالبی، ابومنصور، 1403هـ ، سر العربیة، مطبعة الـمروی، 1407هـ .
ــــــــــــــــ ، تحسین القبیح وتقبیح الحسن، بیروت، لبنان، شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم، 2002م.
ــــــــــــــــ ، الکنایة و التعریض؛ دراسة وشرح وتـحقیق «عائشة حسین فرید»، دارقباء، 1998م.
الجاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، کتابخانة الکترونیکی، (www.al-mostafa.com) بی‌تا.
ــــــــــــــــ ، البیان والتبیین، بتحقیق و شرح عبد السلام محمد هارون، بالقاهرة، مکتبة الـخانـجی، 1998م.
الـجرجانی، علی بن محمد بن علی، التعریفات، کتابخانه الکترونیکی، (www.al-mostafa.com) ، بی‌تا.
ــــــــــــــــ ، علی بن محمد بن علی (میر سید شریف)، الـحاشیة علی الـمطول، قم، منشورات مکتبة آیة ا... العظمی النجفی، 1407ق.
حسن، عباس، النحوالوافی، مصر، دارالمعارف، الطبعة الثالثة، 1996م
الـحسینی، سید جعفر، أسالیب البیان فی القرآن، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، 1413هـ
الـحسینی، السید محمد رضا، الکنیة: حقیقتها ومیزاتها وأثرها فی الـحضارة والعلوم الإسلامیة، مـجلة تراثنا، السنة الرابعة، العدد4، 1409هـ .
الدرویش، مـحیی الدین، إعراب القرآن الکریم وبیانه، دار ابن کثیر، 1994م.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، انتشارات دانشگاه تهران، 1351ش.
الرازی، فخر الدین، تفسیر الفخر الرازی الـمشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، دار الفکر، 1401هـ/1981م.
رضا، الشیخ احمد، معجم متن اللغة، دار مکتبة الحیاة، 1960م.
رضایی، غلامعباس، «کنایه و اسباب بلاغت آن»، مجلة «دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران»، دورة 38 شمارة 150، 1378ش.
الزمـخشری، أبوالقاسم، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، رتّبه وضبطه وصحّحّه مصطفی حسین أحمد، دارالکتاب العربی، الطبعة الثالثة، 1407 هـ/ 1987م.
السیوطی، جلال الدین، الـمزهر فی علوم اللغة وأنواعها، شرح وتعلیق محمد ابوالفضل ابراهیم، محمد جاد الـمولی، علی محمد البجاوی، لبنان، الـمکتبة العصریة، 1430هـ .
شیخون، محمود السید، الاسلوب الکنایی، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1978م.
الصفدی، صلاح الدین، الوافی بالوفیات، بی‌جا (کتابخانه الکترونیکی الشاملة)، بی‌تا.
عتیق، عبدالعزیز، علم البیان، دارالنهضة العربیة، بیروت، لبنان، بی تا.
ــــــــــــــ ، فی تاریخ البلاغة العربیة، دار النهضة العربیة، بیروت، بی‌تا.
فراتی، علی اکبر، «جستاری در کنیه و فرهنگ عربی اسلامی»، مجلة علوم حدیث سال سیزدهم، شماره1 (پیاپی47)، 1387ش.
القیروانی، أبو الـحسن بن رشیق، العمدة فی مـحاسن الشعر وآدابه ونقده، الطبعة الـخامسة، دارالـجیل، 1401 هـ/ 1981م.
الکنتوری، کرامت حسین، فقه اللسان، بی‌جا، بی‌تا.
مـحسَّب، مُحیی الدین، علم الدلالة عند العرب؛ فخر الدین الرازی نـموذجاً، الطبعة الأولی، دارالکتاب الـجدید الـمتحدة، 2008م.
محمد فیاض جابر، «الکنایة»، مـجلة «الـمجمع العلمی العراقی»، الجلد السابع و الثلاثون (پایگاه مجلات تخصصی نور)، 1406هـ .
مصطفی، ابراهیم و آخرون، المعجم الوسیط، استانبول، ترکیا، المکتبة الاسلامیة، الطبعة الثانیة، 1960م.
مطلوب، احمد، معجم المصطلحات البلاغیة وتطورها، مطبعة الـمجمع العلمی العراقی، 1987م.
الـمناوی، محمد عبد الرؤوف، التوقیف علی مهمات التعاریف، تحقیق محمد رضوان الدایة دار الفکر المعاصر، دارالفکر بیروت، الطبعة الأولی، 1410هـ .
النجفی، علی اکبر بن محمود، التحفة النظامیة فی فروق الاصطلاحیة، الطبعة الثانیة، مطبعة دائرة الـمعارف النظامیة الکائنة بـمدینة حیدر آباد الدکن، 1340هـ .
النغیمشی، أبو علی سلیمان بن عبد العزیز، الـمُنی فی الـمکنّی و الکنی، الطبعة الاولی، دار عالم الکتب، 2005م.
یعقوب، امیل بدیع، موسوعة الصرف والنحو والاعراب، دار العلم للملایین، 1991م.