نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 استادیار دانشگاه گیلان

3 کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی

چکیده

اگر ابن مالک را به عنوان حلقه­ای از زنجیرۀ به هم پیوستة تاریخ نحو مورد ارزیابی قرار دهیم، او را جزو آخرین حلقه­های زنجیرۀ علمای تحلیلگر و نحویان صاحب رأی خواهیم یافت؛ چرا که در روزگار وی، دیگر عصر پی­ریزی اصول نحو سپری شده بود و نحویان، چندان حرف تازه­ای برای گفتن نداشتند،اما بحث دربارة رویکردهای جدید نحوی ابن مالک، از آن جهت اهمیت دارد که او از سویی به جهت قدرت اجتهادی و تسلطی که بر مسائل نحوی داشت تا حد امکان توانست آرای نحوی مکاتب سه گانۀ بصره، کوفه و بغداد را جمع نماید و دامنۀ اختلافات بر سر مسائل نحوی را کوتاه کند و از سوی دیگر به ­واسطۀ قوۀ حافظه و آگاهی وسیعی که بر لغت، کلام عرب و قراءات شاذ و نادر داشت، توانست با تکیه بر نقل و سماع، در مسائل نحوی به نتایج بصریان برسد. بررسی روش نحوی ابن مالک از بعد سومی نیز حائز اهمیت است؛ چرا که او در انتخاب شواهد نحوی، علاوه بر آیات قرآنی و اشعار کهن از احادیث نبوی نیز کمک گرفت، حال آنکه میان نحویان در اینکه آیا حدیث
می­تواند شاهد نحوی باشد یا خیر، اختلاف نظر وجود داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of Ibn Malik's Innovative Approaches Toward Some Syntactic Rules

نویسندگان [English]

  • Abdul Ahad Gheibi 1
  • Rahmat Poormohammad 2
  • Naser Shafiee 3

1

2

3

چکیده [English]

If we take Ibn Malik as the connecting chain of the interconnected history of syntax, we will find him among the last analytic scholars and theorist grammarians, since in his era, the principles of syntax has been established and grammarians didn’t provide new ideas. But discussion of Ibn Malik’s innovative syntactic approaches is important because of two reasons. Due to his authoritative position and deep understanding of the syntactic issues, Ibn Malik succeeded in accumulating the syntactic views of Basra, Kufa, and Baghdad schools of grammar, and in settling the disputes over syntactic issues. On the other hand, due to his great mind and vast knowledge of Arabic vocabulary, Arabic discourse, and rare Readings of the Quran,  as well as his reliance on traditions and audition, he could get the same syntactic results achieved by the scholars of Basra school. Studying Ibn Malik's syntactic approach is also important from a third aspect. In addition to Quranic verses and old poems, he used the prophetic traditions as a source of syntactic evidence, while it was disputed among the grammarians that if traditions could be used as so or not.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Innovative approaches
  • Syntactic schools
  • Syntax evidences
  • Ibn Malik
  • Audition
القرآن الکریم.
ابن عبدالبر القرطبی، أبوعمر یوسف، جامع بیان العلم وفضله وماینبغی فی روایته وحمله، دار الفکر، الطبعة الأولی، د.تا.
 ابن ­عقیل، بهاء الدین، شرح ­ابن عقیل علی ­ألفیة، طهران، مؤسسة الصادق، الطبعة الأولی، 1375هـ.ش.
 ابن مالک، محمد، الـخلاصة فی النحو، السعودیّة، جامعة الملک، 1957م.
  ــــــ، تسهیل الفوائد وتکمیل الـمقاصد، مکة، الـمطبعة الـمیریة، الطبعة الأولی، 1319ﻫ.ق.
  ــــــ، شرح التسهیل، بغداد، مطبعة العانی، الطبعة الأولی، 1990م.
 ــــــ، شواهد التوضیح والتصحیح لمشکلاتجامع الحدیث، القاهرة، دار الکتب الـمصریة، د.تا.
  ابن هشام، جمال الدین، أوضح المسالکإلی ألفیة ابن مالک، بیروت، مکتبة العصریّة، د.تا.
  الـحدیثی، خدیـجة، الشاهد و أصول النحو فی کتاب سیبویه، الکویت، جامعة الکویت، 1974م.
 ــــــ، موقف النّحاة من الاحتجاج بالـحدیث، العراق، دارالرشید، 1981م.
 خوّام، ریاض، الاستدلال بالأحادیث النبویة، بیروت، عالم الکتب، الطبعة الأولی، 1998م.
 الرافعی، مصطفی، تاریخ آداب العربیة، مصر، مکتبة الإیمان، الطبعة الأولی، 1997م.  
 الزَجّاج، ابو إسحاق، معانی القرآن وإعرابه، القاهرة، دار الحدیث، الطبعة الأولی، 1994م.
 الزمـخشری، محمود بن عمر، الکشّاف، الریاض، مکتبة العبیکان، 1998م.
 السبکی، تقی­الدین، طبقات الشافعیة، القاهرة، مطبعةالـحسینیة، د. تا.
 السیوطی، جلال­الدین، همع­الهوامع فی شرح جمع­الجوامع، بیروت، دارالکتب، الطبعةالأولی، 1418ه.ق.
 ــــــــ، الإتقان فی علوم القرآن، مصر، الهیئة الـمصریة العامة للکتاب، 1974م.
ــــــــ، الاقتراح فی اصول النحو، هند، حیدر آباد دکن، الطبعة الأولی، 1310ه­.ق.
 ــــــــ، البهجة الـمرضیّة فی ­شرح الألفیة، قم، دار الهجره، الطبعة السابعة، 1387ه.ش.
 شعبان، خالد سعد، أصول النحو عند ابن مالک، القاهرة، مکتبة الآداب، 2009م.
 الصبّان، محمّد بن علی، حاشیة الصبّان علی شرح الاشمونی ، مصر، المکتبة التوفیقیة، د.تا.
 عبد العزیز، محمد، القیاس فی اللغة العربیة، بیروت، دارالفکرالعربی، الطبعة الأولی، 1995م.
العکاوی، رَحاب­ خِضر، موسوعة عباقرة­ الإسلام فی ­النحو واللغة والفقه، بیروت، دارالفکر، 1993م.
 الغرناطی الأندلسی، ابوحیان، ارتشاف­الضرب من­لسان­العرب، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعةالأولی،1998م.
فجال، محمود، الـحدیث النبوی فی النحو العربی، ریاض، أضواء السلف، الطبعة الثانیة، 1997م.
الفرّاء، أبو زکریاء، معانی القرآن، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، الطبعة الثانیة، 1980م.
الفیروزآبادی. محمد بن یعقوب بن محمد، قاموس الـمحیط، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعة الثانیة، د.تا.
الـمقری، أحمد بن محمد، نفح الطیب من غصن الأندلس الرطیب، مصر، مطبعة السعادة، د.تا.