نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دانش آموخته دوره دکتری در رشته زبان و ادبیات عربی

چکیده

چند معنایی و تشابه شکلی ساختارهای زبانی، ممکن است به ابهام و پوشیدگی در کلام بیانجامد. اما از آن­جا که زبان به حسب کارکرد و فایدۀ خود، باید از این کاستی به دور باشد، لازم است با تکیه بر
قرینه­ها، این پوشیدگی از معانی زدوده شود. یکی از این قرینه­ها که در زمرۀ قرینه­های لفظی جای
می­گیرد، آهنگ جمله است که با دگرگونی و تفاوت یافتن آن، یک جملۀ واحد می­تواند معانی گوناگونی یابد، یا ساختار آن از دیگر ساختارهایی که هیأت نوشتاری مشابهی دارند، متمایز شود؛ چرا که هر جمله، متناسب با مقام و موقعیتی که در آن گفته می­شود، با آهنگ مشخصی ادا می­گردد و همین آهنگ، می­تواند آن را از ساختارهایی که ظاهری مشابه آن دارند، اما معانی­شان متفاوت است، متمایز ­کند. از آنجا که در قرآن کریم ساختارهای مشابه، با معانی متفاوت یا متعدد به فراوانی یافت می­شود، در این پژوهش، کوشش شده است پس از بیان مفهوم آهنگ جمله و کارکردهایش در زبان، ضرورت توجه به آن در قرآن کریم و نقشش در شکل­گیری یا تعیین معانی آیات، بررسی شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Sentence Intonation in Determination of the Meanings of the Quranic Verses

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hassan Foadian 1
  • Alireza Farazi 2

چکیده [English]

The polysemy and lexical similarity of the linguistic structures may lead to ambiguity in the speech and latency. But since a language needs to be away from this deficiency so as to be functional and useful, it needs to be cleansed from such meaning latencies based on the available indications. One indication that can be categorized among the verbal indications is the sentence intonation. By changing and altering sentence intonation, a single sentence can provide different meanings, or its structure can be distinguished from other structures that have similar lexicon. This is because every sentence, according to the situation in which it is expressed, is uttered with a certain intonation and that intonation would distinguish it from the structures that look similar but has different meanings. Since the Holy Quran entails numerous cases where similar structures have different or multiple meanings, this study has first introduced the concept of sentence intonation and its functions in language, and then has tried to examine the necessity of noting sentence intonation role in formation or specification of the meanings of the Quranic verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Sentence intonation
  • Arabic grammar
  • Meaning
القرآن الکریم
ابن الـجزری، محمد بن محمد، منجد الـمقرئین ومرشد الطالبین، تحقیق علی بن محمد العمران، مکة، عالم الفوائد، بی­تا.
ابن عاشور، محمد الطاهر، التحریر والتنویر، تونس، الدار التونسیة للنشر، 1984م.
ابن یعیش، یعیش بن علی، شرح الـمفصل، تقدیم إمیل بدیع یعقوب، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی،  2001م.
أحمد، حسن نوزاد، الـمنهج الوصفی فی کتاب سیبویه، بنغازی، منشورات جامعة قان یونس، الطبعة­الأولی، 1996 م.
الأخفش، أبوالـحسن سعید بن مسعدة، معانی القرآن، تحقیق هدی محمد قراعة، الطبعة الأولی، القاهرة، مکتبة الـخانـجی، 1990م.
الآلوسی، السید مـحمود. روح الـمعانی تفسیر القرآن العظیم، تـحقیق علی عبدالباری عطیة، بیروت،
دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی، 1415 ق.
الأندلسی، أبوحیان مـحمد بن یوسف، البحر الـمحیط فی التفسیر، تـحقیق صدقی مـحمد جمیل، بیروت، دار الفکر، 1420ق.
الأنصاری، ابن هشام، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، تـحقیق عبداللطیف مـحمد الـخطیب، الکویت، الـمجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب، 2000م.
برگشتراسر، گوتهلف، التطور النحوی للغة العربیة، تخریج و تصحیح و تعلیق رمضان عبدالتواب، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة الثانیة، 1994م.
بِشر، کمال، التفکیر اللّغوی بین القدیم والـجدید، القاهرة، دارغریب للطباعة و النشر و التوزیع، 2005م.
ــــــــــ. ، علم الأصوات، القاهرة، دار غریب للطباعة و النشر و التوزیع،2000م.
حسّان، تمّام، مقالات فی اللغة والأدب، القاهرة، عالم الکتب، الطبعة الأولی، 2006م.
ـــــــــــ ، اللغة العربیة معناها ومبناها، دار الثقافة، 1994م.
ـــــــــــ ، مناهج البحث فی اللغة، القاهرة، مکتبة الأنجلو المصریة، 1990م.
حسن، عباس، النحو الوافی، مصر، دار المعارف، الطبعة الثالثة، بی­تا.
حق­شناس، علی محمد، آواشناسی، چاپ سوم، مؤسسه انتشارات آگاه، 1371ش.
الـحلبی، أحمد بن یوسف السمین، الدر الـمصون فی علوم الکتاب الـمکنون، تحقیق أحمد مـحمد الـخراط، دمشق، دار العلم، بی­تا.
الـحمد، غانم قدوری، الدراسات الصوتیة عند علماء التجوید، عمان، دار عمار للنشر و التوزیع، 2003م.
الدرویش، مـحیی الدین، إعراب القرآن وبیانه، سوریة، دار الإرشاد، 1415ق.
الزرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تـحقیق أبوالفضل الدمیاطی، القاهرة، دارالـحدیث، 2006م.
الزمـخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، القاهرة، دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة، 1407ق.
سپنتا، ساسان، پژوهشی در مباحث زبانشناسی خواجه نصیر و مقایسۀ آن با زبانشناسی جدید، فرهنگ، شمارۀ 44 و 45، زمستان 1381 و بهار 1382، 145 – 168.
ــــــــــــ ، آواشناسی فیزیکی زبان فارسی، اصفهان: گلها، 1377ش.
ــــــــــــ ، «بررسی­های تجربی در آهنگ جمله»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 11، 1353 و 1354، 84 – 92.
سیبویه، أبوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر، کتاب سیبویه، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، القاهرة، مکتبة الـخانـجی، الطبعة الثالثة، 1988م.
السیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر، الإتقان فی علوم القرآن، تـحقیق شعیب الأرنؤوط و مصطفی شیخ مصطفی، دمشق، مؤسسة الرسالة ناشرون، الطبعة الأولی، 2008م.
الشنقیطی، مـحمد، أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دار الفکر، 1995م.
الشوکانی، مـحمد بن علی، فتح القدیر، بیروت – دمشق، دار ابن کثیر- دار الکلم الطیب، الطبعة­الأولی، 1414ق.
طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1374ش.
الطبرسی، فضل بن حسن، مـجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمۀ محمد جواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
الطبری، مـحمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الـمعرفة، الطبعة الأولی، 1412ق.
عبداللطیف، محمد حماسة. النحو والدلالة، القاهرة: دار الشروق، الطبعة الأولی، 2000م.
العطار، أبوالعلاء حسن بن أحمد الهمذانی، التمهید فی معرفة التجوید، تـحقیق غانم قدوری الـحمد،
دار عمار، الطبعة الأولی، 2000م.
العکبری، أبوالبقاء عبدالله بن الـحسین، التبیان فی إعراب القرآن، بیت الأفکار الدولیة، عمان - الریاض، بی­تا.
عمر، أحمد مختار، علم الدلالة، القاهرة، عالم الکتب، الطبعة الخامسة، 1998م.
ـــــــــــــــــ ، دراسة الصوت اللغوی، القاهرة، عالم الکتاب، 1997م.
الفراء، أبوزکریا یـحیی بن زیاد، معانی القرآن، أحمد یوسف نـجاتی و مـحمد علی النجار و عبدالفتاح إسماعیل شلبی، مصر، الدار الـمصریة للتألیف و الترجمة، الطبعة الأولی، بی­تا.
فرشید ورد، خسرو، دستور مفصل زبان، تهران، انتشارات سخن، 1382ش.
القرطبی، محمد بن أحمد، الـجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، الطبعة الأولی، 1364ش.
مدکور، عاطف، علم اللغة بین التراث والـمعاصرة، القاهرة، دار الثقافة للنشر و التوزیع، 1987م.
نـجا، إبراهیم مـحمد، التجوید والأصوات، القاهرة، مطبعة السعادة، بی­تا.
النسفی، أبوالبرکات عبد الله بن أحمد بن محمود، تفسیر النسفی مدارک التنزیل وحقائق التأویل، مؤسسة الرسالة، بی­تا.