نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختة دوره دکتری در رشته زبان و ادبیات عربی، و مدرس موظف دانشگاه فرهنگیان همدان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

متناقض نما به عنوان یک ترفند ادبی ناشناخته، کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ اما به جهت هنجارگریزی، دو بعدی بودن، برجستگیِ معنا و ایجاز در کلام، مایة شگفتی، و در نتیجه لذت هنری می­شود. یکی از جنبه­های ظریفی که در ادب عربی و به ویژه در کتاب نهج البلاغه مغفول مانده و کمتر مورد توجه قرار گرفته، بررسی عناصر و ارکان متناقض نما - به عنوان عناصر موسیقایی- در این شاهکار ادبی است. تجربه­های عرفانی و فرا عقلی، نکته سنجی و خیال پردازی و اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه، مهمترین علل شیوع این گونة هنری در کلام علی (ع) است. این مقاله بر آن است تا ابعاد توازن و تناسب مؤلفه­های معنایی متناقض نما را در دو جنبة لفظی و معنویترسیم کرده،عوامل شکل گیری و تحول متناقض نما را در سخنان حضرت (ع) مورد واکاوی قرار دهد. حضرت امیر (ع) با تسلط شگفت انگیزی که بر حوزة زبانی واژگان دارد - به شیوه­ای بسیار هنرمندانه - در کنار عناصر زیبایی شناختی لفظی از چاشنی تناسب­ها و هماهنگی­های معنایی استفاده می­کند تا تأثیر کلام جاندارتر باشد؛ چنانکه از همة شیوه­ها و شگردهای بیان پارادکسی، برای آفرینش مضامین، پروراندن مفاهیم و آرایش مظاهر سخن بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study and Analysis of Paradoxical Music in Nahjol Balaghah

نویسندگان [English]

  • Nematollah Behragham 1
  • Masoumeh Shabestari 2

چکیده [English]

In spite of the fact that paradox as an unknown literary device has largely been ignored, it has been a source of amazement and, consequently, aesthetic joy due to deviation from norm, ambiguity, the saliency of meaning, and laconism. One of the subtle points receiving little attention in Arabic literature, especially in Nahjol Balaghah, is the study of paradoxical elements. The most significant factors contributing to the high frequency of this artistic device in the Master of Speech (Ali-peace be upon him) are the mystical and spiritual experiences, punctiliousness, imagination and the dominant social and political atmosphere of the society at that time. The current research aimed at study the paradoxes from formal and functional perspectives and the reasons and areas of its formation in Imam Ali's speech. Due to his wonderful command of language and diction, Ali benefited from all the paradoxical devices and expressions to develop themes and concepts in an artistic and frequent manner.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Paradox
  • Music
  • Expression
القرآن الکریم 
نهج البلاغة
آلوجی، عبدالرحمن، الإیقاع فی الشعر العربی، دمشق، دارالـحصاد، 1989.
 ابن أبی سلمی، زهیر، دیوان زهیر، شرح الأعلم الشنتمری، مطبعة بریق، 1306.
ابن عبدالله، أحمد، رسائل إخوان الصفا و خلّان الوفاء، بـمبئی، ﻣﻄﺒﻌﺔ ﻧﺨﺒﺔ الأخیار، 1305.
ابن قتیبه، الدینوری، عیون الأخبار، الطبعة الثانیة، القاهرة ،دارالکتب الـمصریة،1996.
 ابن الـمعتز، عبدالله، البدیع، کراچوتوفسکی، بیروت، الطبعة الثالثة،1982.
ابن منظور، لسان العرب، تصحیح محمد أمین عبدالوهاب و أحمد الصادق، بیروت، دارإحیاء التراث،
الطبعة الثالثة، 1999.
ارسطوطالیس، فن الشعر، تـحقیق عبدالرحمن البدوی، بیروت،دارالثقافة، بی تا.
الأزهری، محمد، تـهذیب اللغة، تحقیق محمد عبدالسلام هارون، دارالقومیه العربیة،1964
الأهوانی، عبدالعزیز، ابن سناء الـملک ومشکلة العقم والابتکارفی الشعر، القاهرة ،مکتبة الأنـجلو الـمصریة،1962.
الـجاحظ، ابوعثمان، البیان والتبیین، تحقیق علی بوملحم، بیروت، دارومکتبة الـهلال،2002.
الـجرجانی، عبد القاهر، أسرارالبلاغة، تـحقیق محمدالإسکندرانی، الطبعة الثالثة، بیروت، 1998.
چناری، امیر، متناقض نـمایی درشعر فارسی، تهران، فرزان روز، چاپ اول،1377.
خضیر، عبدالهادی، الـمفارقة فی شعر الـمتنبی، مـجلة الـمورد، الرقم الواحد، بغداد، 2008.
دیچز، دیوید، شیوه­های نقد ادبی، ترجمة غلام حسین یوسفی ومحمدتقی صدقیانی، تهران،
انتشارات علمی، چاپ ششم، 1388.
الزبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهرالقاموس، تـحقیق عبدالستاراحمد، مطبعة حکومة الکویت، 1965.
سلیمان، خالد، الـمفارقة والأدب، عمان، دارالشروق، الطبعة الأولی، 1999.
شفیعی کدکنی، مـحمدرضا، موسیقی شعر، تـهران، انتشارات آگاه،، چاپ:12، 1389.
الضبعی، الـمتلمس، الدیوان، تـحقیق حسن کامل الصیرفی، معهدالـمخطوطات العربیة،1970.
العبد، محمد، الـمفارقة القرآنیة، الطبعة الأولی، القاهرة، دارالفکر، 1994.
الغذامی، عبد الله، الـخطیئةوالتکفیر، النادی الأدبی الثقافی، الطبعة الأولی،١٩٨٥.
الفارابی، أبونصر، الـموسیقی الکبیر، تـحقیق: غطاس عبدالـملک و محمود أحمد الـحنفی، القاهرة، دارالکاتب العربی، دون تا.
القیروانی ابن رشیق، العمدة، تـحقیق عبدالـحمید الـهنداوی، الطبعة الأولی، بیروت، الـمکتبة العصریة، 2001.
میویک، دسی، الـمفارقة وصفاتها، ترجمة عبدالواحد لؤلؤة، بغداد، دارالـمأمون للترجمة والنشر، 1987.
 نبیلة، ابراهیم، «الـمفارقة»، القاهرة، مـجلة فصول، الـمجلّد السابع، العددان الثالث و الرابع، 1985.
نعیمی، أحمد إسماعیل، «الـمفارقة موضوعا شعریا قبل الإسلام»، بغداد، مـجلة کلیة التربیة للبنات،
العدد الثانی، الرقم العشرین، 2002.
ولک، رنه، تاریخ نقد جدید، ترجمه سعید اربابی، تهران، انتشارات نیلوفر، 1387.
 وحیدیان کامکار، وحید، «متناقض نما در ادبیات»، دانشگاه فردوسی، مـجله دانشکده ادبیات، سال بیست وهشتم، شماره34، 1374.
الیوسفی، مـحمد لطفی، بنیة الشعرالعربی الـمعاصر، تونس، دارسراس للنشر، 1985.