نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

نسخة شرح المفصل کاشی به زبان عربی برجای مانده از قرن 7 و 8 هجری است که نویسنده در آن با نثری روان و به گونه­ای علمی و دقیق به شرح کتاب المفصل زمخشری پرداخته است. این نسخه سرشار از نقل­قول­ها و نظرات بزرگان نحو است، امّا نویسنده تنها به ذکر نظرات ایشان اکتفا نکرده، بلکه در موارد بسیاری با تکیه بر استدلال­های سماعی و قیاسی به اظهارنظر می­پردازد. این نویسندة ایرانی مسلط به زبان عربی از منابع سماع همچون قرآن، حدیث، شعر و مَثَل بسیار بهره برده است که این امر نشانگر جایگاه علمی والای اوست. او در اکثر موارد با زمخشری هم­عقیده است و در اثبات نظرات زمخشری از شیوه­ای روشن و به دور از اصطلاحات پیچیدة منطقی بهره برده است، اما در موارد اندکی که با زمخشری اختلاف نظر دارد، با عباراتی متواضعانه و مؤدّبانه بر نظرات وی ایراد می­گیرد. می­توان با بررسی موضع­گیری­های کاشی دریافت که پیرو مکتب بصره بوده است. این جستار به معرفی نسخة مذکور و مؤلف آن، بررسی سبک نویسندگی و گرایش نحوی مؤلف و استدلال­های به­کار رفته می­پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Introduction, Review and Analysis of the Manuscript “Izz al-Din Abdul Aziz Kāshi’s Sharḥ al-Mufassal”

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ebrahim Khalifeh Shooshtari 1
  • roghayyeh khorrami 2

1

2

چکیده [English]

kāshi’s Manuscript “shar al-Mufassal” remained from the seventh and eighth centuries (A.H), and the author explained zamakhshari’s “al-Mufassal” with a mental prose and scientific manner and exact form. This manuscript is full of quotations and remarks that said by scholars of grammarians, but the author not sufficed to mention the views of scholars and in many cases he opined on deductive and auricular arguments. This Iranian author who was fluent in Arabic, used many auricular sources such as the Quran, the adith, the poetry and the proverb. This indicates his high academic situation. He agrees with Zamakhshari in most cases and in the proof of Zamakhshari's views, he has used a clear way and far from complexity and logical terms. But in some cases he disagrees with Zamakhshari, He disagrees with his comments with modest and courteous comments. By reviewing his opinions can be found he was a follower of the school of Basra. This paper is based on descrips,analyzes and introduces introduce this manuscript and its author, review his writing style, his grammar trend and the arguments that he used.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manuscript
  • Grammar
  • al-Mufassal
  • Abdul Aziz Kāshi
  • Zamakhshari
قرآن کریم.
آیتی، عبدالحسین، تاریخ یزد، یزد، گلبهار، 1371.
ابن­الأنباری، ابوالبرکات عبدالرحمن، الإغراب فی جدل الإعراب و لُمع الأدلة، تحقیق سعید افغانی، بیروت، دارالفکر، 1957.
                            ، أسرار العربیة، تحقیق محمدحسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1997.
                            ، الإنصاف فی مسائل الخلاف بین النحویین البصریین و الکوفیین، دمشق، دارالفکر، د.ت.
ابن­الجزری، ابوالخیرمحمد، النشر فی القراءات العشر، تقدیم علی محمدالضباع، دارالکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الثانیة، 2002.
ابن­جنی، ابوالفتح عثمان، الخصائص، تحقیق محمدعلی النجار، دارالکتب المصریة، 1956.
                            ، سر صناعة الإعراب، تحقیق حسن هنداوی، دارالقلم، دمشق، الطبعة الثانیة، 1993.
ابن­عقیل، بهاء­الدین عبدالله، شرح ابن عقیل، تحقیق محمدمحی­الدین عبدالحمید، تهران، ناصرخسرو، چاپ دوم، 1364.
ابن­الفوطی، کمال­الدین ابوالفضل عبدالرزاق، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تحقیق محمدالکاظم، طهران، مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، 1416.
افشار، ایرج، «انیس الوحده و جلیس الخلوه»، یادنامة دکتر احمد تفضلی، تهران، 1379، صص 67-81.
افشار، ایرج و محمدتقی دانش­پژوه، فهرست ملک؛ فهرست کتاب­های خطی کتابخانة ملی ملک (وابسته به آستان قدس رضوی)، با همکاری محمدباقر حجتی و احمد منزوی، تهران، 1352.
البغدادی، عبدالقادر، خزانة الأدب و لب لباب العرب، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، الجزء الأوّل، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة الرابعة، 1989.
                            ، خزانة الأدب و لب لباب العرب، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، الجزء الثانی و الجزء الثالث، القاهرة، مکتبة الخانجی، 1997.
تبریزی، ابوالمجدمحمد بن مسعود، سفینة تبریز، چاپ عکسی، تهران، نشر دانشگاهی، 1381.
الجوهری، إسماعیل بن حماد، الصحاح، تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق أحمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعة الثانیة، 1979.
دانش­پژوه، محمد­تقی، فهرست میکروفیلم­های کتابخانه مرکزی، تهران، دانشگاه تهران، 1348.
درایتی، مصطفی، فهرستواره دست­نوشته­های ایران (دنا)، مشهد، موسسة فرهنگی پژوهشی الجواد(ع)، بی­تا.
الذبیانی، النابغة، دیوان، تعلیق حنا نصر الحتّی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1991.
رشیدی آشجردی، مرتضی، مقدمه، تصحیح و تحشیة منتخب روضة الناظر و نزهة الخاطر اثر عزالدین عبدالعزیز کاشی، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1387.
الزرکشی، بدرالدین محمد، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل، دارالجیل، بیروت، 1988.
الزمخشری، محمود بن عمر، المفصل فی علم العربیة، تحقیق فخر صالح قدارة، دار عمار، عمان، 2004.
سیبویه، ابوبشر عمرو بن عثمان، الکتاب، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، القاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة الثالثة، 1988.
السیوطی، جلال­الدین عبدالرحمن، الإقتراح فی علم أصول النحو، تعلیق محمود سلیمان یاقوت، القاهرة، دارالمعرفة الجامعیة، 2006.
ضیف، شوقی، المدارس النحویة، القاهرة، دارالمعارف، 1968.
الطهرانی، آقابزرگ، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالأضواء، الطبعة الثالثة، 1983.
عمادی حائری، محمد، «عزالدین عبدالعزیز کاشی: شناسایی، کتاب­شناسی، نسخه­جویی»، نسخه­پژوهی، دفتر دوم، صص 381-395، 1383.
فتوحی یزدی، عباس، تذکرة شعرای یزد، تهران، فرهنگ ایران زمین، 1366.
فجال، محمود، الحدیث النبوی فی النحو العربی، الریاض، أضواء السلف، الطبعة الثانیة، 1997.
مدرسی، محمدکاظم، مفاخر یزد، یزد، بنیاد ریحانة­الرسول، 1382.
المدنی، السیّد علیخان، الحدائق الندیّة فی شرح الفوائد الصمدیّة، تصحیح أبوالفضل سجّادی، قم، ذوی القربی، 1388.
المفضل الضبی، المفضلیات، تحقیق احمد شاکر و عبدالسلام هارون، القاهرة، دارالمعارف، 1371ق.
المنجّد، صلاح­­الدین، قواعد تحقیق المخطوطات، بیروت دارالکتاب الجدید، الطبعة السابعة، 1987.
الموسوی الخوانساری الإصبهانی، المیرزا محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، بیروت، الدارالإسلامیة، 1991.
المیدانی، ابوالفضل احمد، مجمع الأمثال، تحقیق محمدمحیی­الدین عبدالحمید، القاهرة، مطبعة السنّة المحمّدیة، 1955.
نوریان، سید­مهدی و همکاران،«باغ نظر و رامش دل (معرفی سفینه­ای بی مانند از قرن هفتم)»، گوهر گویا، دورة 1، ش 3، صص 33-62، اصفهان، 1386.
وامق یزدی، محمدعلی، تذکرة میکده، به کوشش حسین مسرّت، یزد، بنیاد ریحانةالرسول، 1381.
الهذلی، ابوذؤیب، دیوان الهذیین، القاهرة، دارالکتب المصریة، الطبعة الثانیة، 1995.