جدلیة الأنا و الآخر فی أدب الرحلات بین إیران و مصر؛ دراسة مقارنة بین السفرنامة لمیرزاصالح الشیرازی و تخلیص الإبریز لطهطاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

غالباً ما کانت رحلات الشرقیّین إلى أوروبا فی القرنین الماضیین بهدف التعرّف على آخر التقنیات الصناعیة التی توصّل إلیها الغربیّون، ومعرفة ما إن کان بالمقدور جلب شیء منها إلى الشرق أملاً فی کسب التطوّر المنشود. ومن خلال نظرة خاطفة إلى ما دوّن فی کتابات الرحّالین، نجد أنّ الغالبیة العظمى منهم قد انبهروا بالتطوّر الذی أحرزه العالم الغربیّ، ورغم أنّ هذه المقارنات لم تکن لتخلو من الحقیقة إلّا أنّها جاءت مغالیة مفرطة وانبهاریة إلى حدّ کبیر. وقد ظلّ هاجس «الأنا» الشرقی و«الآخر» الغربی یسیطر على عقلیة کثیر من الرحّالین، لکنّ عدداً من هؤلاء اتّزنوا فی إصدار أحکام فی هذه الجدلیة. تسعى هذه الدراسة وبحسب المدرسة السلافیة إلى عقد مقارنة بین رفاعة الطهطاوی المصری، ومیرزاصالح الشیرازی الإیرانی، فی کتابیهما «تخلیص الإبریز فی تلخیص باریز» و«سفرنامه»، مؤکّدة على الجدلیة القائمة بین الأنا الشرقیة والآخر الغربی. واستنتجت أنّ کلیهما وجد النظام السیاسی المستبدّ فی الشرق هو السبب الأساس للتخلّف الذی تعیشه البلدان الشرقیة، بالإضافة إلى تفشّی الجهل والخرافات لدى الشعوب الشرقیة. لکنّ میرزاصالح کان أکثر افتنانا بالثقافة الأوربیة من الکاتب المصری، الذی وصف الغرب بسلبیاته وإیجابیاته، بالإضافة إلى أنّ لغة الخطاب عنده تمتاز برصانتها الأدبیة أکثر منها عند المیرزاصالح. یصور طهطاوی الغرب بنمطه الأدبی القوی ویضخمه فی معطیاته ولکنه بصورة ضمنیة یشیر إلی فضل الشرق علی الغرب فی مظاهر تمدینه أما میرزاصالح فهو یضخم فی تصویر الآخر الغربی بالنسبة لأنا الشرقی الإیرانی و یحفل کتابه بالمواقف التی مرّ بها صاحبها مع الآخرین وما أصابه من حوادث وأفراح بینما أعرض رفاعة عن مثل هذه الأمور وآثر أن یکون محلّلاً واصفاً دون الخوض فیها.

کلیدواژه‌ها

مراجع

المصادر
ابوالحسنى، جواد (1390)، «غرب از دیدگاه میرزا صالح شیرازى، نخستین روزنامه نگار ایرانی دوره قاجار»، آزما، مرداد 1390، ش 79، صص 45-44.
برومند، صفورا (1384)، «انگلیس به روایت مسافران ایرانی (سه دهه اول سده 19م/ نیمه اول سده 13ق)»، روابط خارجی، ش 22، صص 100-65.
بهار، محمدتقى (1369)، سبک شناسى، چاپ پنجم، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
پناهى، عباس (1387)، «اهمیت سفارت نامه خوارزم در سنت سفرنامه‌نویسی عصر قاجار»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 128، صص 86-80.
حائری، عبدالهادی، (1372)، نخستین رویارویى‌هاى اندیشه‌گران ایران، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
حسین، حسنی محمود (1983)، أدب الرحلة عند العرب، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الأندلس.
رستگار، گیتى (1351)، «میرزاصالح شیرازى در سفرنامه»، جستارهاى ادبى، ش30، صص 257-236.
الزرکلی، خیرالدین (2002)، الأعلام، ج3، الطبعة خامسة عشرة، بیروت: دار العلم للملایین.
زیتونی، لطیف (1996)، «السیمولوجیا و أدب الرحلات»، عالم الفکر الصادرة عن المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب بدولة الکویت، المجلد 24، العدد3، صص276 -251.
ساسان پور، شهرزاد (1384)، «نقد وبررسی کتاب مسافران ایرانی روسیه»، کتاب ماه تاریخ وجغرافیا، ش 99 و 100 ، دی و بهمن 1384، صص 91-82.
شهرستانى، سید محمد على (1378)، «سفرنامه میرزاصالح شیرازى»، گنجینه اسناد، شماره 33و34، صص59-51.
شیرازی، میرزاصالح (1347)، سفرنامه میرزاصالح شیرازى، به اهتمام و همکارى و مقدمه اسماعیل رائین، تصحیح و دوباره نویسى از [سید] محمّد [على] شهرستانى، تهران: انتشارات روزن.
صوفی نیارکی نجفی، تقی (1382)، «سفرنامه ها نخستین بازتاب ها در مواجهه با غرب جدید»، آموزه، ش 2، بهار 1382، صص182-157.
الصعیدی، عبدالحکم عبداللطیف (1996)، الرحلة فی الإسلام أنواعها وآدابها، القاهرة: مکتبة الدار العربیة للکتاب.
ضیف، شوقی (1987)، الرحلات، الطبع الرابع، القاهرة: دار المعارف.
الطهطاوی، رفاعة رافع (2012)، تخلیص الإبریز فی تلخیص باریز، القاهرة: مؤسسة هنداوی للتعلیم و الثقافة.
علوش، سعید ( 1987)، مدارس الأدب المقارن، المرکز الثقافی العربی، بیروت: لبنان.
فاتح،صطاف (2012)، «أثر أدب الرحلة فی التعارف بین الحضارات، إشراف مکی عبدالکریم»، رسالة ماجستر، جامعة تلمسان، الجزائر.
فهیم، حسین محمد (1989)، أدب الرحلات، الکویت: عالم المعرفة.
قرنی، عزت (1980)، العدالة والحریة فی فجر النهضة العربیة الحدیثة، الکویت: عالم المعرفة.
کریمیان، على (1377)، «میرزاصالح شیرازى و کاغذ اخبار»، گنجینه اسناد، ش 29و30، صص 8 - 5.
کلهر، مهدى (1369)، «بخش فرهنگی و هنری: تصویرها و تأثیرها»، یاد، شماره 20، صص 163-142.
محبوبی اردکانی، حسین (1370)، تاریخ مؤسسات تمدنى جدید در ایران، جلد اول ، تهران: انتشارات وچاپ دانشگاه تهران.
محمدحسین، محمد ( 1979)، الإسلام والحضارة الغربیة، بیروت: المکتب الإسلامی.
مرادی نژاد، حسین و پرویز پژوم شریعتی (1353)، «پژوهشی درباره فرستادن دانشجو به خارج در دوره قاجار و پهلوی»، مطالعات جامعه شناختی، دوره قدیم، ش 4، صص90 - 115.
المعوش،سالم (2011)، الأدب العربی الحدیث نماذج ونصوص، دار النهضة العربیة، بیروت: لبنان.
نجیب، ناجی (1977)، «الرحلة إلى الغرب والرحلة إلى الشرق؛ دراسة مقارنة»، فکر وفن، العدد30، صص71-44.
النساج، سید حامد (1984)، مشوار کتب الرحلة قدیما وحدیثا، مصر: مکتبة غریب.
نوایى، عبد الحسین (1369)، ایران و جهان از قاجاریه تا پایان عهد ناصرى، تهران: مؤسسه نشر هماذر.
هلال، غنیمی (د.ت)، دور الأدب المقارن فی توجیه دراسات الأدب العربی المعاصر، القاهرة: نهضةَ مصر للطباعة والنشر.
یاحقی، محمدجعفر (1391)، جویبار لحظه‌ها، جریان‌های ادبیات معاصر فارسی نظم و نثر، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات جامی.
References:
Abolhasani, J (2011)."The West in opinion of Mirza Saleh Shirazi. The first Iranian journalist in Qajar era”. Azma quarterly. No. 79. Pp. 44-45. [In Persian].
Al-Ma'vash, S (2011). Modern Arabic Literature: Samples and Texts. Beirut: Lebanon: Al-Nahda Al-Arabia Publishing. [In Arabic].
Al-Nasaj, S (1984). Bibliography of Old and Modern Travelogues. Egypt: Qarib Publishing. [In Arabic].
Al-Saeedi, A (1996). Journey in Islam: Its Kinds and Manners. Cairo: Arab Book Library Press. [In Arabic].
Al-Tahtawi, R (2012). A Paris Profile, written during Tahtawi's stay in France. 1st ed. Cairo: Hendawi institution for Education and Education. [In Arabic].
Alloosh, S (1987). Schools of Comparative Literature. 1st ed. Beirut: Lebanon: The Arab Cultural Center Press. [In Arabic].
Al-Zirikli, Kh (2002). The Famous Writers. VoL. 3. 15th ed. Beirut: Science for millions Press. [In Arabic].
Bahaar, M (1990). Stylistic. 5th ed. Tehran: Amirkabir publishing institution. [In Persian].
Broomand, S (2005). "Britain is narrated by Iranian Travelers (the first 3 decades of the 19th century / the first half of the 13th century)". external relations quarterly. No.22. Pp. 65-100. [In Persian].
Daif, Sh (1987). The Journey. 4th ed. Cairo: Knowledge Publishing. [In Arabic].
Fahim, H (1989). Travelogues. 1st ed. Kuwait: knowledge world Press. [In Arabic].
Haeri, A (1993). The First Encounters of Iranian Thinkers. 1st ed. Tehran: Amirkabir Publishing institution. [In Persian].
Hossein, H (1983). Travelogues and the Arabs. 2nd ed. Beirut: Dar Al-Andalus. [In Arabic].
Kalhor, M (1990). “Cultural and Art Section: Images and Effects". Yad Journal. No. 20. Pp.142-163. [In Persian].
Karimian, A (1998). "Mirza Saleh Shirazi and Newspaper". documents treasure (Ganjine-ye Asnad) Journal. No. 29 & 30. Pp. 5-8. [In Persian].
Mahbubi Ardakani, H (1991). The History of New Civilizations in Iran. Vol. 1. Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].
Mohammad Hossain, M (1979). Islam and Western Civilization. Beirut: Islamic Office Press. [In Arabic].
Moradi Nejad, H. & Pajum Sharyati, P (1974). "Research on Sending Students abroad during the Qajar and Pahlavi periods". Journal of Sociological Studies old period. No.4. Pp. 90-115. [In Persian].
Najib, N (1977). "The Journey to the West and the Journey to the East: A Comparative Study". Thought & Art (Fikrun va Fa'n) magazine. No. 30. Pp. 44-71. [In Arabic].
Navaei, A (1990). Iran and the World from Qajar to the end of the Nasiri era. 1st ed. Tehran: Hamazar publishing house. [In Persian].
Panahi, A (1999). "The Importance of Khwarazm's embassy in the Travel literature (travelogue) Tradition in Qajar era". Monthly book of history and geography. No. 128. Pp. 80-86. [In Persian].
Qonaimi, H (N.D.). The Role of comparative Literature in the Orientation of Contemporary Modern Arabic Studies. Cairo: Egypt's Renaissance Press. [In Arabic].
Qarani, I (1980). Justice and Freedom at the Dawn of Modern Arabic Movement. 1st ed. Kuwait knowledge world Press. [In Arabic].
Rastgar, G (1972)."Mirza Saleh Shirazi in Travelogue". Quarterly literary studies. No. 30. Pp. 236-257. [In Persian].
Sasanpoor, S (2005). Criticize and Examination of the Book of Iranian Travelers of Russia. The magazine of monthly book of history and geography. No. 99 & 100. Pp. 82-91. [In Persian].
Fateh, S (2012). The Effect of Travelogues in the Meeting of Civilizations. Supervised by Makki Abdulkarim. Algeria: University of Tlemcen. [In Arabic].
Shahrestani, s (1999). "Mirza Saleh Shirazi in Travelogue". documents treasure (Ganjine-ye Asnad) Journal. No. 33 & 34. Pp. 51-59. [In Persian].
Shirazi, M (1968). Mirza Saleh Shirazi in Travelogue. with effort and contribution and introduction of Esmail Raeen. correction and rewriting by M.A. Shahrestani. Tehran: Roza'n Press. [In Persian].
Soofi Niara'ki Najafi, T (2003). Travelogues. The first Reflections in the Face of the Modern West. Amoozeh Journal. No. 2. Pp. 157-182. [In Persian].
Yahaghi, M (2012). The Rivulet of Moments. the incidents of contemporary Persian literature. poetry and prose. 13th ed. Tehran: Jami publisher. [In Persian].
Zeytooni, L (1996). "Semiology and Travelogue". World of Thought (Ala'm Al-Fekr) Journal, published the National Cultural Assembly of art and Literature in Kuwait. vol. 24. No. 3. Pp. 251-276. [In Arabic].

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار