ادب عربی

بر اساس شماره‌های نشریه

شماره جاری

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریات

فرم تعهد اثر

فرم تعارض منافع

شرایط پذیرش مقاله

راهنمای ثبت نام در پابلونز

داوران نشریه ادب عربی

چارچوبی نظری برای داوری در باب اخذ در شعر: بر مبنای نظریه نظم عبدالقاهر جرجانی و نظریه فرمالیسم روسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشگاه تهران.

3 دانشجوی دکترای رشته زبان و ادبیات عربی. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.

چکیده

این مطالعه می­کوشد چارچوبی نظری برای داوری در باب وقوع اخذ در شعر طرح کند. پرسش این است که با چه معیاری می­توان حکم به وقوع اخذ در شعر متأخر از شعر متقدّم داد و با چه روشی می­توان نحوۀ این اخذ را ارزیابی کرد؟ روش مطالعه تحلیلی – تطبیقی است. ابتدا با نگاهی انتقادی روند مطالعات سرقت شعری در سنت بلاغت عربی بازخوانی می­شود. در این بازخوانی تأکید می­شود که عبدالقاهر جرجانی در ضمن مباحث مربوط به نظریۀ نظم، در موارد پراکنده­ای به قضیۀ اخذ در شعر پرداخته و برای تحلیل وقوع اخذ در اشعار متأخر از اشعار متقدم، روشی نظام­مند را به کار بسته که پس از وی نادیده گرفته شده است. بر این مبنا، نخست روش وی در این تحلیل تبیین می­شود. سپس روش تحلیل او با روش فرمالیست­های روس برای تحلیل رابطۀ تاریخیِ اشعار مقایسه می­شود. این مقایسه نشان می­دهد نظریۀ فرمالیسم در قرن بیستم برای این تحلیل روشی مشابه با روش عبدالقاهر ارائه کرده است. سپس بر اساس مبانی مشترک میان این دو نظریه، چارچوبی نظری برای داوری در باب اخذ در شعر طرح می­شود. در این چارچوب تأکید می­شود که معیار صدور حکم در باب وقوع اخذ، فقط اشتراک دو شعر در کاربست هنرسازه­های نو است. نحوۀ وقوع اخذ نیز با این روش ارزیابی می­شود که تحلیل شود هنرسازه­های مشترک چه کارکردی در ساخت هر یک از دو شعر داشته­اند. مقایسۀ میان نحوۀ کارکرد هنرسازه­های مشترک می­تواند نحوۀ اخذ شعر متأخر از شعر متقدم را نشان دهد. سرانجام در یک مطالعۀ تطبیقی بر اساس معیار و روش مذکور، چند نوع متفاوت از نحوۀ وقوع اخذ میان اشعار عملاً تحلیل می­شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Theoretical Framework for Evaluation of Poetic Plagiarism Based On Al-Jurjᾱni's Theory of Nadhm and Russian Formalism

نویسندگان [English]

  • Mohammadhadi Moradi 1
  • Sadeq Khoorsha 2
  • Hesam Hajmomen 3

1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Allameh Tabatabaei

2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Allameh Tabatabaei

3 Gratuated of Arabic Language and Literature, University of Allameh Tabatabaei

چکیده [English]

This study is an attempt to present a theoretical framework for evaluation of poetic plagiarism. The study essentially dressed on what basis plagiarism can be spotted and how appropriation can be evaluated. The study is an analytical-comparative one. The analytical section of the study proposed a method and framework for determining whether a poetic work could be marked with plagiarism, and the comparative section applied the proposed framework in practice. a brief review of the literature on poetic plagiarism in Arabic rhetorical tradition was presented. It was shown that Al-Jurjᾱni has sporadically discussed poetic plagiarism besides elaborating his ‘theory of nadhm’ and has applied a systematic method for analyzing the relationship between poems which has not received attention thereafter. Then Al-Jurjᾱni’s method was compared with the method utilized by the Russian formalists in their analysis of the historical relationship between poems. The comparison showed that the formalist approach in the 20th century used an analytical method similar to Al-Jurjᾱni’s. A new theoretical framework was proposed based on the common principles of these approaches for determining whether a poem was plagiarized. It was accordingly argued that plagiarism can be determined neither based on similarity of contents nor similarity of the common aesthetics, but rather based on the common features that the poetic works have regarding application of new aesthetics. Having proven that one poetic work was appropriated by another based on the proposed method, the was assessed to see what role the common aesthetics played in composition of each of the poetic forms since it is the aesthetics which mirrors the relationship between the poems in creation of their forms. That being the case, it was shown that a comparison of the functions carried out by the common aesthetics in formation of each poem can indicate how the former poem led to plagiarism in the latter. At the end, a comparative analysis was carried out based on the proposed method to show the different kinds of plagiarism in poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evaluation
  • Poetic appropriation
  • Abd al Qahir al Jurjani
  • Theory of Nazm
  • Russian formalism
مراجع
ابن­الأثیر، أبوالفتح ضیاء­الدین، المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، القاهرة، مطبعة الحلبی، 1939.
ابن­الأثیر، نجم­الدّین أحمد، جوهر الکنز، الإسکندریة، منشأة المعارف،  2009.
ابن­الأحنف، عباس، الدیوان، شرح وتحقیق عاتکة الخزرجی، القاهرة، دارالکتب المصریة، 1954.
ابن­رشیق، أبوعلی الحسن القیروانی، العمدة فی محاسن الشعر وآدابه ونقده، بیروت، دارالجیل، 1981.
ابن­وکیع، الحسن بن علی، المنصف للسارق و المسروق منه، بنغازی، جامعة قاریونس، 1994.
أبی تمّام، حبیب بن أوس، الدیوان، شرح الأعلم الشنتمری، ج 1 و 2، دمشق، وزارة الأوقاف، 2004.
أبی نواس، الحسن بن هانئ، الدیوان، تحقیق أحمد عبدالمجید الغزالی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1953.
احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، تهران، نشر مرکز، 1380.
ــــــ، حقیقت و زیبایی: درس­های فلسفۀ هنر، تهران، نشر مرکز، 1381.
اشکلوفسکی، ویکتور، «هنر همچون فرآیند»، ترجمۀ عاطفه طاهایی، کتاب نظریۀ ادبیات، صص 106- 81، 1392.
الآمدی، ابوالقاسم الحسن بن بشر، الموازنة بین شعر أبی­تمّام و البحتری، القاهرة، دارالمعارف، 1992.
آیخن­باوم، بوریس، «نظریۀ روش فرمال»، ترجمة­ عاطفه طاهایی، کتاب نظریۀ ادبیات، صص 79-31، 1392.
برسلر، چارلز، درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی، ترجمة­ مصطفی عابدینی، تهران، نیلوفر، 1389.
توماشفسکی، بوریس، «درون­مایگان»، ترجمة عاطفه طاهایی، کتاب نظریۀ ادبیات، صص 341-293، 1392.
تینیانوف، یوری، «مفهوم ساخت»، ترجمة عاطفه طاهایی، کتاب نظریۀ ادبیات، صص 132- 127، 1392.
الجاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، القاهرة، مطبعة الحلبی، 1965.
الجرجانی، عبدالقاهر، أسرار البلاغة، جدة، دارالمدنی، 1991.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، دلائل الإعجاز، جدة، دارالمدنی، 1992.
الحاتمی، محمد بن الحسن، حلیة المحاضرة فی صناعة الشعر، بغداد، دارالرشید، 1979.
حازم القرطاجنی، أبوالحسن، منهاج البلغاء و سراج الأدباء، بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1981.
حلاوی، ناصر، «نظرة فی السرقات الشعریة»، الأستاذ، جامعة بغداد، المجلد 5، صص 196- 170، 1990.
الخطیب القزوینی، جلال­الدّین، الإیضاح فی علوم البلاغة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2003.
الراعی النُّمَیری، الدیوان، جمعه راینهرت فایپرت، بیروت، المعهد الألمانی للأبحاث الشرقیة، 1980.
رمضان السید، علاءالدین، ظاهرة التناص بین الإمام عبدالقاهر الجرجانی وجولیا کریستیفا، أسیوط، کلیة العلوم، 2014.
الزوزنی، أبوعبدالله، شرح المعلقات العشر، بیروت، دار مکتبة الحیاة، 1983.
سارلی، ناصرقلی و فاطمه سعادت­درخشان، «دوره­بندی تاریخ دانش بلاغت فارسی»، نقد ادبی، سال سوم، ش 10، صص 33- 7، 1389.
السعدنی، مصطفی، التناص الشعری: قراءة أخری لقضیة السرقات، الإسکندریة، توزیع المعارف، 1991.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، رستاخیز کلمات، تهران، سخن، 1391.
شکلوفسکی، فیکتور، «الفن باعتباره تکنیکا»، ترجمة عباس التونسی، عیون المقالات، صص 129-110، العدد 1، الدار البیضاء، 1986.
الصعیدی، عبد المتعال، بغیة الإیضاح لتلخیص المفتاح فی علوم البلاغة، القاهرة، مکتبة الآداب، 2009.
صفوی، کورش، از زبان­شناسی به ادبیات، تهران، سورۀ مهر، 1394.
طبانة، بدوی، السرقات الأدبیة: دراسة فی إبتکار الأعمال الأدبیة وتقلیدها، بیروت، دارالثقافة، 1986.
ـــــــــــــــــــــــــــ، معجم البلاغة العربیة، الریاض، دارالرفاعی، 1988.
عبّاس، إحسان، تاریخ النقد الأدبی عند العرب، بیروت، دارالثقافة، 1983.
عبدالمطلب، محمد، قضایا الحداثة عند عبدالقاهر الجرجانی، لبنان، مکتبة لبنان ناشرون، 1995.
عروة بن الورد، الدیوان، تحقیق أسماء أبوبکر محمد، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1998.
العسکری، أبوهلال الحسن بن عبدالله، الصناعتین: الکتابة والشعر، بیروت، المکتبة العصریة، 1419.
العشماوی، محمد زکی، قضایا النقد الأدبی بین القدیم والحدیث، بیروت، دارالنهضة العربیة، 1979.
العمیدی، محمد بن أحمد، الإبانة عن سرقات المتنبّی، القاهرة، دارالمعارف، 1961.
القاضی الجرجانی، علی بن عبد العزیز، الوساطة بین المتنبّی وخصومه، القاهرة، مطبعة الحلبی، 1966.
قنوش، محمد، من الأخذ الأدبی إلی التداخل النصی، إربد، عالم الکتب الحدیث، 2013.
المتنبّی، أبوالطیب، الدیوان، شرح أبی البقاء العکبری، ج 2، بیروت، دار المعرفة، 2008.
مشرف، مریم، «نظم و ساختار در نظریۀ بلاغت جرجانی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، صص 416-403، ش 53، 1386.
مطلوب، أحمد، عبدالقاهر الجرجانی: بلاغته ونقده، الکویت، وکالة المطبوعات، 1973.
المعرّی، أبوالعلاء، شرح دیوان أبی الطّیّب المتنبّی «معجز أحمد»، القاهرة، دارالمعارف، 1992.
مقیاسی، حسن و مطهره فرجی، «تناسب ساختار با محتوا با توجه به دو نظریۀ نظم و آشنایی­زدایی»، پژوهش­های زبان­شناختی، سال پنجم، ش 10، صص 103-81، 1395.
مندور، محمد، النقد المنهجی عند العرب ومنهج البحث فی الأدب واللغة، القاهرة، دار نهضة مصر، 1996.
نیوا، ژرژ، «نظر اجمالی به فرمالیسم روس»، ترجمۀ رضا حسینی، ارغنون، صص 25- 17، 1373.
الوأواء الدمشقی، أبی­الفرج، الدیوان، تحقیق سامی الدهان، بیروت، دار صار، 1993.
وطواط، رشیدالدین محمد، حدائق السحر فی دقائق الشعر، طهران، مطبعة مجلس، 1308.
هادی، روح­الله و لیلا سیدقاسم، «بررسی همانندی­های نظریات عبدالقاهر جرجانی با ساختارگرایی و نقد نو»، مطالعات بلاغی، سال 4، ش 7، صص 147-127، 1392.
هدّارة، محمد مصطفی، مشکلة السرقات فی النقد العربی، بیروت، المکتب الإسلامی، 1981.
یاکوبسن، رومن، «زبان­شناسی و شعرشناسی»، ترجمة­ کورش صفوی، کتاب ساخت­گرایی و پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی، صص 108- 91، تهران، سورۀ مهر، 1388.
ــــــــ ، «وجه غالب»، ترجمۀ شفیعی کدکنی، کتاب رستاخیز کلمات، صص 370- 359، تهران، سخن، 1391.
ــــــــ ، «به­سوی علمی دربارة هنر شعر»، ترجمة­ عاطفه طاهایی، کتاب نظریة ادبیات، صص 13- 9، 1392.
یعقوب، إمیل بدیع و میشال عاصی، المعجم المفصّل فی اللغة والأدب، بیروت، دارالعلم للملایین، 1987.
ادب عربی
دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 2
دی 1397
صفحه 61-80
فایل ها
سابقه مقاله
  • تاریخ دریافت: 29 آذر 1395
  • تاریخ بازنگری: 29 آبان 1397
  • تاریخ پذیرش: 25 بهمن 1396
  • تاریخ اولین انتشار: 01 دی 1397
اشتراک گذاری
ارجاع به این مقاله
آمار