نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پیش­زمینة دینی حضور ابلیس در داستان آفرینش و عصیانِ او زیرساختی است که تصویرساز گناه، شرارت و لعنت ابدی در اذهان است. اما گاهی نویسندگان با برهم زدن دلالت­های مألوف و با آشنایی‌زدایی از نام­هایی چون ابلیس، به بازآفرینی اسطوره­های دینی در قالبی نو و مفهومی گاه در تقابل با درون‌مایة نخستین آن می­پردازند که چندان با باور عمومی سازگار نیست. پژوهش حاضر، با تکیه بر این بعدِ ادبیات در آشنایی‌زدایی از مفاهیم مألوف، با تکیه بر روش تحلیل متون باز که شرط اثرگذاری و اثرپذیری را در نظر نداشته و تجزیة آثار هنری را به منابع و تأثیرات، به منزلة تجاوز به تمامیت و معنی آن­ها می‌داند، به واکاوی نماد ابلیس در سروده­های خلیل حاوی و فروغ فرخزاد می­پردازد که با خوانشی دیگرگون از این نماد، مرزهای مقدس مفاهیم دینی را درنوردیده­اند و با کاربست چهرة قرآنی این موجود و داستان­ها و رموز مربوط به آن، به بازآفرینی ابلیس در قالبی هنری روی­آورده­اند و بیان می­دارد که چگونه آبشخورهای مشترکی چون افکار اگزیستانسیالیستی و آشنایی با آثار رمانتیک­های غرب از یک­سو و تلخ‌کامی­های پی­درپی دو شاعر در زندگی بر بیان سروده­های آن­دو در این مجال اثرگذار بوده است، به گونه­ای که شعر فروغ را، فریاد انسانی در بند و شعر خلیل را، ندای وطن­گرایی به بن­بست رسیده ساخته ­است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Devil Poems of Khalil Hawi and Forough Farrokhzad

نویسندگان [English]

  • sorayya rahimi 1
  • kobra roshanfekr 2

1 Ph.D student, Arabic Language and Literature, Tarbiat Modarres University

2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Tarbiat Modarres University

چکیده [English]

In the religious context, the Devil’s rebellion in the creation myth represents sin, evil, and eternal damnation. But sometimes writers, by disturbing familiar signs and defamiliarization of names such as the Devil, recreate religious myths which are of a new form and which, regarding their content, oppose the original ones and, thus, are not very consistent with public opinion. The present research, focusing on the practice of defamiliarization of familiar concepts, examines the symbolic representation of the Devil in the poems of Khalil Hawi and Forough Farrokhzad who, with a different conception of this symbol, have transcended the borders of religious concepts. As deconstruction of literary works into their sources and influences destroys their entirety, the article employs a methodology which does not consider the way the text has influenced other texts and has been influenced by them. Thus, we study the poems of two poets who have no relation to each other and are not influenced by each other. In fact, what makes the article to focus on the foregoing poems of Farrokhzad and Hawi is that they enable us to find new meanings in relation to the Devil, meanings which are a form of deviation and a new expression of the concept of the Devil. These points provide a context in which we can study the content of the poems of the two poets in a comparative manner. So, the article tries to reexamine the poems of Farrokhzad and Hawi to demonstrate that they have used Koranic images and stories to recreate the Devil and that how their shared resources such as existential thoughts and familiarity with the works of Western romantics along with their successive failures in life have affected their poems in this regard so that Farrokhzad’s poetry is the cry of the captive humanity and Hawi’s is the scream of a patriot who has reached deadlock.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative literature
  • Contemporary Persian poetry
  • Contemporary Arabic Poetry
  • Devil
  • Khalil Hawi
  • Forough Farrokhzad
منابع
قرآن کریم.
البعلبکی، منیر (1980)، موسوعة المورد، بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن برد، بشار (1950)، دیوان بشار بن برد، تحقیق الطاهر بن عاشور، القاهرة: المکتبة الوطنیة.
الخطیب، حمد موسی (2015)، «ثنائیة الموت والبعث فی تجربة خلیل حاوی»، مجلة الجامعة الإسلامیة للبحوث الانسانیة، المجلد 23، العدد 1، صص 1-28.
الگیری، دانته (1378)، کمدی الهی، مترجم: شجاع الدین شفا، تهران: امیرکبیر.
حاوی، خلیل (1993)، دیوان خلیل حاوی، بیروت: دارالعودة.
حتی، فیلیپ (1974)، تاریخ العرب، بیروت: دار غندور للطباعة والنشر والتوزیع.
حسن­بیگی، محمدرضا (1381)، پری کوچک غمگین (زندگی و شعر فروغ فرخزاد)، تهران: کورش.
حقوقی، محمد (1393)،  شعر زمان ما، چاپ یازدهم، تهران: نگاه.
دنقل، أمل (د.ت)، الأعمال الشعریة الکاملة، بیروت: در العودة.
رضایی هفتادر، غلامعباس، ابراهیم نامداری و علی‌اکبر احمدی (1392)، «آشنایی‌زدایی و نقش آن در شعر»، ادب عربی، سال 5، ش 2، صص 69-88.
زارع، سمیه و محمود حیدری (1392)، «آرمان شهر در اندیشه فروغ فرخزاد و نازک الملائکه»، ادبیات تطبیقی، دوره 4، ش  8، صص 57-87.
زریاب، عباس (1368)، ابلیس در قرآن، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
سلیمی، علی و حسین­رضا اخترسیمین (1390)، «تأثیرپذیری شاعران معاصر عرب از مکتب ادبی رمانتیک»، نقد معاصر عربی، سال دوم، ش 1، صص 1-25.
سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1385)، دیوان اشعار، تهران: نگاه.
سیدان، الهام (1394)، «نشانه‌شناسی لایه‌ای رمزگان‌ها در داستان‌ قرآنی خلقت آدم(ع) با تأکید بر کشف الأسرار میبدی»، پژوهش‌های ادبی-قرآنی، سال سوم، ش 4، صص 145-169.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، شعر معاصر عرب، تهران: نشر سخن.
شکری، غالی (1989)، شعرنا الحدیث إلی أین، الطبعة الثالثة، مصر: دار الشروق.
صدیقی، کلثوم و حسین ناظری (1390)، «بررسی نمود اگزیستانسیالیسم در شعر خلیل حاوی»، شناخت، بهار و تابستان 1390، ش 64، صص 127-157.
العقاد، عباس محمود (د.ت)، ابلیس؛ بحث فی تاریخ الخیر والشر وتمییز الانسان بینهما من مطلع التاریخ إلی الیوم، مصر: دار النهضة.
علوی، رقیه و سیدرضا ابراهیمی (1391)، «خوانش اسطوره شناختی شعر آن روزها اثر فروغ فرخزاد از دیدگاه نورثروپ فرای»، فصلنامه تخصصی زبان و ادب فارسی، سال چهارم، ش 13، صص 87-104.
علوی‌مقدم، مهیار (1377)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر، تهران: انتشارات سمت.
فرخزاد، فروغ (1368)، مجموعه اشعار فروغ، تهران: انتشارات نوید.
قنبری، بخشعلی (1387)، «تقریری نو از شیطان در مثنوی»، نامة الهیات، سال دوم، ش 3، صص 22-41.
محمدی آملی، محمدرضا (1372)، «ابلیس در مثنوی مولانا»، ادبستان فرهنگ و هنر، ش 47، صص 90-94.
مشتاق­مهر، رحمان و فرهاد محمدی (1394)، «نقش تغییر علت در تأویل قصص قرآنی در متون عرفانی»، ادب­پژوهی، ش 33 ، صص 37-60.
واعظ­زاده، عباس و ابوالقاسم قوام (1389)، «جلوه­های مختلف خداباوری در شعر اخوان، فروغ و شاملو»، جستارهای ادبی، ش 68، صص 25-49.
وفایی، بصیر (1386)، «جایگاه و سیر تاریخی ستایش ابلیس در ادب فارسی»، زبان و ادبیات فارسی، ش 9، صص 153-184.
ولک، رنه (1389)، «بحران ادبیات تطبیقی»، ترجمة سعید ارباب شیرانی، نامة فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، دورة اول، ش 2، صص 85-98.
یگانه، فاطمه و علی نجفی ایوانکی (2011)، «أشکال التناص الدینی فی شعر خلیل حاوی»، دراسات فی اللغة العربیة وآدابها، السنة 2، العدد 6، صص 139-170.
Reference:
Alasti, A. (2003). “Representation of the Devil in the Millennium Cinema”, binab, No. 1, Pp. 206-216. [In Persian].
Alaqad, A, M. (D.T). Iblis. Cairo: daronnahzah.  [In Arabic].
Alavi Moqadam, M, (1998). Contemporary literary critique theories, Tehran, Samt.  [In Persian].
Alavi, R.  (2012). “Reading the Mythological Poetry of Those Days by Forough Farrokhzad from Northrop Fry's View”, Persian language and literature, No. 13, Pp. 87-104. [In Persian].
Al-Baalbaki, M. (1980). Words of Quran, Lebanon: daroshamiah.  [In Arabic].
Alkhatib, H.  (2015). “Death and resurrection in the experience of Khalil Hawi”, Journal of the Islamic University for Humanitarian Research, No. 1, Pp. 1-28. [In Arabic].
Durante, A. (2008). divine comedy, Tehran: amir kabir.  [In Persian].
Donghol, A. (D.T). Complete poetic works, Lebanon: darolawdah.  [In Arabic].
Farokhzad, F, (1989). Forough's poetry collection, Tehran: Navid.  [In Persian].
Jafari, M. (2008). Romanticism in Europe, Tehran: markaz.  [In Persian].
Hawi, Kh. (1993). Diwan Khalil Khawi, Lebanon: darolawdah.  [In Arabic].
Hatta, Ph. (1974). Arab History, Lebanon: daroqandoor.  [In Arabic].
Hasanbaigi, M.R. (2002). Sad little fairy, Tehran: koorosh.  [In Persian].
Hoqooqi, M. (2014). Our Time Poetry, Tehran: neghah.  [In Persian].
Ibn bord, B. (1950). Bashar bin Bord's court, Cairo: almaktaba alwataneya.  [In Arabic].
Rezaei haftadar, gh. (2013). “Familiarization and its role in poetry”, Arabic Literature, No. 2, Pp. 69-88. [In Persian].
Mohammadi, M. (1993). “Iblis in Rumi's Masnavi”, Culture and Art Literature, No. 47, Pp. 90-94. [In Persian].
Qanbari, B. (2008). “New report of Satan in Mathnavi”, Theology letter, No. 3, Pp. 22-47. [In Persian].
Salimi, A. (2011). “The influence of contemporary Arab poets on the romantic literary school”, Contemporary Arabic critique, No. 1, Pp. 1-25. [In Persian].
Sanaei, M. (2006). Divan Poems, Tehran: Neghah.  [In Persian].
Sediqi, K.  (2011). “A Survey of Existentialism in Khalil Hawi Poems”, Shenakht, No. 64, Pp. 127-157. [In Persian].
Sidan, E. (2015). “The semantics of the layers of codes in the Qur'anic story of the creation of Adam with an emphasis on Kashif al-Asrar Meybodi”, Literary-Quranic Studies, No. 4, Pp. 145-169. [In Persian].
Safiei kadkani, M.R, (2001). Contemporary Arabic poetry, Tehran: Sokhan.  [In Persian].
Shokri, gh. (1982). We felt like talking to where, Cairo: daroshoroogh.  [In Arabic].
Volck, R. (2010). “The crisis of comparative literature”, comparative literature, No. 2, Pp. 85-98. [In Persian].
Yeqaneh, F.  (2011). “The Kinds of Religous Intertextuality in Khalil Hawi Poems”, Studies in Arabic Language and Literature, No. 6, Pp. 139-170. [In Arabic].
Zare, S.  (2013). “Ideal City in Thought of Forough Farrokhzad and Nazak al-Malaika”, Comparative Literature, No. 8, Pp. 57-87. [In Persian].
Zaryab, A. (1990). The devil in the Qur'an, Tehran: Great Islamic Encyclopedia.  [In Persian].