نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

حبسیه یا زندان‌نامه، یکی از شاخه‌های ادب غنایی است که معمولاً در قالب شعر و به‌ندرت نثر، به نگارش در می­آید. محتوای حبسیات، شکایت از ظلم و بیداد، تلخی روزگار، رنج دوری از خانواده و یار و دیار، تنگی و تاریکی دخمه زندان، بدرفتاری زندانبانان  و یا ابراز بی‌گناهی و ناامیدی از آینده و مانند اینهاست. این پژوهش مبتنی بر روش کتابخانه‌ای در جمع‌آوری داده‌ها به تحلیل و مقایسه زندان‌سروده‌های دو شاعر معاصر عرب و فارسی یعنی احمد سحنون و محمد تقی بهار پرداخته است. هر دو شاعر افزون بر مشابهت­های دینی و فرهنگی به دلیل اشتغال به فعالیتهای سیاسی و مبارزاتی، برهه‌ای از زندگانی خود را در زندان سپری کرده و اشعاری را در حوزة ادبیات زندان از خود به یادگار گذاشته اند. یافته‌های این پژوهش که در چارچوب مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی و با هدف معرفی و کشف بخشی از زوایای ناشناختة ادبیات دو کشور الجزایر و ایران انجام شده، نشان می‌دهد زندان‌سروده‌های دو شاعر از جهت محتوایی در قالب محورهای مشترکی مانند توصیف فضای زندان، ابراز بیگناهی، شکایت از روزگار، دعوت به صبر و یادکرد دوستان و از جهت سبکی در قالب ویژگی­هایی مانند به‌کارگیری زبان طنز و نماد، به‌کارگیری اوزان سنتی شعر و تلمیح به آیات و احادیث شکل گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Ahmed Sahnoun and Mohammad Taqi Bahar’s Prison Poems

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Nemati Ghazvini 1
  • Esmail Orogzadeh 2

1 Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Institute of Humanities and Cultural Studies

2 Institute of Humanities and Cultural Studies

چکیده [English]

Prison literature is one of the branches of lyric literature. The contents of prison literature, which is generally written in verse, include complaints about cruelty, bitterness of times, suffering separation from family, country, and loved ones, tightness and darkness of prison cells, prison guards’ mistreatment, and expression of innocence and disappointment with the future. Employing a descriptive-analytic approach based on library research method of gathering data, this study analyzes and compares prison poems of two contemporary Arab and Iranian poets, namely Ahmed Sahnoun and Mohammad-Taqi Bahar. In addition to religious and cultural similarities, they spent a part of their lives in prison due to political activities and wrote some prison poems. Sahnoun’scollection Hesad al-Sajn includes twenty-seven prison poems and Bahar’s Prison Report includes twenty-eight. Both of these works are considered as valuable documents of their lifetime. The findings of this  comparative research, which is done in order to introduce and reveal some hidden parts of the literature of the countries of Algeria and Iran, indicate the similarity of the prison poems of these poets as they both, in terms of content, discuss common topics such as describing the atmosphere of prison, expression of innocence, complaining about time, asking for patience, and remembering friends, and, in terms of style, adopt common features including comic and symbolic language, usage of traditional poetic meters, and allusion to Koranic verses and Hadith. The main difference between the poems is their attitude toward imprisonment conditions. Bahar depicts the physical atmosphere of prison more precisely and sometimes uses vulgar words, indicating the intensity of his grief and anger and finally tries to set himself free by writing an apology. On the contrary, while expressing his innocence and grief for imprisonment, Sahnoun asks himself to have more patience and never turns to writing an apology or using vulgar language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lyric literature
  • Prison poem
  • Freedom
  • Ahmed Sahnoun
  • Mohammad-Taqi Bahar
 منابع
قرآن کریم.
آباد، مرضیه (1380)، حبسیه سرایی در ادب عربی از آغاز تا عصر حاضر، مشهد: دانشگاه فردوسی.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1387)، دربارة بهار، به اهتمام میلاد عظیمی، من زبان وطن خویشم (نقد و تحلیل گزیدة اشعار ملک‌الشعراء بهار)، تهران: سخن.
بهار، محمدتقی (1387)،  دیوان، تهران: نگاه.
بوقفحه، محمد (2008)، شعر الثورة عند أحمد سحنون، الجزایر: جامعة وهران.
ثامنی، سمیه (1393)، «تجلیات المقاومة فی الشعر الجزائری المعاصر؛ أشعار أحمد سحنون نموذجاً»، مجموعه مقالات همایش الجزایر، دانشگاه شهید بهشتی.
حلبی، علی­اصغر (1377)، تاریخ طنز و شوخ­طبعی در ایران و جهان اسلامی، بی جا: بهبهانی.
حیدری، محمدباقر (1377)، «مقدمه‌ای بر طنز از دیدگاه عقل و نقل»، مجموعه مقالات طنز، سنجش و پژوهش، ش 13 و 14، صص115-154.
رضایی، رمضان (1398)، «بررسی تطبیقی حبسیات ملک الشعرای بهار و احمد صافی نجفی»، پژوهشنامه ادب غنایی، سال17، ش32، صص 135-158.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1381)، شعربینقاب،شعربیدروغ، چاپ نهم، تهران: علمی.
ــــــــــــ (1355)، با کاروان حله، چاپ سیزدهم، تهران: علمی.
زینی‌وند، تورج و پیمان صالحی (1391)، «حبسیه سرایی در شعر عربی و فارسی؛ پژوهش تطبیقی: شعر ابوفراس و بهار»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال 4، ش 11، صص29-53.
سپانلو، محمدعلی (1369)، محمدتقی بهار، تهران: طرح نو.
سحنون، أحمد (2007)،  الأعمال الشعریة الکاملة، مجلد الأول والثانی، الجزائر: عاصمة الثقافیة العربیة.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1992)، دراسات و توجیهات إسلامیة، الطبعة الثانیة، الجزائر: الموسسة الوطنیة للکتاب.
شعبانزاده، مریم (1386)، «بهار در بند»، زبان و ادبیات فارسی، سال5، ش8، صص73-88.
شمیسا، سیروس (1375)، سبک‌شناسیشعر، چاپ دوم، تهران: فردوس.
صابر، عبدالدایم (1993)، موسیقی الشعر العربی بین الثبات و التطور، الطبعة الثالثة، القاهرة: مکتبة الخانجی.
ظفری، ولی‌الله (1375)، حبسیهدرادبفارسی، تهران: امیرکبیر.
عباسپور، هومن (1376)، بثالشکوی. فرهنگستان ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فرضی، حمیدرضا و الهام علیپوران لشکرشکن (1390)، «بررسی تطبیقی حبسیات ملک الشعرای بهار و ناظم حکمت»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال 5، ش 18، صص111-134.
فرشیدورد، خسرو (1357)، درگلستانخیالحافظ، تهران: بنیاد نیکوکاری نوربانی.
قادری، فاطمه (1389)،  سیری در تحول ادبیات معاصر الجزایر، جلد 1، یزد: دانشگاه یزد.
کرام، سلیم (1429)، الطبیعةفیالشعرالجزائریالحدیث؛ احمد سحنون أنموذجاً، رسالة الماجستیر، تحت إشراف صالح مفقودة، الجزائر: جامعه محمد خیضر بسکرة.
مجموعة أساتذة من جامعة منتوری (2002)، موسوعة الشعر الجزائری، الجزء 1، الجزائر: دارالهدی.
ناصری، ناصر (1385)، «طنز و جلوه‌های شکل­گیری آن در ادب فارسی»، ادبیات فارسی. سال3، ش7، صص79-114.
نیکوهمت، احمد (1361)، زندگی و آثار بهار، چاپ دوم، تهران: آباد.
References:
The Holy Quran.  
A group of professors from the University of Mentouri, (2002). Encyclopedia of Algerian poetry. part 1. Algeria: al-Huda publication. [In Arabic].
Abad, M. (2001). Prison Writing in Arabic Literature: From the Beginning to the Present. Mashhad: Ferdowsi University. [In Persian].
Abbaspour, H. (1997). Bith al-Shikwa. Academy of Persian Literature. Headed by Hassan Anousheh. Vol. 2. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian].
Bahar, M. (2008). Divan. Tehran: Negah Publication. [In Persian]
Buqahfa, M. (2008). Shi’r al-ThuraEndi Ahmad Sahnon. Algeria: Jami’aWahran. [In Arabic].
EslamiNadoushan & Azimi, M. (2008). About Bahar: IAm the Language of My Land (Criticism. Analysis and a Selected List of Malek o-Sho’arā’s Poems). Tehran: Sokhan Publication. [In Persian].
Farshidvard, Kh. (1978). In Hafiz’s Garden of Imagination. Tehran: Nourbani Charity Foundation. [In Persian].
Farzi, H & AlipouranLashkarshekan, E. (2011). “A Comparative Study of Prison Wiriting by Malek o-Sho’arāBahar and NazimHikmet”. Studies in Comparative Literature. Vol. 5. No. 18. Pp. 111-134. [In Persian].
Ghaderi, F. (2010). A Survey on the Development of Contemporary Algerian Literature. Vol. 1. Yazd: Yazd University. [In Persian].
Halabi, A. (1998). The History of Humor and Humorism in Iran and the Islamic World. NA. Behbahani. [In Arabic].
Heydari, M. (1998). “An Introduction to Humorfrom the Viewpoint of Wisdom and Tradition”. Proceedings on Humor. Assessment and Research. Vols. 13 & 14. Pp. 115-154. [In Persian].
Kirām. S. (2008). Al-Tabi’a fi al-Shi’r al-Jazā’iri al-Hadith: Ahmad SahnunAnmudajā. MA thesis. Under the guidance of SalihMadquda. Algeria: Jami’a Muhammad KhaydarBaskara. [In Arabic].
Nasseri, N. (2006). “Humor and the Aspects of its Formation in Persian Literature”. Persian Literature. Vol. 3. No 7. Pp. 79-114. [In Persian].
Nikuhemmat, A. (1982). The Life and Works of Bahar. 2nd ed. Tehran: Abad. [In Persian].
Rezaei, R. (1989). "A Comparative Study of the Prisoners of King Al-Sha'arah Bahar and Ahmad Safi Najafi". Journal of Adana Ghanai. 17. No. 32. Pp. 135-158. [In Persian].
Saber, A. (1993). Musiqi al-Shi’r al-Arabibayn al-Thubatwa al-Tatawwur. Cairo: Maktab al-Khanji. 3rd Printing. [In Arabic].
Sahnun, A. (1992). Islamic Studies and Guidelines. 2nd edition. Algeria: National Book Foundation. [In Arabic].
Sahnun, A. (2007). Al-A’māl Al-Shi’riya al-Kamiliya. Vols. 1 & 2. Algeria: Asima al-Thaqafiya al-Arabiya. [In Arabic].
Sameni, S. (2014). "The Exemplary Expositions in Contemporary Algerian Poetry: A Poem by Ahmad Sahnun Nemzvja". Proceedings of the Algerian Conference. Shahid Beheshti University. [In Persian].
Sepanloo, M. (1990). Mohammad Taghi Bahar. Tehran: Tarh-e No. [In Persian].
Sha’banzadeh, M. (2007). “Bahar in Prison”. Persian Language and Literature. Vol. 5. No. 8. Pp. 73-88. [In Persian].
Shamisa, S. (1996). Stylistics in Poetry. Tehran: Ferdows. 2nd ed. [In Persian].
Zafari, V. (1996). Prison Writing in Persian Literature. Tehran: Amir Kabir Publication. [In Persian].
Zainivand, T. & Salehi, P. (2012). "Prisoner in Arabic and Persian Poetry: A Comparative Study: Abu Po'ras and Spring Poetry". Persian Language and Literature Quarterly. Vol. 4. No. 11. Pp. 29-53. [In Persian].
Zarrinkoub, A. (1976). With the Caravan of Holla. 13th ed. Tehran: Elmi Publication. [In Persian].
Zarrinkoub, A. (2002). the Unmasked. No-nonsense Poem. 9th ed Tehran: Elmi Publication. [In Persian].