نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

تحلیل گفتمان به عنوان رویکردی نوین و میان‌رشته‌ای، کوشیده است به متن با دیدی فرای کلمه، جمله و متن بنگرد و بافت را نیز در شناخت فرایند معناسازی و معناشناسی تبیین نماید؛ با این هدف که ساختارهای قدرت، سلطه و نابرابری‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی حاصل از آن را از طریق بلاغت، نحو، کاربردشناسی زبان و بینامتنی از دریچه‌ای انتقادی مورد مداقه قرار دهد. نگارندگان در این جستار برآنند که نامة دهم نهج البلاغه به معاویه را که خطاب به معاویه است بر مبنای الگوی گفتمان انتقادی فرکلاف مورد بررسی قرار دهند. آنچه در این نامه رخ می‫دهد، تراوش همان انگیزه‌هایی است که اسلام و جاهلیت را از نخستین پیکار تا جنگ صفین درگیر خود نموده است. نگاه انتقادی نشان می‌دهد که این اختلافات ایدئولوژیک چگونه گاه در استعاره و جمله و دیگر بار در ضمیر و موسیقی رخ نموده است. باری، انگیزة علی بن ابی‌طالب (ع) در نامة دهم نهجالبلاغه، به عنوان حاکم شرعی و مشروع جهان اسلام آن است که چگونگی سلطه و نابرابری در ساختار قبیله‌گرایی بنی‌امیه را درهم بشکند چرا که در چنین امتدادی مسلمانان در ورطه خواهند افتاد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of the Tenth Letter of Nahj al-Balagha Based on Norman Fairclough’s Pattern

نویسندگان [English]

  • Abdolhossein Zokaei 1
  • Roohollah Sayadinejad 2
  • Abbas Eghbali 2

1 PhD Graduate of Arabic Language and Literature, University of Kashan

2 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Kashan

چکیده [English]

Critical discourse analysis, as a modern interdisciplinary approach, attempts to read the text beyond words, sentences, and the text itself. It deems the context necessary to understand the semantics of a text from a critical point of view. Its aim is to clarify the structures of power, domination, and political, social, and cultural inequalities. These structures are criticized through rhetoric, syntax, pragmatics, and intertextuality. This paper adopts a descriptive-analytical method to examine the tenth letter of Nahj al-Balagha,which is addressed to Muawiyah, based on Norman Fairclough’s critical discourse pattern. This model, theorized in the book Language and Power, redefines asymmetrical social relations. It considers three layers for discourse analysis: description, interpretation, and explanation. In Fairclough’s opinion, the social action is shaped by the interaction of these layers. This essay, on the layer of description, studies the text from a formalistic point of view. On the layer of interpretation, it deals with the interaction of text and its context, and explores the elements of power and ideology. It is noteworthy that these elements are reflected in the use of pronouns. The pronoun I, for instance, indicates professional and social responsibility while the pronoun you indicates the differences between Imam Ali’s personality and that of his counterparts, namely the Umayyads. The letter mentions the same motives that troubled the Islamic society from the first battle to the Battle of Siffin. Critical discourse analysis reveals the ideological differences between Imam Ali and the Umayyads reflected in its use of elements such as metaphors and pronouns. Furthermore, the article tries to demonstrate that in this letter, the purpose of Imam Ali as the religious and legitimate ruler of the Islamic world was to disrupt the domination and inequality in the structure of tribalism of the Umayyad Caliphate, for otherwise Muslims would face grave difficulties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Nahj al-Balagha
  • Critical discourse analysis
  • Norman Fairclough
  • Metaphor
قرآن کریم.
ابن‫ابی‫الحدید (1997)، شرح نهجالبلاغه، تحقیق محمد‫ابوالفضل‫ابراهیم، قم: منشورات مکتبة آیة اللة العظمی المرعشی النجفی، الطبعة الثانیة.
حسینی، مریم، ساسانی، فرهاد، نظردنیوی، سارا (1395)، «تحلیل نشانه‫شناسی اجتماعی فیلم نامة آژانس شیشه‫ای»، زبان پژوهی، سال هشتم، ش 18، صص 61-84.
رضاپور، ابراهیم، آقاگل‫زاده، فردوس (1391)، «نقش استعاره در برجسته‫سازی و حاشیه‫رانی ایدئولوژی در روزنامه‫های داخلی»، زبان پژوهی، سال چهارم، ش 7، صص 67-94.
سیدی، سیدحسین (1379)، «ابعاد گفتمان مولا‫علی(ع) در نهج ‫البلاغه» ، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانیدانشگاه فردوسی، ش 3-4، صص 629-642.
صفایی، علی، سلطانی، بهروز (1395)، «تحلیل گفتمان انتقادی نامة امام علی (ع) به معاویه»، جستارهای زبانی،  دوره هفتم، ش 7 (پیاپی 35)، صص 23-49.
عباس، حسن (1998)، خصائص الحروف العربیة ومعانیها، اتحاد الکتاب العرب.
عبداللهی، محمدعلی (1384)، «نظریه‫ی افعال‫گفتاری»، پژوهشهایفلسفیکلامی، سال ششم، ش 4 (پیاپی 24)، صص 91-119.
علی بن ابی‌طالب(2004)، نهج البلاغه (نسخة صبحی‫صالح)، قاهره: دارالکتاب المصری، بیروت: دار الکتاب اللبنانی، الطبعة الرابعة.
العمری، حسین (2010)،  الخطاب فی نهجالبلاغه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
فاضلی، فیروز، سلطانی، بهروز (1394)، «الگوی اقناعی استعاره در گفتمان اجتماعی- سیاسی؛ تغییر، تلقین و تثبیت نگرش‫های اجتماعی-سیاسی»،  نقدادبی، سال هشتم، ش 31، صص 91-114.
کلانتری، عبدالحسین (1391)، گفتمان از سه منظر زبانشناختی، فلسفی و جامعهشناختی، تهران، جامعه‫شناسان.
مالمیر، محمد (1389)، پایان نامه «بررسی و تحلیل گفتمان مناظرهای در نامههای نهجالبلاغه»، دانشگاه بوعلی سینا.
محسنی، علی اکبر و پروین، نورالدین (1394)، با نام «بررسی گفتمان انتقادی در نهج‫البلاغه بر اساس نظریة نورمن فرکلاف (مطالعه موردی توصیف کوفیان)»، پژوهشنامه علوی، سال ششم، پاییز و زمستان، ش 12، صص 133-155.
المفید (2008)، الإرشاد فیمعرفةحججالله علیالعباد، بیروت، مؤسسة آل‫البیت لإحیاءِ التراث، الطبعة الثانیة.
نعمتی، مسیح اله (1394)، «تحلیل گفتمان انتقادی ترجمه نامة حضرت علی(ع) به مالک اشتر»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
هلیدی، مایکل، حسن، رقیه (1393)، زبان، بافت و متن (ابعاد زبان از منظر نشانهشناسی اجتماعی)، ترجمه محسن‫نوبخت، تهران: سیاهرود.
یار محمدی، لطف‫الله (1393)، درآمدی به گفتمانشناسی، چاپ دوم، تهران، هرمس.
Al-Faki, I. M. (2014). Political Speeches of Some African Leaders from Linguistic Perspective (1981-2013). International Journal of Humanities and Social Science, 4(3), 180-198.
Allen, W. (2006). Australian Political Discourse: Pronominal Choice in Campaign Speeches. The 2006 Conference of the Australian Linguistic Society.
Baldick, C. (2004). The Concise Dictionary of Literary Terms. Oxford University Press.
Bull, P., & Fetzer, A. (2006). Who Are We and Who Are You? The Strategic Use of Forms of Address in Political Interviews. Text & Talk, 26(1), 3-37.
Charteris-Black, J. (2011). Politicians and Rhetoric: The Persuasive Power of Metaphor (2nd ed.). New York: Palgrave Macmillan.
Fairclough, N. (1989).  Language and Power. New York: Longman Inc.
Proctor, K., & Su, I. W. (2011). The 1st Person Plural in Political Discourse: American Politicians in Interviews and in a Debate. Journal of Pragmatics, 43, 3251–3266.
van Dijk, T. A. (2002). Political Discourse and Ideology. In Clara Ubaldina Lorda & Montserrat Ribas (Eds.), Anàlisi del discurs politic (pp. 15-34). Barcelona: Universitat Pompeu Fabra.