کنگاشی در شکوفایی فنّ پیامبرستایی در دورۀ ممالیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه مازندران

چکیده

مدح یکی از مهم‌ترین درون‌مایه‌های شعری در ادبیات عربی است. فنّ پیامبرستایی که در ادب عربی به مدایح نبویة مشهور است، به خاطر مضامین والای اخلاقی ادبی که در مدح پیامبر مکرم اسلام (ص) دارد، از جایگاه والایی برخوردار است. این فنّ در دوره‌های مختلف شعر عربی وجود داشته امّا در دورۀ مملوکی توانست به اوج ادبی-هنری خود برسد. این مقاله با تکیه بر شیوۀ وصفی تحلیلی تلاش دارد با واکاوی اسباب شکل‌گیری و شاعران برجسته، انواع زیرمجموعۀ این فنّ ممتاز ادبی و اسالیب آن را بررسی نماید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به معانی والا مدیح نبوی در دورۀ مملوکی جزء درخشان‌ترین فنّ شعری ادب عربی است. این مدایح ساختار معینی ندارند، امّا قصائد طولانی آن شامل مقدمه‌ای غزلی، متن قصیده و خاتمه است، که به بیان حقیقت محمدیه، معجزات و صفات عالیه پیامبر و شفاعت و توسل به ایشان می‌پردازد. از مهم‌ترین عوامل شکوفایی فنّ پیامبرستایی در دوره مملوکی می‌توان به وقوع جنگ‌های صلیبی، نماد ‏وحدت شدن پیامبر اسلام به عنوان الگویی شایسته پیروی برای مسلمانان، غیر عرب بودن شاهان ‏ممالیک و عدم توجه آنان به مدایح عربی شاعران از آن‌ها، نیاز به این اشعار در مراسم‌های مولد ‏نبوی، شیوع تصوف و عرفان، گسترش قلمرو جهان اسلام و اشتیاق مردم به زیارت اماکن مقدسه در ‏حجاز اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Popularity of the Eulogy of the Prophet Muhammad in the Mamluks’ Period

نویسندگان [English]

  • Mehdi Shahrokh
  • Mostafa Kamaljoo
Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Mazandaran
چکیده [English]

Eulogy is one of the most important poetic types in Arabic literature. Due to its moralistic themes, the eulogy of the prophet of Islam enjoys a high position in Arabic literature. This poetic type has existed in different periods of Arabic poetry. However, it reached its pinnacle in the Mamluks’ period. Using a descriptive-analytical approach, the present paper attempts to examine the various subdivisions of this literary type and its pertinent styles and themes by exploring its origin of formation and its prominent poets. The results of this paper suggest that the eulogies of the prophet in the Mamluks’ period are considered as one the finest poetic forms in Arabic literature. These eulogies do not have a specific structure. Yet, long odes of this literary type include a lyrical introduction, a main body, and an epilogue and they mention the prophet’s miracles and characteristics. The art of praising the prophet flourished in the Mamluks’ period because ‎of several important reasons. First, during the Crusades this poetic type was used ‎as a motivating force to inspire efforts to defend the Islamic lands. Second, ‎the prophet was considered as a decent model to follow for Muslims. Third, Arab poets praised Mamluk ‎kings but they, not being Arab, paid no attention to their poetry. Furthermore, there was a need for this type ‎of poetry in the prophet’s birthday celebrations. The ‎spread of Sufism and Mysticism, the expansion of the Islamic world, ‎people’s desire to visit the holy places of Hejaz, and the competition between Sunni ‎circles who praised the prophet and Shia movements who praised the ‎Ahl al-Bayt are among the other reasons. Al-Busiri and Safi-al-Din al-Hilli are among the most famous poets of this period who wrote ‎poetry in praise of the prophet. Al-Busiri is the most famous one and many consider him as the inventor of ‎the technique.‎

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet Muhammad
  • Eulogy
  • Mamluk Sultanate
  • Poetic themes
  • Poetic styles

مراجع

قرآن کریم
ابن تغری بردی، یوسف (1989)، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، ج1، دمشق: دار احیاء التراث العربی.
ابن کثیر (1987)، البدایة والنهایة، ج13، ط2، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، ابوالفضل جمال الدین (1956)، لسان العرب، بیروت: دار بیروت ودار صادر.
ابن نباتة المصری، جمال الدین محمد (1323)، دیوان ابن نباتة، مطبعة التمدن بعابدین.
أبو زید، علی (1987)، البدیعیات فی الأدب العربی، ط1، بیروت: عالم الکتب.
الإصفهانی، العماد (1983)، دیوان العماد الإصفهانی، جمعه وحققه: د. ناظم رشید. منشورات جامعة الموصل.
امیری، جهانگیر، نعمتی، فاروق (2012)، «التحامق فی الشعر المملوکی دراسة وتحلیل»، مجلة الجمعیة العلمیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، فصلیة محکمة، العدد 22، 25-46.
البار، عبدالقادر (2011-2012)، المجموعة النبهانیة فی المدائح النبویة دراسة أسلوبیة، أطروحة لنیل شهادة الدکتوراه فی اللغة، جامعة تلمسان بالجزائر، نسخة مصورة من الأصل بشکل Pdf.
باشا، عمر موسی (1989)، تاریخ الأدب العربی: العصر المملوکی، بیروت: دار الفکر المعاصر.
البخاری، محمد بن اسماعیل، (دت)، صحیح البخاری (مطبوع مع شرحه فتح الباری)، ج1و8، مصر: المکتبة السلفیة.
البرادعی، خالد محیی‌الدین (2006)، «صورة الرسول العظیم فی الشعر المهجری»، مجلة الموقف الأدبی،  عدد 419، 27-37.
بروکلمان، کارل (1977)، تاریخ الأدب العربی، تحقیق: عبدالحلیم النجار و رمضان عبدالتواب، ج5و6، ط5، مصر: دار المعارف.
البغدادی، مجد الدین بن رشید، (دت)، القصائد الوتریة، دمشق: مطبعة المهاینی.
البوصیری محمد بن سعید (1995)، دیوان البوصیری، شرح وتقدیم: أحمد حسن بسج، ط1، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ثعلب الأدفوی، أبو جعفر (1914)، الطالع السعید، ط1، مصر: مطبعة الجمالیة.
حجار، نجمة (2009)، «شخصیة النبی فی الشعر العربی بین القدیم و الجدید»، مجلة نزوی العمانیة، عدد 53
حریرچی، فیروز (1369)، «علی ضوء الشعر الملتزم فی صدر الإسلام»، مجلة دراسات فی العلوم الإنسانیة، دوره 2، شماره 34، جلد2، صص85-93.
حسینی، محمد باقر (1388)، «مدح رسول (ص) از واقعیت تا روایت»، نشریه ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، پیاپی1، پاییز 1388، صص39-62
حمداوی، جمیل (25/5/2012)، «شعر المدیح النبوی فی الأدب العربی»، مجلة المثقف، عدد 2131، تاریخ بازدید: 27/10/2020         http://www.almothaqaf.com/qadaya2009/64377.html
خاقانی، محمد و محمدرضا عزیزی‌پور (1387)، «المدیح النبوی و بواعثه فی الشعر المهجری»، مجلة الجمعیة العلمیة الإیرانیة للغة العربیة و آدابها، بهار و تابستان 1387، دوره 4، شماره 9، صص 15-35
الخفاجی، عبد المنعم (1991)، الحیاة الأدبیة بعد سقوط بغداد حتی العصر الحدیث، بیروت: دار العلم للملایین.
الربداوی، محمود (1982)، ابن حجة الحموی شاعراً وناقداً، ط1، دمشق: دار قتیبیة.
رزق سلیم، محمود، (1971)، تقی الدین بن حجة، سلسة نوابغ الفکر العربی، ط1، مصر: دار المعارف.
الزرکلی، خیر الدین، (دت)، الأعلام، ج1، ط1، مصر: دار المعارف.
زغلول سلام، محمد (1980)، الأدب فی العصر المملوکی، ج2، مصر: دار المعارف.
زینی‌وند، تورج (2004)، «مقارنة بین حسان بن ثابت الأنصاری و الخاقانی الشروانی فی المدیح النبوی»، مجلة العلوم الإنسانیة، پاییز 1387، دوره 15، شماره 4، ص77-94.
سالم محمد، محمود، (1996)، المدائح النبویة حتی نهایة العصر المملوکی، ط1، دمشق: دار الفکر.
السبکی، تاج الدین محمد بن سعد، (1986)، معید النعم ومبید النقم، بیروت: مؤسسة الکتاب الثقافیة.
سرباز، حسن (1425)، «المدائح النبویة نشأتها و تطورها فی الأدب العربی»، مجلة دراسات فی العلوم الإنسانیة، سنة 10، عدد1، صص 39-51.
ضیف، شوقی (1994)، فی النقد الأدبی، ط2، القاهرة: دار المعارف.
طهماسبی، عدنان وحسن اسماعیل زاده (زمستان 1388)، «مقایسه بین مدایح نبوی دوره معاصر با دورۀ انحطاط»، مجله ادب عربی دانشگاه تهران، دوره 1، شماره 2، صص51-31.
عوضین، إبراهیم (1994) محمد بین البوصیری و شعراءنا المعاصرین، القاهرة: المجلس الأعلی للشؤون الإسلامیة.
غنیمی هلال، محمد (دت)، لیلی والمجنون فی الأدب العربی، ط1، القاهرة: مکتبة الأ نجلو المصریة.
الفاخوری، حنا (1383)، تاریخ ادبیات زبان عربی از عصر جاهلی تا قرن معاصر، تهران: توس، چاپ ششم.
مبارک، زکی (1935)، المدائح النبویة فی الأدب العربی، ط1، بیروت: منشورات المکتبة العصریة.
المقری، أحمد بن المقری التلمسانی (1997)، نفخ الطیب من غصن الأندلس الرطیب، ج5، ط1، بیروت: دار صادر.
مکی، الطاهر أحمد (1994)، مقدمة فی الأدب الإسلامی المقارن، ج1، مصر: مطبعة عین شمس للدراسات والبحوثات.
مکی، محمود علی (1991) المدائح النبویة، ،ط1، مصر: الشرکة المصریة العالمیة للنشر- لونجمان.
النبهانی، یوسف (1920)، المجموعة النبهانیة فی المدائح النبویة، ج1و2و3، بیروت: مطبعة المعارف والمطبعة الأدبیة.
النیسابوری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج (1374ق)، صحیح مسلم، ج1و3، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، ط1، اسطنبول: المکتبة الإسلامیة.
الهیب، أحمد فوزی (2005)، «المدیح النبوی الأندلسی بین لسان‌الدین و ابن جابر»، مجلة التراث العربی، ج 24(97)، 211-189.
ادب عربی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 1
فروردین 1399
صفحه 111-133

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 خرداد 1395
  • تاریخ بازنگری: 07 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 18 آبان 1398
  • تاریخ اولین انتشار: 01 فروردین 1399

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار