نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خوارزمی

3 استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

چکیده

معناشناسی درزمانی به بررسی تغییر و تحولات واژگان در طی زمان می‌پردازد. یافتن تغییر و تحولات واژگان قرآنی در دوران پیشاقرآنی و پساقرآنی، قرآن­پژوهان را در بازخوانی معنای اساسی و نسبی یاری می‌کند. یکی از واژگان محوری قرآن کریم «یقین» است که در دایرة معنایی خدا، انسان‌ و جهان غیب و شهود مطرح است. این مقاله درصدد است تغییرات یقین را از زبان‌های سامی قدیم تا پایان عصر عباسی پی‌جویی کند تا به معنای دقیق آن در نظام معنایی قرآن کریم دست یابد. نویسندگان در این مقاله به این نتیجه رسیده‌اند که یقین واژه­ای دخیل است که با میانجی آرامی از زبان یونانی به زبان‌های سامی وارد شده است. این واژه در فرهنگ زبان‌های سامی کاربردی وسیع داشته و بعد از ورود به زبان عربی از یک­ سو تخصیص معنایی و از سوی دیگر توسعة معنایی پیدا کرده است، سپس با ورود به متن قرآن صبغة دینی یافته و به ابعاد فکری و عقیدتی انسان وارد شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Diachronic Analysis of the Word “Yagheen” in the Quran

نویسندگان [English]

  • Haleh Badindeh 1
  • Hamed Sedghi 2
  • Seyed Ebrahim Dibaji 3

1 PhD Graduate of Arabic Language and Literature, Science and Research Branch, Islamic Azad University

2 Professor, Department of Arabic Language and Literature, Kharazmi University

3 Professor, Department of Arabic Language and Literature, University of Tehran

چکیده [English]

Diachronic semantics focuses on the change and development of words during a period of time. The change of Quranic words in pre- and post-Quranic eras helps scholars reread their denotations and connotations. One of the essential words in the Quran is “yagheen” which is frequent in the terminology of ideas such as God, man, the unseen world, and intuition. This article follows the change of this word from ancient Semitic up to the Abbasid era in order to find the exact meaning of this word in Quranic definition system. The article contends that Semitic borrowed “yagheen” from Greek through Aramaic. This word had a wide range of applications in Semitic, but upon entering Arabic, it was assigned a specific and developed meaning. Then, it took a religious background in the Quran and entered human’s ideologies and thoughts. This word primarily meant “image,” “like” and “similar” and then it changed into a verb meaning “to draw” and “to display.” It was semantically narrowed after entering Arabic, losing the meanings “similarity” and “image” and being used as “removal of doubt.” Moreover, it acquired new derivatives in Arabic, which can be interpreted as semantic widening. The examination of the poetry of the Age of Ignorance shows that this word was rarely used, being only utilized as meaning “much awareness” which of course led to doubt. According to the books on “Vojouh and Nazaer,” “yagheen” is used as meaning “to affirm,” “death,” “observation,” “science” and “verity” in the Quran. However, considering of the context of Quranic verses, it can be concluded that it has only one meaning in the Quran and that is “removal of doubt,” and that its other meanings are either the result of yagheen or its causes. This word is more commonly used in post-Quranic eras as in many Arabic poems in which it has a religious usage and is expressive of people’s worldview.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Yagheen
  • Semantics
  • Denotation
  • Removal of doubt
قرآن کریم.
ابن ابی طالب، علی (1988)، دیوان الإمام علی بن ابیطالب، جمعه عبدالعزیز الکرم، لام، دارکرم.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد (1419)، تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم)،‌ تحقیق محمد اسعد طیب الباز، ریاض: مکتبة نزار مصطفی،‌ الطبعة الثالثة.
ابن الجوزی عبدالرحمن (1987)، نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه والنظائر، تحقیق محمد عبد الکریم کاظم الراضی، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة.
ابن برد، بشار (2007)، دیوان بشاربن‌برد، تحقیق محمدطاهربن عاشور، أربع مجلدات، الجزائر، عاصمة الثقافة العربیة.
ابن رفاعی الهاشمی، زید (2003)، الأمثال، محقق علی ابراهیم کردی، دمشق: دار سعدالدین.
ابن سلیمان، مقاتل (1423)، تفسیر مقاتل‌بن‌سلیمان، محقق‌ عبد الله محمود شحاته، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابن ‌سیده، علی‌بن‌اسماعیل‏ (د.ت)، المحکم والمحیط الأعظم، محقق ومصحح عبدالحمید هنداوى، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن شداد، عنترة (1964)، دیوان عنترة‌بن‌شداد، تحقیق محمد سعید مولوی، قاهره: المکتب الإسلامی.
ابن عاشور، محمد‌طاهر (1420)، تفسیر التحریر والتنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن عباد، صاحب (د.ت)، المحیط فی اللغة، محقق و مصحح محمدحسن‏آل‌یاسین، بیروت: عالم الکتب.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419)، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، محقق‌ محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة،‌ منشورات محمد بیضون.
ابن منظور، محمدبن‌مکرم (د.ت)، لسان العرب‏، بیروت: دارصادر، المطبعة الثالثة.‏
ابو العتاهیة (1986)، دیوان ابی العتاهیة، بیروت: داربیروت.
ازهرى، محمدبن‌احمد (د.ت)، تهذیب اللغة، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
الأنصاری، حسان‌بن‌ثابت (1947)، دیوان حسان‌بن‌ثابت الأنصاری، محقق‌ ولید عرفات، بیروت: دارصادر.
ایزوتسو، توشیهیکو (1393)، خدا و انسان در قرآن، ترجمة احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ نهم.
البیضاوی، عبد الله‌بن‌عمر (1418)، انوار التنزیل واسرار التأویل، إعداد محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
التفلیسی،‌حبیش بن ابراهیم (1371)، وجوه القرآن، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
الثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمدبن اسماعیل (2003)، التمثیل والمحاضرة، تحقیق قصی الحسین، بیروت: دار ومکتبةالهلال.
جفری، آرتور (1385)، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، محقق: فریدون بدره‌ای، تهران: توس، چاپ دوم.
الجوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد (د.ت)، الصحاح، محقق و مصحح احمدعبدالغفورعطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
الحارثی، عبیدبن‌الأبرص (1994)، دیوان عبید‌بن‌الأبرص، شرح اشرف احمد عدرة، بیروت: دارالکتاب العربی.
حسینی­سرشت، سید محمدصادق (1388)، «شیوه­ها وروش­های قرآن کریم: عوامل ایجاد یقین و موانع کسب یقین از منظر قرآن کریم»، کوثر، ش ۳۰، 5-45.
الحموى، یاقوت بن عبدالله‏ (د.ت)، معجم البلدان‏، بیروت: دار صادر، المطبعة الثانیة.
الحویزی، ‌عبد علی بن جمعه (1415)، نور الثقلین، قم: اسماعیلیان، ‌الطبعة الرابعة.
الخزاعی، دعبل بن علی (1983)، شعر دعبل بن علی الخزاعی، تحقیق عبدالکریم الاُشتر، دمشق: مطبوعات مجمع اللغة العربیة، الطبعة الثانیة.
الدامغانی، حسین بن محمد (د.ت)، الوجوه والنظائر لألفاظ کتاب الله العزیز، تحقیق عربی عبدالحمید علی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
دوسوسور، فردینان (1392)، دوره زبان‌شناسی عمومی، ترجمة کوروش صفوی، تهران: هرمس، چاپ چهارم.
الذبیانی، زیادبن معاویة (2005)، دیوان النابغة الذبیانی، شرح حمدوطّماس، بیروت: دارالمعرفة، المطبعة الثانیة.
رسعنی، عبدالرزاق بن رزق الله (1429)، رموز الکنوز فی تفسیر الکتاب العزیز، مکة المکرمة: مکتبة الأسدی.
الزبیدی، محمدبن محمد مرتضى (د.ت)، تاج العروس‏، محقق و مصحح علی شیری، بیروت: دارالفکر.
الزمخشری، محمد بن عمر (1407)، کشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، مصحح مصطفی حسین احمد، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
السمرقندی، نصر بن محمد (1416)، تفسیر سمرقندی المسمی بحر العلوم، بیروت: دارالفکر.
السیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (1421)، الإتقان فی علوم القرآن، محقق فواز احمد زمرلی، بیروت: دارالکتاب العربی، ‌الطبعة الثانیة.
ــــــــــــــ (1420)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، محقق فواز محمد زمرلی، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعة الثانیة.
شاکر، محمدکاظم (1384)، «نگاهی نو به معناشناسی شک و یقین در قرآن»، پژوهش دینی، ش ۱۲، 284-267.
شفایی، مهدی (1394)، «بررسی الفاظ عقلی و عاطفی در قرآن کریم از منظر داده‌های زبان‌شناسی و معناشناسی»، پایان­نامه دکتری، محمد صالح شریف عسکری، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم انسانی.
شیبانی، اسحاق بن مرار (د.ت)، کتاب الجیم، محقق ابراهیم ابیاری. قاهره: الهیئة العامة لشؤون المطابع الأمیریة.
صفوی، کوروش (1384)، فرهنگ توصیفی معنی شناسی، تهران: فرهنگ معاصر.
الطباطبائی، محمدحسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی ‌للمطبوعات، الطبعة الثانیة.
الطبرانی، سلیمان بن احمد (2008)، التفسیر الکبیر، اردن-اربد: ‌دارالکتاب الثقافی.
الطبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مصحح هاشم رسولی و فضل الله یزدی طباطبایی. تهران: ناصر خسرو، الطبعة الثالثة.
ــــــــــــــ (1412)، تفسیر جوامع الجامع، مصحح ابوالقاسم گرجی، قم: الحوزه العلمیة.
الطبری، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، محقق محمدحسین اشکوریة، ایران: مرتضوی، الطبعة الثالثة.
الطوسی، محمد بن حسن (د.ت)، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح احمدحبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
العامری، لبیدبن ربیعة بن مالک (2004)، دیوان لبید بن ربیعه، شرح حمدوطّماس، بیروت: دارالمعرفة.
العبسی، عروة بن الورد (1998)، دیوان، تحقیق أسماء ابوبکرمحمد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
علی تبار فیروزجایی، رمضان (1383)، «سیمای یقین در آیات و روایات»، معرفت، ش ۸۳، 91-96.
العوّا، سلوی محمد (1389)، بررسی زبان‌شناسی وجوه و نظایر در قرآن کریم، ترجمة سید حسین سیدی، چاپ دوم، به شهر، مشهد.
الفخر الرازی، محمد بن عمر (1420)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
الفراهیدی، خلیل بن احمد (د.ت)، کتاب العین، قم: الهجرة، الطبعة الثانیة.
فرزدق، دیوانفرزدق (1978)، شرح علی فاعور، بیروت: دارالکتب العلمیة.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1415)، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر، الطبعة الثانیة.
الفیروزآبادی، محمدبن یعقوب‏ (د.ت)، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة.
الفیومی، احمدبن محمد (د.ت)، المصباح المنیر، قم: موسسة دارالهجرة، المطبعة الثانیة.
القمی، علی بن ابراهیم (1363)، تفسیر قمی، محقق طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب، الطبعة الثالثة.
الکاشانی، ‌محمد بن شاه مرتضی فیض (1978)، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، طهران: مکتبة الصدر، الطبعة الثانیة.
الکندی، امرؤالقیس بن حُجر (2004)، دیوان امرؤی القیس، شرح عبدالرحمن المصطاوی، المطبعة الثانیة، بیروت: دارالمعرفة.
محلیة، محمد بن احمد (1416)، تفسیر جلالین، محقق عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
مختار عمر ،‌احمد (1385)، معناشناسی،‌ ترجمۀ حسین سیدی، مشهد: ‌انتشارات فردوسی.
مشکور، محمدجواد (1375)، المعجم المقارن بین العربیة و الفارسیة و اللغات السامیة، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
المصطفوی، حسن (1371)، التحقیق فی‌کلمات القرآن الکریم، طهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی.
موسى، حسین یوسف‏ (د.ت)، الإفصاح‏، قم: مکتب الإعلام الإسلامی‏، المطبعة الرابعة.
المیبدی، احمدبن محمد (1371)، کشف الأسرار وعدة الأبرار، اهتمام علی‌اصغر حکمت،‌ طهران: امیرکبیر، الطبعة الخامسة.
المیدانی النیسابوری، احمدبن محمد (1366)، مجمع الأمثال، مشهد المعاونیة الثقافیة للعتبة الرضویة المقدسة.
النیسابوری، اسماعیل بن احمد الضریر (1984)، وجوه القرآن، تحقیق فضل الرحمن عبدالعلیم الأفغانی، المکتبة السعودیة، جامعة ام­القری.
ولفنسون، اسرائیل (1929)، تاریخ اللغات السامیة، مصر: الاعتماد.
هاشم­نژاد، حسین (1387)، «یقین از منظر علوم عقلی و قرآن کریم»،  اندیشة نوین دینی، ش ۱۴، صص 171-200.