نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

عنصر مکان به عنوان مهم ­ترین عنصر رمان، دارای اشکال گوناگونی است. این عنصر، در بعضی رمان‌ها از جمله رمان اسیران فلسطینی، دیالکتیک با خود دارد و اثر آن بر ساختارهای روایی دیگر نمایان است. از جمله این رمان‌ها می‌توان رمان «الشتات» رأفت حمدونه، نویسنده معاصر فلسطینی را نام برد که اوضاع نابسامان اسیران در زندان‌های اسرائیلی و روزگار وخیم اجتماعی خود را فریاد می‌زند. آنچه این رمان را منحصر به‌ فرد می‌کند شخصیت رأفت حمدونه است که خود اسیر بوده، زندان را درک کرده و توانسته به شکل مطلوب، آن را به تصویر بکشد. در رمان، نوعی دیالکتیک بین مکان و خود وجود دارد که بر عناصر ساختاری رمان تأثیر می‌گذارد و در شکل‌گیری ساختار رمان، نقش مهمی دارد. از این رو در این پژوهش، سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی، دیالکتیک مکان و خود، و اثر آن بر ساختارهای رمان «الشتات» رأفت حمدونه بررسی شود. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که توصیف مکان در رمان «الشتات»، بیان تجربه، رنج‌ها، مشکلات راوی و شخصیت‌هایی‌ است که در مکان بسته (زندان) و در مکان‌های باز (جنگ و..)، به سر می‌بردند. نویسنده و شخصیت‌ها در رمان، پیوسته در حال کشمکش و دیالکتیک با خود هستند که علائم آن بر زبان راوی و زبان رمان نمایان است. این دیالکتیک از آغازه زمانی تا پایان زمانی رمان در جریان است و نوعی زمان‌پریشی گذشته‌نگر و آینده‌نگر ایجاد کرده و بر شخصیت‌های رمان تأثیر گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Dialectic of Place and self, and its Reflection in the Structure of Al-Shattat Narrative by Rafat Hamdone

نویسنده [English]

  • Isa Zare Dorniani

Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Payam-e-noor University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The element of a significant place of residence. Elements of The element of place is one of the most important elements of the narrative, which has various forms. This element has a dialectic in some narrations, including the narration of the Palestinian captives, and its effect on other narrative structures is obvious. One of these narratives is the narration of Al-Shattat by Rafat Hamdoneh, a contemporary Palestinian writer who cries out about the plight of prisoners in Israeli prisons and their dire social conditions. What makes this narrative unique is the character of Rafat Hamdoneh, who was himself a prisoner, understood prison and was able to portray it in a desirable way. In narration, there is a kind of dialectic between place and self that affects the structural elements of the narrative and plays an important role in shaping the structure of the narrative. Therefore, in this research, an attempt has been made to study the dialectic of place and self, and its effect on the narrative structures of "Al-Shattat" by Hamdoneh, by descriptive-analytical method. The findings of the research indicate that the description of the place in the narration of "Al-Shattat" is the expression of experience, sufferings, problems of the narrator and the characters who lived in the forced place (prison) and in open places (war).This dialectic runs from the beginning of time to the end of the narrative and has created a kind of retrospective and futuristic timelessness and has influenced the personalities of the narrative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dialectic of place and self
  • Narrative structure
  • Al-Shattat novel
  • Rafat Hamdon
اخوت، احمد (1371)،  دستور زبان داستان، اصفهان، نشر فردا.
اکبری، مریم و محمد خاقانی (2012)، «دلالة المکان فی روایة موسم الهجرة إلی الشمال»، إضاءات النقدیة، العدد السابع، 9-29.
 بحراوی، حسن (1990)، بنیة الشکل الروائی: الفضاء، الزمان، الشخصیة، بیروت، الدارالبیضاء.
براده، محمد (2011)، الروایة العربیة ورهان التجدید، دبی، دار الصدی للصحافة والنشر والتوزیع.
برنس، جیرالد (2003)،  المصطلح السردی، (ترجمة: عابد خزندار)، القاهرة، المجلس الاعلی للثقافة، المشروع القومی للترجمة. 
بوعزه، محمد (2010)، تحلیل النص السردی، الرباط، دار الأمان للنشر والتوزیع.
بیات، حسین و عاطفه زندی (1397)، «بررسی زمان روایت در خاطره نگاشت [دا] بر اساس نظریه ژرار ژنت»، نشریه ادبیات دفاع مقدس، شمارۀ 3، 65-76.
تاورته، محمد العید (2004)، «تقنیات اللغة فی مجال الروایة الأدبیة»، مجلة العلوم الإنسانیة، الجزائر، جامعة منتوری، عدد21، 51-62.
تولن، مایکل (1386)، روایت شناسی: درآمدی زبان­شناختی انتقادی، ترجمۀ فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران، انتشارات سمت.
الحباشة، صابر (2010)، غوایة الروایة: قراءات فی الروایة العربیة، دمشق، دار نینوی للدراسات والنشر والتوزیع.
حسن­پور آلاشتی، حسین (1386)، «ویژگی‌های زبان روایت در سه اثر از محمود دولت‌آبادی»، کاوش­نامه زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان، شمارۀ 14، 139-160.        
حسن القصراوی، مها (2004)،  الزمن فی روایة العربیة، بیروت، مؤسسة الابحاث العربیة.
حمدونه، رأفت خلیل (2015)، روایة الشتات: الحب، المقاومة، السجن والحریة، فلسطین، مؤسسۀ مهجة القدس.
خلیل، ابراهیم (2010)، مدخل إلی علم اللغة، عمان، دارالمسیرة للنشر والتوزیع.
زکریا القاضی، عبدالمنعم (2009)، البنیة السردیة فی الروایة، الکویت، عین‌الدراسات والبحوث الإنسانیة والاجتماعیة.
سیزا، قاسم (2004)، بناء الروایة دراسة مقارنة فی ثلاثیة نجیب محفوظ، مصر، مکتبة الأسرة.
سیف، عبدالرحمن (2018)، تطویر الذات، عمان، دارالمعتز للطباعة والنشر.
شوقی، بدریوسف (2017)، غوایة الروایة: دراسات فی الروایة العربیة، مصر، وکالة الصحافة العربیة.
صرفی، محمدرضا و نجمه حسینی (1388)، «شیوه‌های آغاز و پایان در داستان هزار و یک‌شب»، پژوهشنامه     ادبیات زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ اول، 31-54.          
عبدی، صلاح­الدین و همکاران (1393)، «بازتاب عنصر مکان در ادبیات زندان؛ مطالعه مورد پژوهانه ورق‌پاره‌های زندان بزرگ علوی و یومیاات الواحات صنع االله ابراهیم»،کرمانشاه، دانشگاه رازی، کاوش­نامه ادبیات تطبیقی، تابستان، شمارۀ 14، 25-43.
عبله ثابت، سهام ابوالعمرین ( 2015)، «دلالة المکان فی روایة الأسر الفلسطینی روایتا ستائر العتمة وفرسان الحریة أنموذجًا» مجلة جامعة الأزهر، سلسلة العلوم الانسانیة، العدد السابع عشر، 34-49.
عزیز، یوئیل (1998)، علم اللغة العام، بغداد، دارآفاق العربیة.
غنیمی هلال، محمّد (1997)، النقدالادبی الحدیث، القاهرة، دارالنهضة للطباعة والنشر والتوزیع.
فریال، سماحه (1999)، رسم شخصیات فی روایات حنا مینة، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
الفیصل، سمر روحی (2003)، الروایة العربیة البناء والرؤیة: مقاربات نقدیة، دمشق، منشورات إتحاد الکتاب.
کاظم‌زاده، نسرین و همکاران (1398)، «تبیین الگوی  تحلیل روان­شناختی مکان داستانی»، تهران، فصلنامه نقد    ادبی، شمارۀ 45، 85-109.      
لحمدانی، حمید(1991)، بنیة النصّ السردی:من منظور النقد الادبی، بیروت، الدارالبیضاء.
مرتاض، عبدالکریم (1998)، فی النظریة الروایة، کویت، منشورات عالم المعرفة.
ملاابراهیمی، عزت (1390) «ملامح الشعر الفلسطینی المعاصر بعد الاحتلال»، تهران، فصلنامه ادب عربی، سال 2، شمارۀ 2،  136-119.
میرصادقی، جمال (1388)، عناصر داستان، تهران، انتشارات سخن.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1377)،  واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی، تهران، انتشارات کتاب مهناز‌.
النتشه، جمیلة عماد (2016): «دلالات المکان فی رمان سجن السجین لعصمت منصور»،عمان، مجلة الجامعة الاسلامیة للبحوث الانسانیة، العدد الرابع و العشرون، 69-88.
النیشابوری، مسلم بن حجاج (1999)، صحیح مسلم: کتاب البر والصلة و الآداب، تحقیق: محمد عبد الباقی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی.
یعقوبی، محمد و رسول زارع (1400)، «رابطه زبان و واقعیت در تحلیل مفهوم تبعیدگاه در زبان شعری عزالدین المناصره»، تهران، فصلنامه ادب عربی، سال 13، شمارۀ 1، 155- 175.
Abdi, S. and C. (2013), "Reflection of the element of place in prison literature; A case study of fragments of Alavi prison''s fragments    and Sanallah Ebrahim''s poems", Kermanshah, Razi University, Comparative Literature Research, Summer, No 14, 25-43. [In Persian]    
Abla Thabet, S. A.-O. (2015), “The significance of the place       in the Palestinian families’ novel, the two novels: Curtains of Darkness         and the Knights of Freedom as a model.” Al-Azhar University Journal, Human Sciences Series, No 17, 34-49. [In Arabic].
Akbari, M. and Khaqani, M. (2012), “The significance of the    place in the novel Season of Migration to the North,” Iran, Critical explanations, No 7, 9-29.[In Persian].   
Al-Faisal, S. R. (2003), The Arabic Novel, Construction and Vision: Critical Approaches, Damascus, Writers Union Publications. [In Arabic].     
Al-Habasha, S. (2010), The Seduction of the Novel: Readings in the             Arabic Novel, Damascus, Nineveh House for Studies, Publishing and            Distribution. [In Arabic].
Al-Natsheh, J. I. (2016), “The Signs of Place in the Pomegranate         Prison of the Prisoner of Ismat Mansour”, Amman, Journal of the Islamic  University for Human Research, No 24, 69-88.[In Arabic].  
Al-Nishaburi, Muslim bin Hajjaj. (1999), Sahih Muslim: The Book of    Righteousness, Relationship and Etiquette, (Edited by: Muhammad Abdul Baqi), Beirut, Dar ehya Al- toras Alarabi.[In Arabic].  
Aziz, Y. (1998), General Linguistics, Baghdad, Dar Afaq al-Arabiya. [In Arabic].
Bahrawi, H. (1990), The Structure of the Narrative Form: Space, Time, and Personality, Beirut, Dar Al-beyza.[In Arabic].
Barada, M. (2011), The Arabic novel and the challenge of renewal,  Dubai Dar Al-Sadi for press, publishing and distribution.[In Arabic].
Bayat, H. and Z, A, (2017), "Investigation of narrative time in memory mapping [da] based on the theory of Gérard Genet", Journal of Sacred Defense Literature, No 3, 65-76.[In Persian].
Bouazza, M. (2010), Narrative Text Analysis, Rabat, Dar Al-Aman for Publishing and Distribution. [In Arabic].
Ekhwat, A. (1992), Story Grammar, Isfahan, Farda Publication. [In Persian].
Ferial, S. (1999), Drawing Characters in Hanna Mina''s Novels, Beirut, The Arab Institute for Studies and Publishing. [In Arabic].     
Ghonimi Hilal, M. (1997), Modern Literary Criticism, Cairo, Dar Al-Nahda for printing, publishing and distribution. [In Arabic].
Hamduna, R. K. (2015), Al Shatat Novel: Love, Resistance, Prison and Freedom, Palestine, Mohaja Al-Quds Institution. [In Arabic].    
Hassan Al-Qasrawi, M. (2004), Time in the Arabic Novel, Beirut, Arab Research Institute. [In Arabic].    
Hasanpour Alashti, H. (2007), "Characteristics of Narrative Language in Three Works of Ar Mahmoud Daulatabadi", kavosh Nmeh of Persian Language and Literature, Spring and Summer, No 14, 139-160. [In Persian].
Kazemzadeh, N. and C. (2018), "Explaining the model of psychological analysis of fictional place", Tehran, Literary Review Quarterly, No 45, 109-85. [In Persian].
Khalil, I. (2010), Introduction to Linguistics, Amman, Dar Al-Masirah for Publishing and Distribution. [In Arabic].    
Lahmdani, H.. (1991), The Structure of the Narrative Text: From the Perspective of Literary Criticism, Beirut, Dar Al –beyza. [In Arabic].     
Mirsadeghi, J.. (2009), Story Elements, Tehran, Sokhon Publications. [In Persian].
Mirsadeghi, J, and Mirsadeghi, M.. (1998), Dictionary of the Art of Storytelling, Tehran, Mehnaz Book Publications.[In Persian].
Mulla Ebrahimi, E.. (2013) "Features of contemporary Palestinian poetry
after the occupation", Tehran, Arabic Literature Quarterly, No. 2, 119-136. [In Persian].
Murtad, A.-K.. (1998), On Novel Theory, Kuwait, Knowledge World Publications.[In Arabic].    
Prince, G., (2003), The Narrative Term, (Translation: Abed Khazindar),  Cairo, The Supreme Council of Culture, The National Project for Translation. [In Arabic].
Sarfi, M. R., and Hosseini, N., (2008), "The ways of   beginning and ending in the story of Hazaru Yak Shab", Pazohesh Nameh  of Persian Language and Literature, No 1, 54-31. [In Persian].
Seif, A. R., (2018), Self-development, Amman, Dar Al-Moataz for printing and publishing, [In Arabic].    
Shawky, B., (2017), The Seduction of the Novel: Studies in the Arabic Novel, Egypt The Arab Press Agency. [In Arabic].    
Siza, Q., (2004), the construction of the novel, a comparative study in  the trilogy of Naguib Mahfouz, Egypt, Alosrat Library. [In Arabic].    
Tawerte, M. Al-Eid. (2004), “Language techniques in the field of literary fiction”, Journal of Human Sciences, Algeria, University of Mentouri, No 21, 51-62. [In Arabic]. 
Tolan, M.. (2006), Narratology: An Introduction to Critical Linguistics, (Translation: Fatemeh Alavi and Fatemeh Nemati), Tehran, Samt Publications. [In Persian].
Yaqoubi, M., and Zare, R., (2021), "The relationship between language and reality in the analysis of the concept of exile in the poetic language of Ezza al-Din al-Manasara", Tehran, Arabic Literature Quarterly, No. 1, 155-175. [In Persian].  
Zakaria, Al-Q, A-M.. (2009), the narrative structure in the novel, Kuwait, Ayn- Alderasat and human and social research. [InArabic].