ادب عربی - مقالات آماده انتشار

چالش ناکارآمدی بلاغت سنتی اسلامی از منظر بلاغت جدید عربی

موسی خضری آذر؛ عیسی متقی زاده؛ فرامرز میرزایی؛ خلیل پروینی

دوره 14، شماره 2 ، مرداد 1401، ، صفحه 63-84

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.319888.612392

چکیده

در عصر معاصر، تلاش‌های فراوانی جهت بروزرسانی دانش بلاغت صورت گرفته است. از همین‌رو، دو اصطلاح «بلاغت جدید» و «نوسازی بلاغت» از جمله اصطلاحات فراگیر در میان پزوهشگران معاصر عرب قرار گرفته‌اند ... بیشتر در عصر معاصر، تلاش‌های فراوانی جهت بروزرسانی دانش بلاغت صورت گرفته است. از همین‌رو، دو اصطلاح «بلاغت جدید» و «نوسازی بلاغت» از جمله اصطلاحات فراگیر در میان پزوهشگران معاصر عرب قرار گرفته‌اند که از اواخر قرن نوزدهم میلادی تا به امروز بخش قابل توجهی از گفتمان بلاغی معاصر را به خود اختصاص داده‌اند. نوسازی بلاغت به یک‌سری تلاش‌هایی گفته می‌شود که بخشی یا تمام موضوعات بلاغت سنتی را بازخوانی کرده و پیشنهادهایی جهت بهبود آن مطرح کرده‌اند. برای نخستین بار، شیخ محمد عبده در الأزهر دعوت به بروزرسانی منابع بلاغت کرد و جبر ضومط در تألیفات خود به نوسازی در بلاغت دعوت نمود. گفتمان نوسازی بلاغت همواره با گفتمان بلاغت سنتی در چالش بوده و سرآغاز نوسازی بلاغت با نقد مبانی نظری، مسائل روش‌شناختی و رویکرد تحلیلی بلاغت سنتی همراه بوده است. از آغاز دعوت به نوسازی بلاغت تا به امروز، انتقادها به بلاغت سنتی فزونی یافته است؛ لذا با خوانش کارهای صورت گرفته در زمینه بلاغت جدید، به کمیت قابل توجهی از انتقادات مواجه می‌شویم که پژوهش علمی مستقل را می‌طلبند تا زمینه را برای دوری از افراط و تفریط در داوری و ارزش‌گذاری دستاوردهای بلاغی پیشینیان فراهم سازد. پژوهش پیش‌رو، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و نقد انتقادهای وارده بر بلاغت سنتی همت گذاشته است و از بررسی و نقد دیدگاه‌های انتقادی صاحب‌نظران نوسازی بلاغت، به این نتایج دست یافته‌ است: بیش‌ترین انتقادهای پزوهشگران معاصر به اثرپذیری بلاغت از اندیشه‌های فلسفی یونان و ارزش‌گذاری متون است. از جهتی مهم‌ترین نقاط ضعف آنان در هم‌سنجی نادرست بلاغت سنتی اسلامی با بلاغت سنتی یونان که از بافت اجتماعی-تاریخی متفاوتی برخوردارند و همچنین مقایسه نادرست بلاغت با مکاتب نقدی معاصر که دارای رویکرد و کارکرد عملی مختلفی هستند، خلاصه می‌شود.

زیبایی‌شناسی کنایه‌ها در زبان عربی و فارسی

محمدرضا عزیزی

دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1391، ، صفحه 65-92

https://doi.org/10.22059/jalit.2012.29684

چکیده

کنایه، ساختی انعطاف‌پذیر در زبان فارسی و عربی است تا گوینده، دل‌مشغولی گوناگون خود را به یاری آن در پرده بازگو کند و شنونده نیز با توجه به زمینة فرهنگی که در زیر لایة ظاهری و لفظی کنایه‌ها قرار گرفته ... بیشتر

تحلیل نقش تصاویر ارجاع‌دهنده در فرایند تمرکززدایی داستان‌های کودکانه یعقوب شارونی

مژگان بیات کشکولی؛ علی اصغر حبیبی؛ عبدالباسط عرب یوسف آبادی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 67-90

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.279670.612055

چکیده

تمرکززدایی در تصاویر ارجاع‌دهنده گونهای از تمرکززدایی تصویری است که در آن کودک با مراجعه به تصاویر بعد یا قبل از تصویر فعلی، دست به مقایسه می‌زند و این مقایسه باعث می‌شود وی از تمرکز بر تصویر فعلی ... بیشتر تمرکززدایی در تصاویر ارجاع‌دهنده گونهای از تمرکززدایی تصویری است که در آن کودک با مراجعه به تصاویر بعد یا قبل از تصویر فعلی، دست به مقایسه می‌زند و این مقایسه باعث می‌شود وی از تمرکز بر تصویر فعلی خارج شود و به اجزاء و ابعادی دیگر از تصاویر یا متن داستان، مراجعه نماید. استفاده از شگردهای تمرکززدایی تصویری سبب می‌شود کودک هرچه بیشتر به مرحلة تمرکززدایی نزدیک شود. در پژوهش حاضر، با هدف واکاوی و کشف نقش تصاویر ارجاع دهنده در تمرکززدایی ذهنی مخاطب کودک، شگردهای تمرکززدایی ارجاع‌دهندة تصویری بکار رفته در ده داستان منتخب از یعقوب شارونی مورد بررسی قرار می گیرد. این داستان‌ها بر اساس میزان و چگونگی استفاده از شگردها، مورد بحث قرار میگیرند. در راستای تحقق هدف پژوهش و دستیابی به نتیجه مناسب، ابتدا شگردهای به کار رفته در جامعة آماری به 7 دستة هم‌ترازی متن و تصویر، خودارجاعی، تصاویر دوتکه، پیش‌آگهی، همانندی، نمای دور و نزدیک، سطحی‌نگری و ژرف‌نگری تقسیم بندی شده و در ادامه، تمام تصاویر این داستانها که در راستای موضوع، اهداف و پرسشهای پژوهش قرار میگیرد، گردآوری شده است. نظام و بنیان جستار پیش روی بر اساس پاسخگویی به دو سوال بنا شده است: 1- کدام یک از انواع تمرکززدایی تصویری ارجاع‌دهنده در داستان‌های منتخب شارونی بیشترین بسامد را داشته‌است؟ 2- هدف شارونی از کاربرد شگردهای تمرکززدایی ارجاع دهنده تصویری در داستان‌هایش چه بوده‌است؟ برداشت و نتیجه نهایی این پژوهش حاکی از آن است که شگردهای تمرکززدایی ارجاع دهنده در داستانهای مورد بررسی با 232 مورد و فراوانی تقریبی 30 شگرد در هر داستان، از بسامد بسیار بالایی برخوردار است. از میان شگردهای بکار رفته، همترازی متن و تصویر با بسامد 93 (40%) و خودارجاعی با بسامد 64 (28%) بیشترین فراوانی را در داستانها داشته اند. علت اصلی کاربرد بیشتر شگرد همترارزی متن و تصویر، آن است که این شگرد مناسبترین و قابل درکترین شگرد تمرکززدایی برای کودک است که موجب درگیر نمودن، پویایی و رشد خلاقیت ذهنی کودک میشود. همچنین مشخص شد که ایجاد خلاقیت و پویایی ذهنی کودک، جذاب نمودن داستانها با خروج از شکل رایج آن، همراهی کودک با نویسنده و خروج ذهن او از برداشت سطحی و کشف سطوح زیرین و پیچیده داستان، اصلیترین اهداف یعقوب شارونی از کاربست تصاویر تمرکززدای ارجاع دهنده است.

التعلیل بالحمل علی المعنی فی کتاب سیبویه

محمد ابراهیم خلیفة الشوشتری؛ حسین پورمداح اردکانی

دوره 3، شماره 1 ، مرداد 1390، ، صفحه 69-84

چکیده

بعد أن فرغ علماء النحو من جمع المادة اللغویة التی أرادوا تقعیدها من وسط شبه الجزیرة العربیة، و بعد أن نسقوها و صنفوها تحت عناوین بارزة تستغرق جمیع مناحی الکلام العربی و مرافقه، بعد القیام بکل تلک المراحل ... بیشتر

آشنایی زدایی و نقش آن در خلق شعر

غلامعباس رضایی هفتادر؛ ابراهیم نامداری؛ علی اکبر احمدی

دوره 5، شماره 2 ، اسفند 1392، ، صفحه 69-88

https://doi.org/10.22059/jalit.2014.50258

چکیده

آشناییزدایی خروج از مألوف و آشناست، خروجی که در پی آن برای خواننده یا شنوندة سخن، شگفتی حاصل شود، یعنی شاعر یا ادیب با زدودن تکرار از صورت زبان، سخنی زیبا و تأثیرگذار خلق کند، شگرد شاعر و ادیب در این ... بیشتر

پدیدارشناسی در قصیده «المئذنة» آدونیس بر اساس نظریه هوسرل

سید رضا میراحمدی؛ علی اکبر نورسیده؛ رقیه پوربایرام الوارس

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 69-86

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.347764.612583

چکیده

نشانه - معناشناسی با پشت سرنهادن نشانهشناسی ساختگرا، گر متضمن تحولاتی مهم ازجمله پرداختن به موضوعاتی چون تن، ادراک، احساس و حضور گردید و بهتدریج به دورنمایی پدیدار شناختی گرایش پیدا ... بیشتر نشانه - معناشناسی با پشت سرنهادن نشانهشناسی ساختگرا، گر متضمن تحولاتی مهم ازجمله پرداختن به موضوعاتی چون تن، ادراک، احساس و حضور گردید و بهتدریج به دورنمایی پدیدار شناختی گرایش پیدا کرد. درک و تجربۀ حسی جهان با تنی حساس که نقش ادراک و تولید معنا را بر عهده دارد از موارد مورد اهتمام این گرایش است. در این حالت فرایند معناسازی باز و سیال است و ما را با حضوری مواجه می‌سازد که احساس، ادراک و تجربۀ زیستی او منشأ تولیدات زبانی قرار می‌گیرد. در همین راستا، شعری کوتاه از آدونیس شاعر سوری (1930) تحت عنوان «المئذنة / گلدسته» انتخاب گردید تا تجربۀ زیستۀ شاعر، استحالۀ احساسات به معنا و نقش سوژه و ابژه در تحقق معنای تجربه‌شده بررسی شود. رویکرد این پژوهش، تحلیل تجربۀ زیستی شاعر با ابزار پدیدارشناسی است و قلمرو کشف شهود شاعر، متعلق به دالها و نشانههای موجود در بستر نشانههای حسی-ادراکی گفتمان است. یافتههای پژوهش نشان می‌دهد که ما در این گفتمان با گفتمان شوشی مواجه هستیم و مسئلۀ شوش متضمن مواجهه با پدیدارشناسی است و به نظر می‌رسد پدیدارشناسی نشانههای قصیده آدونیس بیانگر منفک بودن معنا و تجربه بهعنوان دو فرایند مجزا، اما درعینحال همسویی آنها است. یعنی از نشانهها، معنا و از معنا، تجربۀ و جهان زیستۀ شاعر آشکار میشود که نوعی حس غربت و دلتنگی است. همچنین آنچه به معنا هویت میدهد جهت و زاویۀ دیدی است که آدونیس به‌عنوان گفته پرداز به صحنۀ اصلی گفتمان میدهد تا واقعۀ سرکوب سنت با محوریت گلدسته و پایان آن با دودکش محقق گردد و تصویری ممکن از صحنۀ پدیدار شناختی به وجود می‌آورد

بازتاب مصادیق فقر فرهنگی و سلطۀ سنت در پهنۀ داستان‌های کوتاه صادق هدایت و زکریا تامر (با محوریت زن در اجتماع)

صلاح‌الدین عبدی؛ مریم مرادی

دوره 4، شماره 4 ، اسفند 1391، ، صفحه 71-90

https://doi.org/10.22059/jalit.2013.35134

چکیده

هدایت و تامر در داستانهای خود به جنبههای گوناگونی از معضلات اجتماع عصر خود توجه نشان داده‌اند و بر مسائلی همچون فضای خانوادگی غیرمنطقی و خشن مردسالار، ضعف مناسبات انسانی، پیامدهای تجدد ... بیشتر

صورة الفخر الأدبی عند ابن ‌نباتة الـمصری

حسن سرباز؛ سُعدى أسعدی؛ حسام الدین خاکپور

دوره 6، شماره 1 ، تیر 1393، ، صفحه 71-88

https://doi.org/10.22059/jalit.2014.52024

چکیده

الفخر من الفنون الشعریّة الشائعة یتغنَّی فیه الشّاعر بخصاله أو بخلال قومه، وقد تطرّق إلیه معظم الشّعراء فی العصور الـمختلفة من تاریخ الأدب العربی. وللفخر أنواع مـختلفة: منها الفخر الفردی، والأدبی، ... بیشتر الفخر من الفنون الشعریّة الشائعة یتغنَّی فیه الشّاعر بخصاله أو بخلال قومه، وقد تطرّق إلیه معظم الشّعراء فی العصور الـمختلفة من تاریخ الأدب العربی. وللفخر أنواع مـختلفة: منها الفخر الفردی، والأدبی، والسیاسی، والدّینی و...إلـخ. کان الفخر فی العصور الـماضیة کثیراً للغایة، وذلک بسبب کثرة دواعیه: من النوازع النفسیّة، والافتخار بالـحسب والنسب، والتفاخر بالقوم والقبیلة. ولکن کلّما تقدّم الزمان من العصر الـجاهلیّ إلی العصر الإسلامی ومن العصر الأموی إلی العصر العبّاسی، أصبح حجمه طفیفاً ضئیلاً. فقد تقلَّصت هذه الظاهرة فی العصرالـمملوکی، وأصبح معبِّراً عن ذات الشّاعر وهمومه، وراج نوع خاصّ من الفخر الذاتی سمَّی الفخر الأدبی. کان جمال الدّین ابن نباتة الـمصری من فحول شعراء هذا العصر، فقد تناول فی شعره إلی جانب بقیّة الفنون الشعریّة موضوع الفخر دون أن یختصّ به باباً خاصّاً، حیث تطرّق إلیه فی خاتمة مدائحه ومقطوعاته الشِّعریة. ویدور معظم فخریاته حول الفخر الأدبی، فیفتخر بشعره وقریضه کما یفتخر بشاعریّته ومواهبه الشعریّة. یهدف هذا البحث بالاستفادة من الـمنهج الوصفی_التحلیلی إلی دراسة صورة الفخر الأدبی فی شعر ابن نباتة الـمصری. فیصل الباحث مستفیداً من هذا الـمنهج إلی بعض النتائج: فالشاعر لم یترک موضوعا من مواضیع مدحه للکبراء إلّا أشاد بشعره، وقارن بین نفسه وبینهم، وکان من أکثر شعراء عصره اعتزازً بـمآثره الأدبیة، فَیفضِّل نفسه علی أساطین الشعر العربی فی العصور الـمنصرمة کحسّان والبحتری وأبی تمّام.

صفات خداوند بین حقیقت و مجاز از منظر تفسیر کلامی

وریا حفیدی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1393، ، صفحه 71-88

https://doi.org/10.22059/jalit.2015.54197

چکیده

سرآغاز دین، معرفت خداوند است که اوصافش به کامل‌ترین شیوه در قرآن بیان شده است. قرآن نیز به عنوان اصلی‌ترین منبع معرفت‌شناختی دینی، مورد قبول همة مسلمانان است. تلاش برای بدست دادن قواعد و ضوابط تفسیر ... بیشتر

نقش انگارۀ روان شناختی بریدگی و گسست در شکل گیری مشکلات نخستین شخصیت رمان «برید اللیل»

طاهره جهانتاب؛ احمدرضا حیدریان شهری؛ بهار صدیقی؛ سیدحسین سیدی

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 71-88

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.329694.612442

چکیده

برید اللیل روایت جامه برکشیدن از نشخوارهای فکری کاراکترهایی است که شرایط نابسامان اجتماعی و فرهنگی محیط پیرامونیشان، زمینهساز پدیدآیی روان پریشی های متعددی در آنها گشته است. دقت و نکته ... بیشتر برید اللیل روایت جامه برکشیدن از نشخوارهای فکری کاراکترهایی است که شرایط نابسامان اجتماعی و فرهنگی محیط پیرامونیشان، زمینهساز پدیدآیی روان پریشی های متعددی در آنها گشته است. دقت و نکته سنجی فراوان نویسندۀ رمان، هدی برکات، در پرداخت افکار شخصیت ها و نیز کنش های فردی و بینفردی آنها، ضرورت انجام پژوهشی با رویکرد روانشناسی را آشکار میکند. در پژوهش پیش‌رو که به شیوۀ تحلیل محتوا نگاشته شده است، بر آنیم تا با رویکردی این‌چنینی، از مجموعه عوامل دخیل در شکل گیری حوزه طرحوارۀ طرد و بریدگی در وجود نخستین شخصـیت پرداخته‌شده در این رمان پرده برداشـته و طرحواره های شکل گرفته در ذهن او و سبک های مقابله ای به کار گرفته‌شده برای رویارویی با این طرحواره ها را بررسی کنیم و مشکلاتی که از برخورد این طرحواره ها و سبک های مقابله ای رخ نموده را تحلیل و واکاوی نماییم. نتایج پژوهش حاکی از آن است که: نویسندۀ رمان برای به تصویر کشیدن نحوۀ پدیدآیی حوزۀ طرحوارۀ طرد و بریدگی، سوژۀ مناسبی را برگزیده است، شخصیتی با عواطف و احساسات سرکوب‌شده که در کودکی رهاشده و در تنهایی به گذران زندگی پرداخته است. این شرایط سبب شده که طرحوارۀ رهاشدگی بیشترین بخش از فضای ذهنی او را اشغال کند. الگوبرداری از رفتار مادر نیز، او را ترغیب کرده که جهت مقابله با طرحواره هایش، بیشتر از سبک مقابله ای جبران افراطی بهره بجوید. مجموعۀ این طرحواره ها و سبک های مقابلهای، منجر به بروز مشکلاتی در حیطه های شناختی، عاطفی و بین- فردی وی شده است.

ملتقى أدب المقاومة والأدب التنبّؤی دراسة مقارنة فی شعر سمیح القاسم وعبدالله بَشیو

سید مهدی مسبوق؛ ناصح ملایی؛ صلاح الدین عبدی

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 71-89

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.349698.612594

چکیده

الأدب التنبّؤی أو ما یسمى بأدب آخرالزمان ونهایة العالم أو الأدب الأبوکالیبسی یتناول النصوص الأدبیة التی تتنبأ بحدوث أمور مختلفة فی المستقبل سواء أ کانت مفرحة أم محزنة. قد اختصت هذه النصوص التنبؤیة فی ... بیشتر الأدب التنبّؤی أو ما یسمى بأدب آخرالزمان ونهایة العالم أو الأدب الأبوکالیبسی یتناول النصوص الأدبیة التی تتنبأ بحدوث أمور مختلفة فی المستقبل سواء أ کانت مفرحة أم محزنة. قد اختصت هذه النصوص التنبؤیة فی بادئ الأمر بالطقوس الدینیة، لکنها وجدت المجال فی الأدب ولاسیما أدب المقاومة. یوظّف أدب المقاومة أسالیب مختلفة وینشد طرقا تقرّبه إلى أهدافه المنشودة خطوة أو خطوات، ومن هذه الأسالیب والطرق هی الاستشراف والتنبؤ بمستقبل زاهر للمقاومة والحرکات الانتفاضیة ضد الأعداء. للشاعرین سمیح القاسم العربی وعبدالله بَشیو الکردی باعتبارهما من رکائز أدب المقاومة فی الأدبین العربی والکردی أشعار تنبؤیة. لقد خاب الشاعران من الأجیال السابقة بسبب ظروف مؤسفة وویلات مخزیة حلّت بوطنهما وشعبهما فوجدا ضالتهما فی أجیال قادمة تأمل فی أیام جمیلة تتحقّق فیها آمالهما. اختیر فی هذه الدراسة ثلاثة دفاتر من أعمال کلا الشاعرین وهی «أغانی الدروب»، و«اِرَم»، و «فی انتظار طائر الرعد» لسمیح القاسم و « 12 وانه بو منالان»، و«برووسکه جاندن»، و«براکوجی» لعبدالله بَشیو، فأجریت مقارنة مواطن الائتلاف فی رؤیتهما الخیالیة عن هذا الموضوع بالاعتماد علی المنهج الوصفی-التحلیلی. توصلت الدراسة إلی أن الشاعرین یتنبّآن فی مضامین مشترکة بغد مشرق یحقّق فیه الأجیال القادمة آمال الشعب، ویستعرضان مقدراتهما الأدبیة والفنیّة بهذه الطریقة، فیصبح هذا التنبّؤ والتبصّر بالمستقبل أسلوبا شعریا فی أدبهما المقاوم حیث یلتقی مع أدب المقاومة فیمتزج به. تأثر الشاعران بأسلوب القرآن التنبؤیّ کثیرا فی طریقتهما الشعریة هذه

دراسة قواعد العلاقات النحویة فی کتاب سیبویه (علی ضوء المنهج الوصفی)

مهین حاجی زاده

دوره 4، شماره 2 ، مرداد 1391، ، صفحه 73-108

https://doi.org/10.22059/jalit.2012.30309

چکیده

المنهج الوصفی منهج من المناهج العلمیة فی البحث، و یقوم على اتباع خطوات منظّمَة فی معالجة الظّواهر والقضایا. وهو نمط من أنماط التفکیر العلمی و طریقة من طرق العمل یُعتَمَد من أجل تنظیم العمل العلمی والدّراسة ... بیشتر المنهج الوصفی منهج من المناهج العلمیة فی البحث، و یقوم على اتباع خطوات منظّمَة فی معالجة الظّواهر والقضایا. وهو نمط من أنماط التفکیر العلمی و طریقة من طرق العمل یُعتَمَد من أجل تنظیم العمل العلمی والدّراسة والتحلیل لبلوغ الأهداف المطلوبة من البحث. و یمتاز عن باقی المناهج بتتبعِه للظاهرة المدروسة بالاستناد إلى معلومات تتعلق بالظّاهرة، فی زمن معیّن أو فترات زمنیة مختلفة، للنّظرِ إلیها فی أبعادها المختلفة وتطوّراتِها، و ذلک من أجل ضمان الوصول إلى نتائجَ موضوعیّة. و کان للتطورات المنهجیة التی شهدها الدرس اللغوی الحدیث فی القرن العشرین الدور البالغ فی إحداث إعادة النظر والمراجعات فی منهج النحو العربی، حیث یبرز المنهج الوصفی الذی شن هجوماً واسعاً على المعیاریة القائمة على الأخذ بالدلیل العقلی والمنطقی والتعلیل والتقدیر والتأویل، و من ثم ظهرت دراسات استهدفت ما أطلق علیه تقویم الفکر النحوی، أو نقده، أو توجیهه، أو تفسیره. یعد کتاب سیبویه أهم أثر وصل إلینا، فعلى الرغم من کثرة الشروح والتعلیقات التی قامت حوله، إلا أنه یظل مصدرا ًللبحث والدراسة. یحاول هذا المقال لإبراز مکانة البحث الوصفی فی التراث النحوی العربی من خلال البحث التأصیلی لمصطلح القرائن ومرادفاته فی التراث اللغوی و خاصة فی کتاب سیبویه، وکشف أبعاد نظریة القرائن و أثرها فی التحلیل اللغوی؛ لأن سیبویه هو الذی قد أرسی باکورة المنهج الوصفی من خلال وضعه لنظریة لغویة متکاملة، وکتابه یمثل النبع الصافی لمنهج البحث الوصفی عند العرب، إذ وقف صاحبه عند الظواهر اللغویة طویلاً یصف حقائقها، ویتأمل أسرارها، ویحلل بنیتها لیصل إلی أحکام تمثل غایة فی النضج. ووصل البحث إلى أنّ ما قدّمه حسان للتراث خدمة جلیلة تمثل باستلهامه التراث العربی وإعادته فکرة تضافر القرائن التی تناولها علماؤنا القدماء وعلی رأسهم سیبویه.

زبانشناسی متن و الگوی انسجام در آرای نحوی، بلاغی، و نقدی عربی قدیم

علیرضا نظری؛ خلیل پروینی؛ کبری روشنفکر؛ فردوس آقاگل¬زاده

دوره 3، شماره 3 ، بهمن 1390، ، صفحه 83-112

چکیده

زبانشناسی متن بطور عام و انسجام (cohesion) بطور خاص از اواسط نیمة دوم قرن بیست بصورت جدی توسط بسیاری از زبان‌شناسان مورد اهتمام قرار گرفت بطوریکه درحقیقت پایة اساسی تحلیل گفتمان در سالهای بعد بشمار میرفت. ... بیشتر زبانشناسی متن بطور عام و انسجام (cohesion) بطور خاص از اواسط نیمة دوم قرن بیست بصورت جدی توسط بسیاری از زبان‌شناسان مورد اهتمام قرار گرفت بطوریکه درحقیقت پایة اساسی تحلیل گفتمان در سالهای بعد بشمار میرفت. با نگاه به مباحث مطرح-شده در این شاخة جدید زبانشناسی و مقایسة آن با پژوهشهای زبانشناختی در بین مسلمانان، به شواهد و آثاری از زبانشناسان قدیم عربی (نحویان، بلاغیان، و ناقدان) برمیخوریم که در آن به بررسی متون با نگرشی کلی متن و عوامل انسجامی توجه داشتند. زبانشناسان مسلمان بویژه در پژوهشهای زبانی قرآن، قائل به وجود تناسب و هماهنگی بوده‌اند و سعی در یافتن عناصر آن داشته‌اند و غالب عوامل انسجام که توسط «هالیدی» و «حسن» مطرح شده بنوعی توسط آنان مورد توجه بوده است هرچند هیچگاه در قالب یک مجموعة کلی و منظم از عوامل انسجام بدان اشاره نکرده‌اند، بلکه بصورت جداگانه به هر یک از آنها پرداخته‌اند؛ همچنین زاویة دید ایشان نیز در برخی عوامل مانند تکرار و هم‌آیی تاحدودی متفاوت از نگاه متن‌محور زبانشناسی کنونی بوده است و در عاملی مانند فصل و وصل، ریزبینی بسیار، و تداخل نحو و بلاغت را شاهد هستیم و در علوم قرآنی نیز با علمی به نام مناسبات برمیخوریم که بیشترین تقارب و تشابه را با رویکردهای متن‌محور زبانشناسی معاصر دارد

واکاوی معنای واژه‌ی «غلو» منتسب به شاعران شیعه در آثار شوقی ضیف

کبری روشنفکر؛ محمد امیری فر

دوره 10، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 41-59

https://doi.org/10.22059/jalit.2018.121579.611247

چکیده

با وجود اندیشة تابناک و منش خردگرا در گفتمان تشیع، شیعه عملاً در طول تاریخ مورد فرونگری از جانب مخالفان بوده است که گاه با انتساب عقاید انحرافی، درصدد خدشهدار کردن چهرة شیعه بودهاند. شوقی ضیف، پژوهشگر، ... بیشتر

نشانه‌شناسی ثانویّۀ اسطوره‌های برساخته در الطّریق

نعیمه غفارپور صدیقی؛ وحید مبارک؛ محمد ایرانی

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 47-68

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.281647.612074

چکیده

گونۀ ادبی رمان در روزگار ما، با تصاحبِ جایگاهِ اسطوره، کارکردهای آن را بر عهده گرفته است. از همین روی، رمان می‌تواند مانند اسطوره دارای لایه‌های معنایی نهفته‌ای باشد که گاه هدفِ اصلی نویسنده نیز انتقال ... بیشتر گونۀ ادبی رمان در روزگار ما، با تصاحبِ جایگاهِ اسطوره، کارکردهای آن را بر عهده گرفته است. از همین روی، رمان می‌تواند مانند اسطوره دارای لایه‌های معنایی نهفته‌ای باشد که گاه هدفِ اصلی نویسنده نیز انتقال آن‌ها به مخاطب است. برای دریافت این معانی می‌توان از روشِ نشانه‌شناسی ثانویّه کمک گرفت که رولان بارت در بررسی نظام‌های اسطوره‌ای آن را به کار می‌برد. در این شیوه، نشانه‌های برآمده از نشانه‌شناسی اوّلیّه در مرحلۀ دوم به مرتبۀ دال فرو می‌کاهند و دوباره نشانه‌شناسی می‌شوند. هر متن یا نظامی که بتوان آن را نشانه‌شناسی ثانویّه کرد، به تعبیر رولان بارت، اسطوره نامیده می‌شود. بر این اساس، در این مقاله، نخست، سعی کرده‌ایم به نظام اسطوره‌ای رمان الطّریق نجیب محفوظ راه یابیم؛ یعنی نشانه‌هایی را که قابلیّت نشانه‌شناسی ثانویّه دارند، از این رمان استخراج کرده‌ایم. در نشانه‌شناسی اوّلیّۀ الطّریق به سه نشانۀ محوری یا سه اسطورۀ برساختۀ «جست‌وجوی پدر»، «عشق» و «سرگردانی» رسیدیم که مهم‌ترین مفاهیمِ این رمان هستند و روایت را به سوی جدال خیر و شرّ و سرگردانیِ بشر در این جدال سوق می‌دهند. در مرحلۀ بعد برای کشف لایه‌های معنایی پنهان و یافتنِ معانیِ ضمنی الطّریق سه نشانۀ پیشین را به مرتبۀ دال فرو کاستیم و مجدداً نشانه‌شناسی کردیم. تلاش برای یافتن مدلول‌های این سه دال ما را به مفاهیمِ متنوعی ‌رساند که بارت آن را مفهوم اسطوره ‌نامیده است. این مفاهیم دریچه‌های جدیدی از متن می‌گشایند و خواننده را به جهان‌های معنایی نهفته‌ای پیوند می‌دهند که در رُویۀ روایت دیده نمی‌شوند.

دلالت های تکرار در شعر بدوی الجبل

ابوالحسن امین مقدسی؛ سید پیمان حسینی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 53-72

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.112421.611182

چکیده

تکرار در شعر از ارکان اصلی موسیقی درونی و در زیباشناسی شعر از مسایل اساسی است. تکرار در شعر، نوعی تاکید و پافشاری بر پارهای از عبارات شعری است که شاعر بیش از سایر عبارات بدان توجه دارد و از این جهت در ... بیشتر

فرآیند فهم متن در متون دستوری رمز گشایی تعدادی از واژگان کلیدی «الکتاب» سیبویه (با محوریت جلد اول)

حمیدرضا میرحاجی؛ زهراء کرم زادگان

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1396، ، صفحه 55-71

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.60311

چکیده

واژهها، اصطلاحات و ترکیبات، اسلوبها و ساختارهای جمله، پیش فرضها و مفروضات نویسنده، مبانی و اصول اساسی و اولیه، عوامل سرنوشت ساز و نقش آفرین در فرایند معنایابی متون دستوری هستند.«الکتاب»به ... بیشتر

بینامتنی کاربردی قرآن در شعر معاصر عرب (مورد مطالعه پژوهانه اشعار محمد قیسی)

عزت ملاابراهیمی؛ محمد سالمی

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1397، ، صفحه 55-72

https://doi.org/10.22059/jalit.2018.223559.611616

چکیده

بینامتنیت تکنیکی است که در شعر معاصر عرب کاربرد فراوانی پیدا کرده است. با توجه به تعریف‌هایی که سردمداران این نظریه از جمله بارت و کریستیوا و بسیاری از ناقدان عرب از آن داده‌اند باید گفت که آنها این نظریه ... بیشتر بینامتنیت تکنیکی است که در شعر معاصر عرب کاربرد فراوانی پیدا کرده است. با توجه به تعریف‌هایی که سردمداران این نظریه از جمله بارت و کریستیوا و بسیاری از ناقدان عرب از آن داده‌اند باید گفت که آنها این نظریه را بهعنوان پدیده‌ای اسلوبی و ساختاری به شمار آورده‌اند که در آن هیچ تأثیر و تأثری میان متن مبدأ و مقصد و نیز ارجاع خواننده به متن مبدأ قائل نمی‌شوند. در حالی که این گونه نیست و این پدیده در شعر معاصر عرب علاوه بر نقش ساختاری‌اش، به نوعی یک وظیفة ابزاری در متن مقصد ایفا و باعث ایجاد یک رابطة تأثیر و تأثر میان دو متن مبدأ و مقصد می‌شود. بدین ترتیب که شاعران با بکارگیری یک بینامتن، تصویر و معنایی که در متن پیشین (مبدأ) ابداع شده را بهعنوان ابزاری در راستای تأیید مقصود خویش و تأثیر هر چه بیشتر بر خواننده بکار می‌گیرند. از این حیث برآن شدیم تا با بررسی پرکاربردترین انواع بینامتنیت، یعنی بینامتنیت قرآنی در شعر محمد القیسی علاوه بر تأیید نظریه ابزاری بودن بینامتنیت (جدای از ساختاری بودن آن) و نیز تأثیر متن پیشین بر متن کنونی به بیان چگونگی استفاده شاعر از تصاویر قرآنی در راستای هدف خویش بپردازیم. از یافته‌های تحقیق بر می‌آید که شاعر با استفاده از این تکنیک آیات قرآن و تصاویر حاصل از آنها را در چهار محور اصلی بکار گرفته است: 1. ایجاد رابطه عکس و استفاده از تصاویر قرآنی در معنای متناقض برای بیان عمق فاجعه، 2. استفاده از تصاویر قرآنی که بیانگر امید و امداد الهی هستند برای امید بخشی به ملت و مبارزان فلسطینی، 3. استفاده از تصاویر قرآنی که در وصف ستمگران و کافران می‌باشند، 4. استفاده از تصاویر قرآنی بیانگر بیدارسازی و انذار برای بیدارسازی ملت فلسطین.

تحلیل روانکاوی شخصیت و باورها در رمان النهایات عبدالرحمن منیف

نعیم عموری؛ زهرا احمدیان؛ عباس یداللهی فارسانی؛ یدالله زرگر

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 59-79

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.257558.611904

چکیده

بیش از یک سده است که تحلیل روانشناسی به عنوان یکی از دانشهای نوین مورد توجه قرار گرفته است. فروید بنیانگذار مکتب روانکاوی، پایههای این علم را بنا نهاد و شاگردانش این دانش را به رشد و بالندگی رساندند. ... بیشتر بیش از یک سده است که تحلیل روانشناسی به عنوان یکی از دانشهای نوین مورد توجه قرار گرفته است. فروید بنیانگذار مکتب روانکاوی، پایههای این علم را بنا نهاد و شاگردانش این دانش را به رشد و بالندگی رساندند. با توجه به ظرفیت والای ادبیات، پیوند این دانش با روانشناسی شایان توجه است. رمانهای عبدالرحمن منیف از آثار ارزشمند و برجستة ادبیات عرب هستند که میتوان آنها را با استفاده از شیوههای تحلیلی و نقادانة نوین مورد بررسی قرار داد و بدین ترتیب جوانب پنهان آن‌ها را آشکار، شرح و تفسیر کرد. بدین منظور در پژوهش حاضر با انتخاب رمان النهایات عبدالرحمن منیف تلاش شده با توجه به نقش شخصیتها و باورها، به روانکاوی فردی و جمعی و مفاهیم برجستة روانی موجود در آنها پرداخته شود. رمان النهایات از رمان‌های شناختهشده و اثرگذار در کشورهای عربی بوده که وی در تألیف آن به نقد اوضاع جامعهاش پرداخته است. در این پژوهش، شخصیتها با توجه به جنبههای روانی و آسیبهایی چون ترس، اضطراب، مرگ‌اندیشی، ماتم، مالیخولیا و جنون و دیوانگی تحلیل شدهاند. همچنین باورها و کنشهای عامیانه مانند مادر زمین، توتم، تابو، نوستالژی و مکانیزمهای دفاعی مورد واکاوی قرار گرفتهاند. امّا جنبههای روانی شخصیتهایی چون عساف و مردم طیبه و انسان‌گرایی آنها، برجستگی بیشتری داشتهاند. شخصیت عساف فضای ناگوار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی روستای طیبه را به نمایش می‌گذارد. در واقع او مشکلاتی را که مردم این جامعه با آن درگیر هستند به خواننده منتقل می‌کند و بازتاب این شرایط نامساعد را می‌دهد. این پژوهش به شیوة توصیفی-تحلیلی به بررسی حوادث داستان پرداخته است. نتایج حاصل از بررسی رمان النهایات مُنیف از منظر روانی نشان میدهد که کشمکش درونی و نبرد دائمی میان مرگ و زندگی از جمله مهمترین مواردی هستند که منیف به آن‌ها پرداخته است. او در رمان خود سعی می‌کند بی‌نظمی، آشفتگی جامعه و فقر و بدبختی مردم را به نمایش درآورد و مرگ عساف را عامل تغییر وضع موجود شمرد.

تحلیل گفتمان نامه دهم نهج البلاغه بر اساس الگوی فرکلاف

عبدالحسین ذکایی؛ روح‌الله صیادی‌نژاد؛ عباس اقبالی

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 63-83

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.257787.611906

چکیده

تحلیل گفتمان به عنوان رویکردی نوین و میان‌رشته‌ای، کوشیده است به متن با دیدی فرای کلمه، جمله و متن بنگرد و بافت را نیز در شناخت فرایند معناسازی و معناشناسی تبیین نماید؛ با این هدف که ساختارهای قدرت، ... بیشتر

تحلیل گفتمان عناصر زیبایی‌شناسی برخی از اشعار بدرشاکر السیاب با رویکرد هنجارگریزی نحوی – بلاغی

محمدباقر حسینی؛ پروین الاهی؛ سیدحسین سیدی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 67-86

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.251117.611854

چکیده

هنجارگریزی نحوی از جمله شگردهایی است که در برجسته‌سازی یک متن ادبی دخیل است؛ چرا که برگرفته از عدم پایبندی شاعر به برخی قواعد صرفی یا نحوی کلام است که از روی قصد برای اهداف و غایاتی صورت می‌گیرد. بهره‌مندی ... بیشتر هنجارگریزی نحوی از جمله شگردهایی است که در برجسته‌سازی یک متن ادبی دخیل است؛ چرا که برگرفته از عدم پایبندی شاعر به برخی قواعد صرفی یا نحوی کلام است که از روی قصد برای اهداف و غایاتی صورت می‌گیرد. بهره‌مندی از این فرایند به آفرینش زیبایی سخن می‌انجامد به گونه‌ای که سبب توجه دوچندان مخاطب به متن می‌گردد. شاعران معاصر در تلاش‌اند تا با به کارگیری این تکنیک در اشعار خود به نوعی حسی تازه و شگرف در مخاطب ایجاد کرده و در برهم زدن نظم معمول اشیاء، آن‌ها را به گونه‌ ای جدید و تازه به مخاطب بنمایانند. از این رهگذر شاعر نوگرای عراق، بدرشاکر سیاب، که شعر معاصر عربی بخش عمده ای از وجودخود را مرهون نبوغ ادبی او می داند به غنا و توسعه زبان شعری خود پرداخته، تأمل مخاطب را درشعر خود برانگیخته است. وی به تأثیر از فرهنگ و ادبیات غربی و نگاه ناقد به میراث شعر عربی، گام‌های مؤثر در زبان شعری برداشته است. این پژوهش درصدد آن است با ارائه نمونه‌هایی از کارکردهای هنجارگریزی نحوی و بلاغی، مخاطب را به هدف اصلی شاعر و بازنمایی لایه‌های پنهان آثارش سوق دهد تا از این رهگذر شگردهای نحوی او در جهت غریبه سازی و ممتاز نمودن اشعارش بدست آید. نتایج تحقیق حاکی از آن است که تقدیم و تأخیر هدفمند، حذف و کاربرد جدید حروف ، عطف و عدم عطف و استفاده از کلمات دورازذهن وقدیمی از پربسامدترین نمونه‌های هنجارگریزی نحوی و بلاغی دراشعار بدر شاکر سیاب به شمار می‌آیند و دیگرکارکردهای نحوی درجایگاه‌های بعدی قرار می‌گیرند. از این رو سیاب با بهره‌گیری از چنین شگردهایی سیمای متمایز به سبک شعری خود بخشیده و موجبات تازگی شکل بیان و افزایش دشواری فهم و گستردگی زمان ادراک حسی خواننده را فراهم آورده است.

نشانه‌شناسی لایه‌ای مکان در نمایشنامۀ خارج السرب محمد الماغوط با نگاهی به نظریۀ فرزان سجودی

شهلا شکیبایی فر؛ محسن سیفی؛ علی نجفی ایوکی

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 67-86

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.289866.612135

چکیده

این پژوهش با تکیه بر نقد نشانه‌شناسی و بر اساس نظریۀ فرزان سجودی به خوانش لایه‌ای عنصر مکان پرداخته و چگونگی ارتباط این عنصر را با دیگر سطوح نشانگانی بررسی کرده‌ است. هدف از انجام این پژوهش آن است که ... بیشتر این پژوهش با تکیه بر نقد نشانه‌شناسی و بر اساس نظریۀ فرزان سجودی به خوانش لایه‌ای عنصر مکان پرداخته و چگونگی ارتباط این عنصر را با دیگر سطوح نشانگانی بررسی کرده‌ است. هدف از انجام این پژوهش آن است که ضمن تبیین مهم‌ترین نشانه‌های مکانی و نحوۀ سازمان‌دهی آنها، کارکرد نشانه‌های یادشده در شکل‌گیری نظام‌های رمزگانی متن از قبیل صحنه، شخصیت‌، کشمکش و زمان بیان شود و از سوی دیگر تأثیر نظام‌های مذکور در بازنمود سطح مکانی شرح داده‌ شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که عنصر مکان به‌عنوان یک نظام رمزگانی در شکل‌گیری گفتمان این اثر نقش بسزایی دارد؛ همچنان‌که در تنظیم حوادث روایی و آفرینش مضامین ساختاری آن از جایگاه ویژه‌‌ای برخوردار است. این عنصر در قالب یک لایۀ رمزگانی از سطوح روساختی و ژرف‌ساختی متعددی تشکیل شده ‌است. این لایه به‌صورت عینی و انتزاعی در آفرینش گفتمان نمایشی و بازنمایی معانی فرهنگی اجتماعی نقش دارد؛ گاهی به شکل فیزیکی در صحنه تجلی می‌یابد، گاهی کارکرد عینی آن‌ تضعیف و جنبۀ ذهنی‌اش افزون می‌شود. می‌توان‌ گفت درک و تفسیر مکان به‌عنوان یک فرآیند نشانه‌شناختی از طریق مطالعۀ نحوۀ همبستگی و تعامل آن با لایه‌های دلالی موجود در نمایشنامه امکان‌پذیر است. میان مکان با لایه‌های دیگر، ارتباطی متقابل وجود دارد. ازسویی مکان، به‌صورت صریح و ضمنی سبب پیشبرد سطوحی همچون دکور، نور، صوت و ... می‌شود؛ از سوی دیگر، آن سطوح در سامان‌دهی وگزینش مؤلفه‌های مکانی تأثیر بسزایی دارند. همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در این متن، میان مکان و دیگر لایه‌های‌ نشانه‌ای از قبیل صحنه، شخصیت، کشمکش و زمان همبستگی متقابلی وجود دارد. همچنان‌که رمزگان مکان با این لایه‌ها ادغام شده و در پیشبرد آنها مؤثر است، لایه‌های دیگر هم به‌طور صریح و ضمنی بر مکان دلالت می‌کنند. در واقع این رمزگان به‌‌واسطۀ تعامل با دیگر سطوح دلالی به رمزگشایی آن دسته از معانی ثانویه و نهفتۀ موجود در متن می‌‌پردازد که مرتبط با ارزش‌های فکری، اخلاقی و سیاسی حاکم بر جامعه عربی هستند.

دراسة الفضاء النصی لشعر معد الجبوری: قراءة فی قصیدة حیث یعود النهر وفق منهج شکری

حسین الیاسی؛ زینب قاسمی اصل؛ حبیب کشاورز

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 69-91

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.312356.612295

چکیده

الحداثة الشعریة التی ألقت ظلالها علی الأدب و انتقل بها الشعر العربی المعاصر من إطاره الخاص الضیق إلی فضاءات جدیدة منفتحة، جعلته یسترفد الفنون الأخری و فی الحقیقة أطلقت عنان الشعر والأدب وصار التداخل ... بیشتر الحداثة الشعریة التی ألقت ظلالها علی الأدب و انتقل بها الشعر العربی المعاصر من إطاره الخاص الضیق إلی فضاءات جدیدة منفتحة، جعلته یسترفد الفنون الأخری و فی الحقیقة أطلقت عنان الشعر والأدب وصار التداخل بین الشعر وبین الفنون الأخری الثیمة البارزة للشعر العربی المعاصر ومن أهم ملامح الحداثة الشعریة المزج بین الشعریة والسرد فی العمل الشعری وهذا المزج بوصفه من نتائج الحداثة فی الفکر والوعی، بوصفه من رهانات التجدید فی الشعر المعاصر یثری الشعر من الناحیة الجمالیة والدلالیة ویکسر رتابة الشعر ویوسع دائرته والسرد بتقنیاته وعناصره ومعیاته، یجعله أکثر عمقاً وانفتاحاً وهذا هو سرُّ الحضور المکثف للسرد وتقاناته فی الشعر المعاصر والتداخل بین الشعر والسرد ینمُّ عن الوعی العمیق بفاعلیة السرد وإسهامه فی ضخّ النص الشعری بالحرکة والعمق والانفتاح والشاعر العراقی معد الجبوری من أبرز الذین استخدموا السرد وطاقاته ومعطیاته فی أشعارهم ونری الهیمنة السردیة علی فضاء الشعر للشاعر وفی أشعاره کافة وبلغ التداخل السردی والشعری درجة الحساسیة الشعریة عنده ونری هذا المزج والتداخل فی جمیع مراحله الشعریة وکأنه یری قوة الشعر وفاعلیته فی حضور السرد والدمج الفنی والواعی بین الشعر والسرد وعناصره. یحاول هذا البحث دراسة حضور السرد فی شعر الشاعر من خلال دراسة قصیدة حیث یعود النهر والمنهج المتتبع فی هذا البحث هو منهج شکری هیاس فی دراساته السردیة وخاصة الدراسات التی کتبتها الناقد حول القصیدة السیر ذاتیة وما توصل إلیه هذا البحث بعد دراسة عمیقة الرؤی لهذه القصیدة هو أن للسرد حضوره المکثف فی شعر الشاعر والرؤیة وحضور الشخصیات والمشهد الحواری والمکان والترتیب الزمنی والحدث فی ارتباطه بالمکان والزمن من العناصر السردیة فی التشکیل الشعری لهذه القصیدة وفی الحقیقة یستخدم الشاعر السرد فی اشعاره انطلاقاً من الوعی الشدید بفاعلیة السرد ومعطیاته فی الشعر حیث یجعله فی ذروة الإیحاء والإبداع ویجعل النص الشعری ینبض بالحرکة والحیویة ویجعله متمکّناً بالطاقات الدلالیة الوافرة ویبعد التشکیل الشعری من حالة الجفاف الی النشاط والحرکة والحیویة وتداخل الشعری بالسردی وسیلة الشاعر لخلق أرضیة شعریة متکاملة ومترابطة مسهمة فی نجاح التواصل وعملیة التلقی.

صورولوجیا شخصیه بهاء الدوله البویهی فی شعر الشریف الرضی

جعفر جعفرزاده؛ زهرا افضلی؛ فرامرز میرزایی؛ هادی نظری منظم

دوره 11، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 71-91

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.241558.611787

چکیده

إنّ معرفة الآخر قد وفرّت الأرضیة لنشوء علم جدید یُطلق علیه اسم علم الصورة أو الصورولوجیا. هذا العلم یعتبر فرعاً من فروع الأدب المقارن ویدرس صورة الأجنبی فی النصوص الأدبیة. إنّ صورة الأجنبی تتکوّن عن ... بیشتر إنّ معرفة الآخر قد وفرّت الأرضیة لنشوء علم جدید یُطلق علیه اسم علم الصورة أو الصورولوجیا. هذا العلم یعتبر فرعاً من فروع الأدب المقارن ویدرس صورة الأجنبی فی النصوص الأدبیة. إنّ صورة الأجنبی تتکوّن عن طریق تعرّف الأدیب المسمّی بالأنا علی الأجنبی المسمّی بالآخر، وتجری دراستها وفقاً للمبادئ التی وضعها الصورولوجیون؛ أهمها هی: حالات قراءة الآخر والأسباب المؤثّرة فی تکوین الصورة، وبما أنّ دراسات الصورولوجیا تؤدّی إلی معرفة الشعوب والاطلاع علی ثقافتها وحضارتها؛ لذﻟﻚ لها أهمیة خاصة بین البحوث الأدبیة، ونظراً لهذه الأهمیة قد تمت فی المقالة الموجودة دراسة صورة بهاء الدولة ، الأمیر الإیرانی فی شعر الشریف الرضی، الشاعر العراقی بغیة إدراﻙ کیفیة تکوّن صورته. إنّ بهاء الدولة أمیر من الأمراء البویهیین (أسرة إیرانیة قد تسلّمت مقالید الحکم فی أقالیم من إیران و العراق فی خلال القرنین الرابع والخامس للهجرة) عاصر الشریف الرضی بهاء الدولة و اتصل به مباشرا فی العراق لمدة أربع و عشرین سنة ؛ لذلک مثّل شخصیته فی شعره.کما یتبیّن من نتائج الدراسة أنّ الشاعر قد تطرّق إلی رسم صورة الآخر فی حین أنّ الصورة المرسومة ممتزجة بالتحیّز لقومه والتعصّب للأنا والتباهی بها، والسخط علی الآخر وتحدیته، مع هذا إنّه لم یتّجه إلی التشویه السلبی فی قراءة الآخر، فصورته تقرب من الحقیقة فی دیوانه وفق المصادر التاریخیة، فضلا عن ذلک قد تأثر الشاعر فی تکوین صورة الآخر بالأسباب الذاتیة، والإجتماعیة، والسیاسیة، والدینیة، کإنتمائه الهاشمی، انعدام العدالة فی توزیع الثروة، عدوان الآخر، والنزاعات الدامیة بین الأمراء البویهیین، والصراعات العنیفة بین الشیعة والسنة.

دراسة فی الأسلوب الأدبی للشاعر القروی (الوطنیات نموذجاً)

جواد گرجامی؛ عادل آزاددل؛ معصومه شبستری

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 73-93

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.129172.611302

چکیده

الأسلوب فی معناه اللغوی العام یعنی النظام والقواعد العامّة للتعبیر فی جنسٍ أدبیٍ معینٍ و الأسلوب الأدبی مجموعة من القواعد و المعاییر الّتی تتمیّز بالصبغة الأدبیّة و تمیّز النصّ الأدبی - شعراً کان أو ... بیشتر الأسلوب فی معناه اللغوی العام یعنی النظام والقواعد العامّة للتعبیر فی جنسٍ أدبیٍ معینٍ و الأسلوب الأدبی مجموعة من القواعد و المعاییر الّتی تتمیّز بالصبغة الأدبیّة و تمیّز النصّ الأدبی - شعراً کان أو نثراً - من غیره. المراد بدراسة أسلوبیّة هی دراسة منهجیّة فی العناصر البنائیّة و طریق صیاغتها للتعبیر عن ایدئولوجیّة النصّ الأدبی. رشید سلیم الخوری المسمّی بالشاعر القروی من أبرز شعراء المهجر الجنوبی و الّذی یصطبغ اسلوبه الأدبی بصبغة الأدب المهجری و هذا ما یتجسّد بوضوح فی مجموعته الشّعریة المسمّاة بـ الوطنیّات. یقوم هذا البحث عبر منهجٍ وصفی-تحلیلی بدراسة الأسلوب الأدبی لدی القروی و وطنیّاته معتمداً علی البنیات المختلفة فی شعره: کالبنیة اللغویة بمستواها الصرفی والنحوی والمعجمی، والبنیة الموسیقیة بمستواها الداخلی والخارجی، والبنیة البلاغیة بخصائصها البیانیة، والبنیة الدلالیّة. فالنتائج تعبّر أنَّ ما یُمیّز الوطنیّات هو توظیف الأسلوب الانزیاحی فی البنیة الفوقانیّة والتحتانیّة من هذه المجموعة و هذا یعود إلی مقدرة الشاعر الإبداعیّة. منها ما یرتبط بالإنزیاح اللغوی الدلالی کـ: توظیف الجمل الخبریة والإنشائیة الموحیة بدلالات جدیدة لأداء الغرض المنشود موسیقیاً ودلالیاً. وما یرتبط بالإنزیاح البلاغی کـ: تلوین الخیال الشعری بألوان ٍمن الإنزیاحات البلاغیّة و استخدام الصور البلاغیة کالتشبیه والمجاز بعیدین عن الصور التقلیدیة محاولاً إبداع تصاویر شعریة جدیدة. و ما یرتبط بالإنزیاح فی المستوی الموسیقی کـ: تحریر الموسیقی من القیود التقلیدیة مع إعادة التجربة الشعریّة الأندلسیة فی إنشاد الموشّحات و التغییر فی کمیّة التفاعیل المؤدّی إلی الموجات الشعریّة المتنوّعة.

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده