نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی دانشگاه تهران

چکیده

حضور غرب در شرق به‌خصوص در ابعاد فرهنگی- سیاسی مورد توجه شاعران معاصر دو حوزة فارسی و عربی قرار گرفته است تا جایی­که این مفهوم در شعر بسیاری از آنها بسامد بالایی دارد. حافظ ابراهیم و محمدرضا شبیبی ازجمله شاعران عربی هستند که به علت سوابق تمدنی عراق و مصر و شرایط زمانی دورة خود از جایگاه خاصی برخوردارند. در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به موازنة شعر این دو شاعر در سطح محتوا پرداخته شده و «مقابلة فرهنگی با غرب» در شعر آنها ذیل سه عنوانِ بازگشت به گذشتة عربی، دعوت به وحدت اسلامی- عربی و انتقاد از ملل شرق بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که حافظ ابراهیم در عین اذعان به پیشرفت غرب در زمینه­های مختلف، با توصیه به جامعه برای بازگشت به زبان و هویت عربی، به مبارزه با غرب پرداخته است؛ اما محمدرضا شبیبی غرب را در همة ابعاد نکوهیده و حتی تمدن غرب را تمدن به معنای واقعی نمی‌داند؛ اشعار وی سراسر مبارزه با غرب است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluadion and analysis The cultural dimensions in contrast with West in the poetry of Hafez Ibrahim and Muhammad Reza Shabibi

نویسندگان [English]

  • Tahira Haidari 1
  • Abulhasan Amin Moghaddasi 2

1 Ph.D student in Arabic Language and Literature University of Tehran

2 Associate professor, Department of Arabic Language and Litereure, University of Tehran

آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، طبقات أعلام الشیعة، جلد 2، نجف، حاج جعفر دجیلی، 1373ق.
آل­احمد، جلال، غربزدگی، تهران، فردوس، چاپ هفتم، 1372.
ابراهیم، حافظ، دیوان، تهذیب و تعلیق محمدزکریا عنانی و غرید الشیخ، بیروت، دارالفکر العربی،2001.
انوشیروانی، علی­رضا، «ادبیات جهان؛ از اندیشه تا نظریه»، ادبیات تطبیقی، 2/1، صص 23-41، بهار1390.
بصری، میر، أعلام ألادب فی العراق الحدیث، دارالحکمة، 1994.
برتون، رولان، قوم­شناسی سیاسی، ترجمة ناصر فکوهی، تهران، نی،1380.
پیرانی‌شال، علی، «تأثیر آراء محمدعبده فی أشعار حافظ ابراهیم الدینیة»، بحوث فی‌اللغة‌العربیة و آدابِها نصف سنویة للغة العربیة و آدابها بجامعة اصفهان، العدد 2، صص 21-40، 1389.
الجیوسی، سلمی الخضراء، الاتجاهات و الحرکات فی الشعر العربی الحدیث، ترجمة عبدالواحد لؤلؤه، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، 2001.
حمدی، عباس، «دنشوای»، منبرالاسلام، السنة الثامنة عشرة، العدد 12، صص 95-95، ذوالحجه 1380ق.
حسین، طه، مستقبل الثقافة فی مصر، قاهره، مطبعة المعارف، 1947.
حمود، ماجدة­محمد، المندوبون السامیون فی مصر ودورهم فی نشر التعلیم و الثقافه‌الانجلیزیة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 2001.
حورانی، آلبرت، تاریخ مردمان عرب، تهران، امیرکبیر، 1387.
خدوری، مجید، ناسیونالیسم، سوسیالیسم و کمونیزم در جهان عرب، ترجمة حمید احمدی، تهران، الهام، 1360.
خیرخواه، سعید، «ادبیات و جامعه، خاستگاه اجتماعی ادبیات»، اندیشه­های ادبی، سال اول از دورة جدید، شمارة 2، صص 21-37، 1388.
داوری اردکانی، رضا، دربارة غرب، تهران، هرمس، 1379.
زیباکلام، صادق، برخورد یا گفتگوی تمدن­ها، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1384.
سالم، علوان قصی، شبیبی شاعراَ، بغداد، منشورات وزارة الاعلام فی الجمهوریة العراقیه، 1975.
سعید، ادوارد، شرق شناسی، شرقی که آفریدة غرب است، ترجمة اصغر عسگری خانقاه و حامد فولادوند، تهران، آرمان، 1361.
سلیمی، حسین، نظریه­های گوناگون دربارة جهانی شدن، تهران، سمت، 1384.
سمیع، غلامرضا و روزبه گیتو،  لردبایرون و سرزمین ایران، علوم ادبی، دورة 2، شمارة 3، صص 179-195، بهار 1386.
الشبیبی، محمدرضا، الدیوان، القاهره، مطبعة لجنة التألیف و الترجمة و النشر،1940/1389ق.
شرابی، هشام، روشنفکران عرب و غرب سا­­ل­های تکوین 1875-1914م، ترجمة عبدالرحمن عالم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل، 1368.
شورای نویسندگان، تاریخ سیاسی عراق، بی‌جا، موسسة انتشاراتی نهضت جهان اسلام، 1373.
طباطبایی، محمدحسین،  المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمة محمدباقر موسوی، قم، جامعه مدرسین حوزة علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی،1379.
عویجان، ناجی، تطور صورة الشرق فی الادب الانجلیزی، ترجمة تالا صباغ، بیروت، المنظمة العربیة للترجمة، 2008.
عنایت، حمید، سیری در اندیشة سیاسی عرب، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، 1391.
الفاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ ألادب العربی (الأدب الحدیث)، بیروت، دارالجیل، 1986.
کاظمی، علی­اصغر، جهانی­شدن فرهنگ و سیاست، تهران، قومس،1380.
گوته، یوهان ولفگانگ فون، فاوست، ترجمة اسدالله مبشری، 1366.
لانگریک، استیون همزلی، تاریخ سیاسی، اجتماعی اقتصادی عراق1950-1900، ترجمة علی درویش، مشهد، آستان قدس رضوی، 1376.
لامارتین، آلفونس ماری لوئی دو، نغمه­های شاعرانه؛ منتخبی از بهترین اشعار لامارتین، انتخاب و ترجمة شجاع­الدین شفا، شهریور 1333.
لبیب، الطاهر، صورة الآخر العربی ناظرا و منظورا الیه، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة، 1999.
لاپیدوس، ایرام، تاریخ جوامع اسلامی، تهران، اطلاعات، چاپ دوم، 1380.
مسعودی، جهانگیر، «نقد عقل عربی- اسلامی در دیدگاه جابری و ارکون»، پژوهش­های فلسفی-کلامی، دورة 11، شمارة 2، صص 78-102، 1388.
ملکم، سرجان، تاریخ ایران، ترجمة میرزا اسماعیل حیرت، بمبئی، مطبع ناصری، 1323ق.
المنصوری، علی جابر، محمدرضا شبیبی و مکانته الأدبیة بین معاصریه، بغداد، مطبعة بابل، 1888-1965.
مکتبی، نذیرمحمد، الفصحی فی مواجهة التحدیات، بیروت، دار البشائرالإسلامیه،1991.
نصر اصفهانی، محمدرضا، «تأملی در اندیشه و آثار هرمان هسه و نقد داستان آگوستوس»، مطالعات عرفانی، شمارة 6، صص 131-164، پاییز و زمستان 1386،.
نوفل، یوسف، حافظ ابراهیم، شاعر الشعب و شاعر النیل، القاهره، الدار المصریة اللبنانیة،1997.
نیچه، فریدریش، ویلهلم، اکنون میان دو هیچ، ترجمة علی عبداللهی، تهران، فرهنگی- هنری نارنج، 1377.
الوردی، علی، لمحات اجتماعیة من تاریخ عراق الحدیث، جلد 2، قم، شریف رضی، 1371.