نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ولایت، ایرانشهر

چکیده

فراخوانی اسطورة ایران باستان، زردشت و پیامدهای این حضور ادبی در شعر جدید و قدیم فارس و عرب، غالباً به سبب فضای ادبی متفاوت و نیز سلایق شخصی شاعران رویکردهای متفاوتی یافته است، تا جایی که می­توان با رویکرد مقایسه­ای و تطبیقی بدان پرداخت و جایگاه این اسطوره را در شعر هر دو شاعران قدیم و جدید فارس و عرب به طور همگام تبیین نمود. اسطورة زردشت اگرچه در شعر شاعران قدیم عرب غالباً وجود ندارد و شاعران قدیم فارس و عرب غالباً از مفاهیم اسطوره­ای برای اغراضی همانند تفاضل و تفاخر علمی، بیان تجربه­های صوفیانه و دینی، مبالغه در مدح ممدوحان و تقریر اندیشه یا آرایش کلام استفاده ­کرده و قدرت معنایی آن­ها را محدود نموده­اند، امّا برخی شاعران معاصر عرب، با الهام از فریدریش نیچه (1844-1900)، شاعر و فیلسوف آلمانی، در چهارچوب «نقابِ» اسطورة «زردشت» در پی دستیابی به عنصری برای مبارزات سیاسی-اجتماعی و بیداری ملت­هایشان با شعار اَبَرانسان بوده تا بدین وسیله، خیزشی مردمی در برابر اهریمن ظلم و فساد مستکبران معاصر به پا دارند. شاعران معاصر عرب گسترة معنایی وسیعی را در قالب اسطوره­ها خلق نموده و تجربه­ها­ی امروزین را با تجربه­ها­ی کهن باستانی میلیون­ها انسان پیوند زده­اند؛ در مقابل، آنچه در خاطرة شاعران فارسی‌زبان از این اسطوره بر جای مانده، متفاوت بوده و زردشت گاه در جایگاهی آسمانی با ابراهیم پیامبر برابری نموده و گاه در جایگاهی زمینی همانند حقّه‌بازی چابک‌دست یا کافری آتش‌پرست می­نشیند. هدف این مقاله بررسی تطبیقی اسطورة زرتشت در شعر شاعران فارس و عرب، با تکیه بر مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی است تا نشان دهد که اندیشة نمادین و سمبولیک شاعران فارس و عرب دربارة این اسطوره چه بوده و اصولاً هر یک از این شاعران به چه منظور یا منظورهایی از این اسطوره در شعر خود بهره برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Myth of “Zoroaster” in the Poetry of Persian and Arab Poets

نویسنده [English]

  • MohamadHassan Amraei

Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Velayat University, Iranshahr

چکیده [English]

Modern and ancient Persian and Arab poets, due to the different literary atmosphere of their works and their different personal tastes, have adopted different approaches to the myth of ancient Iran, Zoroastrianism. Thus, their references to this myth and the consequences of such references can be addressed through a comparative study. The myth of Zoroaster is not often present in the poetry of ancient Persian or Arab poets who usually use mythological concepts for purposes such as showing off their knowledge of sciences, expressing religious experiences, exaggeration in praise of someone, expressing their thoughts, or as a figure of speech, and thus have limited the semantic potentials of this myth. However, some contemporary Arab poets, inspired by the German poet and philosopher Friedrich Nietzsche, use this myth to achieve an element for political and social struggles and awaken their nations. In this way, the people rise up against the oppression and corruption of the society. Contemporary Arab poets have created a wide range of meanings through this myth, linking modern experiences with the ancient experiences of millions of people. On the contrary, what is left of this myth in the memory of Persian-speaking poets is different; Zoroaster sometimes equals the Prophet Ibrahim and sometimes is depicted as a fraud or fire worshiper. The purpose of this article is to study the myth of Zoroaster in the poetry of Persian and Arab poets, in light of the American school of comparative literature to show what the symbolic thought of Persian and Arab poets about this myth was and for what purpose each of these poets used this myth in their poetry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Persian poetry
  • Arabic poetry
  • Zartosht
  • Zoroaster
  • Zarathustra
ابراهیمی، معصومه (1392)، بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی، دوفصلنامة فرهنگ وادبیات عامه، دورة 1، ش 2.
ابن الفارض (1981)، الدیوان، بیروت: المکتبة الادبیة.
اخوان ثالث، مهدی (1368)، تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، تهران: مروارید.
ــــــــــــــ (1383)، آخر شاهنامه، چاپ دوم، تهران، انتشارات مروارید / زمستان.
اسدی طوسی، علی بن احمد (1317)، گرشاسبنامه، چاپ حبیب یغمایی، تهران: بروخیم.
اﻣﻴﻦ ﭘﻮر، ﻗﻴﺼﺮ (1372)، آﻳﻨﻪ­ﻫﺎی ﻧﺎﮔﻬﺎن، ﺗﻬﺮان: اﻓﻖ.
آذری طوسی، فخرالدین حمزه بن علی (1303ق)، جواهر الأسرار، د.م، د.ط.
بهار، محمدتقی (1380)، دیوان، به کوشش چهرزاد بهار، تهران: توس.
البیاتی، عبدالوهاب (1995م)، الأعمال الشعریة الکاملة، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
توفیقی، حسین (1387)، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: سمت.
جریر بن عطیه (1986م)، الدیوان، بیروت: دار بیروت للطباعة والنشر.
جیدة، عبدالحمید (1980م)، الاتّجاهات الجدیدة فی الشعر العربی المعاصر، بیروت: مؤسسة نوفل.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل (1362ش)، دیوان، تصحیح: سیّدضیاء‌الدّین سجّادی، چاپ سوم، تهران: زوّار.
الخطیب، حسام (1999)، آفاق الأدب المقارن عربیا وعالمیا، ط 2، دمشق: دارالفکر.
خلیل جبران، جبران (2008)، المجموعة الکاملة لمؤلفات (المعرّبة)، تحقیق: سامی ج الخوری، لبنان: کتابنا للنشر.
رسول زاده، محمد (1376)، خون نامه خاک، تهران: مؤسسة کیهان.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم (13ش)، الحدیقة الحدیقة وشریعة الطریقة، به کوشش مدرس رضوی، تهران: سپهر.
سوفرن، پیرابر (1376ش)، زردتشتِ نیچه، شرحی بر پیش‌گفتارِ چنین گفت زرتشت، ترجمة بهروز صفدری، تهران: فکر روز. 
ﺷﺎﻫﺮﺧﻲ، ﻣﺤﻤﻮد (1376)، جنگ، ﺗﻴﻎ و آﻓﺘﺎب، تهران: آگاه.
شبستری، محمود (133ش)، مجموعة آثار شیخ محمود شبستری، تصحیح صمد موحّد، تهران: کتابخانة طهوری.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380ش)، شعر معاصر عرب، تهران: سخن.
شهرستانی، عبدالکریم (د.ت)، الملل والنحل، تحقیق: امیر علی مهنا وعلی حسن فاعور، بیروت: دارالمعرفة.
عباس، احسان، محمد یوسف عجم (1982)، الشعر العربی فی المهجر، امیرکا الشمالیة، بیروت.
عبود، عبده، ماجدة حمود وغسان السید (2001)، الأدب المقارن مدخلات نظریة ونصوص تطبیقیة، دمشق: قمحة إخوان.
عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1328ق)، چهارمقاله، تصحیح محمد قزوینی و به کوشش محمد معین، لیدن: بریل.
عطار نیشابوری، فرید‌الدین محمد (1386)، اسرارنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی‌کدکنی، سخن، تهران.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، چاپ یازدهم.
الفرزدق، همام بن غالب (1987)، الدیوان، شرحه وضبزه وقدم له علی فاعور، بیروت: دارالکتب العلمیة.
فرغانی، سیف الدین محمد (1364)، دیوان، تهران: انتشارات فردوسی.
قبادیانی، ناصرخسرو (1378)، دیوان، به کوشش مجتبی مینویی و مهدی محقّق، چاپ پنجم، چاپ دانشگاه تهران.
المتنبی، أبوالطیب (1983)، الدیوان، بیروت، دار بیروت للطباعة والنشر.
مختاریان، بهار (1388)، نورتروپ فرای و نقد اسطوره­ای، پژوهشنامة فرهنگستان هنر، ش 14، صص 73-58.
مسعود سعد سلمان (1384)، دیوان، مقدمة رشید یاسمی، تهران: نگاه.
المعری، أبوالعلاء (1998)، اللزومیات، بیروت: دار صادر.
میزبان، جواد (1382)، آب و آینه (تأملی در شعر اخوان ثالث)، مشهد: پایه.
ندا، طه (1991)، الأدب المقارن، بیروت، دارالنهضة العربیة.
نیچه، فریدریش (1373)، «در باب حقیقت و دروغ به مفهومی غیر اخلاقی»، ترجمة مراد فرهادپور، ارغنون، ش 3، پاییز، صص 121-136.
وحیدی، حسین (1368)، خرده اوستا، تهران: بنیاد فرهنگیرن سروشیان.
ولک، رنه، وارن، آوستن (1373)، نظریه ادبیات، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.  
الیاده، میرچا (1391)، اسطوره و واقعیت، ترجمة مانی صالحی عالمه، تهران: کتاب پارسه.
یوست، فرانسوا (1386)، چشم انداز تاریخی ادبیات تطبیقی، ترجمة علی­رضا انوشیروانی، مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 3، صص 37 -60.