نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

چکیده

زبان در تمام عرصه‌های زندگی جوامع بشری نمود دارد و از دیرباز در تمام سطوح زندگی بشر سامان دهندۀ روابط میان انسان ­ها و زیربنای شکل‌گیری مناسبات، منعکس‌کنندۀ باور، دیدگاه و تجربیات میان انسان ­ها بوده است. تحلیل انتقادی گفتمان که در بستر اندیشه­ های جامعه­ شناسی تکوین یافته، رویکردی اجتماعی به زبان دارد و به بررسی سازوکارهای آن از خلال بافت سیاسی و اجتماعی می­پردازد و در پی آشکارسازی روابط پنهان اجتماعی است. جستار پیش‌رو با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و در نظر گرفتن نظریۀ اجتماعی- شناختی ون‌دایک به گفتمان­ کاوی قصیدۀ «الأرض والجرح الذی لاینفتح» أمل دنقل- شاعر ملتزم به جامعۀ عرب -پرداخته لذا این پژوهش با کاربست ارکان مربع ایدئولوژیک، قصیده را گفتمانی سیاسی- اجتماعی در نظر می­گیرد و آن را سازه­ای اجتماعی می­پندارد و به دنبال کشف نابرابر اجتماعی و ویژگی­ های منفی گفتمان مسلط در راستای بازتعریف معانی و اقناع مخاطب و تبیین ایدئولوژی شاعر است. از این‌رو گفتمان شعری را نوعی کنش می­داند که به‌طور اجتماعی شکل‌گرفته است و به جای آنکه آن را نوعی هماهنگی آرمانی و زیبایی‌شناختی بداند آن را نمونه ­ای از نهاد ادبی متغیری پنداشته که به‌واسطه واژگان نشان‌دار، شاخص گذاری، ساخت ­های نحوی، کاربردهای بلاغی اعم از استعاره و مجاز و...به قطبیت سازی دست‌زده و هژمونی گفتمان مسلط را درهم می­شکند و با این کار توزیع نابرابر قدرت در جامعه کنونی را بازمی‌تاباند و به چالش می­کشد و در نتیجه مشخص گردید که شاعر در این قصیده، بیشتر تکیه‌بر غیریت‌سازی می‌کند تا چهرۀ اسرائیل و سایر استعمار‌گران و دشمنان داخلی (حاکم عربی) را به مردم جامعه‌اش بنمایاند و ایدئولوژی مبارزه را در ذهن مخاطب نهادینه کند و در تلاش است مخاطب را معطوف به واقعیت و جهانی که هست کند نه دنیایی که شاعر می‌خواهد بسازد پس این سروده همزاد یا معادل رمزآلودی است برای حوادثی که در این زمان رخ‌داده است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Representation of Ideology in Poetic Discourse " Al-arz ,va Al-Jorh Alazi la Yonfatah " by Amal Donghol based on the Van Dijke's Ideology Square

نویسندگان [English]

  • Azaadeh Ghaderi 1
  • Hosein Seyyedi 2
  • Bahar Sedighi 1

1 Department of Arabic language and literature, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University, Mashhad, Iran

2 Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Human Sciences, Ferdowsi University, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Language is present in all areas of human societies and has long been the organizer of human relations at all levels of human life and the basis for the formation of relationships, reflecting the beliefs, views and experiences of human beings. Critical discourse analysis, which developed in the context of sociological ideas, has a social approach to language. The present article, based on Van Dijk's socio-cognitive Analysis Discourse method, deals with the discourse of exploring the poem"Al-arz,va Al-Jorh Allazi la yonfatah " by Amal Danqol, a poet committed to the Arab society.This research uses ideological square elements, a satisfied discourse ode. Considers social and considers it as a social structure and seeks to discover social inequality and the negative points of the dominant discourse and how to redefine the meanings and the content of the audience and explain the poet's ideology.considers the text of the poem as a socio-political discourse and considers it as a social structure that creates its own discourse through the superstructure elements of language and attention to the context of the dominant discourse in society. Redefining the meanings and contentment of the audience and explaining the ideology. He considers the literary work as a kind of action that is socially formed and instead of considering it as a kind of ideal and aesthetic harmony, he considers it as an example of a variable literary institution which is marked by words, indexing, syntactic constructions, rhetorical applications including metaphor and metaphor, engages in polarization and breaks the hegemony of the dominant discourse, thereby reflecting the unequal distribution of power in current society. As a result, it became clear that in this poem, the poet relies more on alienation to show the face of Israel and other colonialists and internal enemies (the Arab ruler) to the people of his society and to institutionalize the ideology of struggle in the minds of the audience. he tries to focus the audience on the reality and the world that exists, not the world that the poet wants to create

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse analysis
  • language
  • power
  • society
  • ideology
  • Van Dijk
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، المجلد الأول و السادس، السابع و الخامس العشر، طبعة ثالثة، بیروت، دار صادر.
إسماعیل، عزالدین (1966)، الشعر العربی المعاصر (قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة)، طبعة ثالثة، القاهرة، دار الفکر العربی.
آقاگل­زاده، فردوس (1392)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران، انتشارات علمی.
البستانی، بشری (2002)، قراءات فی الخطاب الشعری الحدیث، طبعة أولی، الجزائر، دار الکتاب العربی.
بودرع، عبدالرحمان (2014)، فی تحلیل الخطاب الإجتماعی السیاسی قضایا و نماذج من الواقع المعاصر، طبعة أولی، تطوان، الخلیج العربی.
حامدی شیروان، زهرا و مهدی زرقانی (۱۳۹۳)، «تحلیل داستان رستم و شغاد بر اساس مربع ایدئولوژیک ون‌دایک»، کاوش نامه سال  پانزدهم، شمارۀ (۲۸)، صص (128-99).
حسن، حمانی (2019)، «الأجهزة المفهومیة للتحلیل النقدی للخطاب: الخطاب و السلطة»، العلوم الإنسانیة و الإجتماعیة، المجلد الثالث، العدد (12)، صص (193-183).
دنقل، أمل (1987)، الأعمال الشعریة الکاملة، مقدمة عبدالعزیز مقالح، طبعة ثالثة، القاهرة، مکتبة مدبولی.
زاید، علی عشری (1997)، استدعاء الشخصیات التراثیة فی الشعر العربی المعاصر، القاهرة، دار الفکر العربی.
زمخشری، محمود بن عمر (1979)، أساس البلاغة، بیروت، دار صادر.
شوالیه، ژان/ گرابرن، آلن (1387)، فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران، نشر جیحون.
صادق، محمد (1998)، عمالقة من صعید مصر، القاهرة، موسسه الأهرام.
ضمیران، محمد (1378)، میشل فوکو، دانش و قدرت، تهران، هرمس.
عجینة، محمد (1994)، موسوعه أساطیر العرب عن الجاهلیة و دلالتها، المجلد الأول، بیروت، دار الفارابی.
فاولر، راجر (1395)، سبک و زبان در نقد ادبی، ترجمۀ مریم مشرف، تهران، انتشارات سخن.
فراهانی، سمیرا و همکاران( 1401)، «نقد و بررسی تکرارهای هندسی در شعر أمل دنقل»، ادب عربی، سال چهاردهم، شماره(2)، صص(157-155)
المساوی، عبدالسلام (1994)، البنیات الدالة فی شعر أمل دنقل، دمشق، إتحاد الکتاب العرب.
مکاریک، ایرنا ریما (1388)، دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ سوم، تهران، آگاه.
الملائکه، نازک (1974)، قضایا الشعر المعاصر، طبعة ثالثة، القاهرة، مکتبه النهضة.
نورگارد، نینا (1394)، فرهنگ سبک­شناسی، ترجمۀ احمدرضایی و مسعود فرهمند، تهران، مروارید.
ون دایک، تئون، ان (1393)، ایدئولوژی و گفتمان، ترجمۀ فاطمه حیدری، مشهد، سخن گستر.
ون‌دایک، تئون، ان (1389)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان (از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی)، گروه مترجمان، چاپ سوم، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه­ها
ون‌دایک، تئون، ان (2014). الخطاب و السلطة، ترجمة غیداء العلی، طبعة أولی. القاهرة، المرکز القومی للترجمة.
یار محمدی، لطف‌الله (1383)، گفتمان­شناسی رایج و انتقادی، تهران، هرمس.
یطاوی، محمد (2019)، التحلیل النقدی للخطاب مفاهیم و مجالات و تطبیقات، المرکز الدیموقراطی العربی، برلین.
یعقوبی، محمد و رسول زارع(1400)، «رابطه زبان و واقعیت در تحلیل مفهوم تبعیدگاه در زبان شعری عزالدین المناصره»، ادب عربی، سال سیزدهم، شمارۀ(1)، صص(21-1)
یورگنسن، ماریان / فیلیپس، لوئیز (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
Aghagolzadeh. F. (2013). Descriptive Culture of Discourse Analysis and Applied Studies, Tehran, Scientific Publications. [In Persian].
Ajina. M. (1994). Encyclopedia of Arab Myths on Ignorance and Its Significance, First Volume, Beirut, Dar al-Farabi. [In Arabic].
Al-Bustani, B., (2002). Readings in the Poetry of Hadith, First Edition, Algeria: Dar Al-Kitab Al-Arabi. [In Arabic].
AL-Malaekeh. N. (1974). The Cases of Contemporary Poetry, Third Edition. Cairo, Ennahda School. [In Arabic].
Al-Masawi.A. S. (1994). Al-Baniat al-Dalah in the poetry of Aml al-Dinqal, Damascus, Ithad al-Kitab al-Arab. [In Arabic].
Boudraa, A. R., (2014), In analyzing the socio-political discourse, issues and models from contemporary reality, first edition, Tetouan: The Arab Gulf. [In Arabic].
Donqol. A., (1987). The Complete Poetry Works, Introduction by Abdul Aziz Maqaleh, Third Edition, Cairo, Madbouli School. [In Arabic].
Farahani, S. et al., (2022). "Criticism and analysis of geometric repetitions in Amal Donghol's poetry", Arabic literature, 14th year, number (2), pp. (155-157). [In Persian].
Fovler. R. (2016). Style and Language in Literary Criticism, translated by Maryam Musharraf, Tehran, Sokhan Publications. [In Persian].
Hamedi, S., Zarghani, Z., and Zarghani, M., (2014), "Analysis of the story of Rostam and Sheghad based on Van Dijke's ideological square", Exploration Letter, Fifteenth Year, No. (28), pp. (128-99). [In Persian].
Hassan, H., (2019), "The conceptual concept for the analysis of criticism for Discourse, Discourse and power", Humanities and Social Sciences, the third volume, number (12), pp. (193-183). [In Arabic].
Ibn Manzoor. M. M., (1414). Arabic language. the first and seventh volumes, the seventh and fifth fifth. third edition. Beirut: Dar Sader. [In Persian].
Ismail, Izz al-Din, (1966), Contemporary Arabic Poetry (Technical and Spiritual Rulings and Appearances), Third Edition, Cairo: Dar al-Fikr al-Arabi. [In Arabic].
Makarik. I. R. (2009). Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, translated by Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, third edition, Tehran, Agah. [In Persian].
Norgard. N. (2015). Culture of Stylistics, translated by Ahmad Rezaei and Masoud Farahmand. Tehran: Morvarid. [In Persian].
Sadegh.M. (1998). Amalekha min Sa'id Misr, Cairo, Al-Ahram Institute. [In Arabic].
Shovaliyeh. J. and Grabren. A. (2008). The Culture of Symbols, translated by Soodabeh Fazaili, Volume 1, Tehran, Jeyhun Publishing. [In Arabic].
Van Dijke. T. A. (2010). Studies in Discourse Analysis (From Text Grammar to Critical Discourse Mining), Translators Group, Third Edition, Tehran, Office of Media Studies and Development. [In Persian].
Van Dijke. T. A. (2014). Ideology and Discourse, translated by Fatemeh Heidari, Mashhad, Sokhan Gostar. [In Persian].
Van Dyke, Theon, Ann, (2014). Discourse and power, translated by Ghaida Al-Ali, first edition, Cairo, The ethnic center for translation. [In Arabic].
Yaqoubi, M., and Zaree, R., (2021). 'The Relationship between Language and Reality in Analyzing the Concept of Exile in the Poetic Language of Izz al-Din alMonaserah', Arabic literature, 13thyear, number (1), pp.(1-21). [In Persian].
Yar Mohammadi. L. (2004). Common and Critical Discourse, Tehran, Hermes. [In Persian].
Yatawi, Muhammad (2019). Critical Analysis of Discourse, Concepts, Journals, and Applications, The Arab Democratic Center, Berlin. [In Arabic].
Yorgensen. M and Phillips. L. (2010). Theory and Method in Discourse Analysis, translated by Hadi Jalili, Ney Publishing, Tehran. [In Persian].
Zamakhshari. M. (1979). Asas al-Balaghah, Beirut, Dar Sader. [In Arabic].
Zamiran. M. (1378). Michel Foucault, Knowledge and Power, Tehran, Hermes. [In Persian].
Zayed. A. A. (1997). The Invocation of Heritage Characters in Contemporary Arabic Poetry, Cairo, Dar al-Fikr al-Arabi. [In Arabic].