نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه زبان وادبیات عربی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار گروه زبان وادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 استادیار گروه زبان وادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

مباحث نحوی و اعراب های چهارگانۀ (رفع، نصب، جر وجزم) تشخیص نقش مرفوعات، مجرورات و مجزومات تا اندازه ای آسان است، ولی در برخی موارد، تشخیص نقش واژۀ منصوب دشوار است؛ زیرا به سبب سبک بودن فتحه و اعراب نصب، شمار منصوبات در زبان عربی بیشتر است و شاید همین مسأله باعث اختلاف مُعربان در تعیین نقش پاره ای از منصوبات شده است. وظیفۀ علم نحو این است که با پیدا کردن نقش درست واژگان در کلام، معنای درستِ کلام را به دست دهد و شکی نیست که اگر نتواند در برخی جاها این وظیفه را به نحو احسن انجام دهد، معنای مراد به دست نمی آید. شوربختانه بعضی از نحویان، به سبب کم‌توجهی به معنا، در تعیین نقش برخی از منصوبات دچار اشتباه شده اند. برای نمونه، وقتی ما به ترکیب بیت های الفیۀ ابن مالک مراجعه می کنیم، مشاهده می کنیم که بعضی از مُعربان، واژه ای را که خبر برای یکی از افعال ناقصه، یا صفت برای مفعول مطلق محذوف است، حال گرفته اند، یا در مواردی در تشخیص مفعول اول و دومِ فعل دو مفعولی دچار اشتباه شده اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر وجوه دهگانۀ نقد ابن هشام بر معربان در باب پنجم مغنی، می‌کوشد اشتباهات معربان را شناسایی کرده و در صدد اصلاح آنها گام بردارد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critique of the Analysis of Manṣūbāt in the Books on Al-Alfiyah, Relying on the Views of Al-Azharī, Al-Makkūdī, and ʿAbd al-Ḥamīd

نویسندگان [English]

  • yaser heydari 1
  • Golamabas Rezaee 2
  • Mohamadhasan Foadeyan 3
  • Ali akbar Forati 4

1 Ph.D. Candidate Department of Arabic Language and Literature, Arabic Literature group, Faculty of Literature and Humanities, Tehran University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Human Sciences, Bu Ali Sina University, Tehran, Iran.

3 Associate Professor Department of Arabic Language and Literature, Arabic Literature Group, Faculty of Literature and Humanities, Tehran University, Tehran, Iran.

4 Assistant Professor Department of Arabic Language and Literature, Arabic Literature Group, Faculty of Literature and Humanities, Tehran University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The science of naḥw or Arabic grammar discusses the relationship between the words of a sentence, with the aim of teaching Arabic speakers how to speak, read and write correctly, so that there is no problem in understanding and being understood. Muslim grammarians, from the late 1st century AH until now, have produced valuable works on the Arabic language and its grammar that perhaps have no equal in any other language, although they may have gone to extremes in this regard. Undoubtedly, when an experienced researcher carefully examines works such as "I'rab Al-Alfiyah of Ibn Malik", they will observe that the authors of these books have made mistakes in the analysis of some of the manṣūbāt (accusative nouns/objects); because identifying the role of marfū'āt (nominative nouns), majrūrāt (genitive nouns) and majzūmāt (jussive verbs) is relatively easy, but determining the role of some manṣūbāt is sometimes difficult. The authors of the article attempt to critique and analyze these errors by relying on the fifth chapter of the book "Mughnī al-Labīb". This article aims, through a critical analytical descriptive method and relying on Ibn Hisham's ten critiques of the mu'ribūn in chapter five of Mughnī al-Labīb, to identify the mistakes of the mu'ribūn and work towards correcting them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mu'rib
  • Accusative
  • Al-Azhari
  • Al-Makkudi
  • 'Abd al-Hamid
ابن جنی، أبی الفتح عثمان (1954م)، المنصف شرح کتاب التصریف لأبی عثمان المازنی، أغسطس، الناشر: دار إحیاء التراث القدیم الطبعة: الأولی،  عدد الأجزاء: 1.
ابن حمدون، ابی العباس سید احمد بن محمد بن الحاج(1421ق) حاشیة ابن الحاج علی شرح المکُّودی، بیروت، دارالفکر.
ابن عقیل، بهاءالدین(1400ق)، شرح ابن عقیل، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهرة، دارالتراث القاهرة، دار مصر للطباعة.
ابن مالک، محمد بن عبدالله بن مالک الطائی الجیانی أبوعبدالله جمال الدین(1394ش)، الفیة ابن مالک، قم_ ایران، دفتر نشر نوید اسلام.
ابن هشام، عبدالله بن یوسف بن أحمد جمال الدین(1378ش)، مُغنی اللَّبیب عن کُتُبِ الأَعارِیب، تحقیق: مازن المبارک ومحمد علی حمد الله، تهران، مؤسسة الصادق.
_____ (1979م) أوضح المسالک إلى ألفیة ابن
مالک، المحقق: یوسف الشیخ محمد البقاعی، الناشر: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
الأزهری، خالد بن عبدالله(2009م)، شرح إعراب الألفیة المسمی بتمرین الطلاب فی صناعة الإعراب، بیروت، المکتبة العصریة.
الأشمونی، علی بن محمد بن عیسى أبوالحسن (1419ق)، شرح الأُشمونیّ بِهامِشِه حاشیةِ الصَّبان. تهران، منشورات الرضی.
الخضری، محمد (بی تا)، حاشیة الخضری علی شرح ابن عقیل، تهران، انتشارات استقلال.   
الدرویش، محیی الدین بن أحمد مصطفى(1415ق) إعراب القرآن الکریم و بیانه، الطبعة  
الرابعة، حمص_ سوریة (دارالیمامة_دمشق_ بیروت) (دار ابن کثیر_دمشق_ بیروت)، الناشر: دار الإرشاد للشئون الجامعیة.          
الدمامینی، محمّد بن أبی بکر بن عمر بدر الدینی(بی تا)، تحفة الغریب، قم، مکتبة الحوزة.
الصبان محمد بن علی (1419ق)، حاشیة الصّبان علی الأشمونی، تهران، منشورات الرضی.
الرضی، رضی الدین الأسترآباذی(1978م)، شرح الرضی علی الکافیة، تحقیق یوسف حسن عمر، طرابلس، جامعة قاریونس.
الزمخشری، أبوالقاسم محمود بن عمرو بن أحمد، جارالله(2002م)،  تفسیر الکشاف، بیروت، دار المعرفة، مجلد واحد.
السیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر(1379ش)، البهجة المرضیة فی شرح الألفیة، تحقیق: مصطفی الحسینی الدشتی، قم، الاسماعیلیان.
_____(بی تا)، هَمعُ الهَوامِع، تصحیح سید محمد بدرالدین  النعسانی، قم، منشورات الرضی_ زاهدی_.
عبدالحمید، محمد محیی الدین(1400ق) منحة الجلیل بتحقیق شرح ابن عقیل، قاهرة، دار   التراث القاهرة، دار مصر للطباعة.
غرسی، محمد صالح بن احمد(2000م)، التَّحقیقاتُ الوَفیَّةُ بِما فِی البَهجَةِ المَرضیَّةِ مِنَ النِّکاتِ  وَالرُّمُوزِ الخَفِیَّةِ، قاهره، الناشر: دار السلام للطباعة والنشر والتوزیع.
المکّودی، عبدالرحمن(1421ق) شرح المکّودی علی الفیة ابن مالک و بهامشه حاشیة ابن  حمدون، بیروت، دار الفکر.
Abdul hamid, Mohammad Mohyi Al-Din(1980), Menhat Al-Jalil Be Tahqiq Sharhe Ibn Aqil, Cairo, Cairo’s Heritage House, Egypt Publishing House. [In Arabic].
Al-Ashamouni, Ali Ibn Mohammad Ibn Issa Abu Al-Hasan (1998), Sharh Al-Ashmouni Be Hameshe Hashiyate Al-Saban. Tehran, Al-Radi Publications. [In Arabic]. 
Al-Azhani, Khaled Ibn Abdullah (2009), Sharh Eerab Alfiyyah Al Mosama Be Tamrin Al-Tollab Fi Senaate Al-Eerab, Beirut, Modern Library. [In Arabic].
Al-Damamini, Mohammad Ibn Abi-Bakr Ibn Omar Badr Al-Dini(Bita), Tohfa Al-Gharib, Qom, Hawza Library. [In Arabic].
 Al-Darvish , Mohyi Al-Din Ibn Ahmad Mostafa (1995), Eerab Al-Quran
Al-Karim Va Bayanah , Edition: Fourth, Homs-Syria (Dar Al-Yamamah _     Damascus_Beirut) (Dar Ibn Kathir_Damascus_ Beirut),Publisher: Guidanc     House for University Affair. [In Arabic]. 
Al-Khadri, Mohammad (N.D), Hashiya Al-Khadri Ala sharhe Ibn Aqil, Tehran, Esteghlal Publications. [In Arabic].
Al-Mokavdi, Abdul Rahman(2000), Sharhe Al-Mokavdi Ala Alfiyyah Ibn Malik Va Be Hameshe Hashiyate Ibn Hamdon, Beirut, Dar Al-Fekr. [In Arabic]. 
Al-Radi, Radi Al-Din Al-Astar Abadi(1978), Sharhe Radi Ala Al-Kafiyah, Investigation: Yousef Hasan Omar, Tripoli, Gar Younis University. [In Arabic].
Al-Saban Mohammad Ibn Ali (1998), Hashiya Al-Saban Ala Al-Ashmouni, Tehran, Al-Radi Publications.
Al-Zamakhshari,, Aba Al-Qasem Mahmoud Ibn Amrou Ibn Ahmad , Jar Allah (2002),Tafsir Al-Keshaf, Beirut, House of knowledge, First volu Al-suyuti, Jalal Al-Din Abdul Rahman Ibn Abi Bakr (2001), Commentaries On The Millennium By Ibn Malik Explanation Of Al-Suyuti On The Alfiyyah of Ibn, Investigation: Mostafa Al-Hosseini Al-Dashti, Qom, Al-Ismailian. [In Arabic].
ـــــــــــــــــــــ, (N-D) Hamue Al-Havame, Correction by Sayyed Moammad Badr Al-Din Al-Naesani ,Qom ,Al-Radi and Zahedi Publications.
Ibn Aqil, Baha Al-Din (2021), Sharhe Ibn Aqil, Investigation: Mohammad Mohyi Al-Din Abdul Hamid, Cairo, Cairo Heritage House, Egypt Publishing House. [In Arabic].
 Ibn Hamdon, Abi Abbas Seyyed Ahmad Ibn Mohammad Ibn Al-Haj (1421AH), Hashiye Ibn Al-Haj Ala Sharhe Al-Mokkavdi, Beirut, Dar Al-Fikr. [In Arabic].
Ibn Jinni,Abi Al-Fath Osman (1954),Al-monsef Explanation of Al-Tasrif Le Abi Osman Al-Mazani’s book, Publisher: Old Heritage Revival House. Edition: First, Number of parts:1. [In Arabic].
Ibn Malik, Mohammad Ibn Abdullah Ibn Malik Al-Ta’I Al-Jianye AbuAbdullah Jamal Al-Din (2015), Alfiyyah Ibn Malik, Qom-Iran, Navid Islam Publishing House. [In Arabic].
Moghni Al-Labib An Kotob Al-Aarib, Investigation: Mazen Al-Mobarak and Mohammad Ali Hamdullah , Tehran, Sadiq Foundation.
ـــــــــــــــــــــ(1979), Awzah Al-Masalek Ela Alfiyyah Ibn Malik, Investigation: Yousef Al-Sheikh Mohammad Al-Baghaei, Publisher: House of thought for printing and publishing and distribution.
Qarsi, Mohammad Saleh Ibn Ahmad(2000), Al-Tahqiqat Al-Vafiya Bema Fi Al-Behjat Al-Marziyah Min Al-Nekat Va Al-Romuz Al-Khafiya, Cairo, Publisher: Dar Al-Salam for printing and publishing. [In Arabic].