نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

چکیده

بازتاب فرهنگ اجتماعی زندگی عرب­ ها را می ­توان در بسیاری از بخش­ های نهج ­البلاغه ملاحظه کرد. گزاره ­های نفرین در نهج­ البلاغه یکی از عناصر زبانی گویای فرهنگ آن روزگاران است که از ابعاد مختلف زبانی، روان­شناسی و جامعه ­شناسی اهمیت دارد. کاربرد این گزاره ­ها از زبان امام علی (ع)، گاه برای مخاطب ناآشنا با فضای سخن، غریب و نامأنوس بوده و انتقال آن به فرهنگ دیگر از بستر ترجمه، به دلیل وجوه پنهان معنا و افتراق فرهنگی، چالشی برجسته به نظر می­آید. این پاره­ گفت­ ها، همانند بسیاری از ترکیب­ های مستقل چون امثال، از نظر معنا در پیوند با اجزای دیگر متن قرار دارد و گویای بخشی از ساختار اجتماعی دوره امام علی (ع) است. در پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و از منظر کاربردشناسی، تلاش می­ شود دلالت­ های ضمنی شماری از این تعابیر در ترجمۀ­ موسوی گرمارودی از نهج ­البلاغه مورد ارزیابی قرار گیرد. بررسی بافت موقعیتی و زبانی کاربست کنش­ های گفتاری نفرین در نهج­ البلاغه، حاکی از ترسیم انگیزه ­هایی چون هشدار، غفلت­ زدایی، تحقیر و توبیخ، ترغیب و اظهار شگفتی، همراه با مخاطب­ سنجی است. مخاطبان این گزاره ­ها گاه نزدیکان، یاران و مردم شهرهای تحت فرمانروایی امام بوده و گاه دشمنان وی بوده­ اند که اغلب امام در هنگام گلایه از آن­ها به کار برده است. گرمارودی در حاشیه ترجمۀ خود ضمن معناشناسی اغلب این تعابیر، به وجوه معانی آن­ها اشاره کرده است و تلاش داشته با در نظر گرفتن دلالت­ های ثانویه­ این تعابیر، چون تحقیر، اظهار شگفتی، هشدار، توبیخ و غیره، مفهومی درست از این گونه تعابیر در ترجمه بیان دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of Hidden Meanings in the Curses of Nahj al-Balagha from the Perspective of Pragmatics (with a Focus on the Translation of Musavi Garmaroudi)

نویسنده [English]

  • aliasghar shahbazi

Assistant Professor Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.

چکیده [English]

The reflection of the social culture of Arab life can be seen in many parts of the text of Nahj al-Balagha. Propositions of execration and cursing are one of the expressive linguistic elements of the culture of those times, which are important from different linguistic, psychological, and social dimensions. The use of these propositions by Imam Ali (PBUH) is sometimes strange and unfamiliar to the audience who is unfamiliar with the context of the speech, and transferring it to another culture from the context of translation seems to be an outstanding challenge due to the hidden aspects of meaning and cultural differences. These utterances, like many independent compounds such as proverbs, are connected to other parts of the text in terms of meaning and indicate a part of the social structure of Imam Ali's era. In the current research, relying on the descriptive-analytical method, based on pragmatics and situational context, an attempt is made to evaluate the implicit meanings of some of these meanings in Garmaroodi's translation of Nahj al-Balagha. Examining the situational and textual context of the use of speech acts of reproach and cursing in Nahj al-Balagha indicates the drawing of motives such as warning and neglect, disillusioning, humiliation, reprimand, surprise, and persuasion, along with due evaluation of the audience as well. The audience of these propositions were sometimes the relatives, friends, and people of the cities under the Imam's rule, and sometimes they were his enemies, which the Imam often used when complaining about and reproaching them. In the margin of his translation, Garmaroodi has pointed out the aspects of their meanings along with the semantics of a number of these expressions and has tried to create a correct concept of these types of expressions as infused within translation, by considering the secondary meanings of these expressions, such as contempt, expressing surprise, warning and reprimand, etc., and has put forth the interpretations within the translation

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balagha
  • execration
  • Garmaroodi's translation
  • implicit meaning
  • pragmatics
قرآن کریم
ابن اثیر، ضیاءالدین (1939)، المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، شرح محمد محی­الدین عبدالحمید، قاهره، مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
ابن سیده، ابوالحسن بن اسماعیل (1996)، المخصص، ج 3، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ابن ابی الحدید (1959)، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن‌میثم بحرانی، کمال­الدین میثم بن علی (1375). شرح نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمدصادق عارف و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
احمد بن فارس (1997)، الصاحبی فی فقه اللغة العربیة ومسائلها وسنن العرب فی کلامها، شرح و تعلیق احمد حسن بسج، بیرت، دارالکتب العلمیة.
اقبالی، عباس (1396)، «نشانه­شناسی و تحلیل فرامتنی برخی از کنایات نهج­البلاغه»، حدیث­پژوهی، سال نهم، شمارۀ هجدهم، صص 256 ـ 239.
انوری، حسن (1382)، فرهنگ سخن، تهران، سخن.
انیس، ابراهیم (1976)، دلالة الألفاظ، چاپ سوم، قاهره، مکتبة الانجلو المصریة.
آقاگل­زاده، فردوس (1392)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران، نشر علمی.
بن­ظافرالشهری، عبدالهادی (2004)، استراتیجات الخطاب مقاربة لغویة تداولیة، بیروت، دارالکتب الجدیدة المتحدة.
پیش­قدم، رضا و همکاران (1393)، «نگاهی جامعه­شناختی به کنش­گفتار نفرین: مقایسه زبان­های فارسی و انگلیسی»، فصلنامه مطالعات زبان و ترجمه، شمارۀ دوم، صص 71 ـ 45.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1990)، تاج اللغة العربیة وصحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین.
چپمن، شیوان (1398)، معنی کاربردشناختی، ترجمۀ محمدرضا بیاتی، تهران، علمی.
خاقانی، محمد (1376)، جلوه­های بلاغت در نهج­البلاغه، تهران، بنیاد نهج­البلاغه.
ختام، جواد (2016)، التداولیة أصولها واتجاهاتها، عمان، دار کنوز المعرفة.
خضیر، باسم خیری (2017)، استراتیجیات الخطاب عند الإمام علی (علیه‌السلام) مقاربة دلالیة، کربلاء: مؤسسة علوم نهج البلاغة.
ذبیانی، نابغة (1976)، دیوان النابغة الذبیانی، شرح محمد الطاهر ابن عاشور، تونس، الشرکة الوطنیة للنشر والتوزیع.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1371)، محاضرات الأدباء ومحاورات الشعراء والبلغاء، ترجمۀ محمد صالح قزوینی، تهران، سروش.
سامرائی، فاضل صالح (2000)، الجملة العربیة والمعنی، بیروت، دار ابن حزم.
السید، صفوت محمود المتولی (2020)، «لمحات دلالیة حول ألفاظ الدعاء الواردة علی ألسنة العرب»، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات، شمارۀ پنجم، جلد 14، صص 662 ـ 741.
شاتلورت، مارک و موریا کاوی (1385)، فرهنگ توصیفی اصطلاحات ترجمه، ترجمۀ فرزانه فرحزاد، غلامرضا تجویدی و مزدک بلوری. تهران، یلدا قلم.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ ششم، تهران، آگاه.
صبوحی خامنه، لیلا (1389)، «بررسی کنش­های گفتاری دعا و نفرین در زبان فارسی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
صحراوی، مسعود (2005)، التداولیة عند العلماء العرب، بیروت، دارالطلیعة.
عبده، محمد (بی­تا)، شرح نهج­البلاغه، بیروت، دارالمعرفة.
عثیمین، محمد بن صالح (2004)، شرح الأربعین النوویة، عنیزة (المملکة العربیة السعودیة)، دارالثریا للنشر والتوزیع.
عربی، موسی و مریم اشراق­پور (1398)، «تحلیل کاربردشناسی خطبه امام حسن (ع) در باب صلح»، مجله ادب عربی، شمارۀ 2، صص 167 ـ 186.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1353)، منطق­الطیر، تصحیح و تعلیق محمدجواد مشکور، تهران، کتابفروشی تهران.
عطاردی، عزیزالله (1404)، شرح نهج­البلاغه (لشارح مجهول من أعلام القرن الثامن)، تحقیق عزیزالله عطاردی، تهران، بی­نا.
فراتی، علی اکبر (1396)، «بررسی و نقد سبک­شناختی مفهوم عبارت «ویل أمه کیلاً بغیر ثمن» در نهج‌البلاغه»، مجله علوم حدیث، شمارۀ 86، صص 51 ـ 74.
قطب­الدین الراوندی، هبه­الله (1406)، منهاج البراعة فی شرح نهج­البلاغة، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
لاینز، جان (1391)، درآمدی بر معنی­شناسی زبان، ترجمۀ کورش صفوی، تهران، نشر علمی.
محمدی، سید کاظم و محمد دشتی (1387)، المعجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغة، قم، مؤسسۀ تحقیقاتی و فرهنگی امیرالمومنین.
مصطفوی، حسن (1385)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
مغنیه، محمدجواد (1979)، فی ظلال نهج­البلاغة محاولة لفهم جدید، ط 3، بیروت، دارالعلم للملایین.
مکارم شیرازی، ناصر (1387)، گفتار معصومین علیهم السلام، قم، امام علی بن ابی طالب (ع).
موسوی گرمارودی، علی (1399)، ترجمۀ نهج­البلاغه، چاپ دوم، تهران، قدیانی.
میرزایی، پوران و محسن خاتمی (1399)، «نقدی بر ترجمۀ کنایات در نهج­البلاغه (مطالعه موردی «لا أبا لک» و «لا أبا لغیرک»)»، پژوهشنامه نهج­البلاغه، سال هشتم، شمارۀ 30، صص 113 ـ 133.
نرم­افزار نور علوی، (نسخه 2).
هاشمی، احمد (1379)، جواهر البلاغة، قم، مؤسسة الصادق للطباعة و النشر.
هاشمی­خوئی، حبیب­الله (1400 ق). منهاج البراعة فی شرح نهج­البلاغة، تصحیح ابراهیم المیانجی، تهران، المطبعة الاسلامیة.
یول، جورج (1393)، کاربردشناسی زبان، ترجمۀ محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توانگر، تهران، سمت.
Holy Quran
Abdu, M. (No date), Explanation of Nahj al-Balaghah, Beirut,  Dar Elmarefah.[In Arabic].
Aghagolzadeh, F. (2012), Descriptive Culture of Discourse Analysis and Pragmatics, Tehran, Elmi Publication.[In Persian].
Ahmed bin Faris, (1997), Al-Sahibi, On the Arabic language and its Issues and Arab Traditions in Speech, explained and commented by Ahmed Hassan Basaj, Beirut, Scientific Books House.[In Arabic].
Al-Sayed, S.M.A. (2020), "Semantic Glimpses about the Words of Supplication Mentioned in the Arab Languages", Journal of the College of Islamic and Arabic Studies for Girls, no. 5, vol. 14, pp. 662- 741.[In Arabic].
Anis, I. (1976), Semantics of Words, 3rd Publication, Cairo, Angelo Egyptian Bookshop.[In Arabic].
Anvari, H. (2007), Sokhan Dictionary, Tehran, Sokhan.[In Persian].Arabi, M. & Eshraqpor, M. (2019)  "A Pragmatic Analysis of Imam Hassan’s Speech on the Peace", Arabic Literature, 11 (2) pp 167- 186.[In Persian].
Atarodi, A. (1983), Explanation of Nahj al-Balaghah (by an unknown commentator from the prominent figures of the eighth century), edited by Azizullah Atarodi, Tehran, Bina.[In Arabic].
Attar Nishabouri, F. (1974), the Logic of Birds (Mantegh-ul-Teyr), corrected and commented by Muhammad Jawad Mashkour, Tehran, Tehran Bookstore.[In Persian].
Chapman, S. (2019), Pragmatics, translated by Mohammad Reza Bayati, Tehran, Elmi Publication.[In Persian].  Eghbali, A. (2016), "Semiotics and Metatextual Analysis of some Allusions in Nahj al-Balagha", Hadith Research, vol. 9, no. 18, pp. 239-256.[In Persian].
Forati, A.A. (2016), "Stylistic Review and Criticism of the Meaning of the Phrase "Oh Heavens! This Cup is Freely Given, I Wish There was a Container for it" in Nahj al-Balagha, Journal of Hadith Sciences, no. 86, pp. 74-51.[In Persian].
Gile, D. (2014), Understanding and Teaching Translation, translated by Fatemeh Mizra Ebrahim Tehrani, Tehran, Ghatreh Publication.[In Persian].
Hashemi Khoei, H. (1400 BC). Minhaj Al-Bara'ah in explaining Nahj-al-Balaghah. Corrected by Ibrahim Al-Myanji. Tehran, Islamic Press.[In Arabic].
Hashemi, A. (2000), Jawaher Al-Balaghah, Al-Sadiq Publication Center.[In Arabic].Ibn Maitham Bahrani, K. (1996). Explanation of Nahj al-Balaghah, translated by Mohammad Sadegh Aref and others, Mashhad, Islamic Research Foundation.[In Arabic].
Ibn Sidah, A. (1996), Al-Mukhassas, vol. 3, Beirut, Arab Heritage Revival House.[In Arabic].
Ibn-e-Abi Alhadid (1959), Describing Nahj-ul-balagha, Muhammad Abolfazl Ebrahim, Cairo, Arabic Books Revival House.[In Arabic].
Ibn-e-Asir, Z. (1939), The Walking Proverb in the Literature of the Writer and Poet, Muhammad Mohiyeddin Abd-ul-Hamid. Cairo, Mustafa Al-babi Al-Halbi Publication.[In Arabic].
Jawhari, I. (1990), The Crown of the Arabic Language and the Correctness of Arabic, edited by Ahmed Abdel Ghafour Attar, Beirut, Dar Al-Ilm Li’l-Malayeen.[In Arabic].
Khaqani, M. (1997), Manifestations of Rhetorics in Nahj al-Balagheh, Tehran, Nahj al-Balagheh Foundation.[In Persian].
Khattam, J. (2016), Pragmatics Its Origins and Trends, Oman, Dar Knouz Al-Marafa.[In Arabic].Khudair, B. (2017), Discourse Strategies of Imam Ali: a semantic approach, Karbala, Nahj al-Balaghah Science Foundation.[In Arabic].
Lines, J. (2012), An Introduction to Language Semantics, translated by Koroush Safavi, Tehran, Elmi Publications.[In Persian].Makarem Shirazi, N. (2008), Speeches of the Ma’asums, Qom, Imam Ali Ibn Abi Talib Publications.[In Persian].
Mirzaei, P. & Khatami, M. (2019), "Criticism on the Translation of Allusions in Nahj-ul-Balagha (Case study of Phrases"La Aban Lek" and "La Aban Leghirak")", Nahj-ul-Balagha Research Journal, vol. 8, no. 30, pp.: 133-113.[In Persian].
Mohammadi, K. & Dashti, M. (2008), The Indexed Dictionary of the Words of Nahj al-Balaghah, Qom, Cultural Instutute of Amir al-Muminin.[In Persian].
Mostafavi, H. (2006), An Investigation into the Words of the Qur'an, Tehran, Allama Mostafavi Publication Center. [In Arabic].
Motahhari, M. (No date), A Survey into Nahj-al-Balagha, Tehran, Sadra.[In Persian].Mousavi Garmaroudi, A. (2019), Translation of Nahj-ul-Balagha, second edition, Tehran, Qadiani Publications.[In Persian].
Mughniyeh, M.J. (1979), In the Shadows of Nahj-al-Balaghah, An Attempt for a New Understanding, 3rd edition, Beirut, Al-Ilm Li’l-Malayyin Publication House.[In Arabic].
Noor-e-Alavi Application (v. 2).[In Persian].Qutbo al-Din al-Rawandi, (1985), Minhaj al-Baraa fi Sharh Nahj al-Balaghah, Qom: Library of Ayatollah Marashi al-Najafi. [In Arabic].
Ragheb Isfahani, H. (1992), Lectures of Writers and Dialogues of Poets and Rhetoricians, translated by Mohammad Salih Qazwini, Tehran, Soroush.[In Persian].
Sabuhi khamene, L. (2010), "Analyses of the cursing and the blessing as speeh acts in Persian", Ferdowsi University of Mashhad.[In Persian].
Sahrawi, M. (2005), The perspective of Arab scholars on pragmatics, Beirut, DarTaliya. [In Arabic].
Samarrai, F.S. (2000), Arabic Sentence and Meaning, Beirut: Ibn Zahm House.Shafiei Kadkani, M.R. (1996), Imagery in Persian Poetry, 6th edition, Tehran, Aghaz. [In Arabic].
Shuttleworth, M. and Cowie, M. (2006). Descriptive Encyclopedia of Translation Idioms. Trans. By Farzaneh Farahzad, Gholamreza Tajvidi and Mazdak Boloori. Tehran, Yalda Ghalam.[In Persian].
Thebiani, N. (1976), Diwan al-Nabigha al-Dhibiani, explained by Muhammad al-Taher Ibn Ashour, Tunisia, The National Company for Publishing and Distribution. [In Arabic].
Uthaymeen, M. (2004), Explanation of the Arba-in Al-Noviyah, Onaizah (Saudi Arabia), Dar Al Thuraya Publication. [In Arabic].
Yule, G. (1996), Pragmatics, Translated by Mohammad Amozadeh Mahdiraji and Manouchehr Tavangar, Tehran, samt.[In Persian].