ادب عربی

توظیف آلیة التشبیه للتعبیر عن القضایا الاجتماعیة عند أحمد عبد المعطی حجازی من منظور الإستراتیجیة التلمیحیة

صادق عسکری؛ مرضیه فیروزپور؛ حسین کیانی؛ شاکر عامری

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 113-132

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.349783.612598

چکیده

إستراتیجیة الأدیب تساعده علی التخطیط واختیار ألفاظ وعبارات مناسبة قبل إنتاج الخطاب. وتنقسم هذه الإستراتیجیات إلی المباشرة التی تعبّر عن القصد مباشرة وغیر المباشرة أو التلمیحیة التی تنحصر فی التعبیر ... بیشتر إستراتیجیة الأدیب تساعده علی التخطیط واختیار ألفاظ وعبارات مناسبة قبل إنتاج الخطاب. وتنقسم هذه الإستراتیجیات إلی المباشرة التی تعبّر عن القصد مباشرة وغیر المباشرة أو التلمیحیة التی تنحصر فی التعبیر عن القصد بصورة ضمنیة، حسب ما تستلزمه الظروف بین المتکلّم والسامع. وللإستراتیجیة التلمیحیة آلیات بلاغیة تعتبر التشبیه واحداً منها. وأحمد عبد المعطی حجازی شاعر اجتماعی تحدّث عن القضایا الاجتماعیة فی شعره مباشرًا و غیر مباشر. وأمّا بالنسبة إلی کلامه غیر المباشر، فهو جعل الصور التشبیهیة وسیلة للتعبیر عمّا یرید نقله إلی المخاطب نقلًا غیر مباشر. وبما أنّ هذه الصور التشبیهیة تحمل معنی غیر معناها الظاهری فدراسة هذه الصور دراسة عمیقة تقتضی دراسة المؤثّرات الخارجیة إلی جانب المؤثّرات الداخلیة للخطاب، فخیر منهج یساعد البحث، هو المنهج التداولی الذی یتجاوز عن دراسة الشکل اللغوی للخطاب إلی دراسة المؤثّرات الخارجیة التی أثّرت علی الإنتاج. وتوصّلت الدراسة إلى نتائج أهمّها: هناک قرابة بین البیئة الاجتماعیة للشاعر والصور التشبیهیة التی استخدمها للتعبیر عن هذه البیئة، فلذلک عندما ینظر المخاطب فی هذه الصور یفهم الأوضاع الاجتماعیة السائدة آنذاک. وبما أن التشبیه لم یکن عند الشاعر للزینة فحسب، بل کان آلة للتعبیر عن البیئة الاجتماعیة والتواصل مع الناس، فحاول الشاعر فی خلق هذه الصور أن یتخّذ طریقاً یقتضی مشارکة المخاطب وفهمه، کاختیار الصور السهلة والصور الحجاجیة المقنعة والاهتمام بالثقافة المشترکة بین الشاعر وبین المخاطب وخلق الصور المناسبة المثیرة التی تدغدغ أفکاره وتشارکه فی فهم المقاصد الکامنة. فمن هنا یمکن القول، إنّ الإستراتیجیة التلمیحیة عند الشاعر تقترب من التصریح أکثر من التلمیح؛ إذ هو اتّخذ إستراتیجیات خاصة فی خلق الصور التشبیهیة وأراد بها التواصل مع المخاطب ونقل المعانی إلیه.

مؤلفه‌های پسانوگرایی در داستان یوم قتل الزعیم اثر نجیب محفوظ

صادق عسکری؛ ناهید خدادادیان؛ پرویز جهانشاهلو

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 101-120

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.275786.612030

چکیده

پست‌مدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گسترده‌ای اطلاق می‌گردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستاننویس معاصر مصری، ... بیشتر پست‌مدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گسترده‌ای اطلاق می‌گردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستاننویس معاصر مصری، نمونهای از یک داستان پستمدرنیسم و فراداستان است که در صدد گشودن عرصۀ داستانِ خود بر فضای تاریخی مصر می‌باشد. هدف این پژوهش بررسی داستان یاد شده، در پرتو تکنیک فراداستان با ماهیتی پسانوگرایی می‌باشد. این داستان با وجود اینکه جلوه‌هایی از واقعیت و رئالیسم را در خود گنجانده، اما داستانی است که ماهیتی تخیلی دارد و حاوی برخی از واقعیتهای معاصر مصر نیز میباشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که نجیب محفوظ در این اثر با تأثیرپذیری از مکتب پستمدرنیسم، به دنبال توصیف اضطراب‌ها، سرگردانی‌های انسان معاصر و مبارزۀ منفی بر ضد شرایط بوده است. از بین مؤلفههای متعدّد پست‌مدرنیسم، از تناقض، اتصال کوتاه، عدم قطعیت و بینامتنیت بیش از سایر مؤلفهها استفاده نموده است. بازتاب بینامتنیت بویژه در صحبتهای محتشمی زاید به دلیل ایمان مثالزدنی او بیشتر آشکار شده است. اتصال کوتاه، مؤلفۀ قابل‌توجه دیگری است که محفوظ در حین بیان وقایع تاریخی از آن مدد جسته است. عدم انسجام و قطعیت از دیگر پیامدهای این نظریه است که در جای‌جای داستان «یوم قتل الزعیم» بیان شده است. آثار نجیب محفوظ آیینۀ جامعۀ مصر است به‌گونه‌ای که زمان و مکان و شخصیتهای تاریخی در داستان وی پررنگتر از سایر شخصیتهای داستانی دیده میشوند. وی با بهره گرفتن از مؤلفه‌های متعدد پسامدرن، در پی آن است تا به طور غیرمستقیم شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعۀ مصر را توصیف و نقد نماید و در نتیجه پیوند انداموار ادبیات با جامعه و تبلور نابسامانیهای اجتماعی را در این نوع داستانها به تصویر کشد. وی با گزینش مؤلفههای پست‌مدرن توانسته تا حدودی بیکفایتی فرمانروایان و شرایط نامناسب اقتصادی-سیاسی کشور مصر و به‌ویژه مسئلۀ فقر را به تصویر بکشد.

الإستعارة عند أحمد عبدالمعطی حجازی؛ دراسة علی ضوء الإستراتیجیة التلمیحیة

مرضیه فیروزپور؛ صادق عسکری؛ حسین کیانی؛ شاکر عامری

دوره 11، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 153-172

https://doi.org/10.22059/jalit.2018.232407.611709

چکیده

یعمد کلّ أدیب وشاعر إلی إختیار إستراتیجیة مناسبة علی أساس المقاصد وسیاق الکلام وحال المتلقّی. تنقسم هذه الاستراتیجیات إلی قسمین: الإستراتیجیة المباشرة والإستراتیجیة غیر المباشرة أو الإستراتیجیة التلمیحیة ... بیشتر یعمد کلّ أدیب وشاعر إلی إختیار إستراتیجیة مناسبة علی أساس المقاصد وسیاق الکلام وحال المتلقّی. تنقسم هذه الاستراتیجیات إلی قسمین: الإستراتیجیة المباشرة والإستراتیجیة غیر المباشرة أو الإستراتیجیة التلمیحیة التی یعمد علیها المرسل عندما یفهم أنّ الإستراتیجیة المباشرة لایناسب السیاق. للإستراتیجیة التلمیحیة آلیات بلاغیة متعددة، منها: آلیة الإستعارة التی تلعب دوراً رئیساً لإنجاز مقاصد إقناعیة تأثیریة. بما أنّ دراسة الإستعارة من منظار الإستراتیجیة تعنی دراسة الإستعارة فی میدان الاستعمال، فخیر منهج یحقّق الغرض هو المنهج التداولی الذی یدرس اللغة کما یستعملها المرسل بناء على قصده فی سیاق محدّد. تکشف دراسة الإستعارة عند الشاعر أحمد عبدالمعطی حجازی الذی وجد فی القول الإستعاری فرصة للتعبیر عمّا یرید إبلاغه إلی مواطنیه وفرصة للتأثیر علیهم علی أساس المنهج التداولی وإستراتیجیات الخطاب، عن بعض النتائج، أهمّها: أنّ الصور الإستعاریة تخضع لأفکار الشاعر ونفسیته وسیاق کلامه، حیث یعدل الشاعر أحیاناً عن المألوف وما یتداول بین الناس ویشکّل صورة إستعاریة جدیدة تحمل معنیین: الحرفی والباطنی الذی یطلب فهمه العلم بالسیاق ونفسیة الشاعر. کذلک إهتمامه بالتواصل مع المتلقّین والتأثیر علیهم، جعله یخلق الصور الإستعاریة التی تنشّط الذهن وتثیر أسئلة تقربهم من الأغراض، فیختار إستراتیجیة تحقّق فهم الإستعارة لدیهم وتؤدّی إلى إقناعهم، کالإهتمام بالمعلومات المشترکة بینهم وحذف ما هو محطّ العنایة. استخدم الشاعر فی طریقه إلی المطلوب عنصر التشخیص إستخداماً یناسب أفکاره الثوریة الجدیدة؛ إذ یکون التشخیص عنده وسیلة للإقناع والتأثیر بدل الهرب إلی الطبیعة.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

نویسنده = صادق عسکری

توظیف آلیة التشبیه للتعبیر عن القضایا الاجتماعیة عند أحمد عبد المعطی حجازی من منظور الإستراتیجیة التلمیحیة

چکیده

مؤلفه‌های پسانوگرایی در داستان یوم قتل الزعیم اثر نجیب محفوظ

چکیده

الإستعارة عند أحمد عبدالمعطی حجازی؛ دراسة علی ضوء الإستراتیجیة التلمیحیة

چکیده