ادب عربی - فهرست مقالات

هذا العالم السحری الجمیل؛ بلغتها وشخصیاتها وأزماتها وأحیازها وأحداثها، وما یعتَوِر کل ذلک من خصیب الخیال وبدیع الجمال فی شأنها وتقنیاتها. من أبرز مظاهر تطوّر الکتابة الإبداعیة فی العصر الحاضر هو تنوّع ... بیشتر هذا العالم السحری الجمیل؛ بلغتها وشخصیاتها وأزماتها وأحیازها وأحداثها، وما یعتَوِر کل ذلک من خصیب الخیال وبدیع الجمال فی شأنها وتقنیاتها. من أبرز مظاهر تطوّر الکتابة الإبداعیة فی العصر الحاضر هو تنوّع أسالیب الکتابة الروائیة، وتداخلها والأنواع الفنیة المختلفة والفنون البصریة. إنّ تجربة تحویل نصّ الفنّ الروائی إلی الفنّ المرئی أی السینما، من التجارب الرائدة فیما یتعلّق بالعلاقة الثنائیة بین الأدب والفنّ، حیث أقدم بعض السینمائیین إلى اقتباس روایات ذات قیمة عالیة فی کتابة السیناریوهات، واستخدام البنیة الروائیة فی الأفلام؛ الأمر الذی یزید من جمالیّة السینما من جهة، ومن تقدیم الروایة إلى المتلقّی المـُشاهد للفنون البصریة. وتحقیق هذه التجربة الفنیة لا یتأتی إلا وفق مقتضیات فنیة، وهو ما یُعتبر عملاً إبداعیًا رفیعًا. فی هذا البحث تناولنا روایة "بدایة ونهایة" ل‍ نجیب محفوظ وکیفیة تحویلها إلى فیلم سینمائی بالعنوان نفسه، للمخرج صلاح أبوسیف من خلال النظرة المقارنة إلیهما. الروایة التی تتناول أحداث متسارعة ومسایرة للحیاة الاجتماعیة فی حقبة من تاریخ مصر. کما أننا تطرّقنا إلى آلیات تحویل الروایة إلی فیلم، من خلال المنهج الوصفی التحلیلی. وقد أظهرت النتائج أنّ الروایة درامیة بامتیاز، إذ استند نجیب محفوظ بالتقنیات البصریة فی روایتها، وإنّ تحویلها إلى الفیلم، تمّ وفق آلیات معیّنة من الحذف والإضافة والاختزال، وغیرها، وقصدَ المخرج إلباس الفیلم لباس تسلسل الأحداث، مع بعض التغییرات فی تمثیل الأحداث خاصة فی الفصول الأولی لأسباب درامیة بصریة، والاحتفاظ بالتوازی بین الروایة والفیلم فی بعض المشاهد.

مشاهده مقاله

جلوه‌های تمایز در رمان اللَّص وَ الکِلاب بر اساس الگوی جامعه‌شناختی پیر بوردیو

علی صیادانی؛ یزدان حیدرپور مرند؛ سکینه حیدرپور مرند

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 109-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.317112.612340

چکیده

در نگاه بوردیو جهان اجتماعی بر پایۀ تمایز استوار است که این تمایز در مفاهیم ساختاری چون فضا، میدان، طبقه و سرمایه و همچنین در سطح مفاهیم کنشی، یعنی عادت‌واره، عملکردهای درون میدان و ذائقه و سلیقه نمایان ... بیشتر در نگاه بوردیو جهان اجتماعی بر پایۀ تمایز استوار است که این تمایز در مفاهیم ساختاری چون فضا، میدان، طبقه و سرمایه و همچنین در سطح مفاهیم کنشی، یعنی عادت‌واره، عملکردهای درون میدان و ذائقه و سلیقه نمایان است. معمولاً متن‌هایی چون هنر، رمان، ادبیات و حوزه‌های دیگر فرهنگ‌عامه سرریزهای جامعه‌اند که تحلیل و بررسی آ‌نها می‌تواند پژوهشگران را به درک و فهم جامعه رهنمون سازد. فهم متن‌های ادبی با رویکرد بوردیویی، می‌تواند شیوه‌های تمایز در هر جامعه‌ای را نشان دهد. رمان اللَّص وَ الکِلاب از داستان‌های نمادگرایانۀ نجیب محفوظ است که قابلیت بررسی در چارچوب مصادیق مزبور را دارد؛ چراکه نویسنده با درنظرداشتن مفاهیمی همچون دین، فرهنگ، جامعه و طبقه به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم در جامعۀ مصر می‌پردازد و به ناعدالتیهای حاکم بر آن جامعه خُرده می‌گیرد. روایت داستان به‌گونه‌ای شکل یافته که محدودیت‌ها و شرایط خاص اجتماعی، به مجموعه‌ای گسترده و پیچیده از الزامات فردی و جمعی وابسته است. پژوهش حاضر به روش نقد جامعه‌شناسی با تکیه ‌بر نظریۀ پیر بوردیو است که رمان اللَّص وَ الکِلاب را از بعد جامعه‌شناختی و با رویکرد تحلیلی بررسی می‌کند و درصدد نشان‌دادن و بررسی جلوه‌هایی از تمایز در این رمان است که در قالب مفاهیم بوردیویی همچون منشها و عادت‌وارهها، زمینه‌ها و میدان‌ها، عرصه‌ها و سرمایهها، فضاهای اجتماعی، طبقات اجتماعی و نیز ذائقهها و سلیقهها نمود یافته است. یافته‌های پژوهش حکایت از این واقعیت دارد که نویسنده در رمان مزبور، با بررسی نقش عاملان کنش در ساختارهای اجتماعی، نوعی تشخص طبقانی و فرهنگی را بر اساس عادت‌واره‌ها، سرمایه‌ها، فضاهای اجتماعی و شخصیت‌ها در میدان‌های مختلف برجسته می‌کند؛ به‌طوری که شخصیت‌ها در میدان‌های مختلف متناسب با عادتواره‌هایشان که ناشی از سرمایه‌ها، ذائقه‌ها و نیز جایگاه و طبقات اجتماعی آنها در فضاهای اجتماعی است، جلوههایی از تمایز را به نمایش میگذارند.

مؤلفه‌های پسانوگرایی در داستان یوم قتل الزعیم اثر نجیب محفوظ

صادق عسکری؛ ناهید خدادادیان؛ پرویز جهانشاهلو

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 101-120

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.275786.612030

چکیده

پست‌مدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گسترده‌ای اطلاق می‌گردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستاننویس معاصر مصری، ... بیشتر پست‌مدرنیسم به مجموعة آرا و نظریات مختلف و گسترده‌ای اطلاق می‌گردد که از نیمه دوم قرن بیستم پا به عرصه ظهور گذاشت. داستان یوم قتل الزعیم (روز قتل رئیس جمهور) نوشتة نجیب محفوظ داستاننویس معاصر مصری، نمونهای از یک داستان پستمدرنیسم و فراداستان است که در صدد گشودن عرصۀ داستانِ خود بر فضای تاریخی مصر می‌باشد. هدف این پژوهش بررسی داستان یاد شده، در پرتو تکنیک فراداستان با ماهیتی پسانوگرایی می‌باشد. این داستان با وجود اینکه جلوه‌هایی از واقعیت و رئالیسم را در خود گنجانده، اما داستانی است که ماهیتی تخیلی دارد و حاوی برخی از واقعیتهای معاصر مصر نیز میباشد. یافته های پژوهش بیانگر آن است که نجیب محفوظ در این اثر با تأثیرپذیری از مکتب پستمدرنیسم، به دنبال توصیف اضطراب‌ها، سرگردانی‌های انسان معاصر و مبارزۀ منفی بر ضد شرایط بوده است. از بین مؤلفههای متعدّد پست‌مدرنیسم، از تناقض، اتصال کوتاه، عدم قطعیت و بینامتنیت بیش از سایر مؤلفهها استفاده نموده است. بازتاب بینامتنیت بویژه در صحبتهای محتشمی زاید به دلیل ایمان مثالزدنی او بیشتر آشکار شده است. اتصال کوتاه، مؤلفۀ قابل‌توجه دیگری است که محفوظ در حین بیان وقایع تاریخی از آن مدد جسته است. عدم انسجام و قطعیت از دیگر پیامدهای این نظریه است که در جای‌جای داستان «یوم قتل الزعیم» بیان شده است. آثار نجیب محفوظ آیینۀ جامعۀ مصر است به‌گونه‌ای که زمان و مکان و شخصیتهای تاریخی در داستان وی پررنگتر از سایر شخصیتهای داستانی دیده میشوند. وی با بهره گرفتن از مؤلفه‌های متعدد پسامدرن، در پی آن است تا به طور غیرمستقیم شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعۀ مصر را توصیف و نقد نماید و در نتیجه پیوند انداموار ادبیات با جامعه و تبلور نابسامانیهای اجتماعی را در این نوع داستانها به تصویر کشد. وی با گزینش مؤلفههای پست‌مدرن توانسته تا حدودی بیکفایتی فرمانروایان و شرایط نامناسب اقتصادی-سیاسی کشور مصر و به‌ویژه مسئلۀ فقر را به تصویر بکشد.

نشانه‌شناسی ثانویّۀ اسطوره‌های برساخته در الطّریق

نعیمه غفارپور صدیقی؛ وحید مبارک؛ محمد ایرانی

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 47-68

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.281647.612074

چکیده

گونۀ ادبی رمان در روزگار ما، با تصاحبِ جایگاهِ اسطوره، کارکردهای آن را بر عهده گرفته است. از همین روی، رمان می‌تواند مانند اسطوره دارای لایه‌های معنایی نهفته‌ای باشد که گاه هدفِ اصلی نویسنده نیز انتقال ... بیشتر گونۀ ادبی رمان در روزگار ما، با تصاحبِ جایگاهِ اسطوره، کارکردهای آن را بر عهده گرفته است. از همین روی، رمان می‌تواند مانند اسطوره دارای لایه‌های معنایی نهفته‌ای باشد که گاه هدفِ اصلی نویسنده نیز انتقال آن‌ها به مخاطب است. برای دریافت این معانی می‌توان از روشِ نشانه‌شناسی ثانویّه کمک گرفت که رولان بارت در بررسی نظام‌های اسطوره‌ای آن را به کار می‌برد. در این شیوه، نشانه‌های برآمده از نشانه‌شناسی اوّلیّه در مرحلۀ دوم به مرتبۀ دال فرو می‌کاهند و دوباره نشانه‌شناسی می‌شوند. هر متن یا نظامی که بتوان آن را نشانه‌شناسی ثانویّه کرد، به تعبیر رولان بارت، اسطوره نامیده می‌شود. بر این اساس، در این مقاله، نخست، سعی کرده‌ایم به نظام اسطوره‌ای رمان الطّریق نجیب محفوظ راه یابیم؛ یعنی نشانه‌هایی را که قابلیّت نشانه‌شناسی ثانویّه دارند، از این رمان استخراج کرده‌ایم. در نشانه‌شناسی اوّلیّۀ الطّریق به سه نشانۀ محوری یا سه اسطورۀ برساختۀ «جست‌وجوی پدر»، «عشق» و «سرگردانی» رسیدیم که مهم‌ترین مفاهیمِ این رمان هستند و روایت را به سوی جدال خیر و شرّ و سرگردانیِ بشر در این جدال سوق می‌دهند. در مرحلۀ بعد برای کشف لایه‌های معنایی پنهان و یافتنِ معانیِ ضمنی الطّریق سه نشانۀ پیشین را به مرتبۀ دال فرو کاستیم و مجدداً نشانه‌شناسی کردیم. تلاش برای یافتن مدلول‌های این سه دال ما را به مفاهیمِ متنوعی ‌رساند که بارت آن را مفهوم اسطوره ‌نامیده است. این مفاهیم دریچه‌های جدیدی از متن می‌گشایند و خواننده را به جهان‌های معنایی نهفته‌ای پیوند می‌دهند که در رُویۀ روایت دیده نمی‌شوند.

شخصیّت‌پردازی در رمان اللّص والکلاب اثر نجیب محفوظ

فاطمه جمشیدی؛ وصال میمندی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 133-152

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.64313

چکیده

در هر رمان اساسیترین عنصر منتقلکنندة موضوع، شخصیّتهای آن رمان است؛ رمان تجلیگر رفتار و حالات شخصیتهایی است با نامها و ویژگیهای منحصربهفرد که هریک بدیل یک شخصیّت در عالم خارج هستند ... بیشتر در هر رمان اساسیترین عنصر منتقلکنندة موضوع، شخصیّتهای آن رمان است؛ رمان تجلیگر رفتار و حالات شخصیتهایی است با نامها و ویژگیهای منحصربهفرد که هریک بدیل یک شخصیّت در عالم خارج هستند که نویسنده این شخصیتها را با الگو گرفتن از افراد واقعی میآفریند و تصویرگر رفتار این شخصیّتها در برابر محیط و دیگر افراد است؛ از این رو وی برای خلق اثری ارزشمند، باید مهارت کافی در شخصیّتپردازی داشته باشد. پژوهش حاضر کوششی است برای نشاندادن اهتمام نجیب محفوظ، رماننویس مشهور و معاصر مصری، به عنصر شخصیّت و شیوه‌های گوناگون شخصیّتپردازی در آثار خود که در این مجال به بررسی این عنصر در رمان «اللّص والکلاب» بسنده شده است. عامل اصلی گزینش رمان اللص والکلاب اثر نجیب محفوظ، جایگاه و موقعیت ادبی نویسنده و رمانهای او بهویژه رمان موردنظر در عرصة داستاننویسی عربی است؛ چراکه برخی او را نقطة عطف داستاننویسی عربی به شمار آوردهاند. در این پژوهش ابتدا به تعریف و جایگاه شخصیّت در ادبیات داستانی اشاره شده است و پس از برشمردن اقسام شخصیّت و شیوههای پردازش آن، شخصیّتهای رمان اللص والکلاب اعم از ایستا، پویا، قراردادی و ... با توجّه به معیارهای ارزیابی، معرّفی و در معرض دید خواننده قرار داده شدهاند.

بررسی گزاره‌های رئالیسم جادویی در رمانهای«عزاداران بَیَل» غلامحسین ساعدی و «شبهای هزار شب» نجیب محفوظ

رضا ناظمیان؛ علی گنجیان خناری؛ داوود اسپرهم؛ یُسرا شادمان

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1393، ، صفحه 157-178

https://doi.org/10.22059/jalit.2015.54204

چکیده

«رئالیسم جادویی» از شیوه‌های جدید داستان‌نویسی است که در آن نویسنده از شاخصه‌هایی همچون «سحر و جادو» و «وهم و خیال» در بستر «واقعیت»، چنان ماهرانه استفاده می‌کند که شخصیت‌ها ... بیشتر

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

کلیدواژه‌ها = %D9%86%D8%AC%DB%8C%D8%A8 %D9%85%D8%AD%D9%81%D9%88%D8%B8

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده