ادب عربی - فهرست مقالات

نظریه نشانه‌شناختی "امبرتو اکو"، نظام‌های نشانه‌ای یک متن را در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تولید آن‌ها بررسی می‌کند و بر این اساس، فرآیند تاویل هر اثر را از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده بنا ... بیشتر نظریه نشانه‌شناختی "امبرتو اکو"، نظام‌های نشانه‌ای یک متن را در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تولید آن‌ها بررسی می‌کند و بر این اساس، فرآیند تاویل هر اثر را از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده بنا می‌نهد. آثاری چون "اسلام بلا ضفاف" نگاشته یوسف ادریس، نویسنده پرآوازه مصری، به‌مثابه اثری واقع‌گرا که در آن مشکلات مصر و جهان اسلام پردازش و وضعیت کشورهای عربی در کنار سیاست‌های سلطه‌جویانه غرب ارائه می‌شود، بستری مناسب برای کاربست این نظریه در راستای کشف زوایای پنهان اثر و ارائه خوانشی نو از آن است. در نگاه اکو، خوانش تفسیری هر نشانه اساسا موضوعی فرهنگ‌شناختی و حساس به امر اجتماعی‌ است و فرآیند تاویل آن باید در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی اثر و از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده فراهم شود. آثاری چون "اسلام بلا ضفاف" نگاشته یوسف ادریس، به‌عنوان اثری واقع‌گرا که به مشکلات مصر و جهان اسلام می‌پردازد بستر مناسبی برای پیگیری و کشف نشانه‌ها برمبنای این رویکرد است، برهمین اساس، پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی با تکیه بر رویکرد نشانه‌شناختی اکو به بررسی شخصیت مصری در نمونه مورد پژوهش پرداخته و به این نتیجه می‌رسد: سه موضوع آلودگی نظام‌های ارزشی، زن و آزادی‌های مشروع او و تمدن کهن و فرهنگ غنی مصر، بن‌مایه‌های اصلی پرداخت شخصیت مصری در کتابند، طعنه به اسلام‌گرایان مرتجع دست‌مایه نویسنده برای پرداخت ابعاد شخصیت مصری ا‌ست و پرداخت مضامین مشترکی هم‌چون تغییر نظام‌های ارزشی در آثار اندیشمندان مصری، بیان‌گر تاثیر داده‌های فرهنگی بر فرایند تولید و انتقال نشانه‌های مشابه در ادبیات است.

مشاهده مقاله

بررسی ساختاری- محتوایی صنعت تشخیص در رمان کارناوال شهر با تکیه بر دلالت‌های مکانی

عزت ملاابراهیمی؛ زهره نورائی نیا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 خرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.393759.612951

چکیده

صنعت تشخیص یا انسان‌وارگی و جان‌بخشی، سازه‌ای ادبی است که کاربرد آن می‌تواند درجاتی از قدرت و کنشگری را به اشیاء و موضوعات غیرانسانی واگذار کند و موجب برجستگی دلالت‌مند آن‌ها در تصویر کلی اثر ادبی ... بیشتر صنعت تشخیص یا انسان‌وارگی و جان‌بخشی، سازه‌ای ادبی است که کاربرد آن می‌تواند درجاتی از قدرت و کنشگری را به اشیاء و موضوعات غیرانسانی واگذار کند و موجب برجستگی دلالت‌مند آن‌ها در تصویر کلی اثر ادبی گردد. این تکنیک ادبی، از عناصر مهم تصویرسازی است و نقش قابل توجهی در به ظهور رساندن دلالت‌های پنهان متن دارد. در ساختار رمان کارناوال شهر، نوشته خانم نزهه رملاوی، نویسنده معاصر فلسطینی نیز صنعت تشخیص از سازه‌های موثر داستان به شمار می‌رود که به مدد آن، نویسنده به بیان مصائب سرزمین فلسطین چون موضوع آوارگان، اردوگاه‌ها، پدیده اشغال و وضعیت نابسامان بیت‌المقدس و دیگر مناطق اشغالی پرداخته است. از آنجا که مکان عنصری برجسته و چشمگیر در میان مولفه‌های این رمان است، پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی – تحلیلی تدوین شده، در پی تبیین رابطه‌ای اساسی میان هنر سازه‌های زبانی این اثر با مولفه مکان و نیز وضوح بخشیدن به جایگاه آن در دلالت کلی داستان برآمده است. از یافته‌های تحقیق استنباط می‌شود که نقطه ثقل حوادث و رویدادها بر پایه عنصر روایتی- تصویری مکان بنا گردیده که این موضوع به مدد صنعت تشخیص تحقق یافته است. از این رو صنعت تشخیص نقش موثری در تبیین دلالت‌های معنایی رمان دارد و از متغیرهای اصلی در خلق انسجام و پیوستگی اجزاء داستان به‌شمار می‌رود.

مشاهده مقاله

واکاوی الگوهای ذهنی طبیعت و وطن در تجربۀ شعری جاسم صحیح با تکیه بر رویکرد نشانه شناسی مایکل ریفاتر (مورد مطالعه: قصیدۀ «بحیرة القصیدة.. قمر القارئ» و «الوطن بأبجدیة ثانیة»)

عزت ملاابراهیمی؛ سعید پروانه

دوره 17، شماره 1 ، دی 1403، ، صفحه 131-154

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.379666.612849

چکیده

نظریۀ ریفاتر از مهمترین روشهای نقدی نوین به شمار میرود که به دنبال واضح‌تر کردن مفاهیم آثار ادبی و به خصوص شعر معاصر است و سعی در کشف مفاهیم رمزآلود ادبی و انتقال آنها به خوانندگان این آثار ... بیشتر نظریۀ ریفاتر از مهمترین روشهای نقدی نوین به شمار میرود که به دنبال واضح‌تر کردن مفاهیم آثار ادبی و به خصوص شعر معاصر است و سعی در کشف مفاهیم رمزآلود ادبی و انتقال آنها به خوانندگان این آثار دارد. این نظریه بر پایۀ دو نوع خوانش شکل گرفته است؛ خوانش اول خوانش اکتشافی و خوانش دوم خوانش پسکنشانه است که به دنبال جداسازی مفاهیم اساسی متن در راستای پی بردن به پایهایترین مفهوم آن به کار گرفته میشود. نگارندگان این پژوهش دو قصیده از جاسم الصحیح به نامهای بحیرة القصیدة... قمر القارئ و الوطن بأبجدیة ثانیة را که به نوعی معرّف احوالات و شیوۀ شاعر است، با کاربست الگوی نشانهشناسی ریفاتر و به روشی توصیفی-تحلیلی، مورد تحلیل و بررسی قرار دادهاند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شاعر در سرودن اشعار ملّی و وطندوستانه از طبیعت و موجودات زندۀ آن بسیار وام گرفته و با آنها همذاتپنداری کرده است تا بسیاری از مفاهیم عالی شاعرانه را به مخاطبان خود منتقل گرداند. اگرچه بیشتر مفاهیم شعری او برای خوانندگان قابل کشف است؛ ولی دریافت کامل آنها به خود خواننده و شیوۀ تحلیلگری او بستگی دارد که بهکارگیری روش نقدی ریفاتر کمک قابل توجهی به فهم شعر او میکند. به‌رغم اینکه شاعر بخشی از وجود و تاریخ خود را در سایهسار ابیاتش پنهان کرده است، اما شعر او در گذر زمان همگام با طبیعت به پیش می‌رود و در چشم مخاطبان پویا و پرتپش می‌نماید

خوانش قصیده ذکراکَ فُوَّهَةُ الثّورات بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر

عزت ملاابراهیمی؛ مونا نادعلی

دوره 16، شماره 2 ، تیر 1403، ، صفحه 135-158

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.367458.612749

چکیده

رهیافت نشانه‌شناسی ریفاتر یکی از رویکردهای نقد ادبی معاصر است که چارچوب منسجمی را برای نقد و تحلیل شعر فراهم می‌آورد. اساس این نظریه را کشف شبکه معنایی شعر بر پایه تفسیر، توانش ادبی خواننده و ارائه شیوه‌ای ... بیشتر

روش‌شناسی ترجمۀ مقولات فرهنگی در خطبه قاصعه - مقایسۀ ترجمه‌های آیتی و شهیدی با تکیه‌بر چارچوب نظری نیومارک

عزت ملاابراهیمی؛ زهرا رضائی

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 57-79

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.341395.612540

چکیده

در نظریه‌پردازی‌های نوین در حیطۀ مطالعات ترجمه، به عناصر فرهنگی و بومی متن مبدا توجه ویژ‌های می‌گردد. یکی از مدل‌های ارزیابی ترجمۀ مقولات فرهنگی، الگوی پیشنهادی پیتر نیومارک (1988) می‌باشد. این جستار ... بیشتر

فانتازیا فی أدب الطفل الفلسطینی؛ دراسة فی أنماطه وسیاقه (روایات «أنا وجمانة»، «کلام مریم»، «أحلام الفتى النحیل» لمحمود شقیر نموذجا)

عزت ملاابراهیمی؛ زهرا فاضلی

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 133-151

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.354569.612641

چکیده

شهد أدب الطفل الفلسطینی المعاصر تطورات کثیرة، وتغیّرات عدیدة، نالت الشکل والمضمون، وانقلبت علی أنماط السرد التقلیدیة، وأطره الثابتة القائمة علی أحادیة الصوت، والوصفیة الزائدة، وقد وصل إلی تبنّی بنیة ... بیشتر شهد أدب الطفل الفلسطینی المعاصر تطورات کثیرة، وتغیّرات عدیدة، نالت الشکل والمضمون، وانقلبت علی أنماط السرد التقلیدیة، وأطره الثابتة القائمة علی أحادیة الصوت، والوصفیة الزائدة، وقد وصل إلی تبنّی بنیة سردیة جدیدة، تنقلب علی الأطر الثابتة، وتکسّر منطقها السکونی الرتیب. ومن الظواهر اللافتة والمضامین المستبدّة بأغلب فضاءات الروایة الطفلیة الفلسطینیة، تأتی ظاهرة الفانتازیا لتشغل الحیز الأکبر من تلک الفضاءات، حیث لم یکتف الراوی بتجاوز الواقع عن طریق خلق عالم آخر موازٍ له، بل ینقلب علی هذا الواقع بتصویر کلّ ما لایمکن أن یقع فیه، من أحداث عجائبیة مثیرة. ویعد محمود شقیر من أبرز الأدباء المنتمین بالواقعیة، خاصة عندما نضجت الظروف المحلّیة فی المجتمع الفلسطینی مما أدّى إلى سیطرة الاتجاه الواقعی فی الروایة الفلسطینیة. أصبحت کتابته امتدادا موضوعیا لتأصیل القصة الواقعیة، فی اتصالها بهموم الطفل الفلسطینی ومعاناته، فکانت بعض روایاته واقعاً مفعماً بالإبداع مثل روایات "أنا وجمانة" و"کلام مریم" و"أحلام الفتى النحیل". أمّا الشکل الآخر فی القصص الواقعیة، فهو "الفانتازیا" التی تتمثّل فی الطریقة التی یسعى بها الکاتب إلى تحفیز وإثارة الخیال لدى الطفل ویتجسد فی حلم الطفل فی تخطّی الحدود الزمنیة والمکانیة، لیحلّق إلى واقع جدید. فتعتمد هذه الدراسة علی المنهج الوصفی- التحلیلی للکشف عن أهم مظاهر "الفانتازیا" فی أعمال محمود شقیر، وقد وصلنا إلى أنّ نتاجه القصصی یصوّر الواقع، وینقله بأمانة، لیعریه ومن ثمّ لتغییره بوسائله الجدیدة مثل الفانتازیا وهذا هو ما تمیز به شقیر فی بنائه القصصی، وتلمّسنا حلولاً وطروحات تدعو إلى تغییر الواقع، وهذا فی حدّ ذاته إیجابی فی البناء القصصی، ویتناغم مع مواقف الواقعیین وقیمهم ودعواتهم لنقد الواقع وتغییره.

بینامتنی کاربردی قرآن در شعر معاصر عرب (مورد مطالعه پژوهانه اشعار محمد قیسی)

عزت ملاابراهیمی؛ محمد سالمی

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1397، ، صفحه 55-72

https://doi.org/10.22059/jalit.2018.223559.611616

چکیده

بینامتنیت تکنیکی است که در شعر معاصر عرب کاربرد فراوانی پیدا کرده است. با توجه به تعریف‌هایی که سردمداران این نظریه از جمله بارت و کریستیوا و بسیاری از ناقدان عرب از آن داده‌اند باید گفت که آنها این نظریه ... بیشتر بینامتنیت تکنیکی است که در شعر معاصر عرب کاربرد فراوانی پیدا کرده است. با توجه به تعریف‌هایی که سردمداران این نظریه از جمله بارت و کریستیوا و بسیاری از ناقدان عرب از آن داده‌اند باید گفت که آنها این نظریه را بهعنوان پدیده‌ای اسلوبی و ساختاری به شمار آورده‌اند که در آن هیچ تأثیر و تأثری میان متن مبدأ و مقصد و نیز ارجاع خواننده به متن مبدأ قائل نمی‌شوند. در حالی که این گونه نیست و این پدیده در شعر معاصر عرب علاوه بر نقش ساختاری‌اش، به نوعی یک وظیفة ابزاری در متن مقصد ایفا و باعث ایجاد یک رابطة تأثیر و تأثر میان دو متن مبدأ و مقصد می‌شود. بدین ترتیب که شاعران با بکارگیری یک بینامتن، تصویر و معنایی که در متن پیشین (مبدأ) ابداع شده را بهعنوان ابزاری در راستای تأیید مقصود خویش و تأثیر هر چه بیشتر بر خواننده بکار می‌گیرند. از این حیث برآن شدیم تا با بررسی پرکاربردترین انواع بینامتنیت، یعنی بینامتنیت قرآنی در شعر محمد القیسی علاوه بر تأیید نظریه ابزاری بودن بینامتنیت (جدای از ساختاری بودن آن) و نیز تأثیر متن پیشین بر متن کنونی به بیان چگونگی استفاده شاعر از تصاویر قرآنی در راستای هدف خویش بپردازیم. از یافته‌های تحقیق بر می‌آید که شاعر با استفاده از این تکنیک آیات قرآن و تصاویر حاصل از آنها را در چهار محور اصلی بکار گرفته است: 1. ایجاد رابطه عکس و استفاده از تصاویر قرآنی در معنای متناقض برای بیان عمق فاجعه، 2. استفاده از تصاویر قرآنی که بیانگر امید و امداد الهی هستند برای امید بخشی به ملت و مبارزان فلسطینی، 3. استفاده از تصاویر قرآنی که در وصف ستمگران و کافران می‌باشند، 4. استفاده از تصاویر قرآنی بیانگر بیدارسازی و انذار برای بیدارسازی ملت فلسطین.

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

نویسنده = عزت ملاابراهیمی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده