ادب عربی - فهرست مقالات

به کارگیری نظریه‌های روانشناختی در خوانش داستان‌های کودکانه می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی مخاطب قرار دهد و نقش داستان را در بهبود سطح آموزشی و تربیتی کودکان نمایان سازد. نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر ... بیشتر به کارگیری نظریه‌های روانشناختی در خوانش داستان‌های کودکانه می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی مخاطب قرار دهد و نقش داستان را در بهبود سطح آموزشی و تربیتی کودکان نمایان سازد. نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر از دیدگاه‌های نوین روانشناسی است که با رویکردی واقع‌گرا و با تأکید بر کنترل درونی، رفتارهای انسان را برخواسته از نیازهای پنج‌گانۀ درونی وی یعنی نیاز به بقا، نیاز به عشق و احساس تعلّق، نیاز به قدرت و پیشرفت، نیاز به آزادی و نیاز به تفریح بیان می‌نماید. از آنجا که کودکان با شخصیت‌های داستان هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و سعی در الگوگیری از رفتارهای آن‌ها دارند، استفاده از نظریۀ انتخاب در تحلیل داستان‌های کودکانه، می‌تواند ابعاد جدیدی از شخصیت‌های داستان و نوع رفتارهای آن‌ها را برای ارضای نیازهایشان کشف کرده و زمینه را برای نویسندگان فراهم سازد تا در تألیفات خود متناسب با نیازهای کودکان دست به تألیف زده و گامی مؤثر در راستای تربیت اخلاقی کودکان بردارند. بنابراین در پژوهش حاضر، نگارندگان سعی دارند تا به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با استفاده از نظریۀ انتخاب به این سؤال اصلی پاسخ دهند که کدام یک از نیازهای اساسی نظریۀ مذکور، در داستان «أمیرة القصر الذّهبی» اثر محمد عطیة الإبراشی نمود برجسته‌تری دارد و شخصیت‌های داستان چه رفتارهایی را در برابر نیازهای خود انتخاب می‌نمایند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در این داستان، نیاز به عشق و احساس تعلّق بارزترین نیازی است که به آن توجه شده است و پس از آن به ترتیب، نیاز به بقا، نیاز به قدرت و پیشرفت، نیاز به تفریح و نیاز به آزادی از بسامد بالایی برخوردار است. شخصیت‌های داستان نیز برای برآورده ساختن نیاز خود به عشق و احساس تعلّق، دیگر نیازهای خود را به تأخیر انداخته و حتی در بعضی از مواقع حاضر می‌شوند تا بقای خود را به خطر بیاندازند.

مشاهده مقاله

تحلیل رویکرد جابری به دو مقوله "قیاس" و "نظام ‏‏استدلالی" جرجانی بر پایه پارادایم‌های فکری - ‏انتقادی ‏

عبدالاحد غیبی؛ الهام بابلی بهمه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 بهمن 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2025.387061.612903

چکیده

نقدِ فرایند روش‌شناختی رویکردهای انتقادی جدید در رابطه با میراث فصیح بلاغی، مستلزم ‏شناخت ‏اندیشه‌های انحرافی حاکم بر بلاغت و شناسایی طرح شبه‌ها برای پیشگیری از نفوذ چنین ‏دیدگاه‌هایی به ‏بلاغت ... بیشتر نقدِ فرایند روش‌شناختی رویکردهای انتقادی جدید در رابطه با میراث فصیح بلاغی، مستلزم ‏شناخت ‏اندیشه‌های انحرافی حاکم بر بلاغت و شناسایی طرح شبه‌ها برای پیشگیری از نفوذ چنین ‏دیدگاه‌هایی به ‏بلاغت است. جابری (۱۹۳۶م) متفکر مراکشی با بهره‌گیری از ‏علوم انسانی جدید، پروژه فکری «نقدِ عقل عربی» را در طیف وسیعی از ‏میراث عربی رقم زده و به‌بهانه تعامل با میراث به تحریفِ علوم زبانی از جمله بلاغت پرداخته‌‏است. ایشان، با رویکردی واحد (انتقادی) و دو روش متفاوت ‏‏(اندیشه‌های واگرا و همگرا) خوانشی ‏انتقادی از آراء بلاغت‌پژوهان داشته‌است و جرجانی (۴۷۱هـ) را ذیل اندیشه واگرا ‏قرار داده تا با تصویرسازی منفی روش عقلانیت وی را برابر با نهادینه‌‏کردن تفکر قیاسی بداند که نوعی ایستایی را بر ‏بلاغت حاکم کرد. در پرتو نگاه معرفتی جابری به بلاغت، ‏پژوهش پیش‌رو کوشیده‌است با رویکرد کیفی و روش ‏استقرائی به چگونگی خوانش انتقادی و روش‌شناسی جابری ‏از دو مقوله "قیاس" و "نظام استدلالی" جرجانی بر پایه ‏پارادایم‌های فکری – انتقادی به پروژه «نقد عقل ‏عربی» بپردازد. جستار کنونی، با این فرض که خوانش جابری بر پایه ‏حذف روش ‏عقلانیت جرجانی از دایره عقل بیانی پیش می‌رود، به این نتایج رسیده‌است که مخالفت جابری با مبنای ‏معرفت‌شناسی جرجانی بوده که عینیت‌گرا است تا جایی‌که "قیاس بیانی" و "نظام استدلالی" را ‏شکل‌دهنده رویکرد ‏معرفتی ایشان می‌بیند‏. جابری با تفکیک میان روش فلسفی و دینی همانندی میان جرجانی و ارسطو نمی‌بیند؛ زیرا به‌گمان ایشان، ‏روش استدلال و استنتاج‌های جرجانی با ذات بلاغت بیگانه‌است. وی در ضمن نظام استدلالی، عقل در ‏‏اندیشه عبدالقاهر را عقلی مرده در دانش بلاغت دانسته که به‌دلیل برابری با معانی‌النحو هویتی مستقل ندارد. بنابراین، صورت‌بندی استدلالی ‏جرجانی را ذهنی‌گرا توصیف‌کرده و قیاس برهانی را در مقایسه با قیاس بیانی برای تعامل با ‏بلاغت ترجیح داده‌است.‏ در ‏واقع، از نظر جابری، جرجانی براساس ظرفیت‌های درونی بلاغت، به‌سراغ آن نرفته‌است.

مشاهده مقاله

شیوه‌های بازنمایی کنشگران اجتماعی در رمان «سیّدات زحل» اثر لُطفیة الدُلیمی بر اساس رویکرد گفتمان انتقادی ون‌لیوون

سپیده باقری اوزان؛ علی صیادانی؛ پرویز احمدزاده هوج؛ عبدالاحد غیبی

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، ، صفحه 69-96

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.367098.612747

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته ای است که از طریق تجزیه و تحلیل زبان و تمرکز بر ساختارهای فراتر از جمله، می کوشد روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک را آشکار سازد. ... بیشتر تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته ای است که از طریق تجزیه و تحلیل زبان و تمرکز بر ساختارهای فراتر از جمله، می کوشد روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک را آشکار سازد. الگوی ون لیوون (2008) یکی از مهمترین رویکردها در زمینۀ تحلیل گفتمان انتقادی است که با تاکید بر نقش کنشگران اجتماعی، روابط زیرین گفتمان را نمایان می سازد. این رویکرد متشکل از دو مؤلفۀ اصلی حذف و اظهار است که هر کدام زیرشاخه های متعددی را دربرمی گیرد. رمان «سیدات زحل» از مشهورترین آثار لطفیة الدلیمی نویسندۀ معاصر عراقی است که در آن مسائل سیاسی و اجتماعی عراق در دهه‌های اخیر را مورد بحث قرار داده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس مؤلفه‌های جامعه‌شناختی و معنایی الگوی ون‌لیوون به بررسی رمان مذکور پرداخته است تا نشان دهد نویسنده به وسیلۀ معرفی شخصیت های این رمان چگونه ایدئولوژی خود را مطرح کرده است. بر اساس نتایج این پژوهش، نحوۀ بازنمایی کنشگران اجتماعی در رمان سیدات زحل متأثر از دیدگاه‌های فکری و اجتماعی دلیمی است. در این رمان زنان به عنوان کنشگرانی فعال و پویا بازنمایی شده اند و در مقابل، کنشگران مرد به عنوان چهره هایی منفعل و با ارزش دهی منفی به تصویر کشیده شده اند که این امر حاصل تفکرات فمینیستی دلیمی است. همچنین رژیم بعث، نیروهای آمریکایی و گروه‌های تکفیری به دلیل جنایات گسترده علیه مردم عراق و به عنوان عاملان اصلی فضای پرآشوب عراق فعال نمایی شده اند.

خوانش اکوفمنیستی اشعار سوزان علیوان و گلرخسار صفی آوا با تکیه بر نظریه ژانت هنشال

جعفر طهماسبی؛ مهین حاجی زاده؛ عبدالاحد غیبی؛ حمید ولی زاده

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1403، ، صفحه 23-45

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353574.612633

چکیده

اصطلاح نقد بومگرا یا نقد اکولوژیک در سال 1978 میلادی توسط ویلیام روکرت(William Rueckert) منتقد امریکایی ابداع شد. این جریان نقدی و بینا رشته ای، واکنش دیرهنگامی بود که ادبیات در مقابل بحران محیط زیست از خود ... بیشتر اصطلاح نقد بومگرا یا نقد اکولوژیک در سال 1978 میلادی توسط ویلیام روکرت(William Rueckert) منتقد امریکایی ابداع شد. این جریان نقدی و بینا رشته ای، واکنش دیرهنگامی بود که ادبیات در مقابل بحران محیط زیست از خود نشان داد و به‌سرعت در محافل ادبی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفت. بومگرایی از شاخهها و رویکردهای مختلفی تشکیل یافته که مهم ترین آنها «اکوفمنیسم» است که تلفیقی از مفهوم اکولوژی و فمینیسم می باشد و به بررسی طبیعت از نگاه فمنیستی نظر دارد، زیرا طبیعت را هم بنابر یک اصل اسطوره ای، ذاتی مونث تلقی می کند که مظهر قدرت های مولّد و محل رویش و زایش است و با توجه به اشتراکات سرشتی با زن، می بایست از حقوق آن دفاع کرد و در مقابل آسیب ها از آن محافظت نمود. پژوهش حاضر به روش تطبیقی و با تکیه بر محورهای ژانت هنشال (Jeanette Henshall)، (روابط زنان با طبیعت، ارتباط بین سلطه بر زن وطبیعت، نقش زنان در حل مشکلات اکولوژیکی و همانگاری با طبیعت)، به بررسی اشعار گلرخسار صفیآوا و سوزان علیوان از دیدگاه نقد اکوفمنیستی می پردازد؛ چرا که هر دو شاعر، از طبیعت برای بیان دغدغه های زنانه، تصویرسازی، هم ذات پنداری، مواضع اکولوژیکی و فمینیستی بهره برده اند. دستاورد پژوهش مبیّن آن است که نگاه صفی آوا و علیوان به طبیعت به مانند نگاهشان به زن ترحمانه است و هر دو را تحت سلطه دیگران می دانند و تنها راه فرار از بحران محیط زیست را برقراری مجدد رابطه اولیه زنان با محیط زیست و ترویج بازگشت به طبیعت می دانند

کاربست معنامند نما در ترکیب‌بندی‌های سینمایی رمان «أقُودُکَ إلی غَیری» از عائشة ارناؤوط

مهین حاجی زاده؛ عبدالاحد غیبی؛ امیر فرهنگ دوست

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 61-84

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.339781.612519

چکیده

از دوره‌ای که تصاویر پردۀ سینما سیری دراماتیک به خود گرفت، داستان و ادبیات تا حد زیادی فیلم‌نامه‌ها را تحت تأثیر قرارداد، اما از دهۀ هشتاد به بعد، سینما بر داستان‌نویسی تأثیر گذارد و آن را به سوی تصویری ... بیشتر از دوره‌ای که تصاویر پردۀ سینما سیری دراماتیک به خود گرفت، داستان و ادبیات تا حد زیادی فیلم‌نامه‌ها را تحت تأثیر قرارداد، اما از دهۀ هشتاد به بعد، سینما بر داستان‌نویسی تأثیر گذارد و آن را به سوی تصویری شدن کشاند. نویسندگان بعد از این دوران، جنبه‌های تصویری داستان‌هایشان قوی‌تر از نویسنده‌های پیش از پیدایش سینما شد؛ چراکه میل به دیده شدن روایت‌های داستانی در ابعادی وسیعتر و هیجان‌انگیزتر، آن‌ها را به فیلم‌نامه‌ای نوشتنِ داستان ترغیب نمود. در این میان، از جمله ظرفیت‌هایی که در داستان‌نویسی مدرن به عنوان الگویی فنّی در تصویرسازی، مطمع نظر داستان‌نویسان قرار گرفت، ترکیب‌بندی‌‌ سینمایی نما بود. ترکیب‌بندی، فرمی با کارکرد‌های معنامند در روایت‌پردازی‌ است که به نما پرداز این امکان را می‌دهد تا موضوع تصویر را انتخاب، تفکیک و محدود کند تا آنچه از لحاظ ادراکی و احساسی از اهمیت بیشتری برای مخاطب برخوردار است را به نمایش درآورد. عائشة ارناؤوط، شاعر و نویسنده سوری-آلبانیایی با سابقۀ بازیگری در سینما و تئاتر، از روایت‌پردازانی است که در رمان «أقودک إلی غیری» رویکرد آگاهانه‌ای به این فن سینمایی داشته است؛ از این ‌رو، جستار حاضر می‌کوشد تا به شیوۀ توصیفی-تحلیلی، بازتاب‌های معنابخش ترکیب‌بندی نما را در روایت او مورد کاوش قرار دهد. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که أرناؤوط با جلوه‌های متعددی از کادربندی نظیر قاب‌بندی در عمق، شیوۀ پرده عریض، قاب در قاب، قاب‌بندی خارج از کادر و کادربندی متحرّک، کوشیده تا جوانب بسیاری از داستان را از رهگذر قاب و به روایت تصویر به نمایش بگذارد تا از این رهگذر، مخاطب به صورت همه‌جانبه‌تری با جزئیات داستان روبه‌رو شود

تحلیل رمان أَقُودکَ إلی غَیری از عائشة اَرناؤوط بر اساس نظریۀ حسّ مکان

عبدالاحد غیبی؛ مهین حاجی زاده؛ امیر فرهنگ دوست

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 109-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.321344.612373

چکیده

در دورۀ معاصر، انسان همسو با اندیشه و احساسات پرپیچ و تاب خود، داستاننویسی را نیز دستخوش تغییر کرد و برخلاف گذشته، معنا را در لایههای زیرین روایت پنهان ساخت. در این میان، از جمله ظرفیتهایی ... بیشتر در دورۀ معاصر، انسان همسو با اندیشه و احساسات پرپیچ و تاب خود، داستاننویسی را نیز دستخوش تغییر کرد و برخلاف گذشته، معنا را در لایههای زیرین روایت پنهان ساخت. در این میان، از جمله ظرفیتهایی که با کاوش در زوایای آن، میتوان عناصر گوناگونی از داستان را رمزگشایی کرد، مکان و بازتابهای معنابخش آن است. پدیدارشناسی با نظریهپردازیهای گسترده، بیش از دیگر علوم، این عنصر معنابخش را در کانون توجهات خود قرار داده است. از پرنمودترین نظریههایی که پدیدارشناسان دربارۀ مکان ارائه دادهاند، نظریۀ «حسّ مکان» است. حس مکان به معنای ادراک ذهنی از محیط است که شخص را در ارتباطی درونی با مکان قرار می‌دهد. این حس، فضا را به مکانی با خصوصیات حسی ویژه تبدیل می‌سازد و عاملی مهم در هویتیابی افراد تلقی میشود؛ عاملی که امروزه نویسندگان را برآن داشته است تا موقعیتبخشیهای هدفمندی در آثارشان نسبت به آن لحاظ کنند. در رمان روان‌شناختیِ أقُودکَ إلی غَیری از عائشة ارناؤوط، شاعر و نویسندۀ سوری-آلبانیایی، مکان، محمل معانی و مفاهیم نوینی است که با نظریۀ حسّ مکان قابل تطبیق است. جستار حاضر میکوشد تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و بر پایۀ نظریۀ مذکور، رمان یادشده را بررسی و تحلیل کند تا از این رهگذر، به لایه‌های معنایی نهفته در عنصر مکان این داستان پی‌ ببرد. برخی از یافتههای پژوهش، ناظر بر حضور مدلولهای جدید در مکانهایی چون خانه، مدرسه، نمایشگاه و ... است که نویسنده با دریافت حسّ درونی مکان، زمینه را برای خوانشی نو از آنها فراهم ساخته است.

کاربست نظریه نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل قصیده «خُذ وردةَ الثَّلج خُذ القیروانیة» سعدی یوسف

فاطمه تنها؛ مهین حاجی زاده؛ ابوالحسن امین مقدسی؛ عبدالاحد غیبی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.301462.612200

چکیده

رهیافت نشانهشناسی مایکل ریفاتر یکی از رویکردهای نقد ادبی دوران معاصر است که بر ساختارگرایی و واکنش خواننده متکی است و در پیِ بررسی ارجاع نشانهها به یکدیگر در درونِ متن برای ایجاد شبکهای بههم ... بیشتر رهیافت نشانهشناسی مایکل ریفاتر یکی از رویکردهای نقد ادبی دوران معاصر است که بر ساختارگرایی و واکنش خواننده متکی است و در پیِ بررسی ارجاع نشانهها به یکدیگر در درونِ متن برای ایجاد شبکهای بههم پیوسته از نشانههاست و چهارچوب منسجمی را برای نقد و تحلیل شعر ارائه میکند. اساس این نظریه کشف شبکه معنایی شعر بر پایه تفسیر بر اساس توانش ادبی خواننده است و میکوشد خاستگاه متن را از طریق زیرانگاشتهایی که در متن گستردهاند، شناسایی کرده و بر انسجام درونی متن علیرغم وجود دگرسانیهای زبانی که از طریق عبور از خوانش اکتشافی به خوانش پسکنشانه نمودار میشوند دست یابد. پژوهش حاضر با تکیه بر رویکرد نشانهشناختی در صدد است فرآیندهای نشانهپردازی قصیده «خُذ وردةَ الثَّلج خُذ القیروانیة» سعدی یوسف، شاعر معاصر عراقی را بر اساس نظریه ریفاتر تحلیل و بررسی نماید تا به لایههای پنهان متن، ایدۀ محوری و رابطۀ بینامتنی آن با دیگر متون دست یابد. خوانش اکتشافی این قصیده بیانگر روایتی دراماتیک از روح رنجیدة شاعر و سفر با قطار به دور دستها و سرزمین‌هایی است که مقصدی نهایی ندارند و او را از وطنش دورتر میکند. اما خوانش پسکنشانه نشان میدهد شعر دارای پنج انباشت و منظومهی توصیفی است که بیانگر فضای فکری مسلط و حاکم بر قصیده است. نگارندگان با گذر از سطح محاکاتی به سطحی بالاتر، با یافتن رمزگانهای موجود در آن و نیز عناصر غیردستوری و نشانهپردازیِ هر یک از آن‌ها، به تبیین موضوع اصلی (هیپوگرام) و اثر ساختار معنایی متن (ماتریس) دست یافتهاند. تحلیل این قصیده نشان میدهد که محصول بسط ماتریسهای متعددی چون یأس و اندوه، تبعید و غربت، عشق به وطن، اختناق و خفقان، سلطه یافتن بیگانگان بر وطن شاعر، دعوت به مبارزه و رستاخیزی، ترسیم چهرة به غارت رفتة عراق و مأیوس شدن از اوضاع حاکم است.

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

نویسنده = غیبی، عبدالاحد

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده