ادب عربی - فهرست مقالات

نظریه نشانه‌شناختی "امبرتو اکو"، نظام‌های نشانه‌ای یک متن را در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تولید آن‌ها بررسی می‌کند و بر این اساس، فرآیند تاویل هر اثر را از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده بنا ... بیشتر نظریه نشانه‌شناختی "امبرتو اکو"، نظام‌های نشانه‌ای یک متن را در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تولید آن‌ها بررسی می‌کند و بر این اساس، فرآیند تاویل هر اثر را از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده بنا می‌نهد. آثاری چون "اسلام بلا ضفاف" نگاشته یوسف ادریس، نویسنده پرآوازه مصری، به‌مثابه اثری واقع‌گرا که در آن مشکلات مصر و جهان اسلام پردازش و وضعیت کشورهای عربی در کنار سیاست‌های سلطه‌جویانه غرب ارائه می‌شود، بستری مناسب برای کاربست این نظریه در راستای کشف زوایای پنهان اثر و ارائه خوانشی نو از آن است. در نگاه اکو، خوانش تفسیری هر نشانه اساسا موضوعی فرهنگ‌شناختی و حساس به امر اجتماعی‌ است و فرآیند تاویل آن باید در بافت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی اثر و از رهگذر دیالکتیک متن و خواننده فراهم شود. آثاری چون "اسلام بلا ضفاف" نگاشته یوسف ادریس، به‌عنوان اثری واقع‌گرا که به مشکلات مصر و جهان اسلام می‌پردازد بستر مناسبی برای پیگیری و کشف نشانه‌ها برمبنای این رویکرد است، برهمین اساس، پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی با تکیه بر رویکرد نشانه‌شناختی اکو به بررسی شخصیت مصری در نمونه مورد پژوهش پرداخته و به این نتیجه می‌رسد: سه موضوع آلودگی نظام‌های ارزشی، زن و آزادی‌های مشروع او و تمدن کهن و فرهنگ غنی مصر، بن‌مایه‌های اصلی پرداخت شخصیت مصری در کتابند، طعنه به اسلام‌گرایان مرتجع دست‌مایه نویسنده برای پرداخت ابعاد شخصیت مصری ا‌ست و پرداخت مضامین مشترکی هم‌چون تغییر نظام‌های ارزشی در آثار اندیشمندان مصری، بیان‌گر تاثیر داده‌های فرهنگی بر فرایند تولید و انتقال نشانه‌های مشابه در ادبیات است.

مشاهده مقاله

واکاوی تطبیقی شعر «لحظات میتة» از ودیع سعادة و «چیزی بگو، از عشق...» از حافظ موسوی (بر اساس نظریۀ نشانه‌شناسی رولان بارت)

هدیه قاسمی فرد؛ ناصر زارع

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 1-25

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.324983.612397

چکیده

نشانه‌شناسی به عنوان یکی از شاخه‌های نسبتاً جدید معرفت بشری در پی آن است تا با تکیه بر متن و رمزگشایی نشانه‌ها و چگونگی کارکرد آن‌ها، افق‌هایی نو از متن را به روی مخاطب بگشاید. اشعار روایی «ودیع ... بیشتر نشانه‌شناسی به عنوان یکی از شاخه‌های نسبتاً جدید معرفت بشری در پی آن است تا با تکیه بر متن و رمزگشایی نشانه‌ها و چگونگی کارکرد آن‌ها، افق‌هایی نو از متن را به روی مخاطب بگشاید. اشعار روایی «ودیع سعادة» شاعر معاصر لبنانی و حافظ موسوی شاعر معاصر ایرانی دارای لایه‌های درونی و معنایی پربسامدی است که با زبانی تصویری به شرح حوادث می‌پردازد. نظر به تعدد سطوح رمزگانی در اشعار روایی این دو شاعر، این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و از منظر مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی به نشانه‌شناسی رمزگان‌های موجود در شعر «لحظات میتة» از ودیع سعادة و «چیزی بگو، از عشق...» از حافظ موسوی بر اساس نظریۀ «رمزگان‌ پنج‌گانۀ» رولان بارت (1915-1980)، نشانه‌شناس فرانسوی می‌پردازد و ابعادی از ظرفیت‌های تأویل‌پذیری این دو شعر را به دست می‌دهد. نتایج به دست داده‌شده از این پژوهش چنین است که رمزگان‌های ‌به کار رفته در این دو شعر سوای استفادۀ شکلی، یکی از شگردهای موفق دو شاعر در خلق متنِ باز محسوب می‌گردد؛ این موضوع در عنوان هر دو شعر که تأویل‌پذیر بوده و در حیطۀ رمزگان معمایی قابل بررسی است، نمود بیشتری دارد. رمزگان معنایی این دو شعر ‌با دلالت‌های ضمنی، رمزگان‌ نمادین آن با تقابل‌های آشکار و قابل ادارک، رمزگان‌ کنشی به عنوان پربسامدترین رمزگان این دو شعر با پی‌رفت‌های مرتبط با یکدیگر و رمزگان فرهنگی با بُعدی ایدئولوژیک و تبیینی بینامتنی جهت بازنمایی حوادث جنگ و مطلوب نهایی سعادة و موسوی موفق بوده و عامل پیشبرد حرکت روایی متن محسوب می‌گردد.

تحلیل مفهوم مرگ در شعر بسام حجار با تکیه بر الگوی نشانه‌شناسی پیرس

پرویز احمدزاده هوج؛ بهمن آقازاده؛ وحید خیری

دوره 14، شماره 2 ، مرداد 1401، ، صفحه 85-106

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.321797.612376

چکیده

نشانه‌شناسی به تحلیل ارتباط نشانه‌ها و دلالت‌ها و نحوۀ شکل‌گیری آنها می‌پردازد و نشانه‌شناسی ادبی در پی کشف ناشناخته‌های جهان درون متن از طریق واکاوی نشانه‌های زبانی و فهم ارتباطات معنایی میان ... بیشتر نشانه‌شناسی به تحلیل ارتباط نشانه‌ها و دلالت‌ها و نحوۀ شکل‌گیری آنها می‌پردازد و نشانه‌شناسی ادبی در پی کشف ناشناخته‌های جهان درون متن از طریق واکاوی نشانه‌های زبانی و فهم ارتباطات معنایی میان واژگان شعر است. چارلز پیرس با الگوی سه وجهی خود برای ساختار نشانه تحول بزرگی در علم نشانه‌شناسی به وجود آورد و یک روش دقیق و علمی برای بررسی ساختار دلالتی شعر در اختیار ناقدان ادبی قرار داد. بسام حجار از شاعران نواندیشی است که مرگ یکی از مفاهیم و مضمون‌های اصلی شعر اوست و بخش اعظمی از اشعارش به مرگ و مرگ‌اندیشی اختصاص دارد. این مقاله سعی می‌کند بر پایۀ نظریۀ پیرس به بررسی فرایند ساخت نشانه‌های شعری مربوط به مفهوم مرگ در شعر بسام حجار بپردازد و پیام‌های مخفی در سطوح ژرف متن شعر او را بازگو کند. بر اساس نتایج پژوهش بسام حجار از رمزگان‌های زیبایی‌شناسی، مؤلف، زمانی، مکانی و محور همنشینی و جانشینی کلام برای تولید نشانه‌های شعری مرتبط با مفهوم مرگ استفاده کرده است و استفاده از دلالت‌های صریح واژگان شعرش مخاطب را به انتخاب دقیق دلالت ضمنی متناسب با مفهوم مرگ از میان دلالت‌های بی‌شمار کمک کرده و مقصود اصلی شاعر و دیدگاه و جهان‌بینی و احساسات متناقض او دربارۀ مرگ را که در خوانش اولیه قابل فهم نیست، نمایان ساخته است و لایه‌های ثانویۀ متن را آشکار کرده است.

نشانه‌شناسی «عنوان» در شعر محمّد حلمی الریشة؛ مطالعۀ موردی: «لاتعطنی تفاحة أخری»، «رسالة إلی کلیم اللّه» و «أبابیل»

ناهید پیشگام؛ یحیی معروف؛ مجید محمدی

دوره 13، شماره 4 ، اسفند 1400، ، صفحه 17-37

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.320023.612368

چکیده

نشانه‌شناسی ادبی، به‌عنوان دانشی نوین در عصر حاضر، با استفاده از همنشینی واژگان و چیدمان خاصّ کلمات، در پی رمزگشایی و کشف نشانههای متن است. عنوان متن، از رمزگان‌های مهم نشانه‌شناسی و به‌منزلۀ ... بیشتر نشانه‌شناسی ادبی، به‌عنوان دانشی نوین در عصر حاضر، با استفاده از همنشینی واژگان و چیدمان خاصّ کلمات، در پی رمزگشایی و کشف نشانههای متن است. عنوان متن، از رمزگان‌های مهم نشانه‌شناسی و به‌منزلۀ پیشخوان متن است که می‌تواند ارتباطی مهم با متن اصلی داشته باشد و خواننده را به کشف مفاهیم ذهنی نویسنده راهنمایی کند؛ از این‌رو، می‌توان گفت که عنوان، نقش مهمّی در رمز‌گشایی متن دارد. محمّد حلمی الریشه (1985م)، در زمرۀ شاعرانی است که غالباً با استفاده از نمادها و نشانهها، رسالت شعری خویش را به مخاطب القاء میکند. وی به‌ عنوان، به‌مثابۀ کلید ورود به متن، اهتمام ویژه داشته است و عنوان در همان ابتدای بسیاری از قصاید وی، تلنگری در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند. در این جستار به مطالعۀ موردی قصاید «لاتُعطِنی تُفاحةً أخرَی»، «أبابیل» و «رِسالةٌ إلَی کلیم الله» پرداخته می‌شود. از آنجا که عناوین این سه قصیده مبتنی بر فراخوانی داستانهای قرآنی است، پژوهش حاضر بر آن است تا به واکاوی نشانهشناسانۀ عناوین این قصاید و ارتباط آنها با متن اصلی با تکیه بر بینامتنی قرآنی پرداخته، هدف شاعر را از این فراخوانی بازگو کند و کارکردهای عنوان را در متن در خلال خوانش آن بررسی کند و به کاوش عناوین در سطح ساختاری و دلالی و نقشهای آن بپردازد. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که عناوین قصاید، برگرفته از داستانهای قرآنی و در راستای متن اصلی است که شاعر از آنها برای القای انگارههای ذهنی خویش بهره جسته است؛ دیگر اینکه عناوین، گاه ارتباطی مستقیم با متن دارند؛ یعنی از نظر معنا و لفظ برگرفته از متن هستند و گاه کارکرد آن به شیوهای غیر مستقیم و نیازمند به تلاش مضاعف خواننده در جهت کشف این ارتباط است. همچنین عناوین مذکور، دالهایی با مدلولهای خاصّ خود و دارای نقشهای توصیفی و جلب‌کننده هستند.

نشانه‌شناسی الفاظ حاوی مفهوم وطن در اشعار سلیمان العیسی بر اساس دیدگاه چارلز پیرس

ربیع امیری؛ تورج زینی وند؛ جهانگیر امیری

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 105-126

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.308779.612263

چکیده

نشانه‌شناسی ادبی از شیوه‌های نقد جدید ادبی است که به بررسی نقش نشانه‌های زبانی در خلق مضمون‌های شعری می‌پردازد و با کاوش در لایه‌های ثانویۀ متن، کنش‌های درونی آن را کشف و مدلول و مقصود اصلی شاعر را ... بیشتر نشانه‌شناسی ادبی از شیوه‌های نقد جدید ادبی است که به بررسی نقش نشانه‌های زبانی در خلق مضمون‌های شعری می‌پردازد و با کاوش در لایه‌های ثانویۀ متن، کنش‌های درونی آن را کشف و مدلول و مقصود اصلی شاعر را بازنمایی می‌کند. پیرس یکی از مشهورترین نظریه‌پردازان نشانه‌شناسی است که با ارائۀ الگوی سه‌وجهی برای نشانه، تحول عظیمی در این علم پدید آورد و زمینه را برای نقد ساختار دلالتی آثار ادیی فراهم آورد. مفهوم نشانه در این الگو از ارتباط، میان سه جزء آن، یعنی بازنمون، تفسیر و موضوع پدید می‌آید. نشانه‌ها در نظریۀ پیرس از زنجیره‌ای از دال‌ها و مدلول‌ها تشکیل می‌شوند که نوعی رابطۀ علی و معلولی بر آنها حاکم است. شعر جدید از لحاظ ساختار و محتوا با شعر قدیم کاملاً تفاوت دارد و شاعر به جای بیان صریح مضمون‌های شعری‌اش از زبان مجازی و نشانه‌های زبانی کمک می‌گیرد و به شکلی غیر مستقیم اغراض شعری‌اش را بیان می‌کند. سلیمان العیسی، شاعر مشهور سوری، یکی از شاعران نوگرایی است که به‌خاطر گرایش متعهدانهاش به ادبیات و تفکرات ملی‌گرایی، میهن‌پرستی و وطن‌گرایی مهم‌ترین و پربسامدترین مضمون شعرش است. با توجه به اینکه سلیمان العیسی نیز برای بیان پیام‌های ادبی خود از زبانی پوشیده و غیر مستقیم و از نشانه‌های زبانی بهره می‌برد، پژوهش حاضر می‌کوشد بر اساس نظریۀ چالز پیرس به تحلیل نشانه‌های مربوط به مفهوم وطن پردازد و نقش رمزگان‌ها را در ساخت نشانه‌ها نقد کند. از نتایج این پژوهش می‌توان اشاره کرد به اینکه نشانه‌های وطن‌دوستی در اشعار سلیمان العیسی در قالب ساختار رمزگان‌های خالق اثر، زیبایی‌شناسی، مکانی، زمانی و بینامتنی تولید شده‌اند. وی از طریق چینش صحیح دلالت‌های صریح در کنار هم و در درون بافت متن، دلالت‌های ضمنی مفهوم وطن را با زبانی خیال‌انگیز بیان داشته و با این کار ذهن خواننده و مخاطب خود را از سطح ظاهری کلام به عمیق‌ترین لایه‌های متن هدایت کرده و اغراض ثانویۀ نهفته در ورای واژگان و عبارت‌های شعرش را بازگو ساخته است.

کاربست نظریه نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل قصیده «خُذ وردةَ الثَّلج خُذ القیروانیة» سعدی یوسف

فاطمه تنها؛ مهین حاجی زاده؛ ابوالحسن امین مقدسی؛ عبدالاحد غیبی

دوره 13، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.301462.612200

چکیده

رهیافت نشانهشناسی مایکل ریفاتر یکی از رویکردهای نقد ادبی دوران معاصر است که بر ساختارگرایی و واکنش خواننده متکی است و در پیِ بررسی ارجاع نشانهها به یکدیگر در درونِ متن برای ایجاد شبکهای بههم ... بیشتر رهیافت نشانهشناسی مایکل ریفاتر یکی از رویکردهای نقد ادبی دوران معاصر است که بر ساختارگرایی و واکنش خواننده متکی است و در پیِ بررسی ارجاع نشانهها به یکدیگر در درونِ متن برای ایجاد شبکهای بههم پیوسته از نشانههاست و چهارچوب منسجمی را برای نقد و تحلیل شعر ارائه میکند. اساس این نظریه کشف شبکه معنایی شعر بر پایه تفسیر بر اساس توانش ادبی خواننده است و میکوشد خاستگاه متن را از طریق زیرانگاشتهایی که در متن گستردهاند، شناسایی کرده و بر انسجام درونی متن علیرغم وجود دگرسانیهای زبانی که از طریق عبور از خوانش اکتشافی به خوانش پسکنشانه نمودار میشوند دست یابد. پژوهش حاضر با تکیه بر رویکرد نشانهشناختی در صدد است فرآیندهای نشانهپردازی قصیده «خُذ وردةَ الثَّلج خُذ القیروانیة» سعدی یوسف، شاعر معاصر عراقی را بر اساس نظریه ریفاتر تحلیل و بررسی نماید تا به لایههای پنهان متن، ایدۀ محوری و رابطۀ بینامتنی آن با دیگر متون دست یابد. خوانش اکتشافی این قصیده بیانگر روایتی دراماتیک از روح رنجیدة شاعر و سفر با قطار به دور دستها و سرزمین‌هایی است که مقصدی نهایی ندارند و او را از وطنش دورتر میکند. اما خوانش پسکنشانه نشان میدهد شعر دارای پنج انباشت و منظومهی توصیفی است که بیانگر فضای فکری مسلط و حاکم بر قصیده است. نگارندگان با گذر از سطح محاکاتی به سطحی بالاتر، با یافتن رمزگانهای موجود در آن و نیز عناصر غیردستوری و نشانهپردازیِ هر یک از آن‌ها، به تبیین موضوع اصلی (هیپوگرام) و اثر ساختار معنایی متن (ماتریس) دست یافتهاند. تحلیل این قصیده نشان میدهد که محصول بسط ماتریسهای متعددی چون یأس و اندوه، تبعید و غربت، عشق به وطن، اختناق و خفقان، سلطه یافتن بیگانگان بر وطن شاعر، دعوت به مبارزه و رستاخیزی، ترسیم چهرة به غارت رفتة عراق و مأیوس شدن از اوضاع حاکم است.

نشانه‌شناسی قصیدة‌ «سفر أیوب» بدر شاکر السیاب

ابراهیم اناری بزچلوئی؛ سمیرا فراهانی

دوره 3، شماره 3 ، بهمن 1390، ، صفحه 157-180

چکیده

مانایی شعر با چند لایه بودن و خوانش‌برداری آن ارتباط تنگاتنگی دارد. این امر در نیمة اول قرن بیستم همراه با تأثر از شعر و نقد غربی، شعر معاصر عربی را وارد مرحلة‌ جدیدی کرد و آن را عرصة‌ تاخت‌و‌تاز اسطوره‌های ... بیشتر

دوره 17 (1404)

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

کلیدواژه‌ها = نشانه‌شناسی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده