ادب عربی - مقالات آماده انتشار

بررسی کارکردگرایانه جهان‌های زیرشمول در شعر ودیع سعاده بر پایه تئوری پُل ورث (مورد کاوی «محاولة وصل ضفتین بصوت»)

الهه ستاری؛ حسین شمس آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.362390.612703

چکیده

برای شناخت و آگاهی دقیق از معانی و پیام‌های یک متن نمی‌توان به جهان اصلی آن اکتفاء کرد، بلکه بررسی جهان‌های زیرشمول آن نیز ضروری و بایسته است. بعد از پیشرفت رویکردهای شناختی در نقد ادبی، مقوله جهان‌های ... بیشتر برای شناخت و آگاهی دقیق از معانی و پیام‌های یک متن نمی‌توان به جهان اصلی آن اکتفاء کرد، بلکه بررسی جهان‌های زیرشمول آن نیز ضروری و بایسته است. بعد از پیشرفت رویکردهای شناختی در نقد ادبی، مقوله جهان‌های فرضی، ممکن، فرعی، زیرشمول و جهان‌هایی با این عناوین برای بررسی متون ادبی از دریچه‌ای جامع و جدید مورد توجه قرار گرفت، که از جمله این نظریات می‌توان به نظریه جهان متن پل‌ورث اشاره کرد. وی در نظریه جهان گفتمان، به سه مقوله برای تحلیل متن می‌پردازد که از جمله این مقوله‌ها، رویکرد جهان‌های زیرشمول یا جهان‌های فرعی است که با استفاده از پارامترهایی به وجود جهان‌ موجود دیگری که در بستر جهان اصلی شکل می‌گیرد می‌پردازد و معانی و کارکردهای آن را بررسی می‌کند. این مقاله با توجه به تعددگرایی گفتمانی و تنوع بافت‌های معنایی در شعر پست‌مدرن به بررسی چگونگی کاربست و تحلیل آن در دفتر شعری یکی از شاعران برجسته لبنانی به نام ودیع سعاده می‌پردازد تا بررسی کند که جهان‌های زیرشمول از چه میزان در شعر وی حضوری فعال دارد و شاعر چگونه آنها را برای تکثر و توسعه معنا به کار برده است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که ودیع سعاده در شعر خود، با استفاده از ساخت جهان‌های زیرشمول، همگام با پویانمایی، انعکاس صداهای خاموش و در حاشیه یا تبعید، دوری از واقعیت مطلق و روی آوردن به واقعیت متکثر و متنوع به جای جهانی ایستا و تک‌بعدی، از این جهان استفاده کرده است و از پارامترهای مختلف زمانی، مکانی، گفتاری، نگرشی استفاده کرده است.

مشاهده مقاله

السیمیائیة التداولیة لأفعال الحرکة الموضعیة للإنسان فی القرآن الکریم

جلال مرامی؛ بیژن کرمی میرعزیزی؛ قادر پریز؛ طیبه عباسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.364980.612726

چکیده

هذا المقال دراسة أفعال الحرکة الحرکة الموضعیة للإنسان من منظر السیمیائیات التداولیة کمنهج من المناهج النقدیة الحدیثة تکشف الضوء علی دراسة هذه الأفعال الحرکیة کما تکشف علاقات دلالیة غیر مرئیة ضمن تجلّی ... بیشتر هذا المقال دراسة أفعال الحرکة الحرکة الموضعیة للإنسان من منظر السیمیائیات التداولیة کمنهج من المناهج النقدیة الحدیثة تکشف الضوء علی دراسة هذه الأفعال الحرکیة کما تکشف علاقات دلالیة غیر مرئیة ضمن تجلّی العلامة، وتکشف الضوء عن کیفیة تحلیل العلامات. إنّ وظیفتة هذا المنهج لیست کشف معنی العلامة، بل کشف عملیة إنتاج العلامة. هذه الأفعال الحرکیّة فی القرآن الکریم کعلامات تداولیة تتکوّن من ثلاثة أبعادٍ، بعضها مادّی، وبعضها غیر مادّی، وبفصل کلّ بعد من العلامة تنهدم العلامة. وإنّ ما یفعله الإنسان فی الآیات التی درست فی هذا المقال من الأفعال الحرکیّة التداولیة سلوک عامٌّ ومظاهر الثقافة تُعتبر علامات ذات مقاصد تداولیة وهی قنوات اتصال غیر لفظیّ قاصداً ترکها أو الالتزام بها. إنّ الدلالات المعجمیة لهذه الأفعال ضیّق؛ فلذا یجب أن یُهتمّ بها من ناحیة توظیفها فی المجمتع، ومن ناحیة تواصلیّتها. منهج دراسة الأفعال الحرکیّة فی هذا المقال منهج تحلیلی ـ وصفیّ حسب السیمیائیات التداولیة التی یُعتبر رائدها سندرس بیرس یبدأ بالحدس حسب السیاق. إنّ دراسة هذه العلامات کرموزٍ حسب ترتیبٍ خاصٍّ وفقاً علی أصولٍ محدّدة مجرّبة. وتنطلق عملیّة تحلیل هذه العلامات التواصلیة الثقافیة من العلامة المادّیة حتّی تصل أخیراً إلی عنصر فعّال فی إنتاج العلامة أی توظیف العلامة، وفعّالیتها فی المجتمع. فأفعال الحرکة التداولیة ذات مقاصد تواصلیّة إنجازیة أو تأثیریة بالنسبة إلی المتلقی؛ لها دلالات غیر لغویّة، ومیزاتٌ جدیر الاهتمام بها یمکن تعمیمها علی العلامات التداولیة الأخری؛ وإنّ من أهمّ میزاتها أنّها مفتوحةالدلالات؛ ولها الترادف الدلالی فی بعض أجزاء العلامة الثلاثة؛ وأهمیتها لیست لا من ناحیة الدلالات فقط بل من ناحیة مؤولات نشأت منها.

مشاهده مقاله

دراسة فی عملیة التداخل بین الأدب والسینما، روایة "بدایة ونهایة" لنجیب محفوظ نموذجًا

الهه مختاری؛ فاطمه پرچگانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.368588.612761

چکیده

هذا العالم السحری الجمیل؛ بلغتها وشخصیاتها وأزماتها وأحیازها وأحداثها، وما یعتَوِر کل ذلک من خصیب الخیال وبدیع الجمال فی شأنها وتقنیاتها. من أبرز مظاهر تطوّر الکتابة الإبداعیة فی العصر الحاضر هو تنوّع ... بیشتر هذا العالم السحری الجمیل؛ بلغتها وشخصیاتها وأزماتها وأحیازها وأحداثها، وما یعتَوِر کل ذلک من خصیب الخیال وبدیع الجمال فی شأنها وتقنیاتها. من أبرز مظاهر تطوّر الکتابة الإبداعیة فی العصر الحاضر هو تنوّع أسالیب الکتابة الروائیة، وتداخلها والأنواع الفنیة المختلفة والفنون البصریة. إنّ تجربة تحویل نصّ الفنّ الروائی إلی الفنّ المرئی أی السینما، من التجارب الرائدة فیما یتعلّق بالعلاقة الثنائیة بین الأدب والفنّ، حیث أقدم بعض السینمائیین إلى اقتباس روایات ذات قیمة عالیة فی کتابة السیناریوهات، واستخدام البنیة الروائیة فی الأفلام؛ الأمر الذی یزید من جمالیّة السینما من جهة، ومن تقدیم الروایة إلى المتلقّی المـُشاهد للفنون البصریة. وتحقیق هذه التجربة الفنیة لا یتأتی إلا وفق مقتضیات فنیة، وهو ما یُعتبر عملاً إبداعیًا رفیعًا. فی هذا البحث تناولنا روایة "بدایة ونهایة" ل‍ نجیب محفوظ وکیفیة تحویلها إلى فیلم سینمائی بالعنوان نفسه، للمخرج صلاح أبوسیف من خلال النظرة المقارنة إلیهما. الروایة التی تتناول أحداث متسارعة ومسایرة للحیاة الاجتماعیة فی حقبة من تاریخ مصر. کما أننا تطرّقنا إلى آلیات تحویل الروایة إلی فیلم، من خلال المنهج الوصفی التحلیلی. وقد أظهرت النتائج أنّ الروایة درامیة بامتیاز، إذ استند نجیب محفوظ بالتقنیات البصریة فی روایتها، وإنّ تحویلها إلى الفیلم، تمّ وفق آلیات معیّنة من الحذف والإضافة والاختزال، وغیرها، وقصدَ المخرج إلباس الفیلم لباس تسلسل الأحداث، مع بعض التغییرات فی تمثیل الأحداث خاصة فی الفصول الأولی لأسباب درامیة بصریة، والاحتفاظ بالتوازی بین الروایة والفیلم فی بعض المشاهد.

مشاهده مقاله

ثنائیة اللفظ والمعنى فی الخطاب الشعری "حرف من ماء، قصیدة حب طویلة" للشاعر أدیب کمال الدین، مقاربة سیمیائیة بناء على نظریة جوزیف کورتیس

شهلا حیدری؛ پرویز احمدزاده هوج؛ علی صیادانی؛ حمید ولی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.366752.612744

چکیده

ثنایة اللفظ والمعنى هی من ضمن التقنیات التی تناولتها مدرسة باریس السیمیائیة، وطوّر أسالیب فحصها المنظر الفرنسی جوزیف کورتیس، لإستنطاق الجانب المسکوت والعمیق فی النص الخطابی السردی، من خلال العبور ... بیشتر ثنایة اللفظ والمعنى هی من ضمن التقنیات التی تناولتها مدرسة باریس السیمیائیة، وطوّر أسالیب فحصها المنظر الفرنسی جوزیف کورتیس، لإستنطاق الجانب المسکوت والعمیق فی النص الخطابی السردی، من خلال العبور عن أجزاء التلفظ والملفوظ فیه. لذلک من ضمن أسباب إختیار دیوان "حرف من ماء، قصیدة حب طویلة"، للشاعر الحروفی العراقی أدیب کمال الدین، لتلفظیة کورتیس فی هذه الدراسة، هو التشبع المعنوی المتنکر خلف حروفیاته، والأصداء التی حاک خیوط نبراتها بأفیون العرفان، حتى یهدأ بها حنینه ومواجع المأسی القاسیة التی عاناها من کثرة الصداح الشجی. تمت دراسة هذا الدیوان حسب المنهج الوصفی التحلیلی، ومن خلال تقطیع بعض الأشطر والأبیات من قصائده عشوائیاً، بغیة التفحص فی جوانب أشعاره، مع تطبیق التقسیمات الثلاثة التی قدمها کورتیس، وهی (الزمن، الفضاء، القائمون بالفعل)، فی مباحث دراسة النص السردی الخطابی، وتفرعاتها التلفظیة والملفوظیة، والمستوى السطحی والعمیق. توصلت الدراسة إلى أن غالبیة أشعار أدیب کمال الدین تمتلک طاقة الترکیبة الخطابیة، التی یمکنها أن تکمن المستوى العمیق فی طیاتها حتى ولو اختصرت بحرف واحد، أو سطر أو سطرین فی کل شطر من قصائده. ورغم هذا الرحیق الحروفی العبق المفعم بالسلاسة والبساطة، إلا أنه لم تفقد أشعاره تلک الجوانب الثلاثة الکورتیسیة للوصول إلى ذلک العمق الدلالی والمکتظ بالتعابیر الجمیلة التی تزداد جمالا کلما تقشّرت عنها ورقة استکشافیة أثناء التورق الفاحص. وتوصل البحث للصفات المتکاملة التی تطرق إلیها کورتیس

مشاهده مقاله

بررسی کلان‌‌استعارة «فوتبال به مثابة ماشین» در زبان عربی

عبدالباسط عرب یوسف آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.367724.612752

چکیده

کلان‌استعاره نوعی استعارة مفهومی است که در روساخت متن حضور ندارد؛ بلکه در تمام متن به شکلی مفهومی حضور پیدا می‌کند و ساختار ذهنی متن را تشکیل می‌دهد. کلان‌استعاره تمامی خُرده‌استعاره‌های مورداستفادة ... بیشتر کلان‌استعاره نوعی استعارة مفهومی است که در روساخت متن حضور ندارد؛ بلکه در تمام متن به شکلی مفهومی حضور پیدا می‌کند و ساختار ذهنی متن را تشکیل می‌دهد. کلان‌استعاره تمامی خُرده‌استعاره‌های مورداستفادة متن را انسجام می‌بخشد و آ‌ن‌ها را حول یک محور ثابت گرد می‌آورد. کاربرد فراگیر ماشین و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی در فوتبال و تأثیر روز‌افزون آن‌ها در انتخاب بازیکن و طراحی تمرین، ارتباط فوتبال با ماشین در زبان را بیشتر نمایان ساخت و این امر سبب شد ماشین در فرایند مفهوم‌سازی بسیاری از استعاره‌های مربوط به فوتبال نمود یابد. در این پژوهش با تأکید بر روش تحلیل محتوا تلاش می‌شود سازوکار کلان‌استعارة «فوتبال به مثابة ماشین» در زبان عربی بررسی گردد و شیوه‌های نگاشت مفاهیم حوزة مبدأ بر حوزة مقصد در این کلان‌استعاره استخراج و تحلیل گردد. به همین جهت گزارش‌ها و سخنان شفاهی و مکتوب تحلیلگران فوتبال بررسی شد و مهم‌ترین گزاره‌هایی که به‌نوعی بیانگر ارتباط فوتبال با ماشین است جمع‌آوری شد و خُرده‌استعاره‌های آن‌ها استخراج گردید. نتایج نشان می‌دهد در زنجیرة استعاری زبانِ فوتبال، بخش قابل‌توجهی از آن‌چه با جهان فوتبال ارتباط دارد سرشتی ماشینی پیدا می‌کند. همچنین در این زنجیره، استعارة مفهومی «کنش‌های فوتبالی به مثابة ماشین» به‌عنوان برجسته‌ترین استعارة مفهومی شناخته شد. واژه‌های کلیدی: کلان‌استعاره، فوتبال، ماشین، «کنش‌های فوتبالی به مثابة ماشین». زبان عربی.

مشاهده مقاله

بررسی طرحواره‌های تصویری در ضرب‌المثل‌های عامیانه موصلی

علی اسودی؛ مهدی آب‌رون

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.365798.612736

چکیده

زبان، وسیله‎ای برای ارتباط انسان با دیگران به‌شمار می‌آید و هر کشور یا فرهنگی زبان خاص خود را دارد. یکی از شیواترین و مفهومی‌ترین راه‌های انتقال تجربه و ارتباط زبانی، ضرب‌المثل‌ها هستند. این پدیده ... بیشتر زبان، وسیله‎ای برای ارتباط انسان با دیگران به‌شمار می‌آید و هر کشور یا فرهنگی زبان خاص خود را دارد. یکی از شیواترین و مفهومی‌ترین راه‌های انتقال تجربه و ارتباط زبانی، ضرب‌المثل‌ها هستند. این پدیده زبانی آینه صافی از اوضاع جامعه خود از منظر فرهنگی، سیاسی و تاریخی ارائه می‌دهد که در نوع خود از حیث کوتاه ‌بودن و بلیغ بودن بی‌نظیر است. به‌ویژه اگر این ضرب‌المثل‌ها عامیانه باشد. عامیانه بودن نشان‌دهنده‌ی برگرفته‌شدن این حکمت‌ها از دل جامعه و کمتر مورد تغییر قرار گرفتن آن‌ها است. بیشتر ضرب‌المثل‌ها برگرفته از زندگی انسان است. به‌عبارتی دیگر در تمامی مثل‌ها، تجربه بشری جزء لاینفک آن به‌شمار می‌رود. پژوهش حاضر، با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی هشت طرحواره تصویری مطرح شده توسط «جورج لیکاف» و «جانسون» در ضرب‌المثل‌های عامیانه موصلی پرداخته است. این پژوهش نشان داد که طرحواره‌های حجمی مطرح‌شده توسط زبان‌شناسان با تکیه بر رفتار و نگرش انتزاعی انسان از پدیده‌ها برداشت شده و نمود آن در ضرب‌المثل‌های موصلی مشخص است. از میان طرحواره‌های تصویری، طرحواره فضا با قید دوراندیشی بیشترین بسامد را در میان طرحواره‌ها به خود اختصاص داده است. پس از آن، طرحواره‌ی اتحاد با قید جزء و کل که نشانگر تمرکز موصلی‌ها بر جزئیات امور است، بیشترین بسامد را در میان دیگر طرحواره‌ها دارد. طرحواره حرکتی نیز درصد کمی را به خود اختصاص داده است که همواره با قید لزوم بر حرکت و تلاش یاد شده است که نشان‌دهنده کم‌تحرک‌بودن جامعه موردنظر است. در تمامی طرحواره‌ها اندیشه انسان و جنبه فیزیکی او بر جنبه متافیزیکی‌اش تأثیر به‌سزایی دارد.

مشاهده مقاله

مفارقة الموقف، ثیماتها وأنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک

محسن عباسی؛ محمد جواد پورعابد؛ رسول بلاوی؛ علی خضری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353016.612630

چکیده

مفارقة الموقف، ثیماتها و أنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک الملخّص تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من ... بیشتر مفارقة الموقف، ثیماتها و أنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک الملخّص تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من خلال میزان استخدام هذه الآلیات ومدى تأثیرها فی بناء تصاویر نقیضة للواقع المعروف، حیث لا یمکن إدراک طبیعة النصّ الأدبی ودلالاته دون فهم مصطلح المفارقة واستیعاب ردودها ومعانیها المستحدثة. یُعدّ عباس بیضون من أبرز شعراء قصیدة النثر الحدیثة الذین أحسنوا توظیف المفارقة التصویریة فی نصوصهم. وتکمن أهمّیة هذا البحث فی دراسة النصوص الشعریة لبیضون على أساس مفارقة الموقف. یهدف هذا البحث إلی دراسة مجموعة "صوْر" المشبعة بصور المفارقة حیث أنها تداعیات وصور خیال الشاعر عن مدینته التی ولد وترعرع فیها وتعدّ هذه المجموعة مزیجاً من ذکریات طفولة بیضون وصباه مع تطلعاته الناضجة فی کبره فنجد نصّه الشعری مغایراً ومتمایزاً عن العدید من النصوص الأدبیة المعاصرة حیث زخر هذا النصّ بأنواع الانزیاحات والمفارقات اللفظیة والتصویریة، وقد تمّت دراسة هذه المجموعة وفقاً لمفارقة الموقف وعبر معاییر میویک المقسّمة لها، لتکون دراسةً مستقّلةً ومفیدة فی هذا المجال وقد تمّ اعتماد الأسلوب الوصفی - التحلیلی لهذه الدراسة من أجل بیان شامل ودقیق لکافة الصور الموجودة فی هذه المجموعة الشعریّة. وقدسعت هذه الدراسة التطرّق إلى مواضیع عدّه، قد عمد إلیها بیضون کمفارقة الماء والبحر والمدینة والحجر واللیل، حیث ظهرت معظم هذه الثیمات بشکل ممتزج وبأنواع عدیدة من المفارقة، کالمفارقة التصویریة ومفارقة الموقف. وقد توصّل البحث إلی عدة نتائج منها: استعمال بیضون فی شعره للعدید من مفارقات الموقف کالتنافر البسیط ومفارقة الدراما عبر أسلوب مختلف وحدیث وذلک من خلال لغة سلسة ودلالات بلیغة وکذلک لم تخلو شاعریة بیضون من استخدام التقانات البلاغیة الأخرى کالانزیاح، مما ساعدت فی خلق دلالات بعیدة عن واقع اللفظ ورسم لوحات فنیة فی سماء خیال المتلقین لشعره.

مشاهده مقاله

شیوه‌های بازنمایی کنشگران اجتماعی در رمان «سیّدات زحل» اثر لُطفیة الدُلیمی بر اساس رویکرد گفتمان انتقادی ون‌لیوون

سپیده باقری اوزان؛ علی صیادانی؛ پرویز احمدزاده هوج؛ عبدالاحد غیبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.367098.612747

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته ای است که از طریق تجزیه و تحلیل زبان و تمرکز بر ساختارهای فراتر از جمله، می کوشد روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک را آشکار سازد. ... بیشتر تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته ای است که از طریق تجزیه و تحلیل زبان و تمرکز بر ساختارهای فراتر از جمله، می کوشد روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک را آشکار سازد. الگوی ون لیوون (2008) یکی از مهمترین رویکردها در زمینۀ تحلیل گفتمان انتقادی است که با تاکید بر نقش کنشگران اجتماعی، روابط زیرین گفتمان را نمایان می سازد. این رویکرد متشکل از دو مؤلفۀ اصلی حذف و اظهار است که هر کدام زیرشاخه های متعددی را دربرمی گیرد. رمان «سیدات زحل» از مشهورترین آثار لطفیة الدلیمی نویسندۀ معاصر عراقی است که در آن مسائل سیاسی و اجتماعی عراق در دهه‌های اخیر را مورد بحث قرار داده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس مؤلفه‌های جامعه‌شناختی و معنایی الگوی ون‌لیوون به بررسی رمان مذکور پرداخته است تا نشان دهد نویسنده به وسیلۀ معرفی شخصیت های این رمان چگونه ایدئولوژی خود را مطرح کرده است. بر اساس نتایج این پژوهش، نحوۀ بازنمایی کنشگران اجتماعی در رمان سیدات زحل متأثر از دیدگاه‌های فکری و اجتماعی دلیمی است. در این رمان زنان به عنوان کنشگرانی فعال و پویا بازنمایی شده اند و در مقابل، کنشگران مرد به عنوان چهره هایی منفعل و با ارزش دهی منفی به تصویر کشیده شده اند که این امر حاصل تفکرات فمینیستی دلیمی است. همچنین رژیم بعث، نیروهای آمریکایی و گروه‌های تکفیری به دلیل جنایات گسترده علیه مردم عراق و به عنوان عاملان اصلی فضای پرآشوب عراق فعال نمایی شده اند.

مشاهده مقاله

دراسة الاستعارات الأنطولوجیة الإدراکیة فی أدعیة الصحیفة السجّادیة فی ضوء نظریة لایکوف وجونسون

محمودرضا توکلی محمدی؛ محمد راضی جدوع الجحیشی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 بهمن 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.367576.612750

چکیده

دراسة الاستعارات الأنطولوجیة الإدراکیة فی أدعیة الصحیفة السجّادیة فی ضوء نظریة لایکوف وجونسون الملخص تتعدّ نظریة الاستعارة الإدراکیة من المباحث الحدیثة فی علم اللسانیات والتی أخرجها منظریها "جورج ... بیشتر دراسة الاستعارات الأنطولوجیة الإدراکیة فی أدعیة الصحیفة السجّادیة فی ضوء نظریة لایکوف وجونسون الملخص تتعدّ نظریة الاستعارة الإدراکیة من المباحث الحدیثة فی علم اللسانیات والتی أخرجها منظریها "جورج لایکوف ومارک جونسون" من إطارها اللغوی إلى الحقل المعرفی التصوری، بحیث تعتبر حاضرة فی نواحی "التفکیر الذهنی" فی کافة مجالات الحیاة الاعتیادیة، لایکوف وجونسون یعتقدان بأنّ الإستعارة لیست للزخرفة أو للتزیین أو ظاهرة لغویة متعلقة بلغة الشعر وإنّما ظاهرة فکریة هی متعلقة بنسقنا التصوری، ملازمة لحیاتنا الاعتیادیة التی نعیشها، لانکاد ندرکها فی معظم الأحیان وأنّ جزءاً هاماً من انفعالاتنا وسلوکنا وتجاربنا من حیث طبیعته استعاری. من أهم مبانی النظریة هذه، مفهوم "المخططات التصوریة" ویعدّ ذلک ظاهرة عقلیّة، تمکن من إدراک کثیر من التجارب الفکریة والمفاهیم الأساسیة مثل الثقة بالله، والشعور بالإثم والوجل والخضوع والطمأنینة ومن ثمّ التجارب المحسوسة عن طریق الاستعارة. کانت الصحیفة السجادیة تلعب دوراً مهماً فی توظیف الاستعارة ویعود ذلک لانفتاحها على سیرورة لا نهائیة، وعنها ینتج سلسلة تفسیریة متنوعة، ومن ثمّ یختلف تفسیر الاستعارة بحسب المضامین المعرفیة التی ینطلق القارئ منها، بحیث تلعب الأدعیة دوراً مرکزیاً عن طریق التفاعل الکامن.تعرّض المقال لقراءة بعض المخططات التصوریة فی الاستعارات الأنطولوجیة وتحلیلها فی الصحیفة السجادیة فی ضوء نظریة لایکوف وجونسون بهدف تبیین الدلالات الضمنیة والجمالیة، والتی توضح للمتلقی کیفیة حصوله على التجارب الدینیة معتمداً فی ذلک على المنهج التحلیلی الوصفی والمستنبط منه أن المفاهیم القرآنیة فی ثقافة الإمامع استعاریة فی الجوهر، والتجارب المادیة کالاحتواء والتوازن وغیرها تشکّل جوهر المفاهیم التی یعتمدها الإمام ویکشف ذلک عن مدى تجسّد فلسفة الأخلاق لدیه، ویعود ذلک إلى حقیقة نقل المجردات من حیز اللاوجود إلى حیز الوجود والکینونة أسهل فی الفهم، وأقرب إلى الإدراک، حیث تمنح المجتمع إدراکاً لما یتجه إلیه الإمام السجادع مذهباً وثقافةً، إضافة للاتساع فی الفهم.

مشاهده مقاله

إسقاطات الآخر فی روایة "شوق الدرویش" ؛ دراسة علی ضوء دینامیات الهویة والاختلاف

فاطمه اعرجی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 بهمن 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.369994.612772

چکیده

إنّ القوى الاستعماریة قامت بتعریف وتحدید وسرد ماهیة الدول المستعمرة ای "الاخر"، وفقا لمنظومتها المعرفیة وخدمةً لأهدافها الاستعماریة. وجاءت روایة "شوق الدرویش" لتسرد کیف قام المستعمر لیکون ... بیشتر إنّ القوى الاستعماریة قامت بتعریف وتحدید وسرد ماهیة الدول المستعمرة ای "الاخر"، وفقا لمنظومتها المعرفیة وخدمةً لأهدافها الاستعماریة. وجاءت روایة "شوق الدرویش" لتسرد کیف قام المستعمر لیکون هو المانح الاخیر للمعانی والمقاصد والشرعیات، ونتج عن ذلک تزییف المسار التاریخی للجماعات الأصلیة. جاءت الروایة ملیئة بالرموز الدینیة التی تلائم الخلفیّة التاریخیة للاحداث، تصارع بین الاتجاه الاسلامی المهدوی والاتجاه المسیحی الارثوذکسی فی السودان. نهدف فی هذا البحث وبمنهج وصفی _ تحلیلی، إلی التعرف علی کیفیة تقدیم الروایة قراءة متبصرة لجزء من تاریخ الثورة المهدیة الذی یُقلب من خلالها موازین الهیمنة المرکزیة لصالح الواقع وذلک فی ظلّ المحاولات الاستعماریة التی رمیت الشعوب الاصلیة خاملة لا یشار الیها الا بوصفها فئات یجب أن تمحی ثقافاتها. فجری تمثیل احوال الدول المستعمرة بصور بدائیة غامضة، لیقع فصلها عن ثقافتها فتتوهم بأنّ القطیعة معها ستقودها الی الحداثة. فتصف هذه الروایة کیف عاش الشرق هاجس القلق والهشاشة والحیرة اتجاه مرجعیاته، حیث لم یکن أمامه سوی اتباع الاخر الغربی، خاصة فی الشخصیة الرئیسیة "بخیت مندیل" إذ وجد نفسه فی اطُر محددة لا یسمح له بالاندماج العالمی ولا یقبل له بتطویر هویته الخاصة. من ضمن الآلیات التی جاءت بها الروایة لتقدیم هذه الصورة هی تمثیل التعالق الدینی – التاریخی فی زاویة هامة، ذلک لانه یوصف التاریخ کمادة منتهیة ثابتة، لا یجوز المساس بها، لکن الروایة باعتبارها نص مبنی علی التخییل جعلت التاریخ محل التشکیک فجاءت بظلال الشک على التاریخ الذی روی "الثورة المهدیة" بأنها حرکة دامیة تخریبیة.

مشاهده مقاله

تحلیل سروده «رسالة إلی سیف بن ذی یزن» عبدالعزیز مقالح بر اساس رویکرد کنش‌محور گرمس

حسین الیاسی مفرد؛ زینب قاسمی اصل

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 اسفند 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.369159.612765

چکیده

حضور پدیدارشناختی و ابعاد مختلف گفتمان شامل بُعد حسی، ادراکی، عاطفی و زیباشناختی بر پایه نظام‌هایی استوار است که گرمس آنها را به کنشی، شَوِشی، تنشی و بَوِشی تقسیم کرده و نشانه معناشناسی بر اساس فرآیند ... بیشتر حضور پدیدارشناختی و ابعاد مختلف گفتمان شامل بُعد حسی، ادراکی، عاطفی و زیباشناختی بر پایه نظام‌هایی استوار است که گرمس آنها را به کنشی، شَوِشی، تنشی و بَوِشی تقسیم کرده و نشانه معناشناسی بر اساس فرآیند تولید معنا به مطالعه آنها می‌پردازد. پژوهش حاضر بر اساس رویکرد تحلیل کنش‌محور گرمس، سروده «نامه‌ای به سیف بن ذی یزن» را مورد مطالعه قرار داده است. نگارندگان با تکیه بر رویکرد تحلیل کنش‌محور، به دنبال شناخت و تبیین روند تولید معنا در این قصیده هستند. نتایج پژوهش بیانگر این است که قصیده با ترسیم یک فضای تنشی آغاز می‌گردد. گفته‌پرداز، تحت تأثیر شرایط حسی و ادراکی پذیرای این شرایط نیست و سیف بن ذی یزن را به مقابله و رویارویی دعوت می‌کند. به اقتضای نظام استعلاییِ غالب بر گفتمان حاکم، در سیر روایی رخداد، گفته‌پرداز به دنبال وادار ساختن گفته‌پذیر به حرکت و خیزش است. شاعر واقعیتی از جامعه رکود زده و مصیبت زده را به تصویر می‌کشد و با به کارگیری طرحواره‌های حرکتی و زیباشناختی، به دنبال انتقال حس و ادراک تنیده در وجود خود، به گفته‌پذیر و خلق مرحله کنشی است. سیر روایی بر اساس نظام گفتمانی از سکون به سمت پویایی و خیزش گام برمی‌دارد. در مرحله تنشی فقدان کنش متقابل ترسیم می‌شود و در پایان، حضور کنشگرانه از سوی سیف بن ذی یزن تثبیت می‌گردد. کنشی که رهایی و خلاص و زندگی را برای وطن و سرزمین به بار آورده و تصاحب مجدد وطن و سرزمین را به عنوان ابژه ارزشی به تصویر کشیده است.

مشاهده مقاله

شورش روایت در کتاب خاطرات احمد‌بن‌بُله (رهیافتی به ویژگی‌های فراهنجاری روایت در خاطره‌نویسی)

امید جهان بخت لیلی؛ شهرام دلشاد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 فروردین 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353730.612634

چکیده

خاطرات از گونه‌های روایی مدرن‌ است و از ظرفیت‌های قابل توجه روایی برخوردار می‌باشد. در این آثار، روایت با شاکله‌ها و فرم‌های مخصوصی به کار می‌رود و از جهات مختلف قابل مقایسه با نوع برتر گونه‌های ... بیشتر خاطرات از گونه‌های روایی مدرن‌ است و از ظرفیت‌های قابل توجه روایی برخوردار می‌باشد. در این آثار، روایت با شاکله‌ها و فرم‌های مخصوصی به کار می‌رود و از جهات مختلف قابل مقایسه با نوع برتر گونه‌های روایی- داستانی یعنی رمان است. جستار حاضر بر آن بوده تا با کاربست روش توصیفی- تحلیلی با برشمردن سه مؤلفه مهم روایت در ژانر خاطره یعنی «استفاده از من روایی»، «برجسته‌سازی راوی به جای قهرمان-پروری» و «افزایش حجم توصیفات به جای رویدادها و حوادث»، چگونگی خروج روایت از این قاعده مرسوم را در کتاب مذکرات احمد بن‌بُله، مبارز مشهور الجزایری مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. گفتنی است که هر یک از ژانرهای مختلف داستانی از مختصات خاص روایی برخوردارند و استعارۀ مختصات دیگر ژانرها در خاطره در ضمن پژوهش‌های بینارشته‌ای قابل تحلیل است. در واقع در دوره معاصر با بررسی تداخل ژانرها عاریت‌گرفتن ویژگی‌های یک ژانر و سبک ادبی در نوع ادبی دیگر، قضیه‌ای پرکاربرد در راستای در هم شکستن مرزها و خطوط میان انواع جلب توجه می‌کند و در این بین خاطره نیز ویژگی‌های روایی دیگر ژانرها را به عاریت می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روایت در خاطرات احمدبن‌بله از ساختار متعارف آن فراتر رفته و به سمت شاکله رمان در روایت و حماسه حرکت کرده و این تَرانَهِش به دلیل پویایی شخصیت، مضمون مبارزه و کوتاهی زمان در خاطره است.

مشاهده مقاله

تحلیل سبک شناسی انتقادی سخنرانی طوفان‌ الاقصی سیدحسن نصرالله بر اساس تقابل‌ و ترادف‌های ایدئولوژیکی لسلی جفریز

رحمان نوازنی؛ روح الله صیادی نژاد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.370018.612773

چکیده

همواره فرآیند‌های زبانی در راستای ایجاد مقوله‌های گفتمانی با دیدگاه‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی، درگیر ساختن نوعی روایت از جهان‌ هستند. فرآیندهای زبانی تقابل‌ و ترادف‌ نقش مهم و مؤثری در شکل‌دهی جهان‌بینی ... بیشتر همواره فرآیند‌های زبانی در راستای ایجاد مقوله‌های گفتمانی با دیدگاه‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی، درگیر ساختن نوعی روایت از جهان‌ هستند. فرآیندهای زبانی تقابل‌ و ترادف‌ نقش مهم و مؤثری در شکل‌دهی جهان‌بینی متون دارند. لسلی جفریز (2010) از معدود محققان زبان‌شناسی‌است که با شناخت تقابل و ترادف‌های متنی و چگونگی تنظیم این پدیدۀ متنی در کنار ابزار‌های تثبیت‌شده‌تر تحلیل گفتمان انتقادی، الگویی را برای به‌دست‌آوردن بینش از تأثیر جهان‌بینانۀ بالقوۀ متون ترسیم کرده است. انواع تقابل‌های سلبی، انتقالی، تفضیلی، جابه‌جایی، امتیازی، صریح، موازی و تباین و هم‌چنین ترادف‌های ربطی، بیانی و استعاری، مؤلفه‌های پیشنهادی جفریز در جهت کشف ایدئولوژی پنهان متن است. این پژوهش به‌روش سبک‌شناسی انتقادی و با هدف تبیین تقابل و ترادف‌های ایدئولوژیکی در سخنان دبیرکل حزب الله لبنان، سیدحسن نصرالله که به‌مناسبت عملیات طوفان‌الأقصی ایراد شده بر اساس دیدگاه لسلی جفریز پرداخته است. دستاورد پژوهش، حاکی از آن‌است که بررسی روابط مفهومی در ساختار متنی تقابل‌ها و ترادف‌های سخنان نصرالله در پی ارائۀ مقوله‌های جهان‌بینانه است. انواع تقابل‌های شناختی موجود در متن درصدد تقابل با جنگ روایت‌هاست. هم‌چنین ترادف‌ها در پی شکل‌دهی به جهان‌بینی مشترک جامعه در مبارزه با رژیم اشغال‌گر است. برآورد حضور کم‌رنگ تقابل‌های استعار‌ی، گویای صراحت گفتار در جهت دریافت سریع مخاطب از لایه‌های زیرین متن و حضور فعال تقابل‎‌های سلبی در پی نفی‌ یا به‌حاشیه‌راندن مشروعیت نظام صهیونیستی در اذهان جامعۀ جهانی است. نمود ترادف‌های بیانی از طرفی درجهت تبیین ماهیت رژیم صهیونیستی و از سوی دیگر در‌صدد تبیین ارزش‌های نیروهای مقاومت مانند ایستادگی، پایداری، صبر، یقین، رضای الهی می‌باشد.

مشاهده مقاله

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده