ادب عربی

نسخه‌های خطی، میراث مکتوب و برجای‌مانده گذشتگان است و ارزش و اهمیت حفظ این آثار بر کسی پوشیده نیست. نسخۀ خطی زبدة الإعراب تألیف عبدالله بن محمد، کتابی است حاوی مباحث صرفی و نحوی که به‌طور ویژه به اعراب ... بیشتر نسخه‌های خطی، میراث مکتوب و برجای‌مانده گذشتگان است و ارزش و اهمیت حفظ این آثار بر کسی پوشیده نیست. نسخۀ خطی زبدة الإعراب تألیف عبدالله بن محمد، کتابی است حاوی مباحث صرفی و نحوی که به‌طور ویژه به اعراب و شرح مختصر کتاب إظهار الأسرار فی النحو نوشتۀ محمد بن پیرعلی بن اسکندر بِرکَوِی می‌پردازد. این اثر، گذشته از ارزش فنی، آموزشی و علمی‌اش، از آن جهت که نخستین اعراب نگاشته‌شده بر کتاب إظهار الأسرار است شایسته توجه و تصحیح و نقد است. شایان ذکر است إظهار الأسرار از مهم‌ترین کتب علمی و آموزشی نحوی در مدارس دینی ترکیه به شمار می‌آید. از زبدةالإعراب چهار نسخه در کتابخانه‌های سراسر دنیا به دست آمده است که یکی از آنها در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. نسخه‌های دیگر این اثر، در کتابخانه‌های بزرگی چون کتابخانۀ ملی فرانسه و کتابخانۀ دانشگاه ملک فیصل عربستان موجود است. این مقاله با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، ضمن بیان شرح حالی از مؤلف إظهار الأسرار و مؤلف زبدة الإعراب، نسخۀ زبدة الإعراب را کامل و جامع معرفی می‌کند. سپس از محاسن، معایب و ویژگی‌های فنی آموزشی این نسخه که در جریان مقابله، تحقیق و تصحیح به دست آمده است، گزارشی ارائه خواهد داد. از آنجا که تاریخ کتابت دو نسخه از نسخه‌های موجود نامعلوم است و تاریخ کتابت دو نسخۀ دیگر نیز با زمان تألیف کتاب فاصلۀ زیادی دارد، تشخیص نسخۀ نخست و اصل دشوار است؛ از همین‌رو، از مهم‌ترین نتایج این مقاله، دریافت بهترین روش تصحیح این نسخۀ خطی است.

مقاله پژوهشی

تمهیدات فراداستان و بازی در رمان لعبة النسیان

راضیه صدری خانلو؛ علیرضا شیخی؛ عبدالعلی آل بویه لنگرودی؛ مصطفی پارسایی پور

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 21-41

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.320833.612372

چکیده

فراداستان شیوۀ نگارش نویسندگانه و سبک به بازی گرفتن آگاهانه و عامدانۀ ساختارهای روایی و دستخوش ترفندکردن فنّ نویسندگی است. فراداستان میکوشد به‌واسطۀ انحراف یا گریز از هنجارهای تثبیتشدۀ روایتپردازی ... بیشتر فراداستان شیوۀ نگارش نویسندگانه و سبک به بازی گرفتن آگاهانه و عامدانۀ ساختارهای روایی و دستخوش ترفندکردن فنّ نویسندگی است. فراداستان میکوشد به‌واسطۀ انحراف یا گریز از هنجارهای تثبیتشدۀ روایتپردازی سنتی و حتی تهکم به آن، ادبیّت و خودآگاهی پیشین را به‌مثابۀ یک کجروی میانتهی معرفی کند و ترفندهای روایی مدعی حقیقتنمایی به غرض ناراستین حقیقتدانی مطلق را برملا سازد تا اثبات کند حلوفصل کشمکش آواها و ایدئولوژی‌ها، با انقیادشان زیر آوای مؤلفی همهچیزدان و خداگونه، محال است و محالبودگیِ درک غایی حقیقت در سایۀ سیطرهمندی تکسویهنگر را شادمانه بهنمایش گذارد. خردهژانر فراداستان، با تمهیداتی برآمده از حسابگریهای ذهنی و با حاشیهنگاریهای خودارزیابانه و دیالکتیکی، می‌کوشد با تأملی روشن‌بینانه در فرآیندهای برساخته‌شدن داستان، و با تکیه بر اصل عدم قطعیت هایزنبرگ، در کنار شفاف‌سازی سرشت داستان، حقیقت‌جویی نماید. درآمیخته با مفهوم نسبیتْ‌محوری، نظریۀ بازی به‌مثابۀ شیوه درک درست روال‌های جهان، در فراداستان به‌عنوان فعالیتی خودبنیاد و واجد ارزشی قطعی در جهان واقعی، یاریگر دستاوردهای حقیقت‌بین ادبیات می‌شود. صفت ناساختمندی و دلبخواهگی بازی، با دست‌مایه‌کردن وانمودگرانۀ نقش‌ها و قراردادهای بازی، به فراداستان کمک می‌کند ضمن کنکاش در کارکردها و طبیعتِ ظاهراً بازشناخته، ولی عملاً ناشناختۀ داستان، سنت‌های ناکارآمد و جهان‌نگری نخ‌نماشده را در هم شکند. در بازشناسی این نگرگاه‌های پارادایم نوشناخته در فراداستان‌ها، در این کوشش برآنیم به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ‌با پردازش دادههای تئوری فراداستان، به‌ویژه از منظر «پاتریشیا وَو»، به درک کارایی ‌مؤلفههای فراداستان و تبیین کیفیات آن و نقش بازی در پیشبرد فراداستانسازی، در رمان لعبة النسیان محمد برادة بپردازیم تا نوآوری‌های نخستین گام عرب را در هجرت از انگاره‌های مطلق‌اندیش مدرنیسم در حقایق‌شناسی داستانی بازشناسیم. در این پژوهش دریافتیم براده در کاربست شگردهای اتصال کوتاه، آشکارسازی شگرد، شورشگری شخصیت‌ها، کولاژ فراداستانی و نامگذاری دلبخواهی، همواره بازیگرانه وام‌دار اصل نسبی‌نگری و چندچهرگی حقیقت است و این‌گونه برای فراداستاننویسی عربی بنیانی استوار می‌آفریند.

مقاله پژوهشی

بازنمایی خشونت در رمان علی مائدة داعش با تکیه بر نظریۀ اسلاوی ژیژک

زینب قاسمی اصل؛ حسین الیاسی مفرد

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 43-64

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.319022.612358

چکیده

از آنجا که خشونت، ناظر بر وجه سرکوبگر قدرت است، لاجرم در یک رابطۀ خشونت‌آمیز، طرفین فرادست و فرودست وجود دارد. ژیژک با ترکیب مفاهیم فلسفی و زندگی روزمره، توانسته است ابعاد مختلف امر خشن را ترسیم کند. ... بیشتر از آنجا که خشونت، ناظر بر وجه سرکوبگر قدرت است، لاجرم در یک رابطۀ خشونت‌آمیز، طرفین فرادست و فرودست وجود دارد. ژیژک با ترکیب مفاهیم فلسفی و زندگی روزمره، توانسته است ابعاد مختلف امر خشن را ترسیم کند. رمان علی مائدة داعش، روایت رنج‌ مردمان ایزدی است که با هجوم و نسل‌کشی داعش مواجه شدند. این پژوهش با هدف تبیین لایه‌های مختلف خشونت داعش علیه ایزدیان از الگوی ژیژک بهره گرفت تا نشان دهد نویسنده چگونه ابعاد مختلف خشونت را لابه‌لای حوادث داستان بازنمایی کرده و از مسئلۀ خشونت به‌عنوان درون‌مایۀ روایی بهره جسته است. نتایج تحقیق نشان داد تمام انواع خشونت در رمان، تحت تأثیر خشونت خدایگانی که ژیژک بدان اشاره کرده، صورت گرفته است. داعش با اعمال خشونت سیستمی، قصد نهادزدایی از خانواده و دیگر بنیان‌های اجتماعی را دارد. شیوه‌های داعش برای سرکوب زنان، کنش‌گرانه و نمادین است و در عین حال، از روش‌های کنش‌پذیرانه مانند به‌کارگیری زنان علیه زنان نیز غافل نبوده است. داعش در توجیه خشونت برای اعضای خود از تکفیر «دیگری» استفاده کرده و ایزدیان به‌عنوان جلوه‌ای از کفر که مانع تحقق اهداف خلافت‌اند محکوم به نابودی شدند. در رمان حاضر، زنان بزرگ‌ترین قربانیان خشونت‌اند و جایگاه فرودست آنها از منظر تاریخی، به قدرت داعش برای اعمال خشونت سیستمی و خدایگانی علیه زنان، افزوده است.

مقاله پژوهشی

خوانش جامعه‌شناختی رمان شرفة العار با تکیه بر سرمایه و منش کنشگران اجتماعی در میدان تولید فرهنگی

محمدنبی احمدی؛ ادریس محمدی

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 65-86

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.319016.612357

چکیده

رمان شرفة العار، روایتگر زندگی شخصیّتهایی با سرمایهها و استعدادهای ذاتی و اکتسابی متفاوت است که در میدان مشترک تولید فرهنگی بر اساس خصلت و سرمایهای که در اختیار دارند، در کنار هم یا در نفطۀ مقابل ... بیشتر رمان شرفة العار، روایتگر زندگی شخصیّتهایی با سرمایهها و استعدادهای ذاتی و اکتسابی متفاوت است که در میدان مشترک تولید فرهنگی بر اساس خصلت و سرمایهای که در اختیار دارند، در کنار هم یا در نفطۀ مقابل هم، به رقابت و ایفای نقش می‌پردازند تا در فضای اجتماعی به منزلتی نمادین دست یابند. روش انجام این پژوهش به‌صورت توصیفی-تحلیلی، با تکیه بر مفاهیم جامعهشناختی بوردیو است. نتایج این پژوهش حاکی از این است که شخصیّتهای رمان شرفة العار از حیث مالکیّت سرمایۀ فرهنگی و اقتصادی ضعیف هستند و تنها منار است که از تحصیلات دانشگاهی، مطالعه و حضور در اماکن فرهنگی از سرمایۀ فرهنگی نسبتاً مناسبی برخوردار است و این سرمایه را با اشتغال، به سرمایۀ اقتصادی زیادی تبدیل میکند؛ امّا در بازتولید سرمایۀ اجتماعی و سرمایۀ نمادینِ شهرت، با بحران داغ ننگ روبه‌رو میشود. گفتمان کژآئین از نظر مالکیّت بر سرمایۀ اجتماعی و نمادین، به‌شدّت غنی است؛ به طوری که امین و سالم در اکثر کنشهای خویش، نگران قضاوت‌شدن از سوی اطرافیان و همسایگان هستند و با بازتولید سرمایههای منفی بیاعتمادی، خیانت و خشونت و بر اساس قاعدۀ مشروعیّت «قتل برای دفاع از حیثیّت»، در مسیر سیر صعودی منار (قهرمان زن) قرار میگیرند و او را از میدان حذف می‌کنند تا سرمایه به نفع امین و عمو سالم، نمایندگان گفتمان کژآیین، به دستاورد معنوی «حیثیّت و غیرت» تبدیل شود.

مقاله پژوهشی

پیوستار نمادپردازی آوایی در اشعار نزار قبانی؛ بر پایۀ نظریۀ هینتون

شهلا شکیبایی فر؛ روح الله صیادی نژاد

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 87-108

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.315419.612322

چکیده

تصویرگونگی که پیوند انگیختۀ دال و مدلول را نشان میدهد، به‌عنوان عاملی برونزبانی، ساختار زبان را متأثر از ادراک حسی انسان از جهان خارج میداند. این اصل نشانهشناختی، از مهمترین ارکان زیباییشناسی ... بیشتر

مقاله پژوهشی

تحلیل رمان أَقُودکَ إلی غَیری از عائشة اَرناؤوط بر اساس نظریۀ حسّ مکان

عبدالاحد غیبی؛ مهین حاجی زاده؛ امیر فرهنگ دوست

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 109-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.321344.612373

چکیده

در دورۀ معاصر، انسان همسو با اندیشه و احساسات پرپیچ و تاب خود، داستاننویسی را نیز دستخوش تغییر کرد و برخلاف گذشته، معنا را در لایههای زیرین روایت پنهان ساخت. در این میان، از جمله ظرفیتهایی ... بیشتر در دورۀ معاصر، انسان همسو با اندیشه و احساسات پرپیچ و تاب خود، داستاننویسی را نیز دستخوش تغییر کرد و برخلاف گذشته، معنا را در لایههای زیرین روایت پنهان ساخت. در این میان، از جمله ظرفیتهایی که با کاوش در زوایای آن، میتوان عناصر گوناگونی از داستان را رمزگشایی کرد، مکان و بازتابهای معنابخش آن است. پدیدارشناسی با نظریهپردازیهای گسترده، بیش از دیگر علوم، این عنصر معنابخش را در کانون توجهات خود قرار داده است. از پرنمودترین نظریههایی که پدیدارشناسان دربارۀ مکان ارائه دادهاند، نظریۀ «حسّ مکان» است. حس مکان به معنای ادراک ذهنی از محیط است که شخص را در ارتباطی درونی با مکان قرار می‌دهد. این حس، فضا را به مکانی با خصوصیات حسی ویژه تبدیل می‌سازد و عاملی مهم در هویتیابی افراد تلقی میشود؛ عاملی که امروزه نویسندگان را برآن داشته است تا موقعیتبخشیهای هدفمندی در آثارشان نسبت به آن لحاظ کنند. در رمان روان‌شناختیِ أقُودکَ إلی غَیری از عائشة ارناؤوط، شاعر و نویسندۀ سوری-آلبانیایی، مکان، محمل معانی و مفاهیم نوینی است که با نظریۀ حسّ مکان قابل تطبیق است. جستار حاضر میکوشد تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و بر پایۀ نظریۀ مذکور، رمان یادشده را بررسی و تحلیل کند تا از این رهگذر، به لایه‌های معنایی نهفته در عنصر مکان این داستان پی‌ ببرد. برخی از یافتههای پژوهش، ناظر بر حضور مدلولهای جدید در مکانهایی چون خانه، مدرسه، نمایشگاه و ... است که نویسنده با دریافت حسّ درونی مکان، زمینه را برای خوانشی نو از آنها فراهم ساخته است.

مقاله پژوهشی

واکاوی شگردهای فرمیِ پست‌مدرن در مجموعۀ عذابات المتنبی فی صحبة کمال أبودیب والعکس بالعکس

فاطمه پیری؛ علی اکبر احمدی چناری؛ عبدالباسط عرب یوسف آبادی

دوره 14، شماره 1 ، خرداد 1401، صفحه 129-152

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.331943.612459

چکیده

نمود پستمدرنیسم در متون تنها به محتوا و موضوع محدود نمیشود؛ بلکه بخشی از تمهیدات پست‌مدرنیستیِ آثار ادبی، مربوط به عناصر فیزیکی متن، یعنی صفحۀ کاغذ، خطوط، حروف، واژگان و حاشیۀ متن است. این تمهیدات ... بیشتر نمود پستمدرنیسم در متون تنها به محتوا و موضوع محدود نمیشود؛ بلکه بخشی از تمهیدات پست‌مدرنیستیِ آثار ادبی، مربوط به عناصر فیزیکی متن، یعنی صفحۀ کاغذ، خطوط، حروف، واژگان و حاشیۀ متن است. این تمهیدات در راستای اصل پستمدرنیستیِ عدم قطعیت و ایجاد تردید و شبههافکنی در هستیشناسی مخاطب صورت میگیرد. این امر به درهمریختن ژانرها، فروپاشی نظم هندسی متن و ایجاد هرج‌ومرج و آشفتگی در سنتهای نویسندگی و شاعری، به‌ویژه نحوۀ چینش واژگان و سطرها و همچنین کاستن از مرکزیت متن اصلی و تمرکز بر حاشیۀ متن منجر میشود. کمال ابودیب نویسندۀ معاصر سوری با رویکردی پست‌مدرنیستی، اثر عذابات المتنبی فی صحبة کمال ابودیب والعکس بالعکس را به رشتۀ تحریر درآورد. او در این اثر تلاش می‌کند روایتها، جریانات و حوادث مختلف زندگی متنبی را که در متون پیشین آمده است، با ذهنیتی پستمدرنیستی بازنویسی کند. جستار حاضر تلاش میکند با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی و تحلیل این سازوکارها و نقش آنها در معناآفرینی در اثر یادشده بپردازد. این اثر به اقرار خود نویسنده نه در زمرۀ داستان قرار می‌گیرد و نه شعر؛ زیرا تلفیقی است از تمامی ژانرهای ادبی و هنرهای شکل‌محور. نتایج پژوهش نشان میدهد ابودیب تلاش دارد در این اثر، تنش‌های جهان درونی خود و فلسفۀ زندگی شخصی و اجتماعی را در کشورهای عربی، با تأکید بر شگردهای فرمی پست‌مدرنیستی به تصویر کشد. وی با تأکید بر شگردهای فرم‌محور قصد دارد ذهن مخاطب را به زوایای پنهان شکل‌گیری داستان خود با متنبی معطوف نماید تا اقتدار کلان‌روایت‌ها را در سطح دیداری به چالش بکشد. او برای رساندن این پیام به مخاطب، از سازوکارهای شکلمحور همچون سپیدنویسی، نقاشی، اشکال هندسی، عمودنویسی، تجزیه‌نویسی و تغییر فونت بهره میبرد که هرکدام نقشی برجسته در ایجاد تردید در ذهن مخاطب دربارۀ امور واقعی و الگوهای ثابتشدۀ فکری و معرفتی وی دارند.

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

دوره و شماره: دوره 14، شماره 1، خرداد 1401، صفحه 1-152

نقد و بررسی نسخۀ خطی زبدة الإعراب تألیف عبدالله بن محمد

چکیده

تمهیدات فراداستان و بازی در رمان لعبة النسیان

چکیده

بازنمایی خشونت در رمان علی مائدة داعش با تکیه بر نظریۀ اسلاوی ژیژک

چکیده

خوانش جامعه‌شناختی رمان شرفة العار با تکیه بر سرمایه و منش کنشگران اجتماعی در میدان تولید فرهنگی

چکیده

پیوستار نمادپردازی آوایی در اشعار نزار قبانی؛ بر پایۀ نظریۀ هینتون

چکیده

تحلیل رمان أَقُودکَ إلی غَیری از عائشة اَرناؤوط بر اساس نظریۀ حسّ مکان

چکیده

واکاوی شگردهای فرمیِ پست‌مدرن در مجموعۀ عذابات المتنبی فی صحبة کمال أبودیب والعکس بالعکس

چکیده