ادب عربی - مقالات آماده انتشار

خودشیفتگی (نارسیسیسم) در شعر احمد الصافی النجفی

کمال باغجری؛ مهدی ترکشوند

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 73-92

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.122118.611253

چکیده

مفهوم روان‌شناختی خودشیفتگی یا نارسیسیسم جلوه‌ای بسیار آشکار و پربسامد در اشعار احمد الصافی النجفی (شاعر عراقی معاصر) دارد. ظهور و گستردگی این مفهوم در شعر صافی تاحدزیادی معلول زندگی پرافت‌وخیز و مشقت‌بار ... بیشتر

تجزیه و تحلیل مقابله‌ای- معناشناختیِ نظام جمله در زبان عربی و فارسی

سعدالله همایونی؛ هدی یزدان

دوره 9، شماره 2 ، اسفند 1396، ، صفحه 73-91

https://doi.org/10.22059/jalit.2018.244632.611809

چکیده

تجزیه و تحلیل مقابلهای زبانها یکی از مهم ترین راههای شناخت آنها و زمینه ساز پیدایش الگوهایی منسجم به منظور آموزش سطوح مختلف واژگانی، دستوری، معناشناختی و کاربردشناختی به شمار میآید. در این ... بیشتر

تجلی فرهنگ و ادب جاهلی در شعر عبدالوهّاب البیاتی

محمود حیدری

دوره 10، شماره 1 ، خرداد 1397، ، صفحه 73-90

https://doi.org/10.22059/jalit.2018.200361.611419

چکیده

طرح مجدد متون ادبی قدیم و اشاره به فرهنگ و تاریخ گذشته در شعر معاصر و به کارگیری امروزین آن یکی از شگردهای شاعران معاصر عرب است. عبدالوهاب البیاتی یکی از شاعرانی است که از فرهنگ و ادب دورة جاهلی عرب در ... بیشتر

همسنجی خوانش سمیح القاسم و ادونیس با اسطوره یونانی اولیس

علی نجفی ایوکی؛ بهرعلی رضایی

دوره 12، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 81-100

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.277019.612038

چکیده

یکی از مشخصههای اصلی شعر معاصر عربی این است که در بیان مفاهیم جمعی و در ترسیم ناهمگونیهای سیاسی و اجتماعی از اسطوره بهره میگیرد. اساطیر یونانی، یکی از اجتماع‌پذیرترین اسطورههاست؛ از همین ... بیشتر یکی از مشخصههای اصلی شعر معاصر عربی این است که در بیان مفاهیم جمعی و در ترسیم ناهمگونیهای سیاسی و اجتماعی از اسطوره بهره میگیرد. اساطیر یونانی، یکی از اجتماع‌پذیرترین اسطورههاست؛ از همین رو از سوی شاعران معاصر مورد اقبال فراوان قرار گرفته است. یکی از این اسطورهها، اسطورة اولیس است که در نزد شاعران برجسته شعر معاصر عربی جایگاه ویژهای یافته است. از جملة این شاعران میتوان به سمیح القاسم شاعر معاصر فلسطین (1939-2014) و ادونیس شاعر معاصر سوریه (1930) اشاره نمود. در پرتو توجه ویژه دو شاعر یاد شده به اسطورة اولیس و نقش محوری آن اسطوره در شیوة القای مفاهیم مورد نظر، پژوهش حاضر بر آن است تا به شیوة توصیفی-تحلیلی در گام اول، خوانش سمیح القاسم و در گام دوم، خوانش ادونیس از اسطورة اولیس را به صورت جداگانه با بُعد کهن آن مورد تحلیل و همسنجی قرار دهد و رویکرد هریک از شاعران را با اصل اسطورة یونانی اولیس بسنجد. در بخش نتیجه نیز ضمن توجه به اصل اسطوره، خوانش دو شاعر از اسطورة یادشده نسبت به یکدیگر مورد همسنجی قرار گرفته است. اهمیت و ضرورت تحقیق در این امر نهفته است که انجام چنین پژوهشهایی به کشف دغدغههای شاعران میانجامد و در پی آن میتوان به فهم دقیقتر و مناسبتری از شعر معاصر عربی دست یافت. از همسنجی و تحلیل متن اسطورهای دو شاعر چنین استنباط میشود که هریک از این شاعران توانستهاند با الهامگیری از این روایت اسطورهای، به اسطوره‌سازی روی آورند و از رهگذر آشناییزدایی و حمل تجربه جدید بر آن، ادیبانهتر اوضاع نابه‌سامان و ناهمگون زندگی فردی و اجتماعی خود را به تصویر بکشند و آن را فرادید مخاطب قرار دهند. تلاش برای دستیابی به هویت از دست رفته، ابراز وفاداری به پنهلوپه معاصر، امید به رستاخیزی نوین و تاکید بر ضرورت تغییر و تحول در جامعة عربی از مهمترین محورهای مورد بحث این دو شاعر بوده است.

خوانش پسااستعماری سه‌گانۀ الجزائر (الدار الکبیره، الحریق و النّول) اثر محمد دیب

کمال باغجری

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 85-107

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.277064.612039

چکیده

سه‌گانۀ الجزائر (شامل سه رمان الدار الکبیرة، الحریق و النول) اثر محمد دیب، نویسندۀ مشهور الجزایری، یکی از شاخص‌ترین آثار ادبیات معاصر الجزایر است که تصویری عینی و متکثر از وضعیت این کشور در سال‌های ... بیشتر سه‌گانۀ الجزائر (شامل سه رمان الدار الکبیرة، الحریق و النول) اثر محمد دیب، نویسندۀ مشهور الجزایری، یکی از شاخص‌ترین آثار ادبیات معاصر الجزایر است که تصویری عینی و متکثر از وضعیت این کشور در سال‌های منتهی به استقلال ارائه داده است. محمد دیب در هر یک از این سه رمان بر یکی از ابعاد زندگی مردم الجزایر انگشت نهاده و پیامدهای استعمار را به ترتیب در زندگی روزمرۀ شهری، روستایی و بخش صنعت به تصویر کشیده است. پژوهش پیش‌رو، برمبنای مفروضات و محورهای اصلی نظریه و نقد پسااستعماری، مهم‌ترین سازمایه‌های پسااستعماری این سه رمان را استخراج و واکاوی کرده و درصدد پاسخ به این پرسش برآمده که مؤلفه‌های پسااستعماری در این سه رمان چگونه و با چه سازوکارهای ادبی تبلور یافته است. این سازمایه‌ها عبارت‌اند از: گسست روایت و تأثیر آن بر بازنمایی فضای استعماری و پسااستعماری، تقویت رابطۀ ارباب/برده در سایۀ استعمار فرانسه، ترسیم پیامدهای سیاست‌های دوگانۀ استعماری بر جامعۀ الجزایری، مقاومت و نژادپرستی درونی‌شده. دستاورد اصلی این پژوهش این است که رمان‌های سه‌گانه مزبور با روایتی گسسته و منقطع و با ارائۀ تصویری عینی از بخش‌های مختلف جامعۀ الجزایر در آخرین سال‌های حضور فرانسه در این کشور، رسالت پوشالی استعمار مبنی بر اهدای تمدن و نوزایی به الجزایر را به چالش‌‌ گرفته، و ماهیت حقیقی استعمار را برای خوانندگان فاش کرده است.

تجلی خواننده ضمنی در ساز موسیقی و تسمیه ی شراب؛ مورد کاوی باده سرایی ابن فارض و اعشی

عباس طالب زاده شوشتری؛ سعیده ممیزی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 87-107

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.213487.611525

چکیده

نظریههای خواننده‌محور به مثابه نگاه نقدیِ نو، افقهای جدیدی از زیباییشناسی متون ادبی را به روی ما میگشایند. این نظریات ضمن تأکید بر نقش و اهمیت مخاطب، به بررسی چند و چون ارتباط متن ادبی و خوانندة ... بیشتر نظریههای خواننده‌محور به مثابه نگاه نقدیِ نو، افقهای جدیدی از زیباییشناسی متون ادبی را به روی ما میگشایند. این نظریات ضمن تأکید بر نقش و اهمیت مخاطب، به بررسی چند و چون ارتباط متن ادبی و خوانندة متن میپردازد. یکی از فاکتورهایی که در ذیل این نظریه مطرح شده «خوانندة ضمنی» است. این خواننده به عنوان حلقة واصل متن و خوانندههای اصلی، زمینة تحلیلِ تعامل آن دو را فراهم میکند. در این نوشتار چارچوب ظهور «خوانندة ضمنی» در دو لوحِ «نامِ شراب» و «موسیقی شعر» و در دو نوع شعرِ باده بررسی شده است. اول خمریة روحی و رمزی ابنفارض و دوم خمریات مادی أعشی. در این پژوهش مشخص گردید نام شراب در شعر ابنفارض، نقطة ثقل سرودة اوست و خوانندة ضمنی‌اش نیز محو این نام است؛ درحالی که مخاطبِ ضمنیِ شعرِ أعشی مرکزیت شعر را نه خود شراب بلکه از آنِ تأثیر آن و تلذذات خود میداند. از دیگر سو مخاطب ضمنیِ هر دو اثر علاقهمند موسیقیاند؛ لیکن موسیقی خاص خودشان، موسیقی شعر بیش از هر چیزی انعکاس جان، روح و حالی است که شاعر شعر خود را برای آن مهیا کرده است و باید جزء جزء آن به عنوان یکی از تماثیل شعری، با ماتریس کلیِ اثر هماهنگ و متناسب باشد، موسیقیِ بادهسراییِ این به نرمی و لطافت متمایل است و دیگری رو به سوی یک شب عیاشی دارد، هرچند گاهی تماثیل موسیقایی مشترکی بین آن دو میبینیم ولی در نگاه کلی و در کنار جمع تماثیل دیگر، روشن میشود که با وجود اشتراک جزئی هر یک گویای هندسة متفاوتی هستند و تمام تفاوتها و شباهتهای آنها، نشانگر ضعف یا نقص یکی از آنها نیست بلکه بیانگر یک نظام منحصر بهفرد موسیقیایی در شعر هرکدام هست که نمایی از طلب خوانندهی ضمنی هر کدام به نمایش میگذارد.

فرآیند فراروایت در رمان عین‌الفرس از میلودی شغموم

شهرام دلشاد؛ جعفر طهماسبی

دوره 13، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 87-104

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.313467.612307

چکیده

در هم شکستن مرز میان جهان واقعیت با خیال، شکستن مرز میان نویسنده و خواننده و در مجموع شکست و گسست روایی که ادبیات پست مدرن به ارمغان آورد، سبب شکلگیری شکل خاصی از روایتپردازی در رمان پسامدرن شد که ... بیشتر در هم شکستن مرز میان جهان واقعیت با خیال، شکستن مرز میان نویسنده و خواننده و در مجموع شکست و گسست روایی که ادبیات پست مدرن به ارمغان آورد، سبب شکلگیری شکل خاصی از روایتپردازی در رمان پسامدرن شد که به آن فراروایت میگویند. نویسنده در این شیوه از روشهای رایج و مرسوم در رمان کلاسیک فاصله میگیرید و اثری نوآورانه و هنجارشکنانه پدید میآورد که با تعاریف شناخته شده رمان در تضاد است. در این نوع گرایش از رمان نویسی نحوه تعامل نویسنده با راوی، شخصیت، متن داستانی و جنبه زبانی کاملاً متفاوت است و همه عناصر رمان شرایط و تحولات عمیق اجتماعی را تداعی میکند. آنچه در این میان جلب توجه میکند روی آوردن رماننویسان عربی به این شویه در سالهای اولیه پیدایش و رواج این شیوه در رمان اروپایی است. با توجه به سرعت مدرنیته در دهههای پایانی قرن بیستم در کشورهای عربی و همچنین همخوانی این شیوه داستانی با ادبیات کلاسیک عربی که در آن رابطهای زنده میان راوی و روایتشنو برقرار است و معمولاً راوی تمایل به پنهانکاری در داستان ندارد، این شیوه مورد توجه گرفت. با بررسی بیشتر تاریخ تطور رماننویسی عربی در دهه‌های پایانی قرن بیستم شاهد استفاده این شیوه از جانب نویسندگان گمنامی هستیم که جایگاه ادبی آنها در پژوهشهای دانشگاهی و روایتشناسی مغفول مانده است که از جمله آنها میلودی شغموم نویسنده اهل مغرب در رمان عین الفرس از این شیوه به گونه نوآورانه و نظاممند است. در این مقاله، با استفاده از مهم‌ترین منابع نظری در خصوص شیوۀ فراروایت، تلاش میشود به بررسی مهم‌ترین مؤلفههای فراروایت و چگونگی کاربرد آن در این رمان پرداخته شود. نتیجه نشان میدهد که شغموم در این رمان کوتاه، با ایجاد سازوکارهایی چون ورود نویسنده یا راوی در اثر، ارتباط با روایت‌شنو و بروز آمیختگی واقعیت و خیال یا داستانوارگی و همچنین استفاده از صناعات داستاننویسی، به خلق فرآیند فراروایت اهتمام ورزیده است.

عصیان و هنجارگریزی درشعر فروغ فرخزاد و غادة السمان

فریده داودی مقدم؛ طاهره اختری

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 93-112

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.62560

چکیده

فروغ فرخزاد و غادة السّمان، دو تن از شاعران زن معاصر شعر فارسی و عربی هستند که در عرصة ساختار و مضمون در شعر زمان خویش، خارج از کلیشهها و هنجارهای روزگارشان، طبعآزمایی کردهاند و در این حوزه به ... بیشتر

طرق التکنیة أو العلاقة الدلالیة بین الکنیة والمکنّى

علی اکبر فراتی

دوره 11، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 93-109

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.273248.612015

چکیده

الکنیة من الظواهر اللغویة والثقافیة المتمیزة بها العرب بین غیرها من الأقوام، ولا غرو أن هذه الظاهرة قدیمة ومهما کان أصلها فهی من رسوم العرب التی أبقاها الإسلام ووجّهها، وموضوعها فی الاستعمال تجاوز ... بیشتر الکنیة من الظواهر اللغویة والثقافیة المتمیزة بها العرب بین غیرها من الأقوام، ولا غرو أن هذه الظاهرة قدیمة ومهما کان أصلها فهی من رسوم العرب التی أبقاها الإسلام ووجّهها، وموضوعها فی الاستعمال تجاوز الإنسان ووسع جمیع أنحاء الحیاة وأطراف الکون، بما فیها الإنسان والحیوان والنبات والجماد والمعانی. هناک دراسات قد تطرقت إلى هذه الظاهرة من جوانب مختلفة بعضها لغویة دلالیة وبعضها دینیة ثقافیة. أما هذه الدراسة فتبحث عن الکنیة فی إطار ثقافی لغوی من أجل أن تکشف عما للتکنیة من جذور ثقافیة وتأریخیة عبر دراسة دلالات الکنى. والغایة الثانیة المنشودة فی هذه المقالة تکمن فی التوصل إلى طرق وأسباب استخدمها العرب ـ عن وعی کان أم لا ـ فی التکنیة بغیة نیل ما فی التکنیة من الأغراض. فتدرس هذه المقالة هذه الطرق وفقا للعلاقة الدلالیة بین ما للکنیة من المضاف والمضاف إلیه وبین المکنّى. فالأسلوب المتبّع فی هذه المقالة وصفی تحلیلی فی المکتبة العربیة، فقد استخرجنا الکنى التی تضمنتها المصادر القدیمة وتناولناها بالدراسة التحلیلیة واستنبطنا حسب الغایة المنشودة أنّ من طرق التکنیة، التکنیةَ بالولد فی الإنسان وغیره وهذه الطریقة هی الغالبة التی نجدها فی الکنى، ولفظ الکنیة هنا أب وأم، أو بالوالد والوالدة وهی عکس ما مضى فالمضاف هنا ابن وابنة، أو بالمکان أو الزمان فلا یتقید هنا لفظ التکنیة بشیء، أو بالضد والنقیض وهذا مثل ما نرى فی التسمیة، أو بصفة خاصة یعرف بها المکنّى، أو بالمنشأ والأصل، أو بالـمُنتَج والمولود، أو بالموضع والظرف، کما ونخلص إلى أن لیست التکنیة عفویة دون رویّة وإنما کانت أمرا ممنهجا لها أسباب وطرق کما أن لها أغراضا.

دراسة ظاهرة «البولیفونیة» فی القصیدة السردیة-الدرامیة الحدیثة حسب نظریة باختین الحواریة

مصطفی پارسایی پور؛ عبدالعلی آل بویه؛ راضیه صدری خانلو

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 93-116

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.319852.612366

چکیده

فی فترة الحداثة، اکتسب الشعر العربی نوعاً من الموضوعیة التی خلّصته من الغنائیة البحتة، باستیحاء تقنیاته من صمیم فنّی الدراما والسرد الذین ترتفع فیهما درجة الکثافة نتیجة للسمة الحواریة وغلبة التوتّر ... بیشتر فی فترة الحداثة، اکتسب الشعر العربی نوعاً من الموضوعیة التی خلّصته من الغنائیة البحتة، باستیحاء تقنیاته من صمیم فنّی الدراما والسرد الذین ترتفع فیهما درجة الکثافة نتیجة للسمة الحواریة وغلبة التوتّر والمستویات اللغویة العدّة وصراع النظرات؛ فإذا به تنسّم النظریة الحواریة لباختین، والتی شکّلت منعرجاً حاسماً لصنع رؤیةجدیدة للعالم زعزعت أسس الرؤیة الأحادیة والمهیمنة الذاتیة‌التوجّه. ظاهرة البولیفونیة، کفرع رئیس لها، وطّدت لتعددیة المنظورات والرؤى وبشّرت بتضارب الآراء والمواقف وتحاور الإیدیولوجیات فی فضاء دیمقراطی فسیح، إذ یمکن لکل صوت ووعیذاتی التعبیر عن نفسه بحریة فی ظل حوارات ثنائیة وقبول الآخر. رغم أنّ باختین، وبتغلیبه السردی على الشعری، طبّق تحلیله على الروایة، فإن الأنواع تلاحمت تدریجیاً بفعل فکرة التهجین الأجناسی واستفاد الشاعر من إنجازات الظاهرة التعددیة إثراء لتجربته، فتبنّى رؤیة متکثرة للتخلص نهائیاً من ترسّبات مبدأ "المؤلف أولاً" ولخلق حلبة متعددة الأقطاب، حیث یدلی ممثّلوها بآرائهم فی مساحة الحریة الرحبة. نزولاً عند ضرورة دراسة کیفیة تخصیب الشعر بتقانات وافدة، قمنا بإجراء بحث من خلال الترکیز على المکونات التقنیة للظاهرة مثل تعدد الإیدیولوجیات متمثـلة فی تعدد الشخصیات، تعدد اللغات وأنماطها، المحاکاة الساخرة، الأجناس المتخلّلة، والتناص، فی نطاق للشعر توسعنا فیه لإعطاء رؤیة شبه عامة عن انتشار الظاهرة ومنهجنا فی البحث منهج وصفی-تحلیلی وفق معطیات الظاهرة وتفسیرات النقاد لها. واستنتج أنّ تعدد الأصوات یجری فی الشعر الحداثی على قدم وساق والعبرة على تعددیة الخطاب ولا نلقی بالاً أهو شعری أم نثری، وأن الشاعر یجهد مخلصاً لجعل الفضاءات الحواریة مهداً لتوفیر دیموقراطیة رؤیویة أمینة ولیست زائفة، ثم إنّ الأنا المسیطر انکسر إلى ذوات متصارعة فی حوارات حرة محتدمة خلصت الشعر من الذاتیة والمباشرة.

ارتباط صوت و معنی در قرآن کریم (پژوهشی در سورة نبأ)

انسیه خزعلی؛ نرگس شکوریان؛ رسول دهقان ضاد

دوره 8، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 95-116

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.60179

چکیده

یکی از جنبه‌های اعجاز بیانی قرآن کریم، ارتباط صوت و موسیقی آیات کریمه با معنای آنهاست؛ امری که موجب تأثیر‌گذاری صوت قرآن بر کسانی شده که حتی معنای عمیق آیات را در نمی‌یابند. چینش حروف از لحاظ قرب و بعد ... بیشتر

الأفعال الکلامیة التوجیهیة فی روایة رأیت رام الله لمرید البرغوثی (الاستراتیجیة الاستفهامیة أنموذجا)

رقیه رستم پور؛ زهرا آقاجانی

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 95-118

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.306262.612233

چکیده

رأیت رام الله روایة سردیة ذاتیة لمرید البرغوثی الأدیب الفلسطینی، تدور أحداثها فیما یرتبط بعودته إلى رام الله ودیر غسانة بعد ثلاثین عاما من النفی والتشبث فی البلاد الأوروبیة والعربیة. إذا ما أمعن القارئ ... بیشتر رأیت رام الله روایة سردیة ذاتیة لمرید البرغوثی الأدیب الفلسطینی، تدور أحداثها فیما یرتبط بعودته إلى رام الله ودیر غسانة بعد ثلاثین عاما من النفی والتشبث فی البلاد الأوروبیة والعربیة. إذا ما أمعن القارئ النظر فی الروایة، لاحظ تکثّف الاستراتیجیة الاستفهامیة فیها. ومن هذا المنطلق جاء البحث؛ لیعمل على المقاربة التداولیة من خلال الترکیز على الأفعال الکلامیة التوجیهیة الإستفهامیة ومعرفة غایات الخطاب ومقاصده التی ترمی إلیها الروایة. وأهمیة البحث وضرورته تتجلى فی أن الروایة تحمل فی بنائها أفعالا کلامیة تعبیریة تتمثل فی الاستراتیجیة الاستفهامیة التی یتوخاها الکاتب؛ للتعبیر عن مأساة الشعب الفلسطینی وصراعهم مع الاحتلال الصهیونی. ومن خلال المنهج الوصفی- التحلیلی والإحصائی توصل البحث إلى نتائج: توفرت فی الروایة الاستراتیجیتان: المباشرة والتلمیحیة. والأولى تتجلى قوتها الإنجازیة الحرفیة فی الاستخبار والبحث عن معلومات حقیقیة، یتوخّاها الکاتب فی حوارات تجری بین المرسل والمرسل إلیه، والثانیة تندرج قوتها الإنجازیة المستلزمة من المقام والسیاق فی الإنکار والنفی، والغضب، والتوبیخ، والتهکم والسخریة، والتحقیر، والحزن والأسى، والحیرة والاستغراب. تتبوأ هذه الاستراتیجیة فی الروایة مکانة مهمة بوصفها هی الطریقة التی تُظهر قوة إنجازیة وتأثیریة أکثر من غیرها؛ مما تشیر إلى قصدیة الکاتب، والجانب الاستعمالی والتواصلی للغة الذی یهدف إلى إقناع المتلقی واستمالته والتأثیر فیه. فالکاتب ینوی بها إنجاز أفعال تعبیریة تفصح عن مکنوناته النفسیة والسایکولوجیة فیما یتعلق بالغربة والنفی والتشبث، ومدى شعوره بالذل والهوان تأثیرا فی المتلقی وإثارة مشاعره واستصراخ الأمة العربیة والإسلامیة؛ لیدرکوا تماما متاعب الشعب الفلسطینی والحق المستلَب منهم بأیدی الاحتلال الصهیونی.

تطور محتواییِ مدایح نبوی (در شعر شاعران عرب)

محمد دزفولی؛ علی صیادانی؛ رسول بازیار

دوره 3، شماره 2 ، آبان 1390، ، صفحه 99-118

چکیده

مدح پیامبر از جمله موضوعاتی است که از آغاز اسلام تاکنون مورد توجه شاعران بوده و در این باره اشعار زیادی سروده‌اند. آغاز آن با قصیدة شاعرانی چون کعب‌بن‌زهیر، کعب‌بن‌مالک و حسان و دیگر شاعران دورة اسلامی ... بیشتر

روش شناسی رویکردِ خوانشی نصر حامد ابوزید از اندیشه عبدالقاهر جرجانی

رسول دهقان ضاد؛ الهام بابلی بهمه

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 99-116

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.359080.612691

چکیده

بررسی سیر تحولی اندیشه های اسلامی بیانگر توجه متفکران با رویکردهای گوناگون به متون دینی است. همین امر، سبب شکل گیری علوم مختلف بر مبنای جهان بینی دینی گردیده تا اینکه علوم مشترک متأثر از آن ... بیشتر بررسی سیر تحولی اندیشه های اسلامی بیانگر توجه متفکران با رویکردهای گوناگون به متون دینی است. همین امر، سبب شکل گیری علوم مختلف بر مبنای جهان بینی دینی گردیده تا اینکه علوم مشترک متأثر از آن شدند. این تأثیر و تأثر در حوزه اندیشه، به ویژه در زمینه علوم بلاغی بسترساز بسیاری از تحولات شد. یکی از متفکران نواندیشِ معاصر عربی، نصر حامد ابوزید (۱۹۴۳ م) است که با گزینش تئوری های هرمنوتیکی به تطبیق مطالعات خود در اندیشه بلاغی عبدالقاهر جرجانی (۴۷۱ هـ) پرداخت. در پرتو اهمیت مسئله که شناخت الگوی فکری جرجانی و بهره برداری های صورت گرفته از آراء ایشان توسط ابوزید با رویکردهای فکری – انتقادی جدید است، مقاله حاضر کوشیده است تا با رویکرد کیفی و به روش استقرایی به استخراج محلِ استنادهای ابوزید از آراء جرجانی، بررسی ریشه های فکری و نحوه خوانش این آراء در اندیشه او بپردازد. نتایج تحقیق حاکی از این است که نصر حامد با یک رویکرد انتقادی و دو روش: استناد به اندیشه متفکران و هرمنوتیک نسبی گرایی به تحلیل میراث اسلامی می پردازد. وی با خوانش و تغییر روش فکری جرجانی در فهم متن، او را در نسبیگرایی در فرهنگ عربی پیشگام میداند. ابوزید با انتساب مؤلفه هایی همچون خواننده محوری، نفیِ قصد متکلم، نفیِ معنای ظاهری و نفیِ استلزامِ معنایی در عبارت های دارای معنای مجازی، تعدد قرائت، تعدد متکلم و برابری اعجاز با برداشتِ نواندیشانه به اندیشه جرجانی، وی را جریان ساز رویکردی انتقادی در حوزه فکر معاصر عربی می داند.

نگارش همزه در عربی و فارسی

حسن عبدالهی

دوره 1، شماره 2 ، بهمن 1388، ، صفحه 101-110

چکیده

در میان حروف الفبای عربی، همزه تنها آوایی است که به چهار شکل مختلف نوشته می‌شود:ء، أ، ؤ، ئ. این اشکال چهارگانة همزه، باعث شده که نویسندگان،‌ به‌ویژه کسانی که به هر دو زبان عربی و فارسی می‌نویسند در هنگام ... بیشتر

فراخوانی پیامبران الهی در شعر ممدوح عَدوان (بررسی مورد پژوهانه حضرت یوسف، نوح و موسی(ع))

محسن سیفی؛ ربابه حسینی رباط

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 101-118

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.58084

چکیده

ممدوح عدوان(2004-1941م)، شاعر معاصر سوری است که در اشعار خود از سنت، بهرة فراوان برده و کوشیده است تا به صورتی نمادین و از رهگذر شخصیت‌های سنتی به ابراز اندیشه‌ها و موضعگیری‌های خود دربارة مسائل امروز ... بیشتر ممدوح عدوان(2004-1941م)، شاعر معاصر سوری است که در اشعار خود از سنت، بهرة فراوان برده و کوشیده است تا به صورتی نمادین و از رهگذر شخصیت‌های سنتی به ابراز اندیشه‌ها و موضعگیری‌های خود دربارة مسائل امروز دنیای عرب بپردازد. وی که به عنوان شاعری متعهد نسبت به وطن و مردم، شناخته می‌شود، دغدغة اصلی شعر خویش را بیان مشکلات و بدست دادن راه حلی برای آن میداند؛ از این روی، در بیان این مسائل و راههای برون رفت از آن، به فراخوانی شخصیت‌های سنتی روی آورده است و از آنجا که بیشتر مخاطبان شعرش، عامۀ مردمند، مقبول‌ترین چهره‌ها در منظر وی برای به دوش کشیدن این مسؤولیت، پیامبرانند که به عنوان الگوهای شناخته شده و مورد اعتماد در شرایط سخت، بهترین پناهگاهند. حضور سه پیامبر الهی:حضرات یوسف، نوح و موسی علیهم السلام و الهام گیری از آنان در شعر ممدوح عدوان، قابل تأمل است. وی از رهگذر فراخوانی شخصیت این پیامبران، قیام و انقلاب را می‌ستاید و از سکوت در برابر ظلم، ابراز نارضایتی میکند و برای خود رسالتی چون رسالت پیامبران، متصور است؛ تا مردم را به رهایی از طاغوت، رهنمون سازد. این مقاله بر آن است تا ضمن واکاوی فراخوانی این سه پیامبر در شعر ممدوح عدوان، به دلالت‌های این شخصیت‌ها و رویکرد شاعر در فراخوانی آنها بپردازد.

نقدی بر تصویر هنری از دیدگاه بلاغت سنتی

غلام¬عباس رضایی هفتادُر؛ حسین چراغی وش

دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1391، ، صفحه 105-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2012.29686

چکیده

این مقاله در پی آن است که مفهوم تصویر را از منظر ناقدان قدیم مورد بررسی قرار دهد و نشان دهد که چگونه بلاغت قدیم در چارچوب درک جزئی از مفهوم تصویر و تمرکز بر جانب شکل، بدون پرداختن جدی به محتوا در نتیجة عواملی ... بیشتر این مقاله در پی آن است که مفهوم تصویر را از منظر ناقدان قدیم مورد بررسی قرار دهد و نشان دهد که چگونه بلاغت قدیم در چارچوب درک جزئی از مفهوم تصویر و تمرکز بر جانب شکل، بدون پرداختن جدی به محتوا در نتیجة عواملی چند متوقف ماند. هر چند در این راستا عبدالقاهر جرجانی سرآمد قدماست و تلاش‌هایی گسترده‌تر داشت. اما پس از وی، دانش بلاغت تحولی شایسته نیافت. افزون بر این در این مقاله تلاش بر آن است که نشان داده شود چرا بلاغت قدیم نتوانست خود را از جزئی‌نگری در تصویر رها کند و وارد عرصة نگاه ساختاری به تصویر شود. آنجا که چگونگی ارتباط تصاویر بلاغی جزئی با هم در تصویر کلی ساختار و چگونگی ارتباط این تصویر کلی با آنها و همچنین کیفیت ارتباط محتوا با این تصاویر، مورد کنکاش قرار می‌گیرد. هرچند عبد القاهر تلاش‌هایی ابتدایی در این زمینه داشت که نسبت به زمان خود بسیار پیشروتر بود، اما پس از وی، چنین مباحثی دنبال نگردید. حتی برخی از بلاغیان نظرات او را محدودتر کردند و از ارزش آن کاستند. روش تحقیق در این پژوهش، بررسی دیدگاه‌های بلاغیان برجسته در عرصة بلاغت سنتی است. تا از این رهگذر خط‌مشی بلاغت سنتی آشکار گردد. ضرورت این پژوهش در آن است که کمبودهای بلاغت سنتی را نمایان می‌سازد و در پی آن مشخص می‌گردد که در پژوهش‌های کاربردی تکیه بر بلاغت سنتی کفایت نمی‌کند. و باید افزون بر آن از نظریات جدید در عرصه بلاغت نیز بهره گرفت.

درآمدی توصیفی- تحلیلی بر شعر دینی احمد وائلی

کامران سلیمانی؛ تورج زینی وند

دوره 5، شماره 1 ، تیر 1392، ، صفحه 105-124

https://doi.org/10.22059/jalit.2013.35588

چکیده

احمد وائلی یکی از شاعران معاصر شیعی عراق در عرصة شعر دینی است؛ وی در این گونة شعری، توانسته است میان فضیلت‌های اهل بیت (علیهم السّلام) و اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر روزگار خویش، پیوندی استوار ... بیشتر

نمود مشخصه‌های زنانه‌نویسی در رمان «الأسود یلیق بک» احلام مستغانمی بر پایه سبک‌شناسی فمینیستی سارا میلز

فاطمه روان شاد؛ فرشته افضلی

دوره 14، شماره 2 ، مرداد 1401، ، صفحه 107-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.321897.612377

چکیده

اصطلاح نوشتار زنانه بیان می دارد که نوشته های زنان دارای گفتمانی ویژه خود، نسبت به مردان است. زبان شناسان، تفاوت سبک نوشتار زنان و مردان را تأیید کرده و برای هریک مؤلفه هایی ارائه داده‌اند. منتقدان ... بیشتر اصطلاح نوشتار زنانه بیان می دارد که نوشته های زنان دارای گفتمانی ویژه خود، نسبت به مردان است. زبان شناسان، تفاوت سبک نوشتار زنان و مردان را تأیید کرده و برای هریک مؤلفه هایی ارائه داده‌اند. منتقدان فمینیست پرسشی مطرح می‌کنند که آیا زبان زنانه وجود دارد یا نه؟ در این راستا کتاب سبک‌شناسی فمینیستی سارا میلز، برای تحلیل داده‌ها مدلی ارائه می‌دهد که سه سطح واژگان، نحو و گفتمان در آن مورد کنکاش قرار می‌گیرد و با اشاره به آثار زبان‌شناسان و پژوهشگران حوزه جامعه‌شناسی زبان و نیز دیدگاه‌های فمینیست‌ها، بر تحلیل زبانی آثار زنان تأکید کرده و روش تحلیل آثار داستانی زنان را مطرح می‌کند. این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و در چارچوب نظریه سبکشناسی فمینیستی میلز به بررسی چگونگی نمود مشخصه‌های زنانه‌نویسی در رمان «الأسود یلیق بک» نوشته احلام مستغانمی نویسنده الجزایری می پردازد. با توجه به اینکه میلز بر این باور است که نویسندگان زن در ساختار و درون‌مایه آثار خود در زمینه عواطف و ویژگی‌های زنانه، گزینه‌های متفاوت زبانی به کار می‌برند که در تحلیل زبانی باید در این سه سطح تحلیل انجام گیرد، بر آن هستیم که این مشخصه‌ها را در رمان برگزیده بررسی کنیم و مشخص کنیم که این مؤلفه‌ها به چه میزان وجود دارد و یا از الگوی موردنظر پیروی شده است یا نه. به همین روی مواردی را که بر پایه این چارچوب، نشانگر زنانه‌نویسی سبک نویسنده رمان است، مشخص کرده و به صورت جمله به جمله مورد کنکاش قرار میدهیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مؤلفه های نوشتار زنانه احلام مستغانمی در این اثر با بهره‌گیری از این موارد نمایان است: در لایه واژگانی: کاربرد واژه های حوزه زنان، از بسامد اندکی برخوردار است؛ تکیه کلام زنانه، نفرین و واژه های عاطفی ملایم به چشم نمی‌خورد، ولی واژه‌های تابو وجود دارد؛ کاربرد رنگواژهها به تکرار طیف رنگهای مشخصی چون سیاه، سفید، قرمز و... محدود است و در این میان، بیشترین بسامد، صفت «الأسود» (سیاه/مشکی) است. در لایه نحوی: شرح رویدادها به صورت جزء به جزء آمده و از بسامد بالایی برخوردار است؛ بیشتر جمله‌ها، کوتاه و پشت سرهم و با بسامد بسیار بالا است؛ جمله‌های پرسشی به شکل حدیث به شکل فراوان کاربرد دارد؛ نشانه سجاوندی سه نقطه (... (پربسامدترین نشانه را به خود اختصاص داده و خط تیره (نشانه معترضه) از بسامد بسیار پایینی برخوردار است. و در لایه گفتمان: سوم شخص و راوی از حدیث نفس و تک‌گویی درونی بهره برده‌؛ محور، کنش و دیالوگ اصلی رمان، زن است و اندیشه‌های فمینیستی دغدغه‌های نویسنده رمان است.

تحلیل استعاره‌های مفهومی حوزه عشق در کتاب «أوراق الورد» از مصطفی صادق الرافعی

فاطمه دهقان؛ حجت رسولی؛ ابوالفضل رضائی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 107-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.341961.612542

چکیده

استعارۀ مفهومی که برای اولین بار با کتاب «استعاره هایی که با آن زندگی میکنیم»(1980) از لیکاف و جانسون شروع شد، استعاره را نه ابزاری برای زیبایی‌آفرینی و ابداع هنری بلکه ابزاری برای تفکر می ... بیشتر استعارۀ مفهومی که برای اولین بار با کتاب «استعاره هایی که با آن زندگی میکنیم»(1980) از لیکاف و جانسون شروع شد، استعاره را نه ابزاری برای زیبایی‌آفرینی و ابداع هنری بلکه ابزاری برای تفکر می داند که به‌طور خودکار در زندگی بشر جریان دارد؛ معانی ثانوی و اغراض بلاغی متکلم همواره ورای پرده های ناپیدای مجاز و از جمله استعارۀ مفهومی پنهان است و تحلیل استعارۀ مفهومی در متون ادبی لایه های پنهان معانی و اغراض نهفته ادیب را برای مخاطب آشکار می سازد. کتاب «أوراق الورد» (1931) از نظر محتوا و شکل خلاقانه ترین کتاب «مصطفی صادق الرافعی» (1880-1937) است که به مرحلۀ نضج کامل رسیده است. موضوع این کتاب عشق و سرشار از تصویرسازی های بدیع است. اما باید دید نویسنده عشق را چگونه با استعاره مفهوم سازی کرده است. مقالۀ پیش‌رو به شیوه توصیفی - تحلیلی انجام شده است و سعی دارد که با تکیه بر نظریۀ جورج لیکاف و مارک جانسون استعاره های مفهومی این رمان را تحلیل کند. هدف از پژوهش حاضر شناخت انواع استعاره های مفهومی و تصویریِ عشق در أوراق الورد است. یافته ها نشان داد که رافعی مفاهیم حوزۀ عشق را در قالب استعاره های تصویری و ساختاری زیبا با مفاهیمی چون عطر، شیشه عطر، سِحر، نور، گُل، آتشفشان، حیوان وحشی و انسان مفهوم سازی کرده و نور محوری ترین واژه در مفهوم سازی عشق است. رافعی در واقع با استعاره های تخیلی و خلاق و جدید معنای جدیدی به عشق بخشیده است و چون در مفهوم سازی عشق هدفی عرفانی را دنبال می کند همه چیز را خوب و زیبا جلوه می دهد و نکات منفی عشق را ورای استعاره های زیبا پنهان می سازد. همچنین او با سبک خاص خود استعاره های مفهومی را در یک ساختار گردآورده و تناظرها را بیان کرده است.

رئالیسم وجادو در گزاره های ذهنی حسن کمال خوانشی از ابعاد پیدا وپنهان رئالیسم جادوئی در رمان «المرحوم»

مالک عبدی؛ محمدرضا شیرخانی؛ سیده زینب فقیه

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 107-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.351451.612611

چکیده

رئالیسم جادویی از شاخصه‌های واقعگرایی است که با خیال در آمیخته و ساختارهای واقعیت را تغییر داده است. حسن کمال از جمله پیشگامان این سبک داستان نویسی در ادبیات داستانی معاصر مصر است که رمان «المرحوم» ... بیشتر رئالیسم جادویی از شاخصه‌های واقعگرایی است که با خیال در آمیخته و ساختارهای واقعیت را تغییر داده است. حسن کمال از جمله پیشگامان این سبک داستان نویسی در ادبیات داستانی معاصر مصر است که رمان «المرحوم» را به سبک رئالیسم جادویی نوشته و در آن به بیان درد و رنج دانشجویان پزشکی اتاق تشریح و جامعه انسانی پرداخته است. سبک نویسندگی وی موجب شد تا اثرش جنبههای اعجاب انگیزی از جمله کاربرد موفق عناصر رئالیسم جادویی داشته باشد. لزوم شناخت درونمایه و عناصر رئالیسم جادویی در «المرحوم»، ضرورت اصلی پژوهش است. در این پژوهش، با بهرهگیرى از روش توصیفی- تحلیلی به چنین نتایجی ىست مییابیم: توصیف جزئیات یک اتاق تشریح توسط محمود سلمان، استفاده از رئالیسم جادویی برای بیان مشکلات سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه، دوگانگی شخصیت درعالم رئال و خیال، نشان از وجود رنگی از خیال و جادو در بستر واقعی رمان «المرحوم» دارد که به کمک مؤلفههای ذکر شده میتوان مشکلات جامعه مصر را به شیوهای جدیدتر به خواننده نشان داد. اتاق تشریح نمادی از ساختار جامعه مصر است که کمال از این ژرفا به عنوان ابزاری برای نشان دادن رویدادهای پزشکی مصر بهره می‌گیرد. در این داستان مؤلفههای رئالیسم جادویی؛ مانند دوگانگی، کشمکش، رازگونگی، سکوت اختیاری، صدا و بو (در ابعاد مختلف آن) حضوری پررنگتر و برجستهتر دارد. برجستهترین این مؤلفهها در «المرحوم» به کشمکش ذهنی محمود سلمان و جسد مرحوم و رازگونگی وی برمىگردد. تقابل جهان خیالی و واقعی در جای‌جای رمان مشاهده می‌شود. این در حالی است که دیگر مؤلفهها را نمیتوان نادیده انگاشت. هدف نهائی این پژوهش نیز آن است که به کُنِشمندیِ عناصر فعال رئالیسم جادویی در پردازش طرحوارههای داستانی رمان المرحوم پی برده و نقش این نمادهای تلفیقی را در ارائه تصویری باورپذیرتر از مشکلات جامعه مصر برای خواننده تبیین نماییم

محمَّد بن هانـی الأندلسیّ ومـمدوحوه

حامد صدقی؛ علی رضا عنایتی

دوره 6، شماره 1 ، تیر 1393، ، صفحه 109-126

https://doi.org/10.22059/jalit.2014.52026

چکیده

یمکن تقسیم الـحیاة التی عاشها محمد بن هانی إلى قِسمینِ: یتعلق القسم الاوّل منها بالفترة التی عاشها الشاعر فی ظلِّ الـحکمِ الأمویّ بالأندلس طیلة ثلاثة عقود تقریبا، حیثُ یکتنفها الغموض، إذ لم تشر الدراسات ... بیشتر

نقد و بررسی مضامین خمریات عربی شعرای خراسان در قرن چهارم و پنجم هجری

حسن خلف؛ محمدباقر حسینی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1393، ، صفحه 109-132

https://doi.org/10.22059/jalit.2015.54202

چکیده

یکی از مضامین شعری که تقریباً در همة دوره‌های تاریخ ادب عربی حضوری چشمگیر داشته، خمریه‌سرایی است. در طی قرن چهارم و پنجم هجری، در سرزمین خراسان بزرگ، شاعران زیادی به زبان عربی شعر می‌سرودند که با مطالعة ... بیشتر

بررسی ارتباط اجزای سه ‌گانۀ نشانه های مربوط به مفهوم عشق در اشعارفاروق جویده با تکیه بر نظریه پیرس

علی اسودی؛ پرویز خیری

دوره 14، شماره 3 ، آذر 1401، ، صفحه 109-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.330358.612451

چکیده

نشانه‌شناسی به عنوان یکی از روش‌های نقد ادبی به تحلیل ساختار دلالتی شعر می‌پردازد. الگوی سه‌گانۀ پیرس برای نشانه به عنوان یکی از الگوهای دقیق برای شناخت رابطۀ نشانه‌های زبانی در بافت متن شعر است که ... بیشتر نشانه‌شناسی به عنوان یکی از روش‌های نقد ادبی به تحلیل ساختار دلالتی شعر می‌پردازد. الگوی سه‌گانۀ پیرس برای نشانه به عنوان یکی از الگوهای دقیق برای شناخت رابطۀ نشانه‌های زبانی در بافت متن شعر است که منجر به کشف داده‌های پنهان در سطوح زیرین و ژرف متن می‌شود. فاروق جویده جزء شاعران رمانتیکی است که مفهوم عشق در قاموس واژگانی و چارچوب اندیشگانی او دارای بار معنایی و دلالت‌های ضمنی متعدد و متنوعی است و او کوشیده که با زبانی ادبی و غیرمستقیم و از طریق شبکه‌ای از تصاویر شعری و نشانه‌های زبانی اغراض و مضمون‌های شعری خود را بیان کند. لذا پژوهش حاضر می‌کوشد تا بر اساس شیوۀ توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر نظریۀ پیرس به نشانه‌شناسی الفاظ دلالت‌کننده بر مفهوم عشق بپردازد و چگونگی ارتباط بخش‌های نشانه یعنی نمود، تفسیر و موضوع را در خلق نشانه‌های مربوط به عشق را واکاوی کند. بر اساس یافته‌های پژوهش جویده در قالب رمزگان‌های زیبایی‌شناسی، مکانی و زمانی و محور افقی و عمودی کلام نشانه‌های شعری مربوط به مفهوم عشق را پدید آورده و با بارگذاری معانی و دلالت‌های ضمنی متعدد برای الفاظ دلالت‌کننده بر مفهوم عشق ظرفیت معنایی واژگان شعرش را بالا برده است و با زبانی مجازی و پوشیده مقصود خود را بیان داشته است.

نگاهی به عناصر ادبی در منظومۀ حماسی کربلاء اثر سعید العُسیلی

عبدالحسین فقهی؛ سید مهدی نوری کیذقانی

دوره 4، شماره 4 ، اسفند 1391، ، صفحه 111-140

https://doi.org/10.22059/jalit.2013.35136

چکیده

حماسه کربلاء سروده سعید العُسیلی شاعر معاصر لبنان است. شاعر در این حماسه سترگ، زندگی امام حسین(ع) را از تولد تا شهادت، در بیش از 6000 بیت و222 قصیده به نظم در آورده است. ویژگی بارز این حماسه، وجود عاطفه رقیق، ... بیشتر

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده