ادب عربی - فهرست مقالات

تحلیل الخطاب النقدی لقصیدة «الرحیل إلی مدن العشق للبیاتی» علی ضوء نظریة فان لیوین

رجاء ابوعلی؛ شهرزاد امیرسلیمانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 اسفند 1401

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.350767.612607

چکیده

إنّ التحلیلَ النقدی للخطاب یُعنی بدراسة العلاقات الجدلیة بین اللغة والخطاب والمجتمع،والسلطة التی تُکرّسها تلک العلاقات علی صعید الممارسة الاجتماعیة وما تحدثه من تغیرات اجتماعیة.فإنّ التحلیل النقدی ... بیشتر إنّ التحلیلَ النقدی للخطاب یُعنی بدراسة العلاقات الجدلیة بین اللغة والخطاب والمجتمع،والسلطة التی تُکرّسها تلک العلاقات علی صعید الممارسة الاجتماعیة وما تحدثه من تغیرات اجتماعیة.فإنّ التحلیل النقدی للخطاب،یُبیّن العلاقة الموجودة بین النص وأیدیولوجیة المؤلف.یمهد تحلیل الخطاب النقدی الأرضیة لکی نستفید منه لمعالجة النصوص الأدبیة التی تعکس القضایا السیاسیة والاجتماعیة للمجتمعات عامة وللمجتمع العربی خاصة.إنّ البیاتی من أجل حیاته الملیئة بالاضطرابات السیاسیة والاجتماعیة اختارَ الشعرَ کسلاحٍ للتمرّد علی الأوضاع السائدة وتنویر الأفکار فی مجتمعه المتخلّف.إذن یرمی هذا البحثُ إلی تمثیل الفاعلین الاجتماعیین و تبیین المعانی والأیدیولوجیات المستورة خلف قصیدة «الرحیل إلی مدن العشق» وتحدید المکونات السیمیائیة والاجتماعیة فیها علی أساس نظریة فان لیوین بالاعتماد علی المنهج التحلیلی الوصفی.ویتمّ تمثیلُ الفاعلین الاجتماعیین فی هذه القصیدة بطریقتَی الحذف والاظهار.إنّ البیاتی قام بحذفِ الفاعلین الاجتماعیین الذین ظلموا الناسَ وسلبوا الحریة منهم لکنّ تمثیلَه الفاعلین الاجتماعیین الذین تمرّدوا علی الظلم والإنعزال والجمود کان بشکل التعیین أکثر فهذا یدلّ علی استخدامه طریقة الإظهار.حاول البیاتی للتأکید علی أیدیولوجیته،إلی اضفاء الشرعنة علی مفاهیم کالرفض والإباء والثورة والابتعاد عن حیاة الانعزال والتقوقع عبرَ استخدام منظومات التحویل الحکائی والتفویض والتسویغ والتقییم الأخلاقی.فتبرز کثیرا استراتجیة التفویض فی هذه القصیدة لاضفاء الشرعنة علی هذة المفاهیم المجردة.إن التسمیة إلی جانب الدلالة الضمنیة من أنواع الإظهار هی أکثر تمثلا فی هذا الخطاب للتعبیر عن أهمیة دور هذه الشخصیات فی توعیة الناس وإضفاء الشرعنة إلی خطابه المبنی علی الدعوة إلی التجدد وإیقاظ العقول الصدئة.کما أنّ الشاعر اتّجه إلی نزع الشرعنة عن مضامین کالجمود وعدم الحریة والرکاکة والقتل والنفی حسب ما یقول به فان لیوین. کلمات مفتاحیة:التحلیل النقدی للخطاب،الأیدیولوجی،فان لیوین،البیاتی،قصیدة«الرحیل إلی مدن العشق».

مشاهده مقاله

خوانش اکوفمنیستی اشعار سوزان علیوان وگلرخسار صفی‌آوا با تکیه بر نظریه ژانت هنشال

جعفر طهماسبی؛ مهین حاجی زاده؛ عبدالاحد غیبی؛ حمید ولی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 اسفند 1401

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353574.612633

چکیده

اصطلاح نقد بوم‌گرا یا نقد اکولوژیک در سال 1978 میلادی توسط ویلیام روکرت(William Rueckert) منتقد امریکایی ابداع شد. این جریان نقدی و بینارشته‌ای، واکنش دیرهنگامی بود که ادبیات در مقابل بحران محیط زیست ازخود نشان ... بیشتر اصطلاح نقد بوم‌گرا یا نقد اکولوژیک در سال 1978 میلادی توسط ویلیام روکرت(William Rueckert) منتقد امریکایی ابداع شد. این جریان نقدی و بینارشته‌ای، واکنش دیرهنگامی بود که ادبیات در مقابل بحران محیط زیست ازخود نشان داد و به سرعت در محافل ادبی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفت. بوم‌گرایی از شاخه‌ها و رویکردهای مختلفی تشکیل یافته که مهم‌ترین آنها «اکوفمنیسم» بود که تلفیقی از مفهوم اکولوژی و فمینیسم می-باشد و به بررسی طبیعت از نگاه فمنیستی نظر دارد، زیرا طبیعت را هم بنابر یک اصل اسطوره‌ای، ذاتی مونث تلقی می‌کند که مظهر قدرت‌های مولّد و محل رویش و زایش است و با توجه به اشتراکات سرشتی با زن، می‌بایست از حقوق آن دفاع کرد و در مقابل آسیب‌ها از آن محافظت نمود. پژوهش حاضر به روش تطبیقی و با تکیه بر محورهای ژانت هنشال (Jeanette Henshall)، (روابط زنان با طبیعت، ارتباط بین سلطه بر زن وطبیعت، نقش زنان در حل مشکلات اکولوژیکی و هم‌انگاری با طبیعت)، به بررسی اشعار گلرخسار صفی‌آوا و سوزان علیوان از دیدگاه نقد اکوفمنیستی می‌پردازد؛ چرا که هر دو شاعر، از طبیعت برای بیان دغدغه‌-های زنانه، تصویرسازی‌، همذات‌پنداری، مواضع اکولوژیکی و فمینیستی بهره برده‌اند. دستاورد پژوهش مبیّن آن است که نگاه صفی‌آرا و علیوان به طبیعت به مانند نگاهشان به زن ترحمانه است و هر دو را تحت سلطه دیگران می‌دانند و تنها راه فرار از بحران محیط زیست را برقراری مجدد رابطه اولیه زنان با محیط زیست و ترویج بازگشت به طبیعت می‌دانند.

مشاهده مقاله

روان‌شناسی گفتمانی خشونت زبانی در رمان زینه اثر نوال سعداوی

روح الله صیادی نژاد؛ معصومه بخشعلی زاده؛ محسن سیفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 اسفند 1401

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353880.612635

چکیده

روان‌شناسی گفتمانی، رویکرد تازه‌ای در تحلیل گفتمان است که راه‌های مختلفی را برای فهم پدیده‌های روان‌شناختی مانند شناخت، عاطفه، باورها، هویت، ادراکات و انگیزه‌ها فراهم ساخته است. در حقیقت این رویکرد ... بیشتر روان‌شناسی گفتمانی، رویکرد تازه‌ای در تحلیل گفتمان است که راه‌های مختلفی را برای فهم پدیده‌های روان‌شناختی مانند شناخت، عاطفه، باورها، هویت، ادراکات و انگیزه‌ها فراهم ساخته است. در حقیقت این رویکرد تازه رویداد‌های روان‌شناختی را از منظر و چشم‌انداز رویدادی اجتماعی و فرهنگی برآمده از زبان مورد بررسی قرار داده است و تحلیل گفتمان را به عنوان روش مطالعۀ زبان‌شناسانه انتخاب کرده است. خشونت زبانی از موضوعاتی است که در روان‌شناسی گفتمانی بدان پرداخته می‌شود. مقاله حاضر با هدف گفتمان‌کاوی مفهوم خشونت زبانی که شامل خشونت کلامی و خشونت غیرکلامی است در رمان «زینه» بر اساس رهیافت مالکین (۲۰۰۰) به نگارش درآمده است و با بهره‌گیری از روش تحلیل انتقادی گفتمان به بررسی سطوح واژگانی، دستوری و بلاغی در رمان مذکور پرداخته است. بر این اساس، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که «خشونت زبانی» گفتمان اصلی در این رمان است و در ارتباط تنگاتنگی با سطوح زبانی از جمله ضمایر، صفات، استفهام و استعاره است که در هنگام قوع آن، بار روانی اجتماعی خاصی می‌گیرند و به واسطه آن، شخصیت‌های محوری داستان، تبدیل به نوع تهاجمی می‌شوند که شخصیت‌های فرعی داستان را به صورت کاراکتری فرودست و قربانی قرار می‌دهند. در حقیقت، زبان قدرت، نیروی مستقلی دارد که چارچوب عمل و تفکر گوینده را در داستان معین می‌کند.

مشاهده مقاله

اللغةوعاطفة الحب فی سورة یوسف -علیه السلام-

سیده عفاف محمدی؛ جلال مرامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 اسفند 1401

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.350482.612616

چکیده

الملخّص تعتبر اللغة ، إلى جانب جمیع إشارات ورموز هذه الکلمة ، حدثًا مهمًا فی أذهان مختلف الشعوب ، بغض النظر عن اختلاف عصورهم و اوطانهم وتخصصاتهم ، ویبحث الباحثون بشکل أعمق لمعرفة ما یکمن وراءها. إنها ... بیشتر الملخّص تعتبر اللغة ، إلى جانب جمیع إشارات ورموز هذه الکلمة ، حدثًا مهمًا فی أذهان مختلف الشعوب ، بغض النظر عن اختلاف عصورهم و اوطانهم وتخصصاتهم ، ویبحث الباحثون بشکل أعمق لمعرفة ما یکمن وراءها. إنها اللغة المنطوقة أو المکتوبة عن الدافع الذی أدى إلى نشأتها ، وبما أن الإنسان استخدمها فی الحوار والکتابة ، فإنه یعبر عن نفسه دون الآخرین ویسکت عنه. تحدث هذه العملیة ، اختیار الکلمات ، فی منطقة معینة من العقل البشری. یتضمن هذا العمل علمین بشریین: علم النفس واللغویات ، ای العلوم التی تدرس الفکر البشری ، والعلوم التی تدرس اللغة. أنسب ما یتکلم به الإنسان ، وقد تسهم جمیع جوانب اللغة المتعلقة بالتأثیر العاطفی للغة على الکلام ، بما فی ذلک النبر والإیقاع والتنغیم واختیار الکلمات واللواحق وترتیب الکلمات والموضع داخل الجمل والعبارات. یهدف هذا البحث من خلال المنهج التحلیلی ،الی الکشف عن الاوجه البلاغیه فی عاطفة الحب فی سورة یوسف -علیه السلام،بغیة اثراء الجانب التطبیقی فی البلاغه القرانیه ،وبیان أثر المنهج البلاغی فی کشف المعانی والاقناع بها. وقد اتضح من خلال البحث:1_ إن اللبنة الأولی فی إخراج البعد العاطفی هی الکلمة و التی یتم من خلالها استحضار المشهد إذ تبث فیه الحیاة و الحرکة، و قد تؤدی المشهد أکثر من کلمة فی حجم آیة، أو من عدة آیات فی حجم صورة، أو من عدة صور، و هی صور فنیة یتضافرفی إخراجها اللغة و الدلالة و الإیقاع ، تشترک کلها لتقدیم المشهد بأبهی حلّة و أقوی تأثیر.2-تنوع الدلالات البلاغیه،وتآزرها فی ابراز المعانی وخدمتها. 3-تًغیّرالنمط الاسلوبی حسب مقتضی کل خطاب ، سواء من ناحیة المتحدث،ام من ناحیة الحدث.. 4-ظهور خطاب امراةالعزیزأکثرمن غیره فی عاطفة الحب،وتنوعه علی مستویات ثلاث:خطاب الرغبة،خطاب التهدید، وخطاب الاعتراف والتوبه . 5-سلامة لغة القصه من کل مثیرسلبی،رغم حساسیة الموضوع.

مشاهده مقاله

واکاوی جامعه شناختی رمان أولاد الغیتو اسمی آدم از الیاس خوری بر پایه نظریۀ لوسین گلدمن

زهرا حقایقی؛ بهار صدیقی؛ احمد رضا حیدریان شهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 فروردین 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353050.612629

چکیده

نقد جامعه‌شناختی رمان، یکی از انواع پرکاربرد نقد ادبیات داستانی است که بر اساس پیوند میان ساختار اجتماعی و ساختار ادبی، خوانشی جامعه‌شناختی از متن ادبی ارائه می‌دهد. الیاس خوری در رمان أولاد الغیتو-اسمی ... بیشتر نقد جامعه‌شناختی رمان، یکی از انواع پرکاربرد نقد ادبیات داستانی است که بر اساس پیوند میان ساختار اجتماعی و ساختار ادبی، خوانشی جامعه‌شناختی از متن ادبی ارائه می‌دهد. الیاس خوری در رمان أولاد الغیتو-اسمی آدم تحت‌تأثیر ساختارهای اجتماعی که در آن زندگی نموده،دست به آفرینش اثر ادبی زده‌است که ضمن نشان‌دادن نگرش و چالش‌های مهاجر در کشورمهاجرپذیر، با نگاه واقع‌گرایانه اجتماعی به موضوع فلسطین و مقاومت پرداخته‌است، با توجه به مطرح‌شدن ادبیات مقاوت و مسألۀ مهاجرت در این رمان، انجام پژوهشی جامعه‌شناختی در راستای روشن‌ساختن پیوندهای متن ادبی و جامعه ضروری به نظر می‌رسد. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی، بربنیان نظریۀ ساختگرایی گلدمن به بررسی این رمان پرداخته‌است. این جستار با هدف بررسی بسترهای تاریخی، اجتماعی و سیاسی با نگرشی انتقادی در پی تبیین لایه‌های درونی رمان از دیدگاه نقد جامعه‌شناختی گلدمن است که در دو مرحلۀ دریافت و تشریح، رهیافت این پژوهش نشان می‌دهد: اجزای رمان أولاد الغیتو دارای پیوند نظام‌مند در سه بخش است که کلیت رمان با پرداختن به بسترهای تاریخی،اجتماعی و سیاسی به بیان علت و شرایط مهاجرت راوی می‌پردازد که در مرحله دریافت با اشاره به واقعیت‌های تاریخی در قالب شخصیت‌های تماتیک و نمادگونه و متمرکز بر مکان قهرمان به مسألۀ فلسطین و سکوت جهان در برابر آن پرداخته‌است،ضمن آنکه راویان به عنوان قهرمان مسأله‌دار سعی در تغییر سطح آگاهی فعلی به ممکن را دارند و در سطح تشریح، نویسنده به ترسیم حوادث تاریخی بارمز سکوت پرداخته‌است و با گزینش قالب مهاجر آواره و با هدف ایجاد آگاهی، ساختارهای معنادار را ارائه نموده‌است و جهان‌بینی حاکم بر اثر بازتاب طبقة آوارگان فلسطینی و بیان نگرش انتقادی نویسنده به سکوت جهان دربارة این فاجعۀ انسانی است.

مشاهده مقاله

مفارقة الموقف، ثیماتها وأنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک

محمد جواد پورعابد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 فروردین 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353016.612630

چکیده

مفارقة الموقف، ثیماتها و أنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک الملخّص تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من ... بیشتر مفارقة الموقف، ثیماتها و أنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک الملخّص تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من خلال میزان استخدام هذه الآلیات ومدى تأثیرها فی بناء تصاویر نقیضة للواقع المعروف، حیث لا یمکن إدراک طبیعة النصّ الأدبی ودلالاته دون فهم مصطلح المفارقة واستیعاب ردودها ومعانیها المستحدثة. یُعدّ عباس بیضون من أبرز شعراء قصیدة النثر الحدیثة الذین أحسنوا توظیف المفارقة التصویریة فی نصوصهم. وتکمن أهمّیة هذا البحث فی دراسة النصوص الشعریة لبیضون على أساس مفارقة الموقف. یهدف هذا البحث إلی دراسة مجموعة "صوْر" المشبعة بصور المفارقة حیث أنها تداعیات وصور خیال الشاعر عن مدینته التی ولد وترعرع فیها وتعدّ هذه المجموعة مزیجاً من ذکریات طفولة بیضون وصباه مع تطلعاته الناضجة فی کبره فنجد نصّه الشعری مغایراً ومتمایزاً عن العدید من النصوص الأدبیة المعاصرة حیث زخر هذا النصّ بأنواع الانزیاحات والمفارقات اللفظیة والتصویریة، وقد تمّت دراسة هذه المجموعة وفقاً لمفارقة الموقف وعبر معاییر میویک المقسّمة لها، لتکون دراسةً مستقّلةً ومفیدة فی هذا المجال وقد تمّ اعتماد الأسلوب الوصفی - التحلیلی لهذه الدراسة من أجل بیان شامل ودقیق لکافة الصور الموجودة فی هذه المجموعة الشعریّة. وقدسعت هذه الدراسة التطرّق إلى مواضیع عدّه، قد عمد إلیها بیضون کمفارقة الماء والبحر والمدینة والحجر واللیل، حیث ظهرت معظم هذه الثیمات بشکل ممتزج وبأنواع عدیدة من المفارقة، کالمفارقة التصویریة ومفارقة الموقف. وقد توصّل البحث إلی عدة نتائج منها: استعمال بیضون فی شعره للعدید من مفارقات الموقف کالتنافر البسیط ومفارقة الدراما عبر أسلوب مختلف وحدیث وذلک من خلال لغة سلسة ودلالات بلیغة وکذلک لم تخلو شاعریة بیضون من استخدام التقانات البلاغیة الأخرى کالانزیاح، مما ساعدت فی خلق دلالات بعیدة عن واقع اللفظ ورسم لوحات فنیة فی سماء خیال المتلقین لشعره.

مشاهده مقاله

المکافئ الوظیفیّ والترجمة التعویضیّة فی الترجمة المباشرة العربیّة؛ برنامج "من طهران" لقناة العالم نموذجاً وفق نظریّة نیومارک

عبدالهادی ضیغمی؛ علی ضیغمی؛ حبیب کشاورز

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 فروردین 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.352869.612621

چکیده

کانت الترجمة منذ انطلاقها حلقة تواصل للتعاون بین الأمم للرُّقی بمستویاتها. ومع توسیع رقعتها واختلاف مستویاتها، ظهر التباین بین النصوص (الأقوال) المترجَمة. ونظرا للارتباط الوثیق بین اللغة والثقافة، ... بیشتر کانت الترجمة منذ انطلاقها حلقة تواصل للتعاون بین الأمم للرُّقی بمستویاتها. ومع توسیع رقعتها واختلاف مستویاتها، ظهر التباین بین النصوص (الأقوال) المترجَمة. ونظرا للارتباط الوثیق بین اللغة والثقافة، وضرورة معالجة التباین بین الترجمات، رأى بعض المختصّین، أن التباین قد یکون نتیجة نسبة استیعاب المترجم للنص أو لکلام المتحدث، أو ضعفه فی صیاغة المفهوم بلغة الهدف. فیما عزى آخرون الاختلاف، لتعدّد الأسالیب التی یتّبعها المترجمون. ولِلتخلص من هذا التباین، ظهرت آراء فی أسالیب الترجمة. وکان الباحث البریطانیّ "بیتر نیومارک"(1916م.-2011م.) من أبرز الباحثین الذین قدّموا نظریّات لتحدید أطر وأسالیب الترجمة، وقد حصر نیومارک العناصر الثقافیّة فی خمس فقرات، لتکون مقبولة لدى المعنیّین. فی هذا البحث تمّ تسلیط الضوء على أسلوبی "المعادل الوظیفیّ والترجمة التعویضیّة فی الترجمة المباشرة (للعربیّة)؛ فی حلقة من برنامج "من طهران" الأسبوعی لقناة العالم، وفق نظریّة نیومارک"، وهو لقاء مع المسؤولین الإیرانیّین. وبعد البحث والدراسة، أظهرت النتائج أن استراتیجیة المترجم لترجمة العناصر الثقافیّة المستخدمة فی البرنامج، لم تقتصر على استخدام أسلوب محدّد، بل إنه کان یمیل لاختیار الأسلوب الوصفیّ، ومن ثم الترجمة الحرفیّة، أکثر من باقی الطرق ما یکشف أن سرعة کلام المتحدث جعلته یضطر للإسراع فی اختیار المعادل المتاح أو اللجوء للترجمة الحرفیة، لعدم وجود فرصة لاختیار المصطلح المناسب، خاصة وأن الموضوع کان مفعما بالمصطلحات والتسمیات العسکریّة. .

مشاهده مقاله

نقد پسا‌استعماری رمان آمریکانلی با تأکید بر روش واسازانه اسپیواک

سمیه خداوردی؛ علی بشیری؛ حامد حبیب زاده؛ محسن سیفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353983.612636

چکیده

صنع‌ الله ابراهیم در رمان آمریکانلی با بررسی تصاویر نژاد‌پرستانه در کشور آمریکا به نقد سیاست‌های استعماری آمریکایی بر طبقه‌ی فرودست می‌پردازد و جلوه‌های استعمار خاموش و استثمار کشورهای تحت سلطه‌ی ... بیشتر صنع‌ الله ابراهیم در رمان آمریکانلی با بررسی تصاویر نژاد‌پرستانه در کشور آمریکا به نقد سیاست‌های استعماری آمریکایی بر طبقه‌ی فرودست می‌پردازد و جلوه‌های استعمار خاموش و استثمار کشورهای تحت سلطه‌ی غرب را برای خواننده آشکار می‌سازد. از آنجا که اسپیواک که منتقد فمنیسم پسا‌‌استعماری است، در چهارچوب مطالعات تاریخ به واسازی تاریخ‌نگاری می‌پردازد، این مقاله در صدد پاسخگویی به این سؤال است که مبانی‌‌نظری اسپیواک تا چه اندازه در این رمان نمایانگر شده‌اند؟ در پاسخ باید گفت که پژوهش حاضر بر آن است که با تحلیل دیالکتیک مرکز و حاشیه و دیگری‌سازی از استراتژی تصاحب و ایدئولوژی دنیای استعماری پرده بر ‌دارد و با بررسی سرکوب نژادی افراد مستعمره‌نشین، ایدئولوژی بورژوایی طبقات سرمایه‌داری استعمارگران را در متن مطرح سازد و با خوانشی واسازانه تقابل غرب و شرق و فرایند تاریخی فرودستان را در پیرنگ رمان بازنمایی کند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که صنع الله ابراهیم با بیان مرکزیت امپریالیسم برتر اروپایی، ، مسئلۀ بورژوایی و خشونت معرفت شناختی استعمار غالب غرب در قالب سرکوب اقلیت سیاه پوستان در متن خود مطرح می‌کند و در این راستا، صدای فرودستان جامعه را منعکس نموده و عدم عاملیت و کالا‌شدگی ابژه‌های سیاسی رمانش را که به سکوت واداشته شده‌اند و حق هرگونه اظهار نظر را نداشته‌اند را به تصویر کشیده است.

مشاهده مقاله

رمان «باب الشمس» سدی در برابر «رژیم حقیقت» صهیونیسم (خوانشی بر اساس تاریخ‌گرایی نوین)

امید ایزانلو

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 مرداد 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.348458.612590

چکیده

در نگاه تاریخ‌گرایی نوین روایت رخدادها تابعی از گفتمان قدرت در جامعه است و خوانش هر رویداد تابعی از شرایط سیاسی و اجتماعی و گفتمان غالب به شمار می‌رود. به همین سبب آثار ادبی می‌توانند نوعی روایت تاریخی ... بیشتر در نگاه تاریخ‌گرایی نوین روایت رخدادها تابعی از گفتمان قدرت در جامعه است و خوانش هر رویداد تابعی از شرایط سیاسی و اجتماعی و گفتمان غالب به شمار می‌رود. به همین سبب آثار ادبی می‌توانند نوعی روایت تاریخی باشند که می‌تواند گفتمان غالب هر دوره را آشکار کند. حال سؤال اینجاست که الیاس خوری در رمان باب‌الشمس چگونه توانسته گفتمان غالب را عیان سازد. بررسی توصیفی- تحلیلی اثر نشان می‌دهد نویسنده در این رمان، روایت‌گر رنجی است که فلسطینیان بعد از نکبت در سال 1948 متحمل شدند و تصویری از آوارگی و تبعات آن را نمایش می‌دهد. اما در لایه‌های پنهان خود روایتگر گفتمانی است که تلاش دارد تا آرمان فلسطین را به فراموشی بسپارد و ایدئولوژی صهیونیسم را گسترش دهد. حتی مورخان نوین اسرائیلی که ادعا می‌شود، تلاش کرده‌اند تا تصویرگر بخشی از جنایت‌های اسرائیل باشند بازهم در لایه‌های پنهان آثار خود، از زاویه‌ای به رویدادها می-نگرند که در نهایت حمایت ضمنی از اسرائیل را در بطن خود دارد. اما در لایه‌های پنهان خود روایتگر گفتمانی است که تلاش دارد تا آرمان فلسطین را به فراموشی بسپارد و ایدئولوژی صهیونیسم را گسترش دهد. حتی مورخان نوین اسرائیلی که ادعا می‌شود، تلاش کرده‌اند تا تصویرگر بخشی از جنایت‌های اسرائیل باشند بازهم در لایه‌های پنهان آثار خود، از زاویه‌ای به رویدادها می-نگرند که در نهایت حمایت ضمنی از اسرائیل را در بطن خود دارد.

مشاهده مقاله

تحلیل نشانه‌شناختی قصیده الحزن صلاح عبد‌الصبور بر اساس دیدگاه مایکل ریفاتر

زینت عرفت پور

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.352697.612622

چکیده

در نشانه‌شناسی معاصر در حوزة مطالعات روایت‌شناسی اگر نام‌هایی چون پراپ، گریماس، تودوروف، ژنت و بارت وجود دارد، در عرصة شعر باید مایکل ریفاتر را یکی از نظریه‌پردازان روشمند دانست. ریفاتر در سیر اندیشه‌ها ... بیشتر در نشانه‌شناسی معاصر در حوزة مطالعات روایت‌شناسی اگر نام‌هایی چون پراپ، گریماس، تودوروف، ژنت و بارت وجود دارد، در عرصة شعر باید مایکل ریفاتر را یکی از نظریه‌پردازان روشمند دانست. ریفاتر در سیر اندیشه‌ها و نظریه‌هایش از «سبک‌شناسی ساختاری» به‌سوی نشانه‌شناسی شعر و تولید متن روی‌می‌آورد و در این راستا نشانه‌ها و عناصر ایجادکنندة ادبیت متن شعری را ارائه می‌دهد. در نظریۀ ریفاتر دو شیوة خوانش مطرح است: خوانش اکتشافی یا خطی و خوانش نشانه‌شناختی یا پس‌نگر که خواننده از طریق آن ها، پس از بررسی عناصر ادبیت متن یعنی نادستوری ها (دستورگریزی)، منظومه‌های توصیفی، انباشت‌ها (ترادف ها) و هیپوگرام (تصویر کلیشه ای که از طریق کل شعر در ذهن خواننده القا می‌شود)، به ماتریس یا شبکة شعر دست می یابد که همان گزارة بنیادی شعر است و اسباب وحدت را فراهم می‌کند. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، پس از خوانش اکتشافی و خوانش نشانه‌شناختی قصیدة الحزن به این نتیجه رسیدیم که عناصر نشانه‌شناختی بر مبنای دیدگاه ریفاتر، در خوانش سطح نشانه‌شناختی قصیده الحزن عبدالصبور به‌خوبی می‌تواند ایفای‌نقش‌کند؛ قصیدة الحزن از‌لحاظ واژگانی و نحوی نا‌دستوری‌های اندکی دارد، ولی ازلحاظ معنایی نادستوری‌های زیادی دارد که از‌طریق تشبیه، استعاره و کنایه خود‌نمایی‌می‌کنند. از سوی دیگر منظومه‌های توصیفی و انباشت‌ها و هیپوگرام و نهایتاً ماتریس متن، همگی در کنار هم موضوعات کلیدی شعر را به‌تصویر می‌کشند و وحدت شعری را محقق‌می‌سازند.

مشاهده مقاله

مردم سالاری روایی در مجموعه داستانی «المکافاة» اثر «ابن‌الدایة»

شهرام دلشاد؛ سیده اکرم رخشنده نیا

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.352369.612618

چکیده

با توجه به پیچیدگی و جدید بودن مقوله مردم سلاری، طبیعی است که شمار زیادی از آثار کلاسیک ادبیات عربی که پایبند سنت‌ها و اصول مشخص و قواعدی دگماتیسم‌اند، از آن محروم‌ باشد؛ اما در پاره‌ای از آثار، نویسنده ... بیشتر با توجه به پیچیدگی و جدید بودن مقوله مردم سلاری، طبیعی است که شمار زیادی از آثار کلاسیک ادبیات عربی که پایبند سنت‌ها و اصول مشخص و قواعدی دگماتیسم‌اند، از آن محروم‌ باشد؛ اما در پاره‌ای از آثار، نویسنده با تبدیل روایت به بستری برای بازتاب صداها، فرهنگ‌ها و اندیشه‌های مختلف، در تلاش است، مسائل مردم عادی و طبقات مختلف جامعه را با رویکردی مردمی بیان کند. این فرایند، زمینه را برای رهایی داستان از بند جزمیت و یکجانبه‌نگری فراهم کرده و به ادغام افکار و فرهنگ‌ها و القاء خوانش‌های بیشتر انجامیده است. ابن‌الدایة در کتاب داستانی المکافأة، با تبعیت از واقع‌گرایی، اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر طولونیان در مصر را بازتاب داده است و به عنوان نویسنده‌ای با اندیشه مردمی سعی در بهنجارسازی فرهنگ و آشتی دادن میان عقاید و افکار و سلایق می‌نماید. موضوعی که فعالیت ‌ابن‌الدایة در دربار و مرکز سیاسی قاهره عصر آل-طولون که با اصلاحات گسترده‌ای همراه بوده، در اتخاذ این رویکرد، بی‌‌تأثیر نبود. با توجه به ضرورت کاوش این قضیه در آثار کلاسیک عربی، این مقاله در صدد بررسی روایت مردمی و ویژگی‌های اصلی آن، در کتاب مکافات ابن‌الدایه است. نتیجه نشان می‌دهد که مجموعه داستانی مذکور، از ویژگی‌هایی چون تعدد صدا و لحن، شمولیت و همه جانبه‌گری، کثرت‌گرایی و آشتی دادن فرهنگ‌ها و افکار و ادغام آنها، بازتاب فرهنگ عامه و کاربرد زبان شفاهی برخوردار است و اثری‌ست با رویکرد مردمی که با تکیه بر مفهوم آزاداندیشی و پرهیز از جزمیت روایت شده است.

مشاهده مقاله

استعاره مفهومی در خوانش اگزیستانسیالیستی مفاهیم آزادی و مرگ در اشعار خلیل حاوی

آرزو چالسری؛ علی اسودی؛ طیبه آخوندی؛ محمد رضا خضری

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.355636.612651

چکیده

یکی از مباحث اساسی زبانشناسیِ شناختی استعاره مفهومی است که بر اساس آن یک حوزه مفهومی ناشناخته و انتزاعی با تطبیق با مفاهیم شناخته شده و ملموس در ذهن انسان قابل درک می‌گردد که این مفاهیم شناخته شده برخاسته ... بیشتر یکی از مباحث اساسی زبانشناسیِ شناختی استعاره مفهومی است که بر اساس آن یک حوزه مفهومی ناشناخته و انتزاعی با تطبیق با مفاهیم شناخته شده و ملموس در ذهن انسان قابل درک می‌گردد که این مفاهیم شناخته شده برخاسته از تجربیات انسان در همه ابعاد زندگی‌اش اعم از فلسفه و ادبیات می‌باشد؛ از سویی دیگر اگزیستانسیالیسم مکتبی فلسفی‌ست که ادبیات را دستاویز بیان پندارهایش قرار داده؛ روی آوردن فیلسوف اگزیستانسیالیسم به بیان ادبی موجب آمیزش فلسفه با ادبیات شد.در ادبیات اگزیستانسیالیستی به مضامینی چون تنهایی ، دلهره، حزن ،پوچی ،آزادی و مرگ پرداخته می‌شود. در این میان ادبیات عرب و بویژه شعر از مفاهیم این مکتب بی‌تاثر نماند؛نمونه‌ای از این اقبال را در اشعار خلیل الحاوی شاعر معاصر لبنانی می‌توان دید چرا که طنین مؤلفه‌های آزادی و مرگ در سروده‌هایش پدیدار است؛ وی مفاهیم ناامیدی، تألم، حقارت و یأس ناشی از شکست‌های پیاپی اعراب و به خصوص قیام 1967 م که پژواک ویژه‌ای در روح و جانش داشت را؛_ که همگی مفاهیمی انتزاعی هستند_ با مفاهیمی ملموس و محسوس به زیبایی و هنرمندانه به تصویر می‌کشد و از اسلوب استعارهٔ مفهومی مدد می‌جوید. لذا نگارندگان برآن هستند تا با روش توصیفی _ تحلیلی به انواع استعاره مفهومی در مؤلفه‌های اگزیستانسیالیستی آزادی و مرگ در سروده‌های الحاوی بپردازند؛نتایج حاکی از آن است که شاعر برای بیان افکار انتزاعی و وجودی خود نه تنها از استعاره مفهومی سود جسته، بلکه همسویی و انطباق انواع سه گانه استعاره مفهومی به درک بهتر این تفکر انسجام بخشیده است.

مشاهده مقاله

نقد و بررسی خوانشِ هرمنوتیکی نصر حامد ابوزید از اندیشه عبدالقاهر جرجانی

رسول دهقان ضاد؛ الهام بابلی بهمه

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.359080.612691

چکیده

بررسی سیر تحولی اندیشه‌های اسلامی بیان‌گر توجه متفکرین با رویکردهای گوناگون به متون دینی است. همین امر سبب شکل‌گیری علوم مختلف بر مبنای جهان‌بینی دینی گردیده تا این‌که علوم مشترک متأثر از آن شدند. ... بیشتر بررسی سیر تحولی اندیشه‌های اسلامی بیان‌گر توجه متفکرین با رویکردهای گوناگون به متون دینی است. همین امر سبب شکل‌گیری علوم مختلف بر مبنای جهان‌بینی دینی گردیده تا این‌که علوم مشترک متأثر از آن شدند. این تأثیر و تأثر در حوزه اندیشه؛ به‌ویژه در زمینه علوم بلاغی بسترساز بسیاری از تحولات شد. برخی از متفکرین نواندیشِ معاصر عربی از جمله نصر حامد ابوزید (۱۹۴۳ م) با گزینش تئوری‌های هرمنوتیکی به تطبیق مطالعات خود در اندیشه بلاغی عبدالقاهر جرجانی (۴۷۱ هـ) پرداخت. در پرتو اهمیت مسأله که شناخت الگوی فکری جرجانی و بهره-برداری‌های صورت گرفته از آراء ایشان توسط ابوزید با رویکردهای فکری – انتقادی جدید است، مقاله حاضر کوشیده است تا با رویکرد کیفی و به روش استقرایی به استخراج محلِ استنادهای ابوزید از آراء جرجانی، بررسی ریشه‌های فکری و نحوه خوانش این آراء در اندیشه او بپردازد. نتایج تحقیق حاکی از این است که نصر حامد با یک رویکرد انتقادی و دو روش؛ استناد به اندیشه متفکرین و هرمنوتیک نسبی‌گرایی به تحلیل میراث اسلامی می‌پردازد. وی با خوانش و تغییر روش فکری جرجانی در فهم متن، او را در نسبی‌گرایی در فرهنگ عربی پیشگام می‌داند. ابوزید با انتساب مؤلفه‌هایی همچون خواننده محوری، نفیِ قصد متکلم، نفیِ معنای ظاهری و نفیِ استلزامِ معنایی در عبارت‌های دارای معنای مجازی، تعدد قرائت‌، تعدد متکلم‌ و برابری اعجاز با فهم عصری به اندیشه جرجانی، وی را جریان‌ساز رویکردی انتقادی در حوزه فکر معاصر عربی می-داند.

مشاهده مقاله

بررسی دیدگاه روایی در رمان «یا مریم» اثر سنان انطون بر مبنای الگوی آسپنسکی و فاولر

علی صیادانی؛ پرویز احمدزاده هوج؛ سپیده باقری اوزان

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1402، ، صفحه 1-1

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.355945.612661

چکیده

دیدگاه روایی به معنای چشم‌اندازی است که داستان از طریق آن روایت می‌شود و از موضوعات مهمی است که در تحلیل متون داستانی و روایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. یکی از مهمترین و نخستین رویکردهای تحلیلی در این ... بیشتر دیدگاه روایی به معنای چشم‌اندازی است که داستان از طریق آن روایت می‌شود و از موضوعات مهمی است که در تحلیل متون داستانی و روایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. یکی از مهمترین و نخستین رویکردهای تحلیلی در این حوزه، الگوی جامع و نظام‌مندی است که بوریس آسپنسکی و راجر فاولر برای بررسی زاویۀ دید پیشنهاد کرده‌اند. این الگو که از چهار بخش دیدگاه زمانی، مکانی، روان‌شناختی و ایدئولوژیک تشکیل یافته است، با تکیه بر روش‌های زبانی به بررسی نقش راوی در جریان روایت می‌پردازد. مقالۀ حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و بر پایۀ رویکرد مذکور به تحلیل رمان «یا مریم» اثر سنان انطون، از نویسندگان معاصر عراق پرداخته و دیدگاه راوی را در سطوح چهارگانۀ فوق بررسی کرده است. بر اساس نتایج این پژوهش، رمان یا مریم دارای روایت چندگانه است و در همۀ این روایت‌ها اعم از زاویه دید اول شخص و سوم شخص دانای کل از دیدگاه درونی استفاده شده است که افکار و احساسات شخصیت‌ها را شرح می‌دهد. همچنین بررسی‌ها در سطح دیدگاه ایدئولوژیک نشان می‌دهد که سنان انطون در پی تبیین حقوق مسیحیت و انتقاد از وضع کنونی مسیحیان است و در قالب شخصیت‌های محوری روایت، در حقیقت سیمای مسیحیان عراق را ترسیم می‌کند که به دلیل ناامنی و بی‌عدالتی به مهاجرت روی آورده‌اند.

مشاهده مقاله

تحلیل فرآیند هویت‌سازی کنشگر اجتماعی غالب در رمان شظایا فیروز از منظر کاستلز

زینب قاسمی اصل؛ حسین الیاسی مفرد

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 23-48

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.346964.612572

چکیده

گفتمان‌های موجود در جامعه از نظر فرهنگی بر پایه زنجیره‌ای از مفاهیم و شبکه‌های معنایی خاص خود استوار هستند. در این میان، شبکه اصلی معنایی که هویت اجتماع بر پایه آن بنیان نهاده می‌شود، متعلق به کنشگرانی ... بیشتر گفتمان‌های موجود در جامعه از نظر فرهنگی بر پایه زنجیره‌ای از مفاهیم و شبکه‌های معنایی خاص خود استوار هستند. در این میان، شبکه اصلی معنایی که هویت اجتماع بر پایه آن بنیان نهاده می‌شود، متعلق به کنشگرانی است که با تکیه بر قدرت خویش بتوانند بر دیگر کنشگران موجود در جامعه بیشترین تاثیر را بگذارند. مانوئل کاستلز با تکیه بر همین اصل، انواع هویت را به سه دسته هویت برنامه‌ساز، هویت مشروعیت‌بخش و هویت مقاومت تقسیم کرده است. این پژوهش با هدف تبیین ویژگی‌های عملکردی کنشگر غالب رمان شظایا فیروز به بررسی فرآیند هویت‌سازی در این داستان پرداخته است. بدین منظور با تکیه بر نظریه جامعه شبکه‌ای کاستلز، ابتدا همه کنشگران رمان شناسایی و وضعیت آنان از جهت میزان تأثیر و تاثر بر یکدیگر بررسی شد. در این میان داعش با تکیه بر قدرت نظامی و سیاسی و اثرگذاری عمیق بر دیگر شخصیت‌های رمان به عنوان کنشگر غالب شناسایی و عملکرد آن در جهت هویت‌سازی تحلیل شد. این کنشگر در فرآیند خاصی ابتدا با جابه جایی معانی و ارزش‌ها سعی در ایجاد هویت جدید دارد و در گام بعدی به جعل هویت مشروعیت بخش می‌پردازد تا معانی هویتی مدنظر خود را مستحکم نماید. در اجرای گام‌های بالا، کنشگر غالب از تکنولوژی به شکل خاصی که منطبق بر فضای پست مدرن است استفاده کرده و سعی در ایجاد فضای آخرالزمانی دارد تا بتواند اندیشه رهایی بخش را به عنوان چشم انداز هویت جدید و راه برون رفت از فضای مورد اشاره، معرفی نماید. زنان به عنوان کنشگر مغلوب، همواره در معرض استراتژی بازتعریف هویتی داعش قرار داشته و بیشترین تمرکز کنشگر غالب نیز بر استحاله هویت کنشگران زن و ایجاد تغییرات هویتی کلان در چارچوب جامعه جدید می‌باشد

واکاوی سازوکارهای دفاعی درداستان «عیناک قدری» اثر غاده السمان

حسین ناظری؛ زهرا حقایقی؛ سیده زهرا مکی

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 49-67

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.347614.612579

چکیده

غاغادة السمان نویسنده نام آشنای سوری الاصل که در بیشتر آثار خویش به موضوع زن وحقوق وی می‌پردازد و عیناک قدری نخسین داستان در مجموعه‌ای باهمین نام، که از نادیده شدن حقوق زنان در جامعه سخن می‌گوید و همین ... بیشتر غاغادة السمان نویسنده نام آشنای سوری الاصل که در بیشتر آثار خویش به موضوع زن وحقوق وی می‌پردازد و عیناک قدری نخسین داستان در مجموعه‌ای باهمین نام، که از نادیده شدن حقوق زنان در جامعه سخن می‌گوید و همین امر ضرورت بررسی نگاه نویسندگان زن عرب زبان را از منظرهای مختلف می‌طلبد و نقد روان‌شناختی یکی از حوزه‌های جدید نقد ادبی به شمار می‌رود که ناقد در آن با تکیه بر اصول و مبانی روان‌شناسی، محرّک‌ها و هیجانات روحی و عوامل مؤثر بر آفرینش یک اثر ادبی را مورد بررسی قرار می‌دهد نظر به اینکه روان انسان به طور ناآگاهانه یا آگاهانه از ابزارهای مختلفی برای کنترل اضطراب و رسیدن به آرامش استفاده می‌کند که به آنها ساز و کارهای دفاعی می‌گویند. هدف از این پژوهش،بررسی جلوه های مکانیسم دفاعی نظریۀ فروید در داستان عیناک قدری است تا با واکاوی کشکمش‌های درونی، ذهنی و رفتاری شخصیت اصلی، ژرف ساختی عمیق از مشکلات دنیای زنان ارائه گردد. در این جستار با شیوه توصیف و تحلیل و با رویکرد متن محور و بر بنیان نظریه مکانیسم دفاعی فروید، این داستان مورد بررسی قرار گرفته است. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد غاده السمان با شخصیت‌پردازی قوی در داستان عیناک قدری موفق شده چگونگی به کارگیری این سازوکارها را توسط طلعت به عنوان شخصیت اصلی با کاربست شیوه‌های نوین ارائۀ داستان که بر پایۀ توصیف شخصیت و حالات ذهنی او ترسیم نماید. شخصیت اصلی داستان در رویارویی با واقعیت جامعۀ مردسالارانه، جهت کاهش اضطراب‌های درونی خود از مکانیسم‌های دفاعی استفاده می‌کند و سازوکار سرکوب و انکار پررنگ ترین مکانیسم در این داستان است که شخصیت اصلی در راستای کسب فرامن به آن روی آورده است.

پدیدارشناسی در قصیده «المئذنة» آدونیس بر اساس نظریه هوسرل

سید رضا میراحمدی؛ علی اکبر نورسیده؛ رقیه پوربایرام الوارس

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 69-86

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.347764.612583

چکیده

نشانه - معناشناسی با پشت سرنهادن نشانهشناسی ساختگرا، گر متضمن تحولاتی مهم ازجمله پرداختن به موضوعاتی چون تن، ادراک، احساس و حضور گردید و بهتدریج به دورنمایی پدیدار شناختی گرایش پیدا ... بیشتر نشانه - معناشناسی با پشت سرنهادن نشانهشناسی ساختگرا، گر متضمن تحولاتی مهم ازجمله پرداختن به موضوعاتی چون تن، ادراک، احساس و حضور گردید و بهتدریج به دورنمایی پدیدار شناختی گرایش پیدا کرد. درک و تجربۀ حسی جهان با تنی حساس که نقش ادراک و تولید معنا را بر عهده دارد از موارد مورد اهتمام این گرایش است. در این حالت فرایند معناسازی باز و سیال است و ما را با حضوری مواجه می‌سازد که احساس، ادراک و تجربۀ زیستی او منشأ تولیدات زبانی قرار می‌گیرد. در همین راستا، شعری کوتاه از آدونیس شاعر سوری (1930) تحت عنوان «المئذنة / گلدسته» انتخاب گردید تا تجربۀ زیستۀ شاعر، استحالۀ احساسات به معنا و نقش سوژه و ابژه در تحقق معنای تجربه‌شده بررسی شود. رویکرد این پژوهش، تحلیل تجربۀ زیستی شاعر با ابزار پدیدارشناسی است و قلمرو کشف شهود شاعر، متعلق به دالها و نشانههای موجود در بستر نشانههای حسی-ادراکی گفتمان است. یافتههای پژوهش نشان می‌دهد که ما در این گفتمان با گفتمان شوشی مواجه هستیم و مسئلۀ شوش متضمن مواجهه با پدیدارشناسی است و به نظر می‌رسد پدیدارشناسی نشانههای قصیده آدونیس بیانگر منفک بودن معنا و تجربه بهعنوان دو فرایند مجزا، اما درعینحال همسویی آنها است. یعنی از نشانهها، معنا و از معنا، تجربۀ و جهان زیستۀ شاعر آشکار میشود که نوعی حس غربت و دلتنگی است. همچنین آنچه به معنا هویت میدهد جهت و زاویۀ دیدی است که آدونیس به‌عنوان گفته پرداز به صحنۀ اصلی گفتمان میدهد تا واقعۀ سرکوب سنت با محوریت گلدسته و پایان آن با دودکش محقق گردد و تصویری ممکن از صحنۀ پدیدار شناختی به وجود می‌آورد

بررسی و تحلیل رمان اعجام سنان انطون بر پایۀ نظریۀ گریماس

محدثه مزوری؛ علی نجفی ایوکی؛ محسن سیفی

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 87-106

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.347980.612584

چکیده

روایت‌شناسی یکی از شاخه‌های نقد ادبی است که به بررسی روایت‌های داستانی می‌پردازد. ولادیمیر پراپ و بعد از او گریماس در این زمینه بررسی‌هایی داشته‌اند؛ گریماس معتقد بود که داستان‌ها و روایت‌ها با ... بیشتر روایت‌شناسی یکی از شاخه‌های نقد ادبی است که به بررسی روایت‌های داستانی می‌پردازد. ولادیمیر پراپ و بعد از او گریماس در این زمینه بررسی‌هایی داشته‌اند؛ گریماس معتقد بود که داستان‌ها و روایت‌ها با قالب‌های مختلف خود،‍ از الگوهایی پیروی می‌کنند که با کشف این الگو‌ها می‌توان به درک بهتری از این داستان‌ها نائل شد. الگوها قابلیت انطباق با رمان‌های پیچیدۀ امروزی را دارند. به باور وی هر داستانی تابع یکی از این ساختارهای روایت است: 1- قرارداد (ممنوعیت)- نقض – مجازات 2- فقدان قرارداد (بی‌نظمی)- وجود قرارداد (نظم). بر اساس نظریۀ او، شش نقش یا کنشگر در همۀ روایت‌ها وجود دارد که عبارت‌اند از فاعل، هدف، فرستنده، گیرنده، یاریگر و بازدارنده. بنا بر نظر گریماس، در هر داستانی گزاره‌های روایی (وصفی، وجهی و متعدی) و زنجیره‌های روایی (اجرایی، پیمانی، انفصالی) قابل مشاهده است. بر‌این‌اساس، پژوهش حاضر می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش توصیفی ـ تحلیلی رمان اعجام نوشتۀ نویسندۀ عراقی سنان انطون را بر پایۀ نظریۀ کیفی مورد ارزیابی و نقد قرار دهد. از نتایج تحقیق آن است که در این رمان یکی از ساختارهای روایت گریماس یعنی قرارداد- نقض- مجازات مشاهده می‌شود و سیر کلی داستان از مثبت به منفی است. همچنین در رمان مورد مطالعه، شش نقش یا کنشگر، گزاره‌های روایی و زنجیره‌های روایی نظریۀ گریماس به وضوح قابل شناسایی و ردیابی هستند

رئالیسم وجادو در گزاره های ذهنی حسن کمال خوانشی از ابعاد پیدا وپنهان رئالیسم جادوئی در رمان «المرحوم»

مالک عبدی؛ محمدرضا شیرخانی؛ سیده زینب فقیه

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 107-128

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.351451.612611

چکیده

رئالیسم جادویی از شاخصه‌های واقعگرایی است که با خیال در آمیخته و ساختارهای واقعیت را تغییر داده است. حسن کمال از جمله پیشگامان این سبک داستان نویسی در ادبیات داستانی معاصر مصر است که رمان «المرحوم» ... بیشتر رئالیسم جادویی از شاخصه‌های واقعگرایی است که با خیال در آمیخته و ساختارهای واقعیت را تغییر داده است. حسن کمال از جمله پیشگامان این سبک داستان نویسی در ادبیات داستانی معاصر مصر است که رمان «المرحوم» را به سبک رئالیسم جادویی نوشته و در آن به بیان درد و رنج دانشجویان پزشکی اتاق تشریح و جامعه انسانی پرداخته است. سبک نویسندگی وی موجب شد تا اثرش جنبههای اعجاب انگیزی از جمله کاربرد موفق عناصر رئالیسم جادویی داشته باشد. لزوم شناخت درونمایه و عناصر رئالیسم جادویی در «المرحوم»، ضرورت اصلی پژوهش است. در این پژوهش، با بهرهگیرى از روش توصیفی- تحلیلی به چنین نتایجی ىست مییابیم: توصیف جزئیات یک اتاق تشریح توسط محمود سلمان، استفاده از رئالیسم جادویی برای بیان مشکلات سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه، دوگانگی شخصیت درعالم رئال و خیال، نشان از وجود رنگی از خیال و جادو در بستر واقعی رمان «المرحوم» دارد که به کمک مؤلفههای ذکر شده میتوان مشکلات جامعه مصر را به شیوهای جدیدتر به خواننده نشان داد. اتاق تشریح نمادی از ساختار جامعه مصر است که کمال از این ژرفا به عنوان ابزاری برای نشان دادن رویدادهای پزشکی مصر بهره می‌گیرد. در این داستان مؤلفههای رئالیسم جادویی؛ مانند دوگانگی، کشمکش، رازگونگی، سکوت اختیاری، صدا و بو (در ابعاد مختلف آن) حضوری پررنگتر و برجستهتر دارد. برجستهترین این مؤلفهها در «المرحوم» به کشمکش ذهنی محمود سلمان و جسد مرحوم و رازگونگی وی برمىگردد. تقابل جهان خیالی و واقعی در جای‌جای رمان مشاهده می‌شود. این در حالی است که دیگر مؤلفهها را نمیتوان نادیده انگاشت. هدف نهائی این پژوهش نیز آن است که به کُنِشمندیِ عناصر فعال رئالیسم جادویی در پردازش طرحوارههای داستانی رمان المرحوم پی برده و نقش این نمادهای تلفیقی را در ارائه تصویری باورپذیرتر از مشکلات جامعه مصر برای خواننده تبیین نماییم

کاربست فرانقش اندیشگانی در رسالة الغفران ابوالعلاء المعری براساس الگوی مایکل هلیدی

فؤاد عبدالله زاده؛ محمد یعقوبی؛ غلامعباس رضایی هفتادر؛ عبدالحمید احمدی

دوره 15، شماره 2 ، خرداد 1402، ، صفحه 129-144

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.352133.612617

چکیده

امروزه نظریه‌های مختلف زبان‌شناسی با رویه‌های پرکاربرد در عرصۀ تحلیل متون ادبی تأثیر بارزی دارد. ازجملۀ این نظریهها، نگاه اجتماعی به زبان بر پایه نظام تقش‌گرا است که توسط زبانشناس معروف مایکل هلیدی ... بیشتر امروزه نظریه‌های مختلف زبان‌شناسی با رویه‌های پرکاربرد در عرصۀ تحلیل متون ادبی تأثیر بارزی دارد. ازجملۀ این نظریهها، نگاه اجتماعی به زبان بر پایه نظام تقش‌گرا است که توسط زبانشناس معروف مایکل هلیدی (1994 م) ارائه شده است. دستور نظاممند-نقشگرا رویکردی است زبانشناسی که زبان را در بافت فرهنگی و موقعیتی مورد بررسی قرار میدهد، این رویکرد بر نقش و معنای زبان استوار است. رسالة الغفران اثر ابوالعلاءمعری، متنی است ادبی از سفر خیالی ابن قارح به عالم بهشت و دوزخ و توصیف حال ساکنان این دو مکان. از آن‌جا که موضوع و چارچوب این متن بر طرح مفاهیمی استوار است که نظام اندیشگانی معری به عنوان یکی از برجسته ترین شخصیتهای متفکر تمدن عربی اسلامی را بازبانی نمادین و غیر مستقیم درباره عصر عباسی و اوضاع طبقات اجتماعی و به ویژه ادبا را بازگو میکند؛ لذا در پژوهش حاضر تلاش می‌شود بینش و تجربۀ زیستۀ ابوالعلاء از پدیده های اجتماعی و واقعی عصر او برمبنای این رویکرد زبانشناسی غیرصورتگرایانه مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان می‌دهد ارتباطی دوسویه بین نمود روساخت نقشهای زبانی و چهارچوبهای فرهنگی اجتماعی در این اثر وجود دارد وبیشترین بسامد فرآیند اندیشگانی این اثر شامل فرآیند ذهنی (%30)، کلامی (%26) و مادی (%26) است.

تحلیل الشخصیات الرئیسة للمرأة فی روایة «الکلب والشتاء الطویل» لشهرنوش بارسی بور وروایة «الوجوه فی الزحام» لفاطمة یوسف العلی فی ضوء نظریة التفاعل الرمزی

محمود حیدری؛ مینا خوبانیان

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 51-69

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.330317.612447

چکیده

تدرس نظریة التفاعل الرمزی أعمال وأنشطة الناس فی التعامل مع الظواهر الاجتماعیة. یعد التحقیق فی تنمیة الشخصیة بناءً على الإجراءات الفردیة أحد الموضوعات الرئیسة لهذه النظریة. یعتقد مؤسسو هذه النظریة (جورج ... بیشتر تدرس نظریة التفاعل الرمزی أعمال وأنشطة الناس فی التعامل مع الظواهر الاجتماعیة. یعد التحقیق فی تنمیة الشخصیة بناءً على الإجراءات الفردیة أحد الموضوعات الرئیسة لهذه النظریة. یعتقد مؤسسو هذه النظریة (جورج هربرت مید وهربرت بلومر) أن التحلیل السلوکی یجب أن یقوم على "الفعل الاجتماعی"، لأن "الذات" تتشکل فی التواصل مع المجتمع، مؤکدین على العلاقة ذات الاتجاهین بین الفرد والمجتمع. تدرس المقالة ، شخصیة المرأة ودینامیاتها وأدوارها الجندریة (الأدوار الاجتماعیة بناءً على الجنس)، فی الأدب الروائی بناءً على هذه النظریة، ولهذا الغرض تستخدم لتحلیل الشخصیات، أربعة مکونات: مفهوم الذات والسمات السلوکیة وأنماط العلاقات وموقع الشخصیات فی هرم السلطة. انتهج البحث منهج تحلیل المحتوى النوعی بمقاربة تطبیقیة لمجتمعی إیران والکویت، وعیّنة التحلیل هی روایة الکلب والشتاء الطویل (سگ و زمستان بلند) لشهرنوش بارسی بور والوجوه فی الزحام لفاطمة یوسف العلی. أظهرت نتائج البحث أنّ الشخصیتین الرئیستین فی هاتین الروایتین؛ حوری وأحلام، وُضعتا ضمن فئة النساء الحدیثات حسب المکونات السابقة. إنهما ترفضان قبول التقالید حول الجنس بین الرجل والمرأة وتسعیان إلى إعادة تعریفه وجمیع التعریفات المتعلقة به. کما أن هذه الشخصیات الملهمة تعتبر نفسها نساء قادرات یستخدمن قدراتهن لتحقیق هدف المساواة بین الجنسین وإعمال حقوق المرأة، ویمتلکن خصائص مثل: عدم الخضوع، کسر التقالید، النشاط الجنسی، الشجاعة، إلخ.، متبعاتٍ مجموعةً من أنماط التواصل بین الذکور والإناث. وفقًا لتقییم هذا البحث، فإن النساء اللواتی یتمتعن بخصائص أنثویة أو یتبعن أنماط اتصال لیست أنثویة حصریًا ویعتبرن أنفسهن أفرادًا قادرات یتم تضمینهن فی مجموعة النساء الحدیثات

ملتقى أدب المقاومة والأدب التنبّؤی دراسة مقارنة فی شعر سمیح القاسم وعبدالله بَشیو

سید مهدی مسبوق؛ ناصح ملایی؛ صلاح الدین عبدی

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 71-89

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.349698.612594

چکیده

الأدب التنبّؤی أو ما یسمى بأدب آخرالزمان ونهایة العالم أو الأدب الأبوکالیبسی یتناول النصوص الأدبیة التی تتنبأ بحدوث أمور مختلفة فی المستقبل سواء أ کانت مفرحة أم محزنة. قد اختصت هذه النصوص التنبؤیة فی ... بیشتر الأدب التنبّؤی أو ما یسمى بأدب آخرالزمان ونهایة العالم أو الأدب الأبوکالیبسی یتناول النصوص الأدبیة التی تتنبأ بحدوث أمور مختلفة فی المستقبل سواء أ کانت مفرحة أم محزنة. قد اختصت هذه النصوص التنبؤیة فی بادئ الأمر بالطقوس الدینیة، لکنها وجدت المجال فی الأدب ولاسیما أدب المقاومة. یوظّف أدب المقاومة أسالیب مختلفة وینشد طرقا تقرّبه إلى أهدافه المنشودة خطوة أو خطوات، ومن هذه الأسالیب والطرق هی الاستشراف والتنبؤ بمستقبل زاهر للمقاومة والحرکات الانتفاضیة ضد الأعداء. للشاعرین سمیح القاسم العربی وعبدالله بَشیو الکردی باعتبارهما من رکائز أدب المقاومة فی الأدبین العربی والکردی أشعار تنبؤیة. لقد خاب الشاعران من الأجیال السابقة بسبب ظروف مؤسفة وویلات مخزیة حلّت بوطنهما وشعبهما فوجدا ضالتهما فی أجیال قادمة تأمل فی أیام جمیلة تتحقّق فیها آمالهما. اختیر فی هذه الدراسة ثلاثة دفاتر من أعمال کلا الشاعرین وهی «أغانی الدروب»، و«اِرَم»، و «فی انتظار طائر الرعد» لسمیح القاسم و « 12 وانه بو منالان»، و«برووسکه جاندن»، و«براکوجی» لعبدالله بَشیو، فأجریت مقارنة مواطن الائتلاف فی رؤیتهما الخیالیة عن هذا الموضوع بالاعتماد علی المنهج الوصفی-التحلیلی. توصلت الدراسة إلی أن الشاعرین یتنبّآن فی مضامین مشترکة بغد مشرق یحقّق فیه الأجیال القادمة آمال الشعب، ویستعرضان مقدراتهما الأدبیة والفنیّة بهذه الطریقة، فیصبح هذا التنبّؤ والتبصّر بالمستقبل أسلوبا شعریا فی أدبهما المقاوم حیث یلتقی مع أدب المقاومة فیمتزج به. تأثر الشاعران بأسلوب القرآن التنبؤیّ کثیرا فی طریقتهما الشعریة هذه

جدلیة الأنا والآخر فی روایة العشاق لرشاد أبوشاور

امیر فرهنگ نیا

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 91-112

https://doi.org/10.22059/jalit.2022.350755.612605

چکیده

لقد عانى الروائی الفلسطینی المقاوم رشاد أبوشاور آلام الفلسطینیین ورزح تحت نیر الاحتلال الإسرائیلی، ولم یدّخر جهداً فی النضال ضد الآخر العدوّ الإسرائیلی المحتلّ حیث ترسم راویته «العشاق» جدلیة ... بیشتر لقد عانى الروائی الفلسطینی المقاوم رشاد أبوشاور آلام الفلسطینیین ورزح تحت نیر الاحتلال الإسرائیلی، ولم یدّخر جهداً فی النضال ضد الآخر العدوّ الإسرائیلی المحتلّ حیث ترسم راویته «العشاق» جدلیة العلاقة بین الأنا الفلسطینی والآخر الإسرائیلی بعد نکبة فلسطین وترکز على تقدیم صورة غیر المرغوبة فیها للآخر الذی قام باحتلال فلسطین وسعى للدمار والهدم وإزالة هویة الأنا وتمثل زوایا هذا الصراع الدموی العنیف بینهما والمشاهد الجنائزیة التی حدثتْ جرّاء هذه العلاقة الجدلیة. وبالمقابل ما رأی هذا الأنا حلّا للدفاع عن هویته وأرضه مهما أمکن وأینما کان، فیسعى إلى معرفة الآخر ولکن بواسطة معرفة نفسها أولاً ثمّ إماطة الثام عن الآخر وطبیعته. تتجلى الأنوات فی شخصیات فلسطینیة حرمتْ من کافة حقوقها المبدئیة وهی تناضل للخروج من نیر الآخر المحتلّ کما تبذل جهدها للحریة والاستقلال وتستشهد فی هذا السبیل، بینما یتوسّل الآخر إلى کافّة الطرق من قبیل تزییف التاریخ وقلب الحقائق وخلق دعایات لا أساس لها من الصحة وصرف أموال طائلة لإثبات حقوقه. یسعى هذا المقال إلى دراسة جدلیة الأنا والآخر فی روایة العشاق لرشاد أبوشاور وفقا للمنهج الوصفی-التحلیلی وهی علاقة صراع وصدام یدرکها المتلقی من قراءة العنوان وهو «عشاق» أرض فلسطین الذین لعبوا دور الأنا مناضلین ضدّ الآخر الذی حرمهم من حقوقهم والعنوان یحیل بصورة مباشرة إلى وقوع صدام حتمی بین الأنا والآخر. تحکی بعض النتائج عن أنّ الروائی رسم صورة سلبیة عن الآخر الإسرائیلی وکلّ من سانده وحالفه فی احتلال الوطن الفلسطینی، کما أنه رسم صورة مشرقة للأنا الفلسطینی الذی تجلّی فی بعض الشخصیات المناضلة فی الروایة وبعض قادة العرب فضلاً عن رصد صور غیر المحمودة للأنا الفلسطینی المتعاون مع الآخر المحتلّ

فانتازیا فی أدب الطفل الفلسطینی؛ دراسة فی أنماطه وسیاقه (روایات «أنا وجمانة»، «کلام مریم»، «أحلام الفتى النحیل» لمحمود شقیر نموذجا)

عزت ملاابراهیمی؛ زهرا فاضلی

دوره 14، شماره 4 ، بهمن 1401، ، صفحه 133-151

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.354569.612641

چکیده

شهد أدب الطفل الفلسطینی المعاصر تطورات کثیرة، وتغیّرات عدیدة، نالت الشکل والمضمون، وانقلبت علی أنماط السرد التقلیدیة، وأطره الثابتة القائمة علی أحادیة الصوت، والوصفیة الزائدة، وقد وصل إلی تبنّی بنیة ... بیشتر شهد أدب الطفل الفلسطینی المعاصر تطورات کثیرة، وتغیّرات عدیدة، نالت الشکل والمضمون، وانقلبت علی أنماط السرد التقلیدیة، وأطره الثابتة القائمة علی أحادیة الصوت، والوصفیة الزائدة، وقد وصل إلی تبنّی بنیة سردیة جدیدة، تنقلب علی الأطر الثابتة، وتکسّر منطقها السکونی الرتیب. ومن الظواهر اللافتة والمضامین المستبدّة بأغلب فضاءات الروایة الطفلیة الفلسطینیة، تأتی ظاهرة الفانتازیا لتشغل الحیز الأکبر من تلک الفضاءات، حیث لم یکتف الراوی بتجاوز الواقع عن طریق خلق عالم آخر موازٍ له، بل ینقلب علی هذا الواقع بتصویر کلّ ما لایمکن أن یقع فیه، من أحداث عجائبیة مثیرة. ویعد محمود شقیر من أبرز الأدباء المنتمین بالواقعیة، خاصة عندما نضجت الظروف المحلّیة فی المجتمع الفلسطینی مما أدّى إلى سیطرة الاتجاه الواقعی فی الروایة الفلسطینیة. أصبحت کتابته امتدادا موضوعیا لتأصیل القصة الواقعیة، فی اتصالها بهموم الطفل الفلسطینی ومعاناته، فکانت بعض روایاته واقعاً مفعماً بالإبداع مثل روایات "أنا وجمانة" و"کلام مریم" و"أحلام الفتى النحیل". أمّا الشکل الآخر فی القصص الواقعیة، فهو "الفانتازیا" التی تتمثّل فی الطریقة التی یسعى بها الکاتب إلى تحفیز وإثارة الخیال لدى الطفل ویتجسد فی حلم الطفل فی تخطّی الحدود الزمنیة والمکانیة، لیحلّق إلى واقع جدید. فتعتمد هذه الدراسة علی المنهج الوصفی- التحلیلی للکشف عن أهم مظاهر "الفانتازیا" فی أعمال محمود شقیر، وقد وصلنا إلى أنّ نتاجه القصصی یصوّر الواقع، وینقله بأمانة، لیعریه ومن ثمّ لتغییره بوسائله الجدیدة مثل الفانتازیا وهذا هو ما تمیز به شقیر فی بنائه القصصی، وتلمّسنا حلولاً وطروحات تدعو إلى تغییر الواقع، وهذا فی حدّ ذاته إیجابی فی البناء القصصی، ویتناغم مع مواقف الواقعیین وقیمهم ودعواتهم لنقد الواقع وتغییره.

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

موضوعات = برای مشاهده مقالات مرتبط با موضوع، روی نام موضوع کلیک کنید.

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده