ادب عربی - مقالات آماده انتشار

الشعر القصصی عند خلیل مطران فی مرآة النقد الاجتماعی

ناصر قاسمی؛ زین العابدین فرامرزی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 231-248

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.111418.611177

چکیده

الشعر القصصی هو شعر یروی أحداث معینة مصوغة علی شکل قصة، وهو الذی یذکر الوقائع والحوادث فی ثوب القصة، وکان خلیل مطران رائداً من روّاد التجدید فی الشعر العربی الحدیث، ومن المظاهر الجدیدة التی قام بها مطران ... بیشتر

نقد جامعه شناختی شعر عَدیّ بن زید عبادی

عباس عرب؛ امید ایزانلو

دوره 8، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 241-262

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.60184

چکیده

نقد جامعه شناختی در اوایل قرن بیستم توسط جورج لوکاچ بنیان گذاشته شد و پس از او لوسین گلدمن و میخائیل باختین آن را گسترش دادند. در نقد جامعه شناختی، محتوا در صورت تأثیر میگذارد و شرایط جامعه، شکل ... بیشتر

بازخوانی سیرة نبوی از میراث شعری صدر اسلام

حیدر محلاتی

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 247-266

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.62568

چکیده

در سیرة پیامبر اعظم(ص) درس ها وعبرتهای بیشماری نهفته است. مسلمانان از زمان ظهور اسلام تا کنون همواره تلاش نمودهاند این درسها را مد نظر داشته و در زندگی فردی و اجتماعی خویش به کار بندند. در عصر ... بیشتر

فرایند معناسازی در داستان ذوالقرنین در قرآن کریم

صابره سیاوشی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 253-272

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.257510.611902

چکیده

داستان، یکی از اسلوبهای مهم و کاربردی قرآن برای انتقال معانی و مفاهیم است. جستار پیش رو، با هدف گام‌نهادن در این مسیر و انتقال معانی و کاربردیکردن مفاهیم قرآنی، از نشانه ـ معناشناسی گفتمانی استفاده ... بیشتر داستان، یکی از اسلوبهای مهم و کاربردی قرآن برای انتقال معانی و مفاهیم است. جستار پیش رو، با هدف گام‌نهادن در این مسیر و انتقال معانی و کاربردیکردن مفاهیم قرآنی، از نشانه ـ معناشناسی گفتمانی استفاده کرده است که رویکردی نوین در تحلیل و سنجش متن به شمار میرود. رویکردی که به عنوان رهیافتی نو در نقد ادبی، امکان تحلیل روشمند متون را فراهم میکند. داستان ذوالقرنین در قرآن کریم، ظرفیت مطالعه از دیدگاه نشانه ـ معناشناختی را دارد. داستان مهمی که با هدف تربیتی و تبلیغ ارزشها بیان شده و یکی از الگوهای مهمی را که در جهان انسانیت نقش داشتهاند، به تصویر می‌کشد. از این رو، نگارنده با هدفِ به دست دادن طرحی از فرایند تولید و صورتبندی معنا در داستان ذوالقرنین، در جستجوی فرایند گفتمانی حاکم بر داستان مذکور است. یافتهها نشان میدهد که گفتمان حاکم بر داستان ذوالقرنین (در سفرهای سهگانه، به ویژه در سفر سوم با هدف ساخت سد) کنشمحور است. کارکرد کنشی، نقش مهمی در فرایند روایی داستان دارد و فضای کنشی، فرایند تولید معنا را کنترل میکند. کنشگران، با کسب توانش و طی یک فرایند کنشی، از بحران معنا، رهایی یافته و از وضعیت سلبی انفصال از امنیت به وضعیت ایجابی اتصال به امنیت رسیدهاند؛ ضمن آنکه پیش از این، ابژۀ ارزشی را توسط نیروی بیرونی از دست داده بودند و طی این فرایند، موفق به تصاحب ابژۀ ارزشی شده و با ارزشِ کمی و کیفی پیوست یافتند.

بررسی حماسه‌های اسلامی در شعر معاصر عربی

قاسم مختاری؛ مژگان نصیری

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 261-280

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.58110

چکیده

حماسه، روایت ادیبانه‌ای از رشادت‌های قهرمانان در قالب سبکی فخیم است. ادبیات عربی، به دلایلی، از جمله: عدم گسترش تخیل، روی آوردن به سبکهای تقلیدی و برخوردار نبودن از ملیت واحد و جامع، با فن حماسه‌سرایی ... بیشتر حماسه، روایت ادیبانه‌ای از رشادت‌های قهرمانان در قالب سبکی فخیم است. ادبیات عربی، به دلایلی، از جمله: عدم گسترش تخیل، روی آوردن به سبکهای تقلیدی و برخوردار نبودن از ملیت واحد و جامع، با فن حماسه‌سرایی به معنای واقعی کلمه بیگانه بوده است. عدم وجود شاهکار حماسی بلند در ادبیات کهن عربی، شاعران معاصر عرب را بر آن داشت تا خلأ موجود در این زمینه را پر کنند؛ بنابراین به سرودن اشعار حماسی، از جمله حماسههای اسلامی پرداختند. حماسههای اسلامی، تکیه بر رخدادهای تاریخی- اسلامی دارند. این حماسه‌ها، اشعاری داستانی در قالب شعر تعلیمیاند که تاریخ صدر اسلام و رخدادهای آن را به تصویر می‌کشند. برخی پژوهشگران توجه کلاسیکها به این نوع ادبی را نتیجة رویارویی با فرهنگ غرب و گسترش افکار ملیگرایانه در جهان عرب می‌دانند؛ هر چند رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دیگری نیز در این مهم دخیل بودهاند. یکی از برجستهترین حماسههای اسلامی، حماسة «مجد الإسلام» احمد محرم است، که وی با کاربرد واژگان و ترکیب‌های قرآنی، حماسهای درخور توجه سروده است که بحق ناقدان لقب «الإلیاذة الإسلامیة» را بدان دادهاند. همچنین حماسههای «دول العرب وعظماء الاسلام» احمد شوقی و «عید الغدیر» بولس سلامه، بیش از دیگر حماسهها درخشیدند.

نقد و رأی: التعددیة وجدلیة الأصالة والمعاصرة فی الفکر العربی

سعدالله همایونی؛ عدنان طهماسبی

دوره 11، شماره 1 ، تیر 1398، ، صفحه 265-282

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.279300.612053

چکیده

هناک جذور عریقة لتعددیة الفکر فی العالم العربی بما فیها العصر العباسی حیث تبلورت إرهاصاتها فی أفکار متضاربة و أحزاب وشخصیات تتصارع علی السلطة مستغلین الدیانة والقومیة، کما انجبت حیناً افکارا منیرة ... بیشتر هناک جذور عریقة لتعددیة الفکر فی العالم العربی بما فیها العصر العباسی حیث تبلورت إرهاصاتها فی أفکار متضاربة و أحزاب وشخصیات تتصارع علی السلطة مستغلین الدیانة والقومیة، کما انجبت حیناً افکارا منیرة وحیناً آخر افکارا متکلسة واستمر هذا الحجاج الجدلی فی ابیستمة مدورة و متمحورة حول الذات و تضخم الأنا و رفض «الآخر» فی حلقة ضیقة و خطاب مغلق یدور فی نزاعات علی سلطة، و انتماءاتٍ دینیة وقومیة کما کانت تتبلور فی إثارة نعرات طائفیة واشتباکات دامیة تحرق الأخضر و الیابس. ولکن التلاقح الفکری و التمازج الحضاری والعلمی فی العصر الحدیث أصبح مبدءا لتدجین الروافد الفکریة العالمیة فی خدمة الفکر العربی و محوراً للتَمفصل العقلانی بین التراث والحداثة، کما تمخضت الأجواء الخطابیة المنفتحة الجدیدة عن تهاوِی الکثیر من الأفکار المنتفخة الهشة بناء علی حاجیات العصرنة والتی طغت بظلالها علی الفکر المهیمن علی العقل الجماعی العربی. و إن یعانی الفکر العربی حالیاً من معیقات ولکن بدأ یرافق العصرنة و مضاعفاتها الإیجابیة و السلبیة. تستهدف هذه الورقة المتواضعة تناول الفکر العربی المعاصر فی ضوء آراء المفکِّرین العرب أمثال أدونیس، و مصطفی الحجازی، و حسن حنفی وإلخ دراسة تحلیلیة متمحصةً افانین فکرهم التجدیدی و کیفیة الإنفلات من التصلب و التقوقع المقیت المهیمن علی عصرهم والذی أدّی إلی وأد کل ما یتّسم بالتجدید فی عصور موالیة.

محتوا پذیری مکان کنعان و دلالت های متعدد آن در اشعار عزالدین المناصرة

صغرا فلاحتی؛ محمدصالح شریف عسکری؛ محمد یعقوبی

دوره 6، شماره 2 ، بهمن 1393، ، صفحه 291-312

https://doi.org/10.22059/jalit.2015.54211

چکیده

مکان، عنصری تأثیرگذار بر حیات انسان و بر انگیزانندۀ احساسات او در قبال گذشته و اکنون است. مکان در شعر غایت نیست، چرا که در این صورت پرداختن به مکان، جغرافیای سیاسی می شد، بنابراین، مکان در شعر ابزار است ... بیشتر مکان، عنصری تأثیرگذار بر حیات انسان و بر انگیزانندۀ احساسات او در قبال گذشته و اکنون است. مکان در شعر غایت نیست، چرا که در این صورت پرداختن به مکان، جغرافیای سیاسی می شد، بنابراین، مکان در شعر ابزار است و حقیقتش در شعر بیش از آن که عینی باشد، غالباً روانی و هنری است که سرشار از بارهای متفاوت معنایی میشود. ارزشها و افکار مختلف از جنبههای متعدد و متناسب با تحولات زمانی، به مکان، رمزهای معنا دار میدهند. از مکانهای پر بسامد در شعر عزالدین المناصرة، کنعان است. هدف این نوشتار آن است که دلالتهای متفاوتی را که این واژه در زبان شعری مناصره در طول تاریخ بر خود گرفته بررسی کند. ضرورت انجام این تحقیق، بررسی دگردیسی های معنایی و تنوعات مفهومی واژۀ کنعان در اشعار مناصره است. شیوۀ تحقیق، ذکر کنعانیات و تحلیل معرفتشناختی این واژۀ مکانی با بارهای معانی متعدد آن است. در این پژوهش ابتدا به نظریههای صاحبنظران پرداخته و سپس آن را تحلیل می کنیم. در اشعار مناصره گاهی کنعان همان سرزمین اجدادی میشود که یهودیهای قدیم به آن حمله کردهاند، و گاه شاعر با کنعان، هویت خود را معرفی میکند. در پارهای موارد کنعان اسطورهای است که شاعر با کمک آن به تعمیق شعریت کلام خود و فربه کردن محتوایش میپردازد. در جایی دیگر، فلسطین را با رنجهای آوارگی به تصویر میکشد. این سیالیت تداوم مییابد، و معانی درمعیت واژۀ کنعان، متکثر میشود. در هر صورت، شاعر از اختلاط قدیم و اکنون، هویتش را جسته و خواننده را فرا میخواند تا در شعر به دیرینه شناسی این سرزمین بپردازد.

ژرف ساخت ناسازواری در شعر اَمل دُنْقُل و بینامتنی قرآنی

فرامرز میرزایی؛ رضا تواضعی؛ سیدرضا موسوی

دوره 7، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 301-324

https://doi.org/10.22059/jalit.2015.56706

چکیده

«طنز ناسازوار» ویژگی بارز شعرسیاسی امل دنقل، شاعر برجستة مصری است که با بهرهمندی بجا و هنرمندانه از آیات و مضامین قرآنی، آن را در شعر خود برجستهسازی کرده است. وی این ساز و کار ادبی را با ... بیشتر

نگاهی به سیر تدوین معاجم عربی به فارسی و معرفی خلاصة‌اللغات جنابَذی

عبدالحسین فقهی؛ حسین مهتدی

دوره 3، شماره 3 ، بهمن 1390، ، صفحه 333-362

چکیده

در بررسی سیر تطور علوم انسانی، بویژه در حوزة ادبیات عربی، نقش قرآن کریم و تلاش مسلمانان برای فهم و تفسیر آن غیر قابل تردید است. اشارات و تصریحات قرآن به مباحث تاریخی، علوم اجتماعی و... بهمراه کاربرد فنون ... بیشتر

بررسی معناشناسی واژة سلام در تفسیر تبیان شیخ طوسی

حسن کاظمی سهلوانی؛ سید ابراهیم دیباجی؛ غلام عباس رضایی هفتادر

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 249-260

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.124252.611320

چکیده

سلام واژهای است قرآنی با 43 بار تکرار و پنج جلوه معنایی که خداوند، انبیای خود را با آن درود گفته و مردمان را در جهت تحیّت به آن فرمان داده است. این واژه در ساختهای گوناگون صرفی و وجوه متعدد نحوی ... بیشتر

تحلیل و بررسی نقش ادیبان کرد در تحولات ادب عربی دوره عباسی

شعله ظهیری؛ عنایت‌اله فاتحی نژاد

دوره 10، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 249-269

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.112698.611187

چکیده

بررسی نقش کردها در تحولات مختلف ادب عربی در حوزة ادبیات تطبیقی مکتب فرانسه می‌گنجد؛ زیرا ادیبان قومی در ادبیات ملتی دیگر تأثیرگذار بوده‌اند. در دورة عباسی‌، زبان و ادب عربی با همت اندیشمندان ملیت‌های ... بیشتر

دنیای متفاوت نمادهای طبیعی در شعر ادونیس

امیر مرتضی؛ حامد صدقی

دوره 8، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 263-282

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.60171

چکیده

شعر معاصر، همواره کوشیده است تا با بهرهگیری از تکنیکهای جدید ادبی، رسالت خویش را در راستای انعکاس واقعیات اجتماعی و سیاسی و آگاه سازی مردم و تشویق آنها به تغییر در جهت پیشرفت، محقق سازد. در این میان، ... بیشتر شعر معاصر، همواره کوشیده است تا با بهرهگیری از تکنیکهای جدید ادبی، رسالت خویش را در راستای انعکاس واقعیات اجتماعی و سیاسی و آگاه سازی مردم و تشویق آنها به تغییر در جهت پیشرفت، محقق سازد. در این میان، کاربرد فراوان نماد به عنوان یکی از وسائل و تعبیرات ادبی، از بارزترین نمونههای شعر معاصر عرب و از جسورانهترین رویکردهای شاعران معاصر عربی است. ادونیس از جمله شاعران برجستة معاصر عرب است که ویژگی بارز اشعار وی نمادپردازی است. با توجه به گستردگی زبان نمادین ادونیس، این پژوهش، تنها به نمادهای طبیعی میپردازد و بر آن است تا ضمن ارائة پدیدههای طبیعی که به صورت برجسته در اشعار ادونیس، کاربردی نمادین یافتهاند، به نتایجی جدید از تحلیل نمادهای مذکور، دست یابد. نتیجة به دست آمده، نشان دهندة این موضوع است که برخی عناصر طبیعی همچون آب، آتش، سنگ و... به جهت همسویی با اعتقادات و اندیشههای اساسی وی، نقشی محوری و بنیادین را ایفا میکنند و دارای بسآمد بالایی هستند. عناصر گیاهی و جانوری نیز در مراحل بعدی قرار دارند. وجه مشترک معنایی بیشتر این نمادهای طبیعی، تحرّک، جابجایی و پویایی است. دیگر اینکه غالب عناصر طبیعی و گیاهی در شعر او، جنبة مثبت دارند و تنها برخی عناصر جانوری مثل عنکبوت، جنبة منفی دارند.

الگوی اسطورة باروری در شعر معاصر فارسی و عربی؛ با بررسی موردی اشعار احمد شاملو و بدرشاکر السیّاب

لیلی نادری؛ ابراهیم آرمن

دوره 8، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 267-282

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.62569

چکیده

الگوی باروری به اندیشۀ حیات ادواری (تناسخ ارواح) و ازسرگرفتن زندگی اشاره دارد و مبنای آن قربانیشدن یک ایزد یا ایزدبانو، یک شخص یا یک حیوان برای حیات بخشیدن به موجودی دیگر است. جیمز فریزر، اسطورۀ ... بیشتر

مدح پیامبر(ص) در آیینه لامیّه شقراطیسیّ

سودابه مظفّری؛ فاطمه گنج خانلو

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 273-292

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.138617.611382

چکیده

بدون تردید در طول تاریخ اسلام و در میان آثار نظم و نثر زمانها و مکان های مختلف نشانه هایی ارزشمند از ستایش خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) به چشم می خورد که نه تنها از جانب ادبای مسلمان که بعضا توسط ادیبان سایر ... بیشتر بدون تردید در طول تاریخ اسلام و در میان آثار نظم و نثر زمانها و مکان های مختلف نشانه هایی ارزشمند از ستایش خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) به چشم می خورد که نه تنها از جانب ادبای مسلمان که بعضا توسط ادیبان سایر ادیان الهی نیز صادر شده است. در متون بجا مانده از دوران درخشان ادبیات عربی در اندلس نیز نمونه هایی برجسته از مدح آن حضرت مشاهده می شود که در این میان میتوان به قصیده لامیه شقراطیسی، ادیب و شاعر و فقیه اندلسی اشاره کرد که در 133 بیت، سیره و غزوات و معجزه های حضرت رسول(ص) را به تصویر کشیده است. از امتیازات این قصیده این است که برخلاف سایر مدایح نبوی آن دوره که در ضمن اغراض شعری دیگر می گنجید همه ابیات این قصیده طولانی به تبیین زوایای زندگی شخصی و اجتماعی پیامبر گرامی اختصاص یافته است و سرشار از صنایع بدیعی است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی استنتاجی و آماری لامیه شقراطیسی در راستای تعیین محور اساسی مضامین قصیده و کشف پربسامدترین مضمون آن در مدح پیام آور اسلام است، و با عنایت به اهمیت غزوات و مبارزات آن حضرت در راه حمایت از دین اسلام و گسترش پیام های آن انتظار می رود که این مضمون از فراوان ترین بسامد در این قصیده برخوردار باشد. و همین بارزه این لامیه را رنگی حماسی ـ اسلامی بخشیده که مطالعه آن جوششی سازنده در رگهای خواننده برمی انگیزد.

سایه شجره یَقْطینِ قرآن کریم بر شاخ نبات حافظ (ره)

علی نظری

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1394، ، صفحه 281-300

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.58088

چکیده

قرآن کریم از مهم‌ترین آبشخورهای زبان و اندیشة حافظ(ره) است. در حقیقت، شهد و شکر سخن حافظ، آمیخته با شجرة طیبة قرآن حکیم است. مفروض است، غزلِ «دوش وقت سحر ...» (غزل 183) بازتابی پنهان و هدفمند از داستان ... بیشتر

نمونه هایی از تصویرپردازی هنری در شعر شاعران مشهور اندلس

عبدالوحید نویدی؛ مجتبی عمرانی پور

دوره 7، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 325-346

https://doi.org/10.22059/jalit.2015.56709

چکیده

در نقد ادبی امروز دو اصطلاح تصویر و تصویرپردازی، حضور چشمگیری دارد. رکن اصلی زیبایی یک اثر ادبی، تصویر است و هر اندازه تصاویر پویاتر باشد، متن ادبی ارزشمندتر میشود. شعر شعرای اندلس از نظر مقام ادبی، ... بیشتر

صورة‌الآخر العربی/الفارسی فی الروایتین الفارسیة والعربیة: أحمد محمود وعبدالرحمن منیف نموذجاً

یدالله احمدی ملایری

دوره 3، شماره 3 ، بهمن 1390، ، صفحه 363-386

چکیده

تسعى هذه الدراسة المقارنة إلى إلقاء الضوء على صورة‌الآخر العربی والفارسی فی روایات الروائی الإیرانی أحمد محمود والروائی العربی عبد الرحمن منیف، متخذة من إنجازات المدرستین أمیرکیة والسلافیة آلیة لإبراز ... بیشتر

الزیتون رمز المقاومة فی الشعر الفلسطینی المعاصر

امیر مقدم متقی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 261-278

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.110309.611164

چکیده

إنّ من أبرز الظواهر الفنیة فی التجربة الشعریة الجدیدة هی الإکثار من استخدام الرموز ذات الدلالات العدیدة ولاشـﻚ أن استخدامها لیس مقصوداً لذاتها أو لمجرد التجریب أو المحاکاة وإنما جاءت تعبیراً عن أفکار ... بیشتر إنّ من أبرز الظواهر الفنیة فی التجربة الشعریة الجدیدة هی الإکثار من استخدام الرموز ذات الدلالات العدیدة ولاشـﻚ أن استخدامها لیس مقصوداً لذاتها أو لمجرد التجریب أو المحاکاة وإنما جاءت تعبیراً عن أفکار الشاعر ورؤاه بصورة أکثر تأثیراً وفاعلیة. ومن هذه الرموز التی عُنی بها الشعراء عنایة بالغةً لاسیّما شعراء المقاومة الفلسطینیة حیث استخدموها أداة للتعبیر عن مقاومتهم ضد الاحتلال الصهیونی، رمز «الزیتون» الذﻱ ینطوی على دلالات ومعانٍ تتکاثف وتتنوع حسب توظیفه فی شعرهم. تهدف هذه المقالة معتمدة علی المنهج الوصفی التحلیلی إلی تبیین مدى اهتمام شعراء المقاومة الفلسطینیة برمز الزیتون فی شعرهم کما تسعى عن طریق استعراض بعض صوره المختلفة إلى استشفاف بعض ما رُمز إلیه عندهم. ومن أهم النتائج التی توصلت إلیها هذه الدراسة أنّ الزیتون فی شعر المقاومة الفلسطینیة یرمز إلی معانٍ کثیرة منها: الـأرض المغتصبة، المقاومة الفلسطینیة، التحریض على الثورة، السلام ،الانتشار، الغضب العربی فی فلسطین، التجدّد والتولّد، القدسیة، الثقافة العریقة الفلسطینیة، تشرّد الفلسطینیین، الإلهام الشعرﻱ، الشموخ، الصلابة والحریة؛کما أنّ اخضراره الدائم یرمز للحیاة والمقاومة المستمرة؛کلُّها ترجع إلى فلسطین وقضایاها. وأخیرا تبیّن أنّ تعدّد رموز الزیتون وتنوّعها لیست إلا نتیجةً لخصوبة هؤلاء الشعراء المذهلة وحبّهم العمیق لوطنهم.

ریخت‌شناسی روایات قرآنی در کشف کارکردهای معنایی و اجتماعی، تحلیل موردی روایت موسی و سامری

ابراهیم فلاح؛ سجاد شفیع پور

دوره 10، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 271-290

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.245907.611814

چکیده

چکیده در این پژوهش، ریخت‌شناسی روایت موسی‏(ع) و سامری در دو کلان‌سطح داستان و کلام در چهارچوب نظریة سیمور چتمن و واکاوی لایه‏های سطحی و بالایی روایت همچون رویدادها، زمینة داستان، شخصیت‏‏ها، نحوة ... بیشتر چکیده در این پژوهش، ریخت‌شناسی روایت موسی‏(ع) و سامری در دو کلان‌سطح داستان و کلام در چهارچوب نظریة سیمور چتمن و واکاوی لایه‏های سطحی و بالایی روایت همچون رویدادها، زمینة داستان، شخصیت‏‏ها، نحوة انتخاب واژگان و ساختار جملات، محور وقوع و محور نقل، کانونی‌سازی و زاویة دید در جهت دستیابی به سطوح عمیق معنایی روایت و کارکرد این روایت با رویکرد درزمانی در بخش‏های فرهنگی و اجتماعیِ جامعة عصر نزول و سایر جوامع پسینی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این جستار در پی آن است تا به بررسی روایت موسی و سامری بر اساس دیدگاه‏های نشانه‌شناسی روایت پرداخته و ضمن بیان شیوه‏ای جامع در تحلیل روایات قرآنی جهت دستیابی به لایه‏های عمیق معنایی، نقش روایت موسی(‏ع) و سامری را به مثابة گفتمان در کارکرد اجتماعی و فرهنگی با رویکرد درزمانی تبیین نماید. نتایج به‌دست آمده از تحلیلی لایه‏های سطحی و بالایی روایت و ارتباط آن با لایه‏های معنایی نشان خواهد داد که روایت موسی‏(ع) و سامری جنبه‏ای اجتماعی دارد و هدف از نقل آن نجات جوامع دینی از خطر انحراف از گفتمان خداپرستی است و همچنین این روایت پایه‌ریزی شده بر دو محور متضاد، در محور درزمانی کارکردی انقباضی در مقابل گفتمان حاکم زمان نقل را دنبال می‏کند.

ریشخند سیاسی در سرودۀ «هوامش علی دفترالنکسة» نِزار قبانی

سید رضا میر احمدی؛ علی نجفی ایوکی؛ سپیده آقاجانپور

دوره 8، شماره 1 ، خرداد 1395، ، صفحه 283-304

https://doi.org/10.22059/jalit.2016.60185

چکیده

نزار قبانی، شاعر معاصر سوریه (1923- 1998م) در عرصۀ شعر و شاعری به «شاعرِ زن» مشهور است و بیشتر از همین نظرگاه مورد نقد قرار گرفته است. پذیرش این مسأله به ‌این معنا نیست که وی نسبت به تحولات و جریان‌های ... بیشتر نزار قبانی، شاعر معاصر سوریه (1923- 1998م) در عرصۀ شعر و شاعری به «شاعرِ زن» مشهور است و بیشتر از همین نظرگاه مورد نقد قرار گرفته است. پذیرش این مسأله به ‌این معنا نیست که وی نسبت به تحولات و جریان‌های سیاسی کشور خویش و جهان عرب و مسائل سیاسی و اجتماعی بی تفاوت و بی دغدغه‌ بوده است. نگاه موشکافانه به دفترهای شعری شاعر، نشان میدهد که او با عاطفه‌ و نگاهی ژرف در برابر واپسگرایی و بی‌لیاقتی حاکمان عربی، جهت‌گیری تندی داشته است و با زبانی تلخ و ریشخند گونه، سیاست ناکارآمد و شیوة زمامداری حاکمان پوشالی عرب و فرسودگی فرهنگ عربی و کوچک‌ انگاری مردم را به چالش کشیده است. «ریشخند» یکی از شگردهای بیانی است که قبانی برای ترسیم مفاهیم ذهنی خود به کار میبندد. این صنعت در سرودة سیاسی معروفِ «هوامش علی دفتر النکسة» بیشترین جلوه را دارد. این پژوهش می‌کوشد با شیوۀ توصیفی - تحلیلی به نقش این شگرد در القای معانی سرودة مذکور بپردازد. نتیجه آنکه بهره‌گیری از این شگرد در برجستگی زبان شاعر و مخاطب وی برای دریافت مفاهیم مورد نظر، تأثیری ژرف گذاشته است. همچنین هماهنگی تلخی زبان شاعر با تلخی شکست اعراب در جنگ سال 1967، نوعی هماهنگی و تناسب در مضمون و واژگان و ترکیبات شعری ایجاد کرده که مورد توجه مخاطبان خاص، از جمله منتقدان ادبی شده است.

نقد و نظر: جستاری بر دلالت لفظ بر معنا در شعر؛ نقد و بررسی آراء ناقدان معاصر عرب

ابوالحسن امین مقدسی؛ فرزانه آجورلو

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 295-314

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.253415.611871

چکیده

دلالت لفظ بر معنا در شعر، از سویی همچون نظام متعارف زبان بوده، هر لفظی بر معنای مدلول خود دلالت می‌کند. این باتوجه به جنبه نمادی زبان و وجه خودآگاه آن است که نقش پیام‌رسانی شعر را ممکن می‌سازد. درواقع، ... بیشتر دلالت لفظ بر معنا در شعر، از سویی همچون نظام متعارف زبان بوده، هر لفظی بر معنای مدلول خود دلالت می‌کند. این باتوجه به جنبه نمادی زبان و وجه خودآگاه آن است که نقش پیام‌رسانی شعر را ممکن می‌سازد. درواقع، نظام متعارف زبان، تاحدودی کاربری ارتباطی خود را در شعر حفظ می‌کند. از سوی دیگر، با توجه به وجه ناخودآگاه شعر و غلبه ابهام بر آن، و نیز به دلیل تأثیر موسیقی، حاصل تحقق تجربۀ شعری، دایرۀ معانی شعر گسترش می‌یابد و کارکرد پیام‌رسانی آن کاهش یافته، روابط تازه‌ای میان معانی الفاظ ایجاد شده و مجموعۀ جدید معنایی شکل میگیرد که باعث افزایش توان شعر در برانگیزاندن احساس می‌گردد و تأثیر روانی آن، اصالت بیشتری می‌یابد. این روند، شعر را از ماهیت یک رسانه رسمی ارتباطی که درجهت انتقال معانی مقصود بکار گرفته شود، خارج می‌سازد، و هویتی حسی و عاطفی بدان می‌بخشد. تحقیق حاضر بر آنست تا با تبیین مختصات و ماهیت حقیقی شعر و ارائه تصویری واضح از قدرت منحصر به فرد شعر در بیان معنی همراه با برانگیزانندگی احساسات و عواطف در مخاطب که تا بالاترین حد ممکن شعر را به موسیقی نزدیک میسازد، پیراستگی هویت و پیکره شعر از تحمیل معانی و مفاهیم نامتناسب با موجودیت حقیقی شعر و فاصله ثابت آن با متون منطقی از جهت مفاهیم و نیز از جهت عدم بکارگیری شیوه بیان مستقیم به تحلیل و استنتاج ادبی بپردازد.معانی شعر درشکل مطلوب و ایده‌آل آن، بطور مستقیم قابل دریافت نیست، بلکه دریک نظام «معناگرا» ادراک شده و حاصل تأمل در بافت ومتن شعر، و نیز سنخیت یافتن فضای ذهنی متلقی با محیط فکری شاعر خواهدبود. این تحقیق بر اساس تبیین و تحلیل آراء ناقدان و بررسی ابعاد و زوایای نظریات ایشان ارایه شده است.

آیرونی کلامی در حکایت هایی از کتاب البخلاء جاحظ

حسن مقیاسی؛ سمیرا فراهانی

دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1396، ، صفحه 279-294

https://doi.org/10.22059/jalit.2017.214530.611537

چکیده

آیرونی کلامی از مهمترین انواع آیرونی است که در سطح کلام رخ میدهد و در قالب این تکنیک بیانی، جملات آگاهانه یا ناآگاهانه کارکرد ارجاعی خود را از دست داده و معنای حقیقی را متضاد و واژگونه نشان میدهند؛ ... بیشتر

تأثیر پایداری فلسطین بر گفتمان انسانی در دیوان فدوی طوقان

نوید پیری؛ مهدی ترک‌شوند؛ علی‌اصغر اسکندری

دوره 10، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 291-309

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.241552.611782

چکیده

مفاهیم و ارزش‌هایی چون آزادی و عشق و عزت که انسان به‌طور فطری با آن‌ها آشناست، در دیوان فدوی طوقان جایگاه ویژه‌‌ای دارد که «گفتمان انسانی» وی را شکل می‌دهد. استفاده از زبان رمزآمیز و کنایه‌ای ... بیشتر مفاهیم و ارزش‌هایی چون آزادی و عشق و عزت که انسان به‌طور فطری با آن‌ها آشناست، در دیوان فدوی طوقان جایگاه ویژه‌‌ای دارد که «گفتمان انسانی» وی را شکل می‌دهد. استفاده از زبان رمزآمیز و کنایه‌ای شاعر به‌منظور انتقال مفاهیم گفتمانی و تأکید بر همبستگی داخلی و خارجی، در وحلۀ اول، خفقان موجود در جامعه را بیان می‌کند، و در ادامه، تلاش شاعر را برای چنگ زدن به ریسمان اتحاد تداعی می‌سازد. آنچه در این پژوهش بررسی شده، تأثیر پایداری فلسطین بر گفتمان انسانی در دیوان فدوی طوقان است. مقولات بررسی‌شده در این پژوهش با استفاده از مطالعۀ اسناد و مدارک موجود عبارت‌اند از عشق، آزادی، عزت، ظلم‌ستیزی، مرگ، شخصی نبودن عشق، مطرح کردن عشق در جایگاه ارزش اجتماعی اصیلی که ریشه در وطن و مردمان سرزمین دارد، معادل قرار دادن آزادی با زندگی، مرگ را بی‌معنی و عین زندگی دانستن، رسالت شاعران را در گرو حفظ عزت مردم سرزمین دانستن، راه دستیابی به عزت و کرامت را آزادی سرزمین و بازگشت آوارگان دانستن، استفاده از تعبیر طاعون به‌جای ظلم و ستم گسترده‌ای که سرزمین مادری را فراگرفته و راه رهایی از آن را در گرو بسیج نیروهای درونی و بیرونی دانستن و اعتقاد به اینکه چون جسم برخاسته از خاک وطن است، پس باید به منشأ نخستین خود بازگردد تا برانگیخته شود را دلیل و شوق استقبال از مرگ دانستن، مهم‌ترین نتایج کلی این پژوهش است. از دیدگاه فدوی طوقان، آزادی آن‌گاه که با مجاهدت و مبارزه به دست آید، ماندگاری و دوام و بقای آن برای نسل‌های آیندۀ بیشتر خواهد بود. همچنین از دید وی، عشق، خمیرمایۀ وحدت است که می‌تواند حب وطن را در پی داشته باشد، و جسم، برخاسته از خاک وطن است و باید به همان منشأ نخستین بازگردد تا به نحو دیگری برانگیخته شود؛ و در این راه خود شاعر به استقبال مرگ می‌شتابد.

کتابشناخت: روزنامجه صاحب بن عباد و گزارش روزانه او از شهر بغداد

حسین ایمانیان

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 317-338

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.274522.612021

چکیده

شکی نیست که بیشتر میراث کهن ایرانیِ پس از اسلام چه به زبان فارسی و چه به زبان عربی، همچنان به شکل نسخههای خطی است و راهی به بازار تصحیح و چاپ نیافته است؛ بگذریم از اینکه بسیاری از این میراثِ چاپ و ... بیشتر شکی نیست که بیشتر میراث کهن ایرانیِ پس از اسلام چه به زبان فارسی و چه به زبان عربی، همچنان به شکل نسخههای خطی است و راهی به بازار تصحیح و چاپ نیافته است؛ بگذریم از اینکه بسیاری از این میراثِ چاپ و تصحیحشده به زبان عربی نیز، هنوز به فارسی برگردانده نشده و خوانندة ایرانیِ ناآشنا به زبان عربی، از آنها بیبهره است. یکی از این نوشتههایی که اتفاقاً بیش از نیمسده از تصحیح (گردآوری) آن میگذرد و اندیشههای یکی از شخصیتهای بزرگ ایرانی یعنی صاحب بن عباد را آینگی میکند، کتاب روزنامجه است که از دو جهت ارزشمند است: یکی اینکه گویا صاحب، از نخستین کسانی است که واژة روزنامجه را به معنای امروزینش به کار برده است، دیگر اینکه این کتاب او، احوال و اندیشههای باوری و اجتماعی صاحب بن عباد را در دورهای که کمابیش بیست سال داشته و هنوز به وزارت نرسیده بوده، بازتاب میدهد. در جستار پیش رو نخست به کاربرد واژة «روزنامه» در متون کهن عربی و علت حضور صاحب بن عباد در بغداد و نگارش یادداشتهای روزانة او برای استادش ابن عمید، چشمزد داریم؛ سپس به بررسی تصحیح محمدحسن آل‌یاسین از این کتاب و بخشهایی را که گمان کردهایم وی در کتاب خود نیاورده است میپردازیم. از آنجا که گویا صاحب بیش از یکبار به بغداد سفر نکرده است، میتوانیم همة گزارشهایی را که در پیوند مستقیم او با بغدادیان ذکر شده، بخشی از روزنامجة مفقود او به شمار آوریم. به دلیل دلبستگی صاحب بن عباد به معتزله، فقیهان و متصوفه و گرایش به حضور در مناظرههای علمی و ادبی، وی در بغداد بیش از همه، با این سه گروه نشستوبرخاست داشته است.

کتابشناخت: مآخذ ابیات و عبارات عربی مقامات حمیدی (بخش دوم)

سید مرتضی حسینی

دوره 10، شماره 2 ، دی 1397، ، صفحه 313-332

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.134780.611354

چکیده

مقامه‌نویسی در نثر فارسی، اولین بار با مقامات قاضی حمیدالدّین ابوبکر محمّد بن عمر بن علی بلخی، از شاهکارهای متون نثر فارسی در قرن ششم، پدید آمد. این اثر از یک مقدمه، 23 مقامه و یک خاتمه تشکیل شده است. مقامه‌نویسی ... بیشتر

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده