مقاله پژوهشی

تحلیل کاربردشناختی سازوکارهای ادب ورزی در مفاهیم اخلاقی نهج البلاغه

سید مهدی مسبوق؛ اکرم ذوالفقاری

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.370667.612779

چکیده

کاربردشناسی یا پراگماتیس مطالعه ای دربارۀ ارتباط میان ساختار زبان و کاربرد آن است. یکی از مهمترین مؤلفه ها برای تحلیل کاربردشناختی متون، شناسایی شاخص‌های ادب ورزی است که هدف آن کشف شیوه‌های ادب‌ورزی ... بیشتر کاربردشناسی یا پراگماتیس مطالعه ای دربارۀ ارتباط میان ساختار زبان و کاربرد آن است. یکی از مهمترین مؤلفه ها برای تحلیل کاربردشناختی متون، شناسایی شاخص‌های ادب ورزی است که هدف آن کشف شیوه‌های ادب‌ورزی و به‌گویی و نقش آن‌ها در انعکاس مفاهیم ضمنی است. از آنجا که مفاهیم ضمنی در کاربرد زبان پدیدار می‌شود بنابراین فهم آن‌ها در شناخت دو عامل بیرونی و درونی شکل می گیرد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد کاربردشناختی، سی و یک پاره گفت نهج البلاغه در مقوله بخشندگی، بخل و صبر را بر اساس دسته بندی کتاب «المعجم الموضوعی لنهج‌البلاغه» مورد مطالعه قرار داده و شیوه های ادب ورزی در این پاره گفت ها را نقد و تحلیل نموده است. با بررسی راهبردهای ادب ورزی در موضوعات یادشده در نهایت این نتیجه حاصل شد که امام (ع) ضمن رعایت سازوکارهای ادب ورزی، مخاطب را آگاه نموده و به او اطمینان می دهد تا کلام ایشان را پس از سنجش، ارزیابی، تعقل، تدبر و استدلال بپذیرد. در این راستا ایشان از راهبردهایی از قبیل ایجاد اشتیاق، اشاره به قدرت اختیار انسان، منعطف کردن ذهن، تلطیف سخن، همسوسازی هدف خود با هدف گوینده، افزایش آزادی عمل و غیره معانی افزوده ای مانند تذکر و یادآوری، هشدار دادن، آگاه‌کردن، بازداشتن، ترغیب کردن، بزرگداشت شأن مخاطب و مواردی از این قبیل، درخواست تجدید نظر دربارۀ یک مساله را به مخاطب القا کرده است بدون اینکه کوچک ترین خدشه ای به شخصیت مخاطب وارد کند.

مقاله پژوهشی

شورش روایت در کتاب خاطرات احمد‌بن‌بُله (رهیافتی به ویژگی‌های فراهنجاری روایت در خاطره‌نویسی)

امید جهان بخت لیلی؛ شهرام دلشاد

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 25-42

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353730.612634

چکیده

خاطرات از گونه‌های روایی مدرن‌ است و از ظرفیت‌های قابل توجه روایی برخوردار می‌باشد. در این آثار، روایت با شاکله‌ها و فرم‌های مخصوصی به کار می‌رود و از جهات مختلف قابل مقایسه با نوع برتر گونه‌های ... بیشتر خاطرات از گونه‌های روایی مدرن‌ است و از ظرفیت‌های قابل توجه روایی برخوردار می‌باشد. در این آثار، روایت با شاکله‌ها و فرم‌های مخصوصی به کار می‌رود و از جهات مختلف قابل مقایسه با نوع برتر گونه‌های روایی- داستانی یعنی رمان است. جستار حاضر بر آن بوده تا با کاربست روش توصیفی- تحلیلی با برشمردن سه مؤلفه مهم روایت در ژانر خاطره یعنی «استفاده از من روایی»، «برجسته‌سازی راوی به جای قهرمان-پروری» و «افزایش حجم توصیفات به جای رویدادها و حوادث»، چگونگی خروج روایت از این قاعده مرسوم را در کتاب مذکرات احمد بن‌بُله، مبارز مشهور الجزایری مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. گفتنی است که هر یک از ژانرهای مختلف داستانی از مختصات خاص روایی برخوردارند و استعارۀ مختصات دیگر ژانرها در خاطره در ضمن پژوهش‌های بینارشته‌ای قابل تحلیل است. در واقع در دوره معاصر با بررسی تداخل ژانرها عاریت‌گرفتن ویژگی‌های یک ژانر و سبک ادبی در نوع ادبی دیگر، قضیه‌ای پرکاربرد در راستای در هم شکستن مرزها و خطوط میان انواع جلب توجه می‌کند و در این بین خاطره نیز ویژگی‌های روایی دیگر ژانرها را به عاریت می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روایت در خاطرات احمدبن‌بله از ساختار متعارف آن فراتر رفته و به سمت شاکله رمان در روایت و حماسه حرکت کرده و این تَرانَهِش به دلیل پویایی شخصیت، مضمون مبارزه و کوتاهی زمان در خاطره است.

مقاله پژوهشی

تحلیل سروده «رسالة إلی سیف بن ذی یزن» عبدالعزیز مقالح بر اساس رویکرد کنش‌محور گرمس

حسین الیاسی مفرد؛ زینب قاسمی اصل

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 43-67

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.369159.612765

چکیده

حضور پدیدار شناختی در نشانه معناشناسی، به حضور جسمانه شَوِشگر و کنش پرداز در موقعیت گفتمانی اشاره دارد. بر اساس نشانه معناشناسی شوشگر در عملیات گفتمان در کانون حضور قرار دارد و تحت تأثیر شرایط گفتمانی ... بیشتر حضور پدیدار شناختی در نشانه معناشناسی، به حضور جسمانه شَوِشگر و کنش پرداز در موقعیت گفتمانی اشاره دارد. بر اساس نشانه معناشناسی شوشگر در عملیات گفتمان در کانون حضور قرار دارد و تحت تأثیر شرایط گفتمانی گفتمان در وضعیت‌های مختلفی شکل می‌گیرد. برخلاف نشانه‌شناسی این رویکرد جدید ابعاد مختلف حسی، ادراکی، عاطفی و زیباشناختی را در تولید معنا سهیم می‌داند. پیکره گفتمانی بر پایه نظام‌هایی استوار است که گرمس آنها را به کنشی، شوشی، تنشی و بوشی تقسیم کرده و نشانه معناشناسی بر اساس فرآیند تولید معنا به مطالعه آنها می‌پردازد. پژوهش حاضر بر اساس رویکرد تحلیل کنش‌محور گرمس، سروده «نامه‌ای به سیف بن ذی یزن» را مورد مطالعه قرار داده است. بر اساس این رویکرد کنش در مرکز عملیات روایی قرار دارد و برخورد کنش‌های مختلف هویت یک گفتمان را شکل می‌دهد. وضعیت کنشی در واقع تلاشی برای به دست آوردن ابژه ارزشی و برطرف کردن نقصان ارزشی است. نگارندگان با تکیه بر رویکرد تحلیل کنش‌محور، به دنبال شناخت و تبیین روند تولید معنا در این قصیده هستند. شاعر این قصیده را بین سال‌های 1961 تا 1971 سروده است. سال‌هایی که بعد از شکست اعراب، جهان عرب از هرج و مرج نابسامانی رنج می‌بُرد و یمن نیز در نتیجه ستیز بین ناصریست‌ها و سلطنت‌طلبان از یک‌سو و کمونیست‌ها و ناسیونالیست‌ها در بحران بود. نتایج پژوهش بیانگر این است که قصیده با ترسیم یک فضای تنشی آغاز می‌گردد. گفته‌پرداز، تحت تأثیر شرایط حسی و ادراکی پذیرای این شرایط نیست و «سیف بن ذی یزن» را به مقابله و رویارویی دعوت می‌کند. به اقتضای نظام استعلاییِ غالب بر گفتمان حاکم، در سیر روایی رخداد، گفته‌پرداز به دنبال وادار ساختن گفته‌پذیر به حرکت و خیزش است. شاعر واقعیتی از جامعه رکود زده و مصیبت‌دیده را به تصویر می‌کشد و با به کارگیری طرحواره‌های حرکتی و زیباشناختی، به دنبال انتقال حس و ادراک تنیده در وجود خود، به گفته‌پذیر و خلق مرحله کنشی است. سیر روایی بر اساس نظام گفتمانی از سکون به سمت پویایی و خیزش گام برمی‌دارد. در مرحله تنشی فقدان کنش متقابل ترسیم می‌شود و در پایان، حضور کنشگرانه از سوی سیف بن ذی یزن تثبیت می‌گردد. کنشی که رهایی و خلاص و زندگی را برای وطن و سرزمین به بار آورده و تصاحب مجدد وطن و سرزمین را به عنوان ابژه ارزشی به تصویر کشیده است

مقاله پژوهشی

شیوه‌های بازنمایی کنشگران اجتماعی در رمان «سیّدات زحل» اثر لُطفیة الدُلیمی بر اساس رویکرد گفتمان انتقادی ون‌لیوون

سپیده باقری اوزان؛ علی صیادانی؛ پرویز احمدزاده هوج؛ عبدالاحد غیبی

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 69-96

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.367098.612747

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته ای است که از طریق تجزیه و تحلیل زبان و تمرکز بر ساختارهای فراتر از جمله، می کوشد روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک را آشکار سازد. ... بیشتر تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته ای است که از طریق تجزیه و تحلیل زبان و تمرکز بر ساختارهای فراتر از جمله، می کوشد روابط پنهان قدرت، سلطه، نابرابری اجتماعی و فرایندهای ایدئولوژیک را آشکار سازد. الگوی ون لیوون (2008) یکی از مهمترین رویکردها در زمینۀ تحلیل گفتمان انتقادی است که با تاکید بر نقش کنشگران اجتماعی، روابط زیرین گفتمان را نمایان می سازد. این رویکرد متشکل از دو مؤلفۀ اصلی حذف و اظهار است که هر کدام زیرشاخه های متعددی را دربرمی گیرد. رمان «سیدات زحل» از مشهورترین آثار لطفیة الدلیمی نویسندۀ معاصر عراقی است که در آن مسائل سیاسی و اجتماعی عراق در دهه‌های اخیر را مورد بحث قرار داده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس مؤلفه‌های جامعه‌شناختی و معنایی الگوی ون‌لیوون به بررسی رمان مذکور پرداخته است تا نشان دهد نویسنده به وسیلۀ معرفی شخصیت های این رمان چگونه ایدئولوژی خود را مطرح کرده است. بر اساس نتایج این پژوهش، نحوۀ بازنمایی کنشگران اجتماعی در رمان سیدات زحل متأثر از دیدگاه‌های فکری و اجتماعی دلیمی است. در این رمان زنان به عنوان کنشگرانی فعال و پویا بازنمایی شده اند و در مقابل، کنشگران مرد به عنوان چهره هایی منفعل و با ارزش دهی منفی به تصویر کشیده شده اند که این امر حاصل تفکرات فمینیستی دلیمی است. همچنین رژیم بعث، نیروهای آمریکایی و گروه‌های تکفیری به دلیل جنایات گسترده علیه مردم عراق و به عنوان عاملان اصلی فضای پرآشوب عراق فعال نمایی شده اند.

مقاله پژوهشی

بررسی و تحلیل مؤلفه‌های برجستۀ دیستوپیا در رمان «حرب الکلب الثانیة» اثر ابراهیم نصرالله

عاطفه بازیار؛ شهریار همتی؛ علی سلیمی قلعه ای؛ تورج زینی وند

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 97-116

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.365397.612728

چکیده

دیستوپیا یا ویرانشهر، روایت جامعهای شوم و پلید است. این اصطلاح، در تقابل با اتوپیا یا آرمانشهری است که شاعران و نویسندگان از دیرباز رویای آن را در سر داشتند. به باور کلی‌تر غلبۀ پلیدی‌ها در جامعۀ ... بیشتر دیستوپیا یا ویرانشهر، روایت جامعهای شوم و پلید است. این اصطلاح، در تقابل با اتوپیا یا آرمانشهری است که شاعران و نویسندگان از دیرباز رویای آن را در سر داشتند. به باور کلی‌تر غلبۀ پلیدی‌ها در جامعۀ انسانی و افزایش معضلات اجتماعی و فرهنگی را می‌توان دیستوپیا نامید. مفهوم ویرا‌نشهر با جوامع عربی رابطۀ تنگاتنگی دارد و اخیراً تعدادی از شاعران و نویسندگان آن را در آثار خویش به تصویر کشیده اند. رمان «جنگ دوم سگ» (حرب الکلب الثانیة) برندۀ جایزۀ بوکر عربی، یک اثر علمی - تخیلی نوشتۀ ابراهیم نصرالله است. او در این رمان با چرخش مفاهیم و با مدد قوۀ خیال، به‌جای ترسیم کشوری که قربانی صهیونیسم شده، تیغ نقد را به سمت جامعۀ خود گرفته و دنیایی وانفسا و فاجعه آفرین خلق میکند. این رمان با روایت شهرهای در حال زوال آینده، اختلاف های درون یک جامعۀ در حال فروپاشی و اشغال را ترسیم می کند که فنّاوری در آن پیشرفت های قابل توجهی داشته است؛ اما این پیشرفتها در نهایت سبب پلیدی و سقوط شده و ویرانشهری می آفریند که به نابودی بشر می انجامد. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی-توصیفی، بارزترین عناصر دیستوپیایی در این رمان را بررسی و در پی کشف دلایل ظهور آن است. در نتیجه خواهیم دید که پیشرفت دیوانه وار فنّاوری و ماشینی شدن انسان، زیادهخواهی انسان مدرن و انحطاط خصلت های والای انسانی از مهم‌ترین دلایل ظهور این ویرانشهر است که با به تصویر کشیدن شهری خیالی و بینام ونشان، ترسیم و نقد یک جامعۀ منفی، چرخش و ایستایی زمان و مکان، از همگسیختگی هویت و ... در رمان بازتاب یافته است

مقاله پژوهشی

تحلیل گفتمان انتقادی رمان (حرب الکلب الثانیة) ابراهیم نصرالله با تکیه بر الگوی هاج و کرس

رحمان نوازنی؛ روح الله صیادی نژاد؛ امیرحسین رسول نیا

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 117-138

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.365918.612737

چکیده

گفتمان به عنوان یک فرآیند کارآمد زبانی از جمله پرکاربردترین ابزارهای مورد استفادۀ نظام سلطه برای رسیدن به اغراض سیاسی اجتماعی به صورت گفتار و یا نوشتار است. تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی نظاممند ... بیشتر گفتمان به عنوان یک فرآیند کارآمد زبانی از جمله پرکاربردترین ابزارهای مورد استفادۀ نظام سلطه برای رسیدن به اغراض سیاسی اجتماعی به صورت گفتار و یا نوشتار است. تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی نظاممند در راستای مطالعۀ شیوۀ استفاده از این فرآیند است. هاج و کرس از جمله زبانشناسانی هستند که با تکیه بر همین اصل، الگویی زبان‌شناختی و روشمند، متشکل از چهار مؤلفۀ نامدهی، اس سازی، مجهول در برابر معلوم و جملات کنشی در برابر اسنادی ارائه کردهاند. این پژوهش به‌روش تحلیل گفتمان انتقادی و با هدف تبیین جهتگیریهای ایدئولوژیکی حاکم بر متن در رمان حرب الکلب الثانیة به بررسی فرآیند ساختارهای گفتمان مدار بر اساس این نظریه پرداخته است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که نویسنده، ایدئولوژی‌های خود را در مواجهه با نظام سلطه، حاکمیت سرمایه‌داری و شرایط سیاسی اجتماعی فلسطین با نوع به کارگیری زبان و جهتگیریهای گفتمانی در بافتار زبانی رمان تبیین کرده است. شکل جدید پرداختن به قضایای فلسطین و ساختار گفتمانی رمان مذکور، جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در مواجهۀ لذت‌بخش و هوسناک با رؤیاهای مدرنیته، همچنان ارزش و آزادی خود را در اشغال سلطۀ بیگانگان قرار می‌دهد و در نهایت با فراگیری شبیه‌سازی انسان‌ها، جهان را به ورطۀ نابودی می‌کشد. ویران شهر آرمانی این کنشگرهای اجتماعی، حاصل گفتمان تخریبگرای آنهاست که در خرده رفتارها و خرده گفتارها نمود پیدا میکند و از آثار کارکردهای زبانی بر متون ادبی به شمار میرود

مقاله پژوهشی

واکاوی طرحواره‌های تصویری در ضرب‌المثل‌های لهجه اماراتی (مورد پژوهش: کتاب الرمسة الإماراتیة)

محمدرضا پهلوان‌نژاد؛ بلاسم محسنی

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، صفحه 163-139

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.380805.612858

چکیده

ضرب‌المثل‌ها در فرهنگ و افکار عمومی مردم ریشه دارند. از این رو می‌توان تا حدودی با فرهنگ، اندیشه و آداب و رسوم برخی از ملّت‌ها آشنا شد. از این رو بررسی طرحواره‌های تصوری ضرب‌المثل‌های لهجه اماراتی، ... بیشتر ضرب‌المثل‌ها در فرهنگ و افکار عمومی مردم ریشه دارند. از این رو می‌توان تا حدودی با فرهنگ، اندیشه و آداب و رسوم برخی از ملّت‌ها آشنا شد. از این رو بررسی طرحواره‌های تصوری ضرب‌المثل‌های لهجه اماراتی، سبب آشنایی ژرف‌تر با فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن خطه خواهد شد؛ زیرا رابطۀ عمیق‌تر میان زبان و فرهنگ را بررسی می‌نماید و ما را به این نکته رهنمون می‌سازد که از طریق درک طرحواره‌های تصوری و مفاهیم انتزاعی می توان به فهم نسبتاً بهتری از زبان و فرهنگ و برخی از کارکردهای آن‌ها نائل آمد. پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی، طرحواره‌های موجود در ضرب‌المثل‌های لهجه اماراتی را که از کتاب الرمسة الإماراتیة استخراج شده، بر اساس الگوی طرحواره‌های تصویری لیکاف و ایوانز در چارچوب معنی‌شناسی شناختی بررسی کند و بسامد هر کدام از این طرحواره‌ها را به تصویر کشیده و به تحلیل آن‌ها بپردازد. نتایج این جستار حاکی از آن است که از مجموع 22 ضرب‌المثل انتخاب‌شده از کتاب «الرمسة الإماراتی» طرحواره حرکتی با 30 درصد، طرحواره ظرف بودگی 22 درصد، طرحواره قدرتی 17 درصد، طرحواره انطباق 13 درصد و طرحواره‌های پیوستگی و شکافت هر کدام 9 درصد به ترتیب بیشترین میزان بسامد فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند که حروف جر «علی و فی» یک معنای پیش نمونه‌ای و کانونی دارند که به ترتیب مفهوم (بر-در) را تبیین می‌کنند و هنگامی که در بافت‌های مختلف به کار می‌روند، دچار توسعه در معنا می‌شوند، به این معنا که در نتیجه تأثیرات واژه‌های همنشین، معانی دیگری غیر از آن معنای کانونی، پیرامونشان شکل می‌گیرند

ثنائیة اللفظ والمعنى فی الخطاب الشعری لدیوان «حرف من ماء، قصیدة حب طویلة» للشاعر أدیب کمال الدین، مقاربة سیمیائیة بناء على نظریة جوزیف کورتیس

دوره 16، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 81-103

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.366752.612744

چکیده

ثنایة اللفظ والمعنى هی من ضمن التقنیات التی تناولتها مدرسة باریس السیمیائیة، وطوّر أسالیب فحصها المنظر الفرنسی جوزیف کورتیس، لاستنطاق الجانب المسکوت والعمیق فی النص الخطابی السردی، من خلال العبور ... بیشتر ثنایة اللفظ والمعنى هی من ضمن التقنیات التی تناولتها مدرسة باریس السیمیائیة، وطوّر أسالیب فحصها المنظر الفرنسی جوزیف کورتیس، لاستنطاق الجانب المسکوت والعمیق فی النص الخطابی السردی، من خلال العبور عن أجزاء التلفظ والملفوظ فیه. لذلک من ضمن أسباب اختیار دیوان «حرف من ماء، قصیدة حب طویلة»، للشاعر الحروفی العراقی أدیب کمال الدین، لتلفظیة کورتیس فی هذه الدراسة، هو التشبع المعنوی المتنکر خلف حروفیاته، والأصداء التی حاک خیوط نبراتها بأفیون العرفان، حتى یهدأ بها حنینه ومواجع المأسی القاسیة التی عاناها من کثرة الصداح الشجی. تمت دراسة هذا الدیوان حسب المنهج الوصفی التحلیلی، ومن خلال تقطیع بعض الأشطر والأبیات من قصائده عشوائیاً، بغیة التفحص فی جوانب أشعاره، مع تطبیق التقسیمات الثلاثة التی قدمها کورتیس، وهی «الزمن، الفضاء، القائمون بالفعل»، فی مباحث دراسة النص السردی الخطابی، وتفرعاتها التلفظیة والملفوظیة، والمستوى السطحی والعمیق. توصلت الدراسة إلى أن غالبیة أشعار أدیب کمال الدین تمتلک طاقة الترکیبة الخطابیة، التی یمکنها أن تکمن المستوى العمیق فی طیاتها حتى ولو اختصرت بحرف واحد، أو سطر أو سطرین فی کل شطر من قصائده. ورغم هذا الرحیق الحروفی العبق المفعم بالسلاسة والبساطة، إلا أنه لم تفقد أشعاره تلک الجوانب الثلاثة الکورتیسیة للوصول إلى ذلک العمق الدلالی والمکتظ بالتعابیر الجمیلة التی تزداد جمالاً کلما تقشّرت عنها ورقة استکشافیة أثناء التورق الفاحص. وتوصل البحث للصفات المتکاملة التی تطرق إلیها کورتیس فی قسم الحقل المعجمی، فی الأبیات المختارة کنموذج تحلیلی، حیث توارت مقتضیاتها المعنویة أثناء التقطیع. ومن هنا تعینت الأزمان والقائمون بالفعل والفضاءات المتمثلة فیها الأدوار، سطحیة ومعنائیة. وهکذا ترکت حروفیات أدیب کمال الدین بصمة المعنى بواسطة الإیماءات الناطقة والصامتة بنفس الوقت.

تحلیل گفتمان انتقادی رمان (حرب الکلب الثانیة) ابراهیم نصرالله با تکیه بر الگوی هاج و کرس

دوره 16، شماره 4 ، آذر 1403، ، صفحه 117-138

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.365918.612737

چکیده

المونتاج السینمائی فی روایات سنان أنطون علی ضوء آراء سرجی ایزنشتاین (روایة إعجام نموذجاً)

دوره 12، شماره 3 ، آذر 1399، ، صفحه 49-71

https://doi.org/10.22059/jalit.2020.286842.612123

چکیده

یُعتبر المونتاج من ضمن ما استلهمته الروایة الحدیثة من السینما وهی تقنیة تقدّم لقطات ومشاهد متتابعة فی العمل الروائی، تهدف إلى وضع المشاهد المصوّرة فی تسلسل معیّن، بغیة التأثیر فی نفسیة المتلقّی وتوضیح ... بیشتر یُعتبر المونتاج من ضمن ما استلهمته الروایة الحدیثة من السینما وهی تقنیة تقدّم لقطات ومشاهد متتابعة فی العمل الروائی، تهدف إلى وضع المشاهد المصوّرة فی تسلسل معیّن، بغیة التأثیر فی نفسیة المتلقّی وتوضیح تداخل الأفکار أو تداعیها عبر الانتقال من لقطة إلى أخری. رصدنا عند دراستنا لروایة إعجام لسنان أنطون والتی شیّدها فوق الکثیر من سمات وعناصر تیّار الوعی، وجود نماذج کثیرة لأقسام المونتاج السینمائی الأربع حسب المخرج الروسی ایزنشتاین. هذه الدراسة محاولة لإلقاء الضوء علی المونتاج السینمائی فی روایة إعجام وتحلیلها وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی، عبر التعریف بآراء هذه الشخصیة وأفکارها ثمَّ معالجة أقسام المونتاج الطولی والإیقاعی والنغمی والذهنی الموظّف فیها علی ضوء نظریة ایزنشتاین والذی کان یری أنَّ المشهد یجب أن یُبنی علی مجموعة من الصدمات وأنَّ کلَّ قطع یجب أن یُثیر خلافاً بین لقطتین حتّی یُنتج قفزة جدلیة تُولد ردّة فعل عنیفة فی ذهن المتفرّج، لیتسنّی لنا من خلالها الترکیز علی توظیف الکاتب الجانب الفلمی المرئی فی روایته. تؤکد النتائج أنَّ سنان أنطون وظَّف المونتاج السینمائی لقدرته علی تقدیم أفکار وصور جدیدة، تمکّن القارئ من فهم أفضل لأحداث الروایة، کما أنَّ الکاتب استخدم المونتاجات الأربع للتعبیر عن الصراع النفسی للشخصیات وذلک عبر آلیات مونتاجیة مثل القطع والانتقال واللقطة القریبة لمرونتها العالیة وقدرتها الهائلة لتتیح للشخصیات قدرة الاستبطان الداخلی للکشف عن تلک الصراعات.

تراگونگی محتوای رمان فرانکشتاین فی بغداد احمد سعداوی در تطبیق با فرانکنشتاین مری شلی

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 23-46

https://doi.org/10.22059/jalit.2019.268460.611985

چکیده

بیش‌متنیت بر هر گونه رابطة برگرفتگی یا اقتباس دلالت دارد؛ بنابراین این اصطلاح در ادبیات بیانگر نوعی از روابط میان متون می‌باشد.رمان فرانکشتاین فی بغداد (2013) احمد سعداوی تحت تأثیر رمان فرانکنشتاین (۱۸۱۸) ... بیشتر بیش‌متنیت بر هر گونه رابطة برگرفتگی یا اقتباس دلالت دارد؛ بنابراین این اصطلاح در ادبیات بیانگر نوعی از روابط میان متون می‌باشد.رمان فرانکشتاین فی بغداد (2013) احمد سعداوی تحت تأثیر رمان فرانکنشتاین (۱۸۱۸) مری شلی نوشته شده است که نشانه‌های لایه‌های پاک‌شدة پیش‌متن شلی در بیش‌متن سعداوی دیده‌ می‌شود. همین امر، رابطة بیش‌متنیت یعنی دیده شدن لایه‌های متن تأثیر‌گذار در لابه‌لای متن تأثیر‌پذیر را سبب می‌گردد. این روند از طریق تغییری هدفمند در بیش‌متن اتفاق می‌افتد که تراگونگی نام دارد و از تقلید به دور است. تغییر و گسترش معنا در بیش‌متن از طریق جایگشت انجام شده است که نوعی تغییر جدی در پیش‌متن می‌باشد، اما می‌توان برخی روابط پارودیک و دگرپوشی یعنی طنز به قصد تخریب پیش‌متن را در این رمان مشاهده نمود که البته شامل کل رابطة بیش‌متنیت نمی‌گردد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی رابطة تراگونگی در برخی ویژگی‌های محتوایی این دو رمان و تغییرات ایجاد شده در محتوای بیش‌متن از نوع جایگشت می‌پردازد. جایگشت بدون این که به تفسیر رمان مری شلی بپردازد به تغییر جدی در ابعاد مختلف آن دست می‌زند. عنوان، اسامی، مکان‌ها، مضمون، نمادها، زبان و دین و اعتقادات از جمله مواردی هستند که دچار تراجایی در متن درجة دوم یعنی رمان سعداوی می‌شوند. این جایگشت، حضور شبح‌وار فرانکشتاین و فضای حاکم بر بیش‌متن را توجیه می‌کند که چگونه گذشته با حضور خود باعث غیاب معنا می‌شود.

دراسة الفضاء النصی لشعر معد الجبوری: قراءة فی قصیدة حیث یعود النهر وفق منهج شکری

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 69-91

https://doi.org/10.22059/jalit.2021.312356.612295

چکیده

الحداثة الشعریة التی ألقت ظلالها علی الأدب و انتقل بها الشعر العربی المعاصر من إطاره الخاص الضیق إلی فضاءات جدیدة منفتحة، جعلته یسترفد الفنون الأخری و فی الحقیقة أطلقت عنان الشعر والأدب وصار التداخل ... بیشتر الحداثة الشعریة التی ألقت ظلالها علی الأدب و انتقل بها الشعر العربی المعاصر من إطاره الخاص الضیق إلی فضاءات جدیدة منفتحة، جعلته یسترفد الفنون الأخری و فی الحقیقة أطلقت عنان الشعر والأدب وصار التداخل بین الشعر وبین الفنون الأخری الثیمة البارزة للشعر العربی المعاصر ومن أهم ملامح الحداثة الشعریة المزج بین الشعریة والسرد فی العمل الشعری وهذا المزج بوصفه من نتائج الحداثة فی الفکر والوعی، بوصفه من رهانات التجدید فی الشعر المعاصر یثری الشعر من الناحیة الجمالیة والدلالیة ویکسر رتابة الشعر ویوسع دائرته والسرد بتقنیاته وعناصره ومعیاته، یجعله أکثر عمقاً وانفتاحاً وهذا هو سرُّ الحضور المکثف للسرد وتقاناته فی الشعر المعاصر والتداخل بین الشعر والسرد ینمُّ عن الوعی العمیق بفاعلیة السرد وإسهامه فی ضخّ النص الشعری بالحرکة والعمق والانفتاح والشاعر العراقی معد الجبوری من أبرز الذین استخدموا السرد وطاقاته ومعطیاته فی أشعارهم ونری الهیمنة السردیة علی فضاء الشعر للشاعر وفی أشعاره کافة وبلغ التداخل السردی والشعری درجة الحساسیة الشعریة عنده ونری هذا المزج والتداخل فی جمیع مراحله الشعریة وکأنه یری قوة الشعر وفاعلیته فی حضور السرد والدمج الفنی والواعی بین الشعر والسرد وعناصره. یحاول هذا البحث دراسة حضور السرد فی شعر الشاعر من خلال دراسة قصیدة حیث یعود النهر والمنهج المتتبع فی هذا البحث هو منهج شکری هیاس فی دراساته السردیة وخاصة الدراسات التی کتبتها الناقد حول القصیدة السیر ذاتیة وما توصل إلیه هذا البحث بعد دراسة عمیقة الرؤی لهذه القصیدة هو أن للسرد حضوره المکثف فی شعر الشاعر والرؤیة وحضور الشخصیات والمشهد الحواری والمکان والترتیب الزمنی والحدث فی ارتباطه بالمکان والزمن من العناصر السردیة فی التشکیل الشعری لهذه القصیدة وفی الحقیقة یستخدم الشاعر السرد فی اشعاره انطلاقاً من الوعی الشدید بفاعلیة السرد ومعطیاته فی الشعر حیث یجعله فی ذروة الإیحاء والإبداع ویجعل النص الشعری ینبض بالحرکة والحیویة ویجعله متمکّناً بالطاقات الدلالیة الوافرة ویبعد التشکیل الشعری من حالة الجفاف الی النشاط والحرکة والحیویة وتداخل الشعری بالسردی وسیلة الشاعر لخلق أرضیة شعریة متکاملة ومترابطة مسهمة فی نجاح التواصل وعملیة التلقی.

مقاله پژوهشی

واکاوی دلواپسی‌های چهارگانۀ غایی و راه حل درمان آن در رمان «زهر اللّیمون وقصص أخرى» علاء الدّیب در پرتوی نظریۀ روان پویه درمانی اروین یالوم

مسعود سلمانی حقیقی؛ عباس گنجعلی؛ سید مهدی نوری کیذقانی؛ حسین شمس آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 آبان 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.362750.612711

چکیده

امروزه رویکردهای نوینی در حوزه نقد ادبی وجود دارد که یکی از آنها نقد روانکاوی است. نقد روانکاوی فرمی از نقد ادبی است که برخی از مضامین و شگردهای روانکاوی را به متون ادبی اعمال می‌کند و تفسیرهایی از این ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی کارکردگرایانه جهان‌های زیرشمول در شعر ودیع سعاده بر پایه تئوری پُل ورث (مورد کاوی «محاولة وصل ضفتین بصوت»)

الهه ستاری؛ حسین شمس آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 آذر 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.362390.612703

چکیده

برای شناخت و آگاهی دقیق از معانی و پیام‌های یک متن نمی‌توان به جهان اصلی آن اکتفاء کرد، بلکه بررسی جهان‌های زیرشمول آن نیز ضروری و بایسته است. بعد از پیشرفت رویکردهای شناختی در نقد ادبی، مقوله جهان‌های ... بیشتر برای شناخت و آگاهی دقیق از معانی و پیام‌های یک متن نمی‌توان به جهان اصلی آن اکتفاء کرد، بلکه بررسی جهان‌های زیرشمول آن نیز ضروری و بایسته است. بعد از پیشرفت رویکردهای شناختی در نقد ادبی، مقوله جهان‌های فرضی، ممکن، فرعی، زیرشمول و جهان‌هایی با این عناوین برای بررسی متون ادبی از دریچه‌ای جامع و جدید مورد توجه قرار گرفت، که از جمله این نظریات می‌توان به نظریه جهان متن پل‌ورث اشاره کرد. وی در نظریه جهان گفتمان، به سه مقوله برای تحلیل متن می‌پردازد که از جمله این مقوله‌ها، رویکرد جهان‌های زیرشمول یا جهان‌های فرعی است که با استفاده از پارامترهایی به وجود جهان‌ موجود دیگری که در بستر جهان اصلی شکل می‌گیرد می‌پردازد و معانی و کارکردهای آن را بررسی می‌کند. این مقاله با توجه به تعددگرایی گفتمانی و تنوع بافت‌های معنایی در شعر پست‌مدرن به بررسی چگونگی کاربست و تحلیل آن در دفتر شعری یکی از شاعران برجسته لبنانی به نام ودیع سعاده می‌پردازد تا بررسی کند که جهان‌های زیرشمول از چه میزان در شعر وی حضوری فعال دارد و شاعر چگونه آنها را برای تکثر و توسعه معنا به کار برده است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که ودیع سعاده در شعر خود، با استفاده از ساخت جهان‌های زیرشمول، همگام با پویانمایی، انعکاس صداهای خاموش و در حاشیه یا تبعید، دوری از واقعیت مطلق و روی آوردن به واقعیت متکثر و متنوع به جای جهانی ایستا و تک‌بعدی، از این جهان استفاده کرده است و از پارامترهای مختلف زمانی، مکانی، گفتاری، نگرشی استفاده کرده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

السیمیائیة التداولیة لأفعال الحرکة الموضعیة للإنسان فی القرآن الکریم

جلال مرامی؛ بیژن کرمی میرعزیزی؛ قادر پریز؛ طیبه عباسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.364980.612726

چکیده

هذا المقال دراسة أفعال الحرکة الحرکة الموضعیة للإنسان من منظر السیمیائیات التداولیة کمنهج من المناهج النقدیة الحدیثة تکشف الضوء علی دراسة هذه الأفعال الحرکیة کما تکشف علاقات دلالیة غیر مرئیة ضمن تجلّی ... بیشتر هذا المقال دراسة أفعال الحرکة الحرکة الموضعیة للإنسان من منظر السیمیائیات التداولیة کمنهج من المناهج النقدیة الحدیثة تکشف الضوء علی دراسة هذه الأفعال الحرکیة کما تکشف علاقات دلالیة غیر مرئیة ضمن تجلّی العلامة، وتکشف الضوء عن کیفیة تحلیل العلامات. إنّ وظیفتة هذا المنهج لیست کشف معنی العلامة، بل کشف عملیة إنتاج العلامة. هذه الأفعال الحرکیّة فی القرآن الکریم کعلامات تداولیة تتکوّن من ثلاثة أبعادٍ، بعضها مادّی، وبعضها غیر مادّی، وبفصل کلّ بعد من العلامة تنهدم العلامة. وإنّ ما یفعله الإنسان فی الآیات التی درست فی هذا المقال من الأفعال الحرکیّة التداولیة سلوک عامٌّ ومظاهر الثقافة تُعتبر علامات ذات مقاصد تداولیة وهی قنوات اتصال غیر لفظیّ قاصداً ترکها أو الالتزام بها. إنّ الدلالات المعجمیة لهذه الأفعال ضیّق؛ فلذا یجب أن یُهتمّ بها من ناحیة توظیفها فی المجمتع، ومن ناحیة تواصلیّتها. منهج دراسة الأفعال الحرکیّة فی هذا المقال منهج تحلیلی ـ وصفیّ حسب السیمیائیات التداولیة التی یُعتبر رائدها سندرس بیرس یبدأ بالحدس حسب السیاق. إنّ دراسة هذه العلامات کرموزٍ حسب ترتیبٍ خاصٍّ وفقاً علی أصولٍ محدّدة مجرّبة. وتنطلق عملیّة تحلیل هذه العلامات التواصلیة الثقافیة من العلامة المادّیة حتّی تصل أخیراً إلی عنصر فعّال فی إنتاج العلامة أی توظیف العلامة، وفعّالیتها فی المجتمع. فأفعال الحرکة التداولیة ذات مقاصد تواصلیّة إنجازیة أو تأثیریة بالنسبة إلی المتلقی؛ لها دلالات غیر لغویّة، ومیزاتٌ جدیر الاهتمام بها یمکن تعمیمها علی العلامات التداولیة الأخری؛ وإنّ من أهمّ میزاتها أنّها مفتوحةالدلالات؛ ولها الترادف الدلالی فی بعض أجزاء العلامة الثلاثة؛ وأهمیتها لیست لا من ناحیة الدلالات فقط بل من ناحیة مؤولات نشأت منها.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

مفارقة الموقف، ثیماتها وأنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک

محسن عباسی؛ محمد جواد پورعابد؛ رسول بلاوی؛ علی خضری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 دی 1402

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353016.612630

چکیده

مفارقة الموقف، ثیماتها و أنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک الملخّص تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من ... بیشتر مفارقة الموقف، ثیماتها و أنواعها فی مجموعة "صوْر" للشاعر عباس بیضون وفقاً لآراء میویک الملخّص تُعدّ المفارقة من أهم الآلیات البلاغیة الفاعلة فی بناء النصّ الأدبی الحدیث وقد تختلف تلک النصوص من خلال میزان استخدام هذه الآلیات ومدى تأثیرها فی بناء تصاویر نقیضة للواقع المعروف، حیث لا یمکن إدراک طبیعة النصّ الأدبی ودلالاته دون فهم مصطلح المفارقة واستیعاب ردودها ومعانیها المستحدثة. یُعدّ عباس بیضون من أبرز شعراء قصیدة النثر الحدیثة الذین أحسنوا توظیف المفارقة التصویریة فی نصوصهم. وتکمن أهمّیة هذا البحث فی دراسة النصوص الشعریة لبیضون على أساس مفارقة الموقف. یهدف هذا البحث إلی دراسة مجموعة "صوْر" المشبعة بصور المفارقة حیث أنها تداعیات وصور خیال الشاعر عن مدینته التی ولد وترعرع فیها وتعدّ هذه المجموعة مزیجاً من ذکریات طفولة بیضون وصباه مع تطلعاته الناضجة فی کبره فنجد نصّه الشعری مغایراً ومتمایزاً عن العدید من النصوص الأدبیة المعاصرة حیث زخر هذا النصّ بأنواع الانزیاحات والمفارقات اللفظیة والتصویریة، وقد تمّت دراسة هذه المجموعة وفقاً لمفارقة الموقف وعبر معاییر میویک المقسّمة لها، لتکون دراسةً مستقّلةً ومفیدة فی هذا المجال وقد تمّ اعتماد الأسلوب الوصفی - التحلیلی لهذه الدراسة من أجل بیان شامل ودقیق لکافة الصور الموجودة فی هذه المجموعة الشعریّة. وقدسعت هذه الدراسة التطرّق إلى مواضیع عدّه، قد عمد إلیها بیضون کمفارقة الماء والبحر والمدینة والحجر واللیل، حیث ظهرت معظم هذه الثیمات بشکل ممتزج وبأنواع عدیدة من المفارقة، کالمفارقة التصویریة ومفارقة الموقف. وقد توصّل البحث إلی عدة نتائج منها: استعمال بیضون فی شعره للعدید من مفارقات الموقف کالتنافر البسیط ومفارقة الدراما عبر أسلوب مختلف وحدیث وذلک من خلال لغة سلسة ودلالات بلیغة وکذلک لم تخلو شاعریة بیضون من استخدام التقانات البلاغیة الأخرى کالانزیاح، مما ساعدت فی خلق دلالات بعیدة عن واقع اللفظ ورسم لوحات فنیة فی سماء خیال المتلقین لشعره.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل سبک شناسی انتقادی سخنرانی طوفان‌ الاقصی سیدحسن نصرالله بر اساس تقابل‌ و ترادف‌های ایدئولوژیکی لسلی جفریز

رحمان نوازنی؛ روح الله صیادی نژاد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.370018.612773

چکیده

همواره فرآیند‌های زبانی در راستای ایجاد مقوله‌های گفتمانی با دیدگاه‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی، درگیر ساختن نوعی روایت از جهان‌ هستند. فرآیندهای زبانی تقابل‌ و ترادف‌ نقش مهم و مؤثری در شکل‌دهی جهان‌بینی ... بیشتر همواره فرآیند‌های زبانی در راستای ایجاد مقوله‌های گفتمانی با دیدگاه‌هایی مبتنی بر جهان‌بینی، درگیر ساختن نوعی روایت از جهان‌ هستند. فرآیندهای زبانی تقابل‌ و ترادف‌ نقش مهم و مؤثری در شکل‌دهی جهان‌بینی متون دارند. لسلی جفریز (2010) از معدود محققان زبان‌شناسی‌است که با شناخت تقابل و ترادف‌های متنی و چگونگی تنظیم این پدیدۀ متنی در کنار ابزار‌های تثبیت‌شده‌تر تحلیل گفتمان انتقادی، الگویی را برای به‌دست‌آوردن بینش از تأثیر جهان‌بینانۀ بالقوۀ متون ترسیم کرده است. انواع تقابل‌های سلبی، انتقالی، تفضیلی، جابه‌جایی، امتیازی، صریح، موازی و تباین و هم‌چنین ترادف‌های ربطی، بیانی و استعاری، مؤلفه‌های پیشنهادی جفریز در جهت کشف ایدئولوژی پنهان متن است. این پژوهش به‌روش سبک‌شناسی انتقادی و با هدف تبیین تقابل و ترادف‌های ایدئولوژیکی در سخنان دبیرکل حزب الله لبنان، سیدحسن نصرالله که به‌مناسبت عملیات طوفان‌الأقصی ایراد شده بر اساس دیدگاه لسلی جفریز پرداخته است. دستاورد پژوهش، حاکی از آن‌است که بررسی روابط مفهومی در ساختار متنی تقابل‌ها و ترادف‌های سخنان نصرالله در پی ارائۀ مقوله‌های جهان‌بینانه است. انواع تقابل‌های شناختی موجود در متن درصدد تقابل با جنگ روایت‌هاست. هم‌چنین ترادف‌ها در پی شکل‌دهی به جهان‌بینی مشترک جامعه در مبارزه با رژیم اشغال‌گر است. برآورد حضور کم‌رنگ تقابل‌های استعار‌ی، گویای صراحت گفتار در جهت دریافت سریع مخاطب از لایه‌های زیرین متن و حضور فعال تقابل‎‌های سلبی در پی نفی‌ یا به‌حاشیه‌راندن مشروعیت نظام صهیونیستی در اذهان جامعۀ جهانی است. نمود ترادف‌های بیانی از طرفی درجهت تبیین ماهیت رژیم صهیونیستی و از سوی دیگر در‌صدد تبیین ارزش‌های نیروهای مقاومت مانند ایستادگی، پایداری، صبر، یقین، رضای الهی می‌باشد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی" للکاتب العمانی حمد المخینی على ضوء نظریة لوسیان غولدمان

عذرا دریس؛ محمد جواد پورعابد؛ ناصر زارع؛ رسول بلاوی؛ علی خضری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.347439.612577

چکیده

البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی" للکاتب العمانی حمد المخینی على ضوء نظریة لوسیان غولدمان عذرا دریس طالبة دکتوراه فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس محمدجواد ... بیشتر البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی" للکاتب العمانی حمد المخینی على ضوء نظریة لوسیان غولدمان عذرا دریس طالبة دکتوراه فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس محمدجواد ﭘورعابد أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس ناصر زارع أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس رسول بلاوی أستاذ فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس علی خضری أستاذ مشارک فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة خلیج فارس الملخص السوسیولوجیا علم یدرس المجتمعات البشریة وتأثّراتها بما یدور فیها من أحداث، وعلاقة الأدب بالمجتمع علاقة متقابلة أی یتأثر الأدب بالمجتمع وبالعکس. خضعت سوسیولوجیا الأدب للعدید من التحوّلات والتطوّرات منذ ظهورها، ومن ضمن النظریات التی أسهمت فی هذا التطوّر هی نظریة لوسیان غولدمان التی عُرفت بـ "البنیویة التکوینیة". ثمة کثیر من الأدباء الذین أقبلوا على مجتمعاتهم ووقائعها، والکاتب العمانی حمد المخینی کذلک لم یتفاد قضایا مجتمعه بل تناولها فی نصه بشتّى أنواعها. انتهجت هذه الدراسة المنهج الوصفی-التحلیلی فی بحثها عن البنیویة التکوینیة فی قصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی"، وهی فی صدد نقد القصة على أساس مقوِّمات هذه النظریة. وأمّا أهم المحاور التی تدور حولها الدراسة فهی: البنیویة التکوینیة عند غولدمان، والنقد البنیوی التکوینی لقصة "أعبر سکک الحارة ونایی فی جیبی"، ومرحلة الفهم، ومرحلة التفسیر. وفی نهایة المطاف توصّلت الدراسة إلى بعض النتائج وهی: أنَّ رؤیة العالم فی القصة فقد تتجلّى بواسطة الوعی الممکن للراوی/الشاب، حیث یطمح للوصول إلى حلمه وتحقیق هذا الحلم وإن کان هناک من یخالفه، وأنَّ القضایا التی تطرّق إلیها الکاتب هی التقالید الاجتماعیة المؤثرة فی تصرفات الجماعات، والعنف الأسری أو الأبوی ضد الزوجة والأبناء، والمعتقدات الخرافیة. الکلمات الدلیلیة: البنیویة التکوینیة، القصة القصیرة، الأدب المعاصر العمانی، لوسیان غولدمان، حمد المخینی.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نقد پسا‌استعماری رمان آمریکانلی با تأکید بر روش واسازانه اسپیواک

سمیه خداوردی؛ علی بشیری؛ حامد حبیب زاده؛ محسن سیفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2023.353983.612636

چکیده

صنع‌ الله ابراهیم در رمان آمریکانلی با بررسی تصاویر نژاد‌پرستانه در کشور آمریکا به نقد سیاست‌های استعماری آمریکایی بر طبقه‌ی فرودست می‌پردازد و جلوه‌های استعمار خاموش و استثمار کشورهای تحت سلطه‌ی ... بیشتر صنع‌ الله ابراهیم در رمان آمریکانلی با بررسی تصاویر نژاد‌پرستانه در کشور آمریکا به نقد سیاست‌های استعماری آمریکایی بر طبقه‌ی فرودست می‌پردازد و جلوه‌های استعمار خاموش و استثمار کشورهای تحت سلطه‌ی غرب را برای خواننده آشکار می‌سازد. از آنجا که اسپیواک که منتقد فمنیسم پسا‌‌استعماری است، در چهارچوب مطالعات تاریخ به واسازی تاریخ‌نگاری می‌پردازد، این مقاله در صدد پاسخگویی به این سؤال است که مبانی‌‌نظری اسپیواک تا چه اندازه در این رمان نمایانگر شده‌اند؟ در پاسخ باید گفت که پژوهش حاضر بر آن است که با تحلیل دیالکتیک مرکز و حاشیه و دیگری‌سازی از استراتژی تصاحب و ایدئولوژی دنیای استعماری پرده بر ‌دارد و با بررسی سرکوب نژادی افراد مستعمره‌نشین، ایدئولوژی بورژوایی طبقات سرمایه‌داری استعمارگران را در متن مطرح سازد و با خوانشی واسازانه تقابل غرب و شرق و فرایند تاریخی فرودستان را در پیرنگ رمان بازنمایی کند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که صنع الله ابراهیم با بیان مرکزیت امپریالیسم برتر اروپایی، ، مسئلۀ بورژوایی و خشونت معرفت شناختی استعمار غالب غرب در قالب سرکوب اقلیت سیاه پوستان در متن خود مطرح می‌کند و در این راستا، صدای فرودستان جامعه را منعکس نموده و عدم عاملیت و کالا‌شدگی ابژه‌های سیاسی رمانش را که به سکوت واداشته شده‌اند و حق هرگونه اظهار نظر را نداشته‌اند را به تصویر کشیده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

التحلیل المقارن للاتّساق والوحدة القصیدة فی معلقة عمرو‌ بن‌کلثوم

علی باقر طاهری نیا؛ خدیجه زارعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.372499.612795

چکیده

کان من القدیم قد ینظر إلی الأثر الأدبی بأنه کل منسجم؛ لذلک نواجه رؤیة الوحدة القصیدة کموقف عام فی خصوص النص، والیوم قد کثرت المناهج المعنیة بالأثر الأدبی بأنه «نص» ومنها المنهج الاتّساقیة. بالنظر ... بیشتر کان من القدیم قد ینظر إلی الأثر الأدبی بأنه کل منسجم؛ لذلک نواجه رؤیة الوحدة القصیدة کموقف عام فی خصوص النص، والیوم قد کثرت المناهج المعنیة بالأثر الأدبی بأنه «نص» ومنها المنهج الاتّساقیة. بالنظر إلى معلقه عمرو بن کلثوم قد ظهرت وفقاً لسماتها الهیکلیة من حیث عوامل الاتّساق والوحدة القصیدة کأثر متماسک، ولکل قصیدة مع قصیدة أخرى وکل بیت مع بیت آخر، علاقات صوتیة واتّساق ظاهری ودلالی، لذلک نعالج فی هذا البحث عبر المنهج الوصفی- التحلیلی قصیدة منها علی وجهین؛ الاتّساق والوحدة العضویة. ، وفی النهایة قد أشاروا إلى التشابه کل واحد منها. تظهر نتائج البحث أن معلقة "عمرو بن کلثوم" نص متماسک من ناحیة النغم والموسیقی علی الموضوع، وهو سبب الوحدة العضویة للقصیدة، فعوامل التماسک فی القصیدة المذکورة هی أیضا سبب تماسک القصیدة وأبیاتها من حیث الظاهر، کما أنها أحدثت الاستمراریة من حیث مضمون الطبقات الباطنیة للقصیدة وبین عوامل وحدة العضویة فیها ونری الروی والقافیة فی جمیع الضمائر المتکلم فی هذه القصیدة التی تعود إلى موضوع القصیدة وهو فخر و ملحمة عمرو بن کلثوم، وفی هذه القصیدة، کما یکون تکرار الوزن هو سبب وحدة القصیدة، فإن تکرار جمیع أنواع شبه التکرارات التی خلقت الموسیقى نفسه فی کل بیت، هو سبب إتّساقها أیضاًکما فی القصیدة المذکورة تسببت جمیع أنواع العلاقات الدلالیة فی وحدة الموضوع، ومن هذا المنطلق هناک وحدة عضویة و تناسب و انسجام بینها. و تسببت العلاقه والتفصیل فی الارتباط الدلالی بین القصیدة وکل بیت یتبع وصف وشرح محتوى البیت السابق، کما أدت العلاقات الدلالیة العامة والخاصة فی هذه القصیدة إلى التعبیر عن الفخر و المباهات للقبیلة و هی الموضوع الرئیسی للقصیدة المذکورة، کما و یوجد بینها و بین وحدة الأفکار فی المعلقة تناغم وانسجام.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

واکاوی انتقادی گفتمانِ هویت در رمان «بازمانده» انعام کجه جی

نرگس علیزاده؛ ابوالحسن امین مقدسی؛ سعدالله همایونی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.373578.612802

چکیده

تحلیل گفتمان انتقادی با بررسی گفتمان در سطحی فراتر از جمله می کوشد تا هم جنبه های زبانی و هم جنبه های اجتماعی گفتمان را آشکار کند. هویت یا کیستی به مجموعه نگرش ها، ویژگی ها و روحیات که یک فرد و آنچه وی را ... بیشتر تحلیل گفتمان انتقادی با بررسی گفتمان در سطحی فراتر از جمله می کوشد تا هم جنبه های زبانی و هم جنبه های اجتماعی گفتمان را آشکار کند. هویت یا کیستی به مجموعه نگرش ها، ویژگی ها و روحیات که یک فرد و آنچه وی را از دیگران متمایز می کند، گفته می شود. تطبیق گفتمان حاکم بر رمان با اصول مطرح در نظریه های تحلیل گفتمان، راهی به سوی دریافت تاثیر و تاثرات اجتماعی و فرهنگی ایدئولوژی های حاکم در یک جامعه بر شکل گیری هویت در بین افراد آن است. در پژوهش حاضر، موضوع هویت در رمان «بازمانده» انعام کجه جی بر اساس نظریه «فرکلاف» و به شیوه تحلیل گفتمان انتقادی بررسی شده است. یافته های پژوهش حاکی است که گفتمان حاکم بر این رمان متاثر از پیشینه اعتقادی و خانوادگی کجه جی و بازنمایی شرایط سیاسی - اجتماعی و فرهنگی جامعه نویسنده و در تناسب با روابط قدرت در عراق در نیمه دوم قرن بیستم شکل گرفته است. کجه جی از طریق شخصیت تاج الملوک در صدد است که اعتراض زنان را از مسئله ای جنسیتی محض به مسئله ای سیاسی – اجتماعی مبدل کند و تابوهای دست و پا گیر زنان را به نقد بکشد. نویسنده از زبان شخصیت اول داستان نمونه زن موفق را معرفی می کند و در ادامه به تاثیر حضور این زنان در جامعه بر دختران نسل جدید عراق و ورودشان به صحنه سیاسی اشاره می کند. در این میان هویت ملی به علت کوچ اجباری شخصیت های رمان از میهنشان و به موازات آن هویت جنسیتی متاثر از ایدئولوژی نویسنده، در میان انواع دیگری از هویت بیشترین نمود را در رمان دارند. براساس نظریه هویت مارسیا تاج الملوک شخصیت اصلی داستان دارای هویت موفق و ودیان دارای هویت زودرس می باشند و منصور در مرز بین هویت دیررس و موفق قرار دارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

دراسة البنیة المبتدئیة فی خطابات موسى وقومه فی القرآن الکریم

نفیسه ربانی؛ محمد خاقانی اصفهانی؛ سمیه کاظمی نجف آبادی؛ معصومه دیانتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.373911.612808

چکیده

اعتنى علماء اللغة المسلمون وأدباء العرب اعتناء خاصاً بتراکیب القرآن الکریم وأسالیبه الفریدة للوصول إلى أسراره ومعارفه الزاخرة وإثر ذلک کثرت الدراسات القرآنیة؛ حیث نبعت منها المکاتب اللسانیة المختلفة. ... بیشتر اعتنى علماء اللغة المسلمون وأدباء العرب اعتناء خاصاً بتراکیب القرآن الکریم وأسالیبه الفریدة للوصول إلى أسراره ومعارفه الزاخرة وإثر ذلک کثرت الدراسات القرآنیة؛ حیث نبعت منها المکاتب اللسانیة المختلفة. نظرا لأهمیة هذا الکتاب الشریف لفظاً ومعنى، یهدف هذا البحث إلى دراسة خطابات موسى علیه‌السلام وقومه فی القرآن الکریم وذلک بعد دراسة کیفیة استخدام المعانی فی هذه الآیات بناء على الرؤیة الوظیفیة النظامیة المستندة إلى هالیدای (2004) من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی وهی من أهم اتجاهات اللسانیّات الوظیفیّة. یعالج البحث هذا السؤال الرئیس، کیف یمکن معالجة البنیة المبتدئیة فی خطابات موسى علیه‌السلام وقومه بناء على النظریة الوظیفیة النظامیة المستندة إلى هالیدای؟ وما دور استخدامها فی تفهیم غرضهم واتضاح موضوع النقاش فی القرآن الکریم؟ لذلک تمت دراسة الآیات القرآنیة التی تتضمّن خطاباته علیه‌السلام وخطابات قومه فی القرآن الکریم کخطاب واحد وذلک بعد کشفها وتحدیدها، ثم بادرنا بتصنیف المعطیات وقمنا بدراستها وتحدید تواترها. ومما توصّلنا إلیه فی هذه الدّراسة أنّ النسب الإحصائیة للجملات الخبریة أکثر تواترا والجملات الأمریة فی المرتبة الثانیة والسبب یکمن فی أنَّ النبی موسى علیه‌السلام، استخدم أسلوب الموعظة فی الخطوة الأولى وتحدّث قومه بکلمات إخباریة؛ أما بما أن النفوس والطبائع یکرهون النصح بکلمات الأمر والنهی وینفرون منها ولو کانت بصالحهم، فقد التزم باستخدام هذا الأسلوب بأقل قدر ممکن واثر ذلک استخدم النصیحة فی الخطوة الثانیة. والمبتدأ المرکب أکثر تواترا بالنسبة إلى المبتدآت البسیطة فی کلا الخطابین وأنّ الجملات، أکثرها، غیر موسومة فی الخطابین.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی شخصیت پردازی رمان علی مائدة داعش بر اساس نظریۀ قدرت و گفتمان فوکو

زینب فمی تفرشی؛ رجاء ابوعلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.367093.612746

چکیده

شخصیت پردازی در داستان ها از دوره کلاسیک تا پسامدرن، دستخوش تغییرات زیادی شده است. با ورود به دوره پسامدرن، نظرات فیلسوفان و روانشناسان بزرگی چون فوکو، بر چگونگی تحلیل شخصیت های داستانی تأثیر به سزایی ... بیشتر شخصیت پردازی در داستان ها از دوره کلاسیک تا پسامدرن، دستخوش تغییرات زیادی شده است. با ورود به دوره پسامدرن، نظرات فیلسوفان و روانشناسان بزرگی چون فوکو، بر چگونگی تحلیل شخصیت های داستانی تأثیر به سزایی داشته است. از آنجایی که کنش و واکنش شخصیت ها به داستان شکل می‌دهد، نوع نگاه منتقد به شخصیت، به فهم و درک صحیح‌تری از داستان می‌انجامد. هر مفهومی تابعی از گفتمان است که خود از قدرت و دانش برمی‌آید، با بررسی نوع گفتمان و قدرتِ برآمده از دانش، می‌توان به شناخت این کنش‌ها و واکنش‌ها پرداخت و حتی آن‌ها را پیش بینی کرد.قدرت چهارچوبی برای اندیشیدن شخصیت‌ها و نیز برای کنشگری آن‌ها فراهم می‌کند. آنچه فوکو به عنوان قدرت مطرح می‌کند مفهوم سلبی در بر ندارد.در این مقاله با بررسی نظریۀ قدرت و گفتمان فوکو به چگونگی شخصیت شناسی او پرداخته شده‌است. بدین منظور شخصیت‌های داستانی علی مائدة داعش مورد مطالعه قرار گرفته تا عکس‌العمل-های آنها،با نگاه دقیق‌تری بررسی شود. این مقاله از دیدگاه فوکو به بررسی شخصیت‌ها پرداخت و نوع قدرت برآمده از زور و برآمده از گفتمان را مورد بررسی قرار داد.به این نتیجه رسید که شخصیت‌ها تحت تأثیر گفتمان غالب یا آن را نمی‌پذیرند یا آن را پذیرفته و خود به بازوی کمک کنندۀ آن تبدیل می‌شوند و یا بدون اینکه خود بدانند تبدیل به سوژه می‌شوند. سوژه در واقع قرار گرفتن شخصیت‌ها در موقعیت ‌های گفتمانی است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی رمان موسوم مهاجرت به شمال اثر طیب صالح بر اساس نظریه الگوی ارتباطی یاکوبسن

صغری فلاحتی؛ آرزو چالسری؛ جلیل حاجی پور طالبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376112.612823

چکیده

از جمله رمان‌های مشهور معاصر جهان عرب، رمان موسم مهاجرت به شمال اثر طیب صالح نویسندۀ سودانی است که به توصیف‌ استعمار انگلیس و جامعه خود پرداخته است؛ لذا پرداختن به این اثر از منظر برررسی اهداف ارتباطی ... بیشتر از جمله رمان‌های مشهور معاصر جهان عرب، رمان موسم مهاجرت به شمال اثر طیب صالح نویسندۀ سودانی است که به توصیف‌ استعمار انگلیس و جامعه خود پرداخته است؛ لذا پرداختن به این اثر از منظر برررسی اهداف ارتباطی و کلامی بسیار حائز اهمیت است چراکه هر متنی بنابر دیدگاه یاکوبسن که از بنیانگذاران مکتب زبان‌شناسی نقشگرا است، دارای پیام‌های متعددی برای مخاطب است وی این باور است که هرمتنی دارای شش کارکرد عاطفی،ترغیبی، ادبی، همدلی، ارجاعی و فرازبانی است؛ به همین خاطر در این جستار نگارندگان برآن هستند تا با روش توصیفی _ تحلیلی و با تکیه بر دیدگاه یاگوبسن به بررسی کارکردهای ششگانه در این رمان بپردازند؛ نتایج حاکی از آن است که علاوه بر انطباق این دیدگاه با متن رمان مذکور، بیانگر غلیان و احساسات و عواطف نویسنده‌ای است که حقایقی چون فرودستی،تضاد،تبیض و قواعد اخلاقی را هنرمندانه بیان می‌دارد بنابراین مخاطب با مطالعه این اثر خود را در دنیای می‌یابد که حاوی پیام‌هایی است. از سویی گاه یک عبارت دارای چند کارکرد است و این واگویه‌گر توانایی نویسنده در انتقال مفاهیم و ایجاد فضایی برای بازتاب جامعه و دردها و رنج‌های انسان معاصر و تلاش برای اصلاح آن از طریق کنایات و تشبیهات و جملات اخباری است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

خوانشی نقادانه بر رمان شتاء العائلة اثر علی بدر با رویکرد زنانه

زینه عرفت پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.373463.612804

چکیده

جنبش فمینیسم در قرن نوزدهم به دنبال مبارزات زنان اروپایی برای به‌دست آوردن آزادی‌های بیش‌تر و حقوق مدنی ایجاد شد و به‌تدریج گسترۀ بیش‌تری یافت. این جنبش و تبعات آن مانند هر دگرگونی دیگری، به-ادبیات ... بیشتر جنبش فمینیسم در قرن نوزدهم به دنبال مبارزات زنان اروپایی برای به‌دست آوردن آزادی‌های بیش‌تر و حقوق مدنی ایجاد شد و به‌تدریج گسترۀ بیش‌تری یافت. این جنبش و تبعات آن مانند هر دگرگونی دیگری، به-ادبیات نیز راه پیدا کرد و نویسندگان و شاعران دغدغه‌مند در آثار خود، به فراخور حال خود، به طرح مسائل زنان و حمایت از حقوق آن‌ها پرداختند. یکی از این نویسندگان، علی بدر رمان‌نویس عراقی است که در رمان‌های خود از جمله رمان «شتاء العائلة» به‌مشکلات و مسائل زنان می‌پردازد. در این پژوهش، رمان «شتاء‌العائله» با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و بر‌مبنای گرایش اول نقد فمینیستی یعنی جلوۀ زنان در آثار مردان، بررسی شده‌است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که علی بدر در کنار برجسته‌کردن نقش زن و ویژگی‌های زنانۀ او، جامعۀ مردسالار را نیز به‌طور غیر مستقیم به‌چالش‌می‌کشد. او از طریق ترسیم دو شخصیت زنانه (عمه و برادرزاده)،از یک سو می‌کوشد محدودیت‌های زنان را در کشور عراق در دهۀ شصت و هفتاد به‌تصویر کشد و از سوی دیگر در جریان حوادث رمان، از زنان و حقوق زنان دفاع‌نماید و بر تحصیل و آموزش دختران و زنان، استقلال زنان و قدرت زنانه تأکید‌کند و از همه مهم‌تر، علی بدر در این رمان، بی-هویتی زنان و دگرجنس‌خواهی اجباری را در فضای جامعۀ مردسالار عراق، زیر سؤال می‌برد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

سیمیائیة الدلالة فی المقامات المتشابهة للهمذانی والحریری (الکوفیة والشیرازیة)

انسیه سادات هاشمی؛ کوثر چاپچی بهبهانی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 خرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377169.612830

چکیده

لقد امتاز النثر العربی فی العصر العباسی بأنواعه المختلفة وأنساقه العدیدة. فالمقامات ازدهرت فی هذا العصر، وهی تعتبر من أهم فنون الأدب العربی التی تکشف عن براعة الأدیب ومهارته فی الصناعة الأدبیة واستخدام ... بیشتر لقد امتاز النثر العربی فی العصر العباسی بأنواعه المختلفة وأنساقه العدیدة. فالمقامات ازدهرت فی هذا العصر، وهی تعتبر من أهم فنون الأدب العربی التی تکشف عن براعة الأدیب ومهارته فی الصناعة الأدبیة واستخدام الألوان البدیعیة التی تزینت بزخارف السجع، وهی فی الوقت ذاته تأتی بإشارات إجتماعیة کاتّساع الفقر، والبؤس، وتدهور الأخلاق فی المجتمع العباسی بجوانبها القصصیة التی تعکف علی المحاورة بین الشخصین وهما: الراوی والبطل. والذی یبدو أنّ أوّل من ابتکر فنّ المقامات هو بدیع الزمان الهمذانی، ثم حذی حذوه الحریری، فقام بتألیف وتصنیف المقامات لمعارضته، بحیث سمّی ثمانی من مقاماته بأسماء مقامات الهمذانی. فلاستیعاب وإتقان هذه النصوص الأدبیة، لابدّ أن ینتمی المتلقی إلی دراسات علمیة لعناصر اللغة واتجاهاتها الادبیة. إذن، السیمیائیة من أهم وأبرز الاتجاهات اللسانیة تسبر فی أغوار النصوص، وتتوغل فی أعماقها لتفک شفرات الدلالات السیمیائیة، وتمحو اللثام عن المستویات الأفقیة والعمودیة بفروعها المختلفة من المستوی الصوتی، والمعجمی، والنحوی، والبلاغی. إذن، بعد الموازنة بین (الکوفیة والشیرازیة) کنموذجین للهمذانی والحریری فی مجال الإتجاهات السیمیائیة، توصلت المقالة إلی النتائج التالیة التی تؤکد علی أن الحریری لم یتحدی الهمذانی بتکرار أسماء المقامات فحسب، بل نال علی منواله فی المستوی الصوتی والمعجمی، وکذلک فی المستوی العمودی الذی یمثل التوازن والانسجام الموضوعی والحبکی، ولکن عارضه فی مجال المستوی النحوی والبلاغی، بحیث قد جاء بفنون بلاغیة ونحویة خلاف ما جاء به الهمذانی فی الکوفیة والشیرازیة.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

خوانش آزادی و شگردهای مقابله با اضطراب ناشی از آن در دو رمان "زهراللّیمون و قصص أخرى" علاء الدیب و "تلک الرائحة" صنع الله ابراهیم بر اساس نظریۀ اروین دیوید یالوم

مسعود سلمانی حقیقی؛ عباس گنجعلی؛ سید مهدی نوری کیذقانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377869.612836

چکیده

نقد روانکاوی یکی از شاخه‌های نقد ادبی است که در تحلیل و ارزیابی متون به خصوص متون ادبی نظیر رمان و داستان کاربرد دارد. یکی از نظریه‌پردازان این حوزۀ اروین دیوید یالوم است. او در تئوری روان درمانی خود ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بنیویة مفارقة الموقف وآلیاته عند زهران القاسمی فی مجموعة "الهیولى" وفقاً لنظریة میویک

محمودرضا توکلی محمدی؛ علی خالقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377221.612831

چکیده

فعمت القصائد الحدیثة بتقنیات مختلفة منها المفارقة إذ اتّسع نطاق هذه التقنیة وأخذت الکثیر من الدراسات تشمل هذا اللون من ألوان الأدب لکشف جمالیات النص الشعری، یشیر مفهوم المفارقة إلی الأسلوب البلاغی ... بیشتر فعمت القصائد الحدیثة بتقنیات مختلفة منها المفارقة إذ اتّسع نطاق هذه التقنیة وأخذت الکثیر من الدراسات تشمل هذا اللون من ألوان الأدب لکشف جمالیات النص الشعری، یشیر مفهوم المفارقة إلی الأسلوب البلاغی الذی یکون فیه المعنى الخفی فی تضاد حاد مع المعنى الظاهری وبعارة أخری البنیة السطحیة للنص تشیر إلی شیء والبنیة التحتیة أو المعنی الخفی تشیر إلی شیء آخر معارضاً فی بعض الأحیان مع المعنی الظاهری وکثیراً ما تحتاج المفارقة وخاصة مفارقة الموقف أو السیاق، إلی کد الذهن، وتأمل عمیق للوصول إلی التعارض المکتوم والمخفی فی النص وکشف دلالات التعارض بین المعنى الظاهر والمعنى الخفی الغائص فی أعماق النص؛ فللمفارقة جمالها الأدبی فی المغایرة والخلاف للمألوف وتحاول هذه الدراسة أن تسلّط الضوء حول مفارقة الموقف فی قصائد زهران القاسمی، إذ قلّما نجد فی الشعر المعاصر مفارقة تحمل ألوانا مختلفة، وفقاً لنظریة میویک کالدراما والورطة والحدث والبسیط وخداع النفس والتی نسمّى بمفارقة الموقف. یحاول میویک أن یعطی تعاریف لأنواع المفارقة للتمییز بینها للوصول إلى الموقف من ضحیة المفارقة أو عن مفارقة الموقف ومعظمها قد وظفها الشاعر زهران القاسمی فی مجموعته الشعریة "الهیولى" بکثافة، مما استحقت الدراسة، وذلک على غرار المنهج الوصفی التحلیلی، لتبیین مدى فاعلیة النص مع المفارقة، وتوصیف کثافة الصور المنغمسة بالتناص الأدبی، وحاول البحث أن یمزج بین البلاغة القدیمة والتقنیات الحدیثة لتبیین المفارقات المختلفة فی شعر زهران، ویرید الإجابة على سؤالین أساسیین: ما المفارقات الجلیة فی شعر زهران وکیف تمیزت مفارقة الموقف فی قصائد زهران؟ وقد توصّل البحث إلى عدة نتائج، بعد أن أعطى للشعر حقه من خلال تحلیل القصائد وتبیین مفارقة الموقف فی کل نوع من انواعهاـ بأن زهران یمیل إلى المفارقة التصویریة لاسیّما المفارقة الدرامیة أکثر من غیرها.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

بررسی و تحلیل طرح‌واره‌های استعاری‌ـ تصوری در حماسۀ «العلویة» اثر محمد عبدالمطلب بر مبنای نظریه لیکاف و جانسون

زینب آذربو؛ سید مهدی نوری کیذقانی؛ عباس گنجعلی؛ حجت الله فسنقری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 مرداد 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376434.612827

چکیده

از نظر علمای بلاغت و زبان‌شناسان سنتی و کلاسیک، استعاره، لفظ‌محور است و محدود و منحصر به لفظ است. از نظر آن‌ها، استعاره فقط در ادبیات به کار برده می‌شود و جنبه زیباشناختی دارد؛ اما در زبان شناسی شناختی، ... بیشتر از نظر علمای بلاغت و زبان‌شناسان سنتی و کلاسیک، استعاره، لفظ‌محور است و محدود و منحصر به لفظ است. از نظر آن‌ها، استعاره فقط در ادبیات به کار برده می‌شود و جنبه زیباشناختی دارد؛ اما در زبان شناسی شناختی، نگاه به استعاره، بسیار گسترده است و استعاره مفهوم محور است نه لفظ محور. از منظر زبان شناسی شناختی، نه‌تنها ادبیات بلکه زبان و ازجمله زبان ادبی، نمود و تجلی‌گاه ساختارهای مفهومی مانند استعاره، مجاز و طرح‌واره‌های تصوری موجود در ذهن بشر می‌باشد. از نظر جورج لیکاف و مارک جانسون، استعاره، وسیله تفکر و اندیشه است که در رفتارهای انسان ازجمله رفتارهای زبانی وی جاری است. مقاله حاضر در صدد است با توجه به نظریه لیکاف و جانسون، به واکاوی و تحلیل طرح‌واره‌های تصوری در قصیدۀ بلند العلویة اثر شاعر مصری محمد عبدالمطلب (1871-1931 م)بپردازد. نتایج حاکی از آن است که شاعر با به کارگیری طرح‌واره‌های سه‌گانه (حجمی، قدرتی و حرکتی) به‌خوبی مفاهیم انتزاعی و مجرد را به وسیله مفاهیم عینی، مفهوم‌سازی کرده‌ و مفاهیم غیرقابل لمس و انتزاعی را به زیبایی به تصویر کشیده است. پس از بررسی‌های انجام گرفته، مشخص شد؛ از مجموع طرح‌واره‌های تصوری به کار رفته در این علویه، ۶۵ در صد حجمی، ۱۸ درصد حرکتی و ۱۷ در صد قدرتی هستند و این طرح‌واره‌ها تأثیر بسزایی در پویایی تصاویر، به ویژه تصاویر حماسی دارند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

صورت‌بندی‌های نحوی و ذهنیت کاربر زبان بر اساس زبان‌شناسی صورت‌گرا گشتار جایگزینی "إذا" فجائیه به جای "فاء"جزاء در آغاز جواب شرط در قرآن (ترجمه آیتی به عنوان نمونه)

قاسم عزیزی مراد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376366.612825

چکیده

موضوع نزاع بر سر رابطه‌ی میان داده‌های دستوری و ایده‌ها از یک طرف و از طرف دیگر برابر نهادهای مناسب برای ترجمه‌ی آنها در زبان مقصد است. این نوع بررسی در فرآیند فهم متن فراز و فرودهای بسیاری داشته است. ... بیشتر موضوع نزاع بر سر رابطه‌ی میان داده‌های دستوری و ایده‌ها از یک طرف و از طرف دیگر برابر نهادهای مناسب برای ترجمه‌ی آنها در زبان مقصد است. این نوع بررسی در فرآیند فهم متن فراز و فرودهای بسیاری داشته است. مقاله پیش‌رو در این رهیافت به دنبال نگاه معرفتی ـ شناختی به "داده‌های نحوی" است و سعی دارد تا به این سؤال پاسح دهد که این داده‌ها در نظام دستوری چه ارتباطی با خرد کاربر زبان دارد؟ و چگونه این ارتباط کمک‌رسان خوانشگر در فرآیند فهم و ترجمه‌ی متن است؟ در حوزه‌ی پژوهش‌های ترجمه دو نوع رویکرد مبدأگرایی و مقصدگرایی در فرآیند ترجمه‌ی متون وجود دارد. با توجه به این دو رویکرد و با شیوه تحلیل محتوا و رویکرد تطبیقی، پژوهش پیش‌رو سعی کرد میان داده‌های دستوری و اهداف مؤلف ارتباط ایجاد کند و از این گفته‌است که تحلیل داده‌های دستوری تا چه حد در فرآیند فهم و ترجمه‌ی متن مؤثر است. برای رسیدن به این هدف ابزار گشتاری جایگزینی إذای فجائیه به جای فاء جزاء در آغازه‌ جواب شرط به عنوان نمونه انتخاب شده است. هدف، بررسی ارتباط این داده‌ها با خرد کاربر زبان و ارائه‌ی رهیافتی نو در فرآیند فهم متن و ترجمه است. از این رو مطالعه‌ی موردی مقاله در گستره‌ی متن قرآن انتخاب شد تا بتوان به نقد ترجمه مورد نظر پرداخت و ترجمه‌ی پیشنهادی را ارائه داد. بدین ترتیب با حضور داده‌های نحوی در فرآیند ترجمه می‌توان به ترجمه‌ای هماهنگ با اهداف متن مبدأ دست یافت. در پایان پژوهش مورد نظر به این نتیجه رسید که نمونه‌های مورد بررسی در ترجمه‌ی مورد نظر نتوانسته رابطه دیالکتیک میان ساخت نحوی و تعبیر معنایی برقرار کند. بدین ترتیب پژوهش با در نظر گرفتن این مسئله برای ساخت نحوی مورد نظر الگوی " به محض اینکه.... بناگاه..." را پیشنهاد داد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل شعر در نظریۀ جهان‌های متن بر پایۀ نظریۀ ورث (مطالعه موردی قصیدۀ «الخیول» أمل دنقل)

صلاح الدین عبدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377989.612837

چکیده

نظریۀ جهان های متن الگوی پردازش زبانی انسان است و تنها به مطالعۀ کل متن اکتفا نکرده، بلکه به بررسی بافت‌های پیرامون تولید و تعبیر متن نیز می‌پردازد. فرض اصلی در این نظریه مبنی بر این است که انسان، گفتمان ... بیشتر نظریۀ جهان های متن الگوی پردازش زبانی انسان است و تنها به مطالعۀ کل متن اکتفا نکرده، بلکه به بررسی بافت‌های پیرامون تولید و تعبیر متن نیز می‌پردازد. فرض اصلی در این نظریه مبنی بر این است که انسان، گفتمان را از طریق باز نمایی‌هایی ذهنی پردازش و درک می‌کند.این نظریه به ترتیب متشکل از جهان گفتمان، جهان‌های متن با دو مؤلفۀ عناصر جهان ساز و گزاره‌های نقش گستر و جهان‌های زیر شمول که خود متشکل از جهان زیر شمول اشاره‌ای، نگرشی و معرفتی است. هدف از انجام پژوهش حاضر، شناسایی سازه‌های سازندۀ شعر «الخیول» أمل دنقل شاعر مصری -که به امیرالشعرای انکار شناخته شده – می‌باشد که براساس روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد نظریۀ جهان-های متن پل ورث و نظریۀ تکمیلی آن توسط استاک‌ول و گاوینز است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در جهان گفتمان، فحوای قصیده با نوعی تمسخر و تناقض همراه است و شیوۀ گفتمان، گزنده و سرزنشی است و در زمینۀ جهان-های متن، عناصر جهان ساز شخصیت و شیء، اسب است و زمان فاعلیت اصلی دارد که در گذشته و حال در نوسان است و در زمینه گزاره‌های نقش گستر جهان‌های خرد در درون جهانی کلان درونه گیری شده که با امر و دستور همراه است و هیچ نوع گسستی در این جهان ها مشاهده نشده است.جهان‌های زیر شمول از نوع اشاره‌ای آن بیشتر گذشته سپس به زمان حال تغییر موضع داده و بسامد جهان زیر شمول نگرشی، جهان هدفها است وجهان معرفتی چندان بروز و ظهور ندارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

دراسة الأفعال الکلامیة غیر المباشرة فی قصیدة لا تصالح للشاعر أمل دنقل علی ضوء آراء جون أوستین

سید احمد موسوی پناه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.378916.612845

چکیده

التداولیة عبارة عن مثلث یتم تداول المعنی فیه بین المتکلم (المرسل) والمتلقی (المرسَل إلیه) والسیاق(الرِّسالة). والغرض من وراء هذا التواصل والتدوال إدراک السامع للمعنی والوصول إلی مقاصد النص العمیقة. وفی ... بیشتر التداولیة عبارة عن مثلث یتم تداول المعنی فیه بین المتکلم (المرسل) والمتلقی (المرسَل إلیه) والسیاق(الرِّسالة). والغرض من وراء هذا التواصل والتدوال إدراک السامع للمعنی والوصول إلی مقاصد النص العمیقة. وفی هذا الشأن تعتمد التداولیة بشکل کبیر علی الأفعال الکلامیة لتحقیق الأغراض الإنجازیة والتأثیریة. تنقسم الأفعال الکلامیة التی تعنی أن القول ینجز فعلا إلی عدة تقسیمات من أهمها: الأفعال الکلامیة المباشرة والأفعال الکلامیة غیر المباشرة، ویراد بغیر المباشرة أن یدل الفعل علی فحواه بقرینة السیاق والظروف الأخری. أما المباشرة أن یدل اللفظ صراحة علی معناه دون حاجة إلی قرینة أخری تساعد علی فهمه. یهدف هذا البحث من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی وبالاعتماد علی آراء جون أوستین دراسة الأفعال الکلامیة غیر المباشرة فی قصیدة (لا تصالح) للشاعر المصری المعاصر أمل دنقل، وقد توصل إلی النتائج التالیة: قد استخدم الشاعر فی هذه القصیدة الکثیر من الأفعال الکلامیة غیر المباشرة التی تتمثل غالبا فی النهی والاستفهام والأمر من أجل أغراض إنجازیة وتأثیریة هامة أبرزها استنهاض الأمة لتحریر الشعب الفلسطینی والوطن العربی والإسلامی من الاحتلال الغاشم والذل، وفی هذا السبیل ولیکون لکلامه صدی أوسع وأثر أکبر قد وظف الرموز والأحداث التی یعود تاریخها إلی ما قبل الاسلام مثل حرب البسوس وشخصیات مثل الجلیلة وکلیب والیمامة وجساس؛ کل ذلک لیکون الغرض الإنجازی والتأثیری أنفذ فی نفوس أبناء الأمة، إذ تُشکِّل هذه الأحداث السیاقات الاجتماعیة والثقافیة للأفعال الکلامیة الواردة فی هذه القصیدة. کما اتضح أن الفعل الکلامی التوجیهی فی هذه القصیدة احتل النسبة الغالبة ویلیه التعبیری ثم الإعلانی.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

عملیات الوظیفة التجربیة فی النحو النظامی عند مایکل هالیدی وقصدیة المؤلف؛ سورة الأنفال نموذجا

زهراء دهان؛ عیسی متقی زاده؛ خلیل پروینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.377089.612839

چکیده

نظریة هالیدی الوظیفیة هی من النظریات المهمة فی الرؤیة النظامیة، والمعنى عند هالیدی ینقسم إلى ثلاثة أقسام یکمل کل قسم الآخر وعبر عنها هالیدی بالوظائف الثلاث للغة ألا وهی: الوظیفیة التجربیة، والوظیفة ... بیشتر نظریة هالیدی الوظیفیة هی من النظریات المهمة فی الرؤیة النظامیة، والمعنى عند هالیدی ینقسم إلى ثلاثة أقسام یکمل کل قسم الآخر وعبر عنها هالیدی بالوظائف الثلاث للغة ألا وهی: الوظیفیة التجربیة، والوظیفة التواصلیة والوظیفة النصیة. ففی الوظیفة التجربیة نحن نعبر عن تجاربنا بالنسبة إلى الواقع الخارجی وتصبح اللغة کمرآة للحیاة، فتعد الوظیفة التجربیة من الوظائف التی تمثل لنا النموذج التجربی المصغر والمجرب للواقع الخارجی، ولکن هل للمؤلف دور فی بیان قصدیته بالنسبة إلى هذا الواقع؟ الأمر المهم فی اتجاه هالیدی هو مسألة الاختیار بین المعانی المختلفة؛ أی إنه فی استخدامه للغة یعتقد بأهمیة الإمکانیات اللغویة التی تتیحها اللغة نفسها وهی ترجع إلى المؤلف/الکاتب الذی یختار معنى بدل معنى من بین الإمکانیات غیر المحدودة والمتعددة للغة حسب النص الذی یدونه، فکما یرى هالیدی إن إمکان اللغة هو إمکان المعنى. ولهذا تسعى هذه الدراسة إلى أن تحلل العملیات الست من الوظیفة التجربیة فی سورة الأنفال وتبیین موقف المؤلف ودوره من اختیار نوعها، لأن معنى النص ومحتواه دخیل فی اختیار نوع العملیات الست؛ أی (المادیة، والذهنیة، والعلاقیة، والسلوکیة، والکلامیة، والوجودیة). والسؤال المطروح فی هذه الدراسة هو: ما هی أکثر العملیات توظیفاً وأقلها ومدى فاعلیتها لبیان قصدیة المؤلف فی سورة الأنفال؟ ومنهج البحث فی هذا المقال الوصفی التحلیلی هو تحلیل سورة الأنفال وفق الوظیفة التجربیة عند هالیدی وتطبیق عملیاتها الست على السورة للکشف عن علاقتها مع قصدیة المؤلف ودوره فی اختیار العملیات ومعانیها. وقد توصلت الدراسة إلى أن العملیة المادیة تحتوی على أعلى نسبة للتوظیف بالنسبة إلى باقی العملیات؛ إذ کان عدد التکرار یصل إلى 40 بالمائة بالنسبة إلى باقی العملیات فی هذه السورة وهذا یبین العقلیة المادیة للمجتمع الجاهلی الذی یقبل الواقع الملموس أکثر من التجریدی، وأما بالنسبة إلى المخاطب المعاصر فتوظیف هذه العملیة هنا یسهل علیه استحضار الصورة الحربیة وتمثیل الواقع التاریخی وإن مر علیه زمن یتعدى 1400 عام، فتنبثق الحیاة أمامه وترتسم له الصورة

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

آمیختگی مفهومی «تجارت» در فضاهای ذهنی حاصل از آیات حسابگری خداوند در قرآن در چارچوب نظریه فوکونیه و ترنر

فاطمه قربانی لاکتراشانی؛ حبیب الله حلیمی جلودار

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376499.612826

چکیده

قرآن‌کریم در تبیین حقیقت عقلی و معنوی حسابگری دقیق الهی در قیامت، از ساخت معانی مادی بهره برده است. بدین منظور در بیان حقیقت آفرینش بشر و اهمیت غایت‌گرایی او، زندگی را استعاره‌ای از تجارت دانسته و به ... بیشتر قرآن‌کریم در تبیین حقیقت عقلی و معنوی حسابگری دقیق الهی در قیامت، از ساخت معانی مادی بهره برده است. بدین منظور در بیان حقیقت آفرینش بشر و اهمیت غایت‌گرایی او، زندگی را استعاره‌ای از تجارت دانسته و به ایجاد مفهوم‌سازی در حوزۀ معاملۀ انسان و پروردگار می‌پردازد. این معامله‌گری با توجه به تفاوت‌های ذاتی و کیفی که با معاملات دنیوی دارد، می‌تواند سعادت ابدی و سودی بی‌شمار نصیب انسان نماید. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، در چارچوب نظریه آمیختگی مفهومی فوکونیه و ترنر، شکل-گیری مفاهیمی پیرامون حسابگری الهی را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده و در این میان، روش و نتیجۀ آمیختگی مفهومی بین این دو فضا را به شرح و بحث گذاشته است. طبق نتایج حاصله در این نگاشت ذهنی، حوزۀ دروندادی ایمان و باورمندی با حوزۀ محاسبه گری، معامله، داد و ستد و سودبری، جاودانگی و سعادت اخروی تلفیق می‌گردد. حال اگر این آمیختگی انجام نپذیرد، ذهن محاسبه‌گر مادی بر عقلِ انتزاع طلب، غلبه و به نقدینگی معاملۀ دنیا، بسنده می‌نماید. به بیان دیگر این آمیزۀ مفهومی، انتزاع ذهنی انسان را در مواجهه با موضوعات ماوراءالطبیعه چون خدا، قیامت، محاسبۀ اعمال، ارتقاء داده و شناخت حاصل شده، به تقویت مؤلّفه‌های مؤثّر دراین بحث منجر می‌گردد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

نگرش انتقادی یحیی بن حمزه علوی به "گستره معنایی کنایه" و "استحاله اجتماع ‏نقیضین" در تعریف کنایه ابن‌أثیر

الهام بابلی بهمه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 شهریور 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.378977.612847

چکیده

از آنجاکه گفتمان حاکم بر متون کلاسیک عربی بر اختلاف آراء فراوان میان نظریه‌پردازان دلالت داردُ، دانش بلاغت به‌عنوان ‏یکی از متون فصیحِ کلاسیک، از این تفاوت در دیدگاه‌ها مصون نبوده‌است. ریشه این نوعْ ... بیشتر از آنجاکه گفتمان حاکم بر متون کلاسیک عربی بر اختلاف آراء فراوان میان نظریه‌پردازان دلالت داردُ، دانش بلاغت به‌عنوان ‏یکی از متون فصیحِ کلاسیک، از این تفاوت در دیدگاه‌ها مصون نبوده‌است. ریشه این نوعْ نگرش‌های چندگانه به مقوله‌های ‏ادبی - بلاغی را می‌توان در رعایت نکردن قواعد خوانش از طرف متفکران دید. در این میان، فن کنایه ابزار مناسبی بوده تا ‏بعضی از نظریه‌پردازان تئوری‌های خود را براساس برداشت‌های نادرست بیان کنند. حمزه علوی (۷۴۹ هـ)، در کتاب بلاغیِ ‏‏"الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز" براساس قرائتی که از آراء بلاغی پیشینیان دارد، با ارائه استدلال‌های ‏گوناگونِ، با چالش‌سازی پیرامون‎ ‎‏ "معنی" و میزان "حد گستره معنایی" کنایه، سعی بر بی‌اعتباری دیدگاه‌های آنان نسبت به ‏این مقوله را دارد. ابن‌أثیر (۶۳۷ هـ) یکی از متفکرانی بوده که نوع نگرش وی به فن کنایه، محل بحث اختلافی علوی بوده-‏است. در پرتو میزان تأثیر نوع نگرش بلاغت‌پژوهان به "ماهیت کنایه"، پژوهش پیش‌رو می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش ‏استقرائی به تبیین قلمرو معنایی کنایه با ضرورت اختلاف دیدگاه‌های دو متفکر مورد بحث بپردازد. از یافته‌های پژوهش آن ‏است که علوی خوانشی براساس عینیتِ آراء ابن‌أثیر نداشته‌است. از نظر وی تعریف کنایه ابن‌أثیر، به "استحاله اجتماع ‏نقیضین" منتهی می‌شود. از طرفی، باور علوی بر این مبنا که ابن‌أثیر با مقید کردن کنایه، تشبیه و استعاره را وارد گستره معنایی ‏آن، کرده نقض می‌شود. وی با تفکیک در گونه‌های مجاز، معنای حقیقی و مجازی را در استعاره، دو وضع جداگانه می‌داند که ‏در این صورت، ملزم به پذیرش عدم نقل معنا می‌شود؛ اما در کنایه با پذیرش نقل معنا، مفهوم حقیقی و مجازی را دو معنای ‏مختلف برای واژه می‌داند، و خوانشی خلاف ماهیت مفاهیم مجازی در پیش می‌گیرد. ‏

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

سیمیائیة الشخصیة فی روایة غایب لبتول الخضیری وفقا لنظریة فیلیب هامون

الهام جرفی؛ نعیم عموری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 مهر 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.376700.612828

چکیده

الملخص الروایة هی جنس أدبی نثری طویل یعتمد علی الخیال ویتکون من عناصر ومکونات عدة، هذه العناصر تترابط فیما بینها ضمن علاقات معینة؛ أحد هذه العناصر والمکونات هو عنصر الشخصیة personage)) الذی یُعدّ عنصراً ... بیشتر الملخص الروایة هی جنس أدبی نثری طویل یعتمد علی الخیال ویتکون من عناصر ومکونات عدة، هذه العناصر تترابط فیما بینها ضمن علاقات معینة؛ أحد هذه العناصر والمکونات هو عنصر الشخصیة personage)) الذی یُعدّ عنصراً محوریاً ومکوناً أساسیاً فی کل سرد، بحیث لا یمکن تصور روایة بدون شخصیات. ولأهمیة هذا الموضوع درسنا الشخصیات وأنماطها المختلفة فی روایة «غایب» للکاتبة العراقیة بتول الخضیری وفقا لنظریة الناقد والمنظر الفرنسی فیلیب هامون حول سیمیائیة الشخصیة التی تستند علی أربعة مبادیء: أولا: أنواع الشخصیات وقد صنفها هامون إلی ثلاث فئات، هی الشخصیات المرجعیة والشخصیات الإشاریة والشخصیات الإستذکاریة ثانیا: مدلول الشخصیة ثالثا: مستویات توصیف الشخصیة رابعا: دالّ الشخصیة. تشیر نتایج البحث الذی تمَّ وفق المنهج الوصفی- التحلیلی، إلی أنّ شخصیات هذه الروایة هی شخصیات إشاریة استخدمتها الکاتبة للتعبیر عن أفکارها؛ فقد عرضت من خلال هذه الشخصیات واقع العراق السیاسی والإقتصادی والإجتماعی فی فترة الحروب والحصار المفروض؛ وأیضا نستطیع أن نعدها شخصیات اجتماعیة لأن لکل واحد منها دوره الإجتماعی فی المجتمع العراقی آنذاک. یتمّ التعبیر عن مدلول الشخصیات ومستواها الوصفی من خلال تقدیم بطلة القصة لها. بذلت الکاتبة اهماماً بالغاً لتزوید القاریء بالمستوی الفکری والعقلی للشخصیات وأیضاً بخصائصها الجسدیة والنفسیة والإجتماعیة؛ لقد تمّ اختیار الکاتبة لأسماء الشخصیات عن وعی تام ولم یکن اعتباطیاً بل حقق مقروئیته علی مدار النص. الکلمات المفتاحیة: الروایة، سیمیائیة الشخصیة، بتول الخضیری، غایب

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

واکاوی نیازهای بنیادین کودکان در داستان «أمیرة القصر الذّهبی» بر اساس نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر

سجاد صدقی کلوانق؛ عبدالاحد غیبی؛ مهین حاجی زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آبان 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.381057.612861

چکیده

به کارگیری نظریه‌های روانشناختی در خوانش داستان‌های کودکانه می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی مخاطب قرار دهد و نقش داستان را در بهبود سطح آموزشی و تربیتی کودکان نمایان سازد. نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر ... بیشتر به کارگیری نظریه‌های روانشناختی در خوانش داستان‌های کودکانه می‌تواند افق‌های جدیدی را پیش روی مخاطب قرار دهد و نقش داستان را در بهبود سطح آموزشی و تربیتی کودکان نمایان سازد. نظریۀ انتخاب ویلیام گلسر از دیدگاه‌های نوین روانشناسی است که با رویکردی واقع‌گرا و با تأکید بر کنترل درونی، رفتارهای انسان را برخواسته از نیازهای پنج‌گانۀ درونی وی یعنی نیاز به بقا، نیاز به عشق و احساس تعلّق، نیاز به قدرت و پیشرفت، نیاز به آزادی و نیاز به تفریح بیان می‌نماید. از آنجا که کودکان با شخصیت‌های داستان هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و سعی در الگوگیری از رفتارهای آن‌ها دارند، استفاده از نظریۀ انتخاب در تحلیل داستان‌های کودکانه، می‌تواند ابعاد جدیدی از شخصیت‌های داستان و نوع رفتارهای آن‌ها را برای ارضای نیازهایشان کشف کرده و زمینه را برای نویسندگان فراهم سازد تا در تألیفات خود متناسب با نیازهای کودکان دست به تألیف زده و گامی مؤثر در راستای تربیت اخلاقی کودکان بردارند. بنابراین در پژوهش حاضر، نگارندگان سعی دارند تا به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با استفاده از نظریۀ انتخاب به این سؤال اصلی پاسخ دهند که کدام یک از نیازهای اساسی نظریۀ مذکور، در داستان «أمیرة القصر الذّهبی» اثر محمد عطیة الإبراشی نمود برجسته‌تری دارد و شخصیت‌های داستان چه رفتارهایی را در برابر نیازهای خود انتخاب می‌نمایند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در این داستان، نیاز به عشق و احساس تعلّق بارزترین نیازی است که به آن توجه شده است و پس از آن به ترتیب، نیاز به بقا، نیاز به قدرت و پیشرفت، نیاز به تفریح و نیاز به آزادی از بسامد بالایی برخوردار است. شخصیت‌های داستان نیز برای برآورده ساختن نیاز خود به عشق و احساس تعلّق، دیگر نیازهای خود را به تأخیر انداخته و حتی در بعضی از مواقع حاضر می‌شوند تا بقای خود را به خطر بیاندازند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

سیمیائیة الأهواء فی روایة «الحیّ اللاتینی»

رقیه پوربایرام الوارس؛ علی اکبر نورسیده؛ سید رضا میراحمدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 آذر 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.379920.612851

چکیده

یحاول هذا البحثُ استقراء العلامات الإشاریة فی روایة « الحیّ اللاتیتی» من أعمال الروائی اللبنانی سهیل إدریس (1924م)، وفق مقتضیات، وآلیات اتجاه سیمیائیة الأهواء، الذی استمد مادته من سیمیائیة العمل؛ فالذوات ... بیشتر یحاول هذا البحثُ استقراء العلامات الإشاریة فی روایة « الحیّ اللاتیتی» من أعمال الروائی اللبنانی سهیل إدریس (1924م)، وفق مقتضیات، وآلیات اتجاه سیمیائیة الأهواء، الذی استمد مادته من سیمیائیة العمل؛ فالذوات الأدبیة قبل أن تعمل و تحدث، تشعر، فللأهواء، والعواطف أهمیة کبیرة؛ إذ لا یخلو أی عمل أدبی منها وعلیه من الضروری ظهور منهج یشتمل جمیع أنساق الدلالة مما فیه الجانب العاطفی و النفسی، عبر الانفتاح علی الذات والجسد والانفعالات وهو ماتجلّی فی أبحاث غریماس وفونتانی اللذین حاولا إعادة الاعتبار لمسألة العواطف والأهواء. علی هذا الأساس، تأتی إشکالیة هذه الدراسة، بحثاً فی السؤال عن کیفیة اشتغال الأهواء التی تعیشها الذات الاستهوائیة داخل الروایة فقد افترضنا لذلک، أن الملل هو من أهم أهواء الروایة، حیث یتحقق منه المعنی الرئیسی معتمدین علی المنهج الوصفی – التحلیلی و ذلک من خلال تطبیق الخطاطة الاستهوائیة الفونتانیة علی خطاب الروایة فی ممارسة نقدیة. و تشیر نتائج البحث إلی أنّ الملل هو من أهمّ الأهواء التی انشغلت الروایة به؛ حیث جعلت بطل الروایة فی الحالة الانفعالیة أکثر من حالة العمل ولکی یتغلّب البطل، علی هذا الملل فیصبح إنساناً هارباً و یهرب من قبضة شرطة الواقع، و‌کما تبیین النتائج ،بأنّ کل محاولات الذات الاستهوائیة لاتنتج إلا اللاشیء، کونها تمشی علی أرض الانفعالات و الأهواء غیر المستقرة ما یؤدی إلی خمود مشاعرها وأحاسیسها تماماً و‌تصل إلی نقطة الصفر واللامکان الذی یستقبلها الملل بأیدیه المشدودة ویجعلها فی شبکته سواء کان فی مسرح لبنان أو فرنسا ما یدعم فرضیة البحث الأصلیة.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تحلیل سپهر نشانه های دفتر شعری «المیاه المیاه» ودیع سعاده بر پایه نظریه یوری لوتمان

الهه ستاری؛ حسین شمس آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 آذر 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.381086.612859

چکیده

بررسی نشانه‌ها به صورت منفرد و مجزا به نتایج درخور و جامعی منجر نمی‌گردد و ضرورت بررسی آن در بسترهای کلی و جهان‌شمول از نتیجه‌بخشی و کارآمدی بیشتری برخوردار است. در همین راستا نظریه سپهر نشانه‌ای «یوری ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی

تمظهرات الترمیز الصوفی بالحروف والأعداد والأشکال فی روایات الکاتب المغربی عبد الإله بن عرفة (ثلاثیة جبل قاف، بحر نون، وبلاد صاد أنموذجاً)

جمال طالبی قره قشلاقی؛ محمد کلاشی؛ محمد مهدی روشن چسلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1403

https://doi.org/10.22059/jalit.2024.382442.612870

چکیده

تتمیّز روایات عبد الإله بن عرفة الروائی المغربی بکثرة توظیف رمزی للحروف والأعداد والاشکال، وتجربته الروائیة دراسة نورانیة لفهم العلاقات بین الکلمات والأشکال وما یقابلها أعداداً بحساب الجمّل کرموز ... بیشتر تتمیّز روایات عبد الإله بن عرفة الروائی المغربی بکثرة توظیف رمزی للحروف والأعداد والاشکال، وتجربته الروائیة دراسة نورانیة لفهم العلاقات بین الکلمات والأشکال وما یقابلها أعداداً بحساب الجمّل کرموز فلسفیة صوفیة، وهو فی کلّ ذلک متأثّر بمحیی الدین ابن عربی فی کتابه الفتوحات المکیة وفق رؤیته الصوفیة للعالم. ومن بین اثنتی عشرة روایة عرفانیة أنجزها ابن عرفة منذ بدایات الألفیة الثالثة، تتمیّز ثلاثیته جبل قاف، وبحر نون وبلاد صاد بامتصاص مرجعیتها الفکریة من التراث الصوفی وأعلامه خاصة ابن عربی فی کینونة الوجود الإنسانی والذات الإلهیة المطلقة وإعادة بثّها فی موقف روائی جدید، إذ هی ملیئة بالحروف والأعداد والأشکال ذات دلالات عرفانیة وصوفیة تأتی فی تفاعل مستمرّ مع الفکرة السابقة. هذه الدراسة تسعى بمنهجها الوصفی والتحلیلی تتبّع رمزیة الأعداد والحروف والأشکال وفکّ شفراتها وفق آراء الصوفیین خاصة فکرة محیی الدین بن عربی فی وحدة الوجود الذی یعدّ المؤثّر الأول فی تفکیر عبد الإله بن عرفة. توصلت الدراسة فی نهایة مطافها إلى أنّ الحروف والأشکال والأعداد قد تجاوزت فی ثلاثیة ابن عرفة عن معانیها المعجمیة وأضفى الروائی علیها وهجاً روحیاً بما یتناسب الفکرة الصوفیة. اقتبس ابن عرفة عناوین روایاته الثلاثة عن الحروف المقطعة القرآنیة للتدلیل على فکرة الحروف عند الصوفیة بأنّه سرّ إلهی یهدف إلى معرفة الله ومشاهدته. کرّر الروائی فی روایاته الثلاثة بعض أعداد مثل سبعة، اثنی عشر، أربعة، وأربعین فی أکثر من موقف سردی لیتناصّ مع الآیات القرآنیة التی تتحدّث عن الخلق. کما کرّر مرّات عدیدة شکلی المربع والدائرة للترمیز على الجهات الأربعة والتصوّر الدائری للوجود من منظور ابن عربی.

مشاهده مقاله

عداد دوره‌ها	15
تعداد شماره‌ها	42
تعداد مقالات	459
تعداد نویسندگان	753
تعداد مشاهده مقاله	871,041
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	510,729
نسبت مشاهده بر مقاله	1897.69
نسبت دریافت فایل بر مقاله	1112.7
-----------------------------------------
تعداد مقالات ارسال شده	1,886
تعداد مقالات رد شده	1,324
درصد عدم پذیرش	70
تعداد مقالات پذیرفته شده	280
درصد پذیرش	15
زمان پذیرش (روز)	442
تعداد پایگاه های نمایه شده	13
تعداد داوران	365

دوره 16 (1403)

دوره 15 (1402)

دوره 14 (1401)

دوره 13 (1400)

دوره 12 (1399)

دوره 11 (1398)

دوره 10 (1397)

دوره 9 (1396)

دوره 8 (1395)

دوره 7 (1394)

دوره 6 (1393)

دوره 5 (1392)

دوره 4 (1391)

دوره 3 (1390)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان